Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

80 P. Bakker, M. Brinkhuis, A. Kamp, H. Rikhof
eerste en eerder, (46) in het geval van de Geest om kwesties die
met het filioque samenhangen. (47) Ook als men let op een
ander belangrijk gegeven springt a. 3 eruit: terwijl in a. 1 en a.
2 telkens woorden als 'proprie' , 'improprie' en 'metaphorice'
voorkomen, ontbreken deze in a. 3. De tekst van de Summa
geeft op het eerste gezicht geen duidelijke aanwijzingen voor
het aparte karakter van dit derde artikel. Inde formulering van
de probleemstelling blijkt wel een band met het voorafgaande.
In de eerste objectio wordt nadrukkelijk een uitgangspunt
genoemd dat tot de centrale elementen van de
triniteitstheologie behoort: "Omne enim nomen connotans
effectum in creatura essentialiter in divinis dicitur." In de
andere objectiones komen elementen uit eerdere discussies
naar voren, zoals de eeuwigheid van het Woord (obj. 2), het
verband tussen 'woord' en 'procedere a' (obj. 3), de uniciteit
van het Woord (obj.4) en het verband tussen Woord en kennen
(obj. 5). Maar daarmee is nog niet het verband van de
vraagstelling met het voorafgaande duidelijk. Een vergelijking
met eerdere teksten van Thomas kan hier een antwoord
suggereren. (48)
In het Scriptum wordt de probleemstelling grotendeels
bepaald door de eerste verzen van het Johannesevangelie en
door de uitleg daarvan. (~) Enerzijds doet Thomas een beroep
op uitleggingen van Augustinus, waarin een verband wordt
gelegd tussen Woord en schepselen; anderzijds citeert hij "In
het begin was het Woord" en verbindt daaraan de conclusie dat
wat van eeuwigheid gezegd wordt geen verhouding tot
schepsel inhoudt. In De veri tate citeert Thomas weer
Augustinus' uitleg van het begin van het Johannesevangelie als
argument voor de connotatie van verhouding: (SO)
In principio erat Verbum, quod graece logos dicitur, in latine
rationem et verbum significat; sed hoc loco rnelius verbum interpretatur,
ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed ad illa
etiam quae per Verbum facta sunt operativa potentia."
Het sed contra-argument uit de Summa is het slot van dit citaat.
Ook in zijn commentaar op het Johannesevangelie grijpt Thomas
terug op dit citaat en op deze redenering: logos kan vertaald
worden met ratio en met verbum, maar "Ratio nominat conceptum
mentis, secundum quod in mente est, etsi nihil per illam exterius
fiat; per verbum vero significatur respectus ad exteriora." (51)