Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

74 P. Bakker, M. Brinkhuis, A. Kamp, H. Rikhof
debitum, verstaan als Gods handelen in overeenstemming met zijn
wijsheid en goedheid, moet van geheel het opus Dei geprediceerd
worden, omdat van elke operatio van God geldt dat ze overeenstemt
met zijn wijsheid en goedheid. (28)
In de tweede stap van de uitleg bepaalt Thomas, dat in ieder
werk van God barmhartigheid is, via de vaststelling dat ieder werk
van Gods rechtvaardigheid een werk van barmhartigheid vooronderstelt.
(29) Deze tweede stap sluit aan bij de eerste, in zover
Thomas hier de barmhartigheid behandelt als synoniem van
goedheid. Evenals in de eerste stap gaat Thomas uit van het
reddere debitum, dat hij in de goedheid Gods fundeert. De
goedheid, waarvan het reddere debitum afhangt, krijgt hier een
nadere duiding als Gods handelen op het scheppingsniveau, d.m.v.
de analyse dat debitum altijd iets vooronderstelt wat eerder is. Om
niet in een eindeloze regressie te geraken, moet men ten slotte
uitkomen bij een operatio die alleen afhangt van de goedheid van
God, waarmee het 'ultimus finis', de uiterste grens in ons spreken
over God bereikt is. (30)
Thomas' positiebepaling wordt afgerond door het antwoord op
de vierde objectio. Dit antwoord begint met een analyse van de
notie 'vooronderstellen' in verband met scheppen. Materialiter
vooronderstelt scheppen niets, is het ex nihilo. Aan de kant van de
Schepper is evenwel de wijsheid en, uiteindelijk, de goedheid
voorondersteld. (31) Vervolgens legt Thomas uit, in welke zin in het
scheppingshandelen Gods van rechtvaardigheid en barmhartigheid
gesproken kan worden. Met betrekking tot de rechtvaardigheid
bestaat deze uitleg in een toepassing van het respons. Met
betrekking tot de barmhartigheid kan Thomas nu het specificum
van de barmhartigheid ten opzichte van de goedheid bepalen: het
defectus, (32) dat de barmhartigheid wegneemt, moet op het niveau
van Gods scheppingshandelen worden verstaan als defectus op het
niveau van zijn: als niet-zijn. (33)
Maken we ten slotte de balans op van Thomas' positiebepaling in
a. 4. Thomas geeft een analyse van rechtvaardigheid en barmhartigheid
als elementen van de definitie van het opus Dei. Ten
aanzien van de rechtvaardigheid bestaat zijn analyse, in aansluiting
bij a. 1, in de bepaling van de rechtvaardigheid als species van
het genus van Gods goedheid. Thomas' analyse met betrekking tot
de barmhartigheid is complexer: de species barmhartigheid wordt
gelijkgesteld met het genus goedheid, dat vervolgens geduid wordt
als Gods scheppingshandelen. De analyse via ontkenning en