Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

72 P. Bakker, M. Brinkhuis, A. Kamp, H. Rikhof
termen van ordo. (19) De schepping verhoudt zich tot God in een ordo
met twee aspecten: ordo a principio en ordo ad finem. Wat tot
een schepsel geordend is heeft God, als principium, tot dat schepsel
geordend; wat tot een schepsel geordend is, is tot dat schepsel geordend
met het oog op God, als finis. Daarmee staat alles wat God
als debitum aan de schepselen geeft, binnen het grotere kader van
de goedheid Gods als begin en einde, beginsel en doel.
Maken we ten slotte de balans op van Thomas' positiebepaling
als geheel. Hij kan slechts één van de twee soorten rechtvaardigheid
die wij kennen gebruiken als model voor het spreken over
Gods rechtvaardigheid. Dit model moet hij tegelijkertijd corrigeren.
Dit doet hij op twee manieren. De eerste correctie voert hij uit
door, via een vergelijking, Gods rechtvaardigheid niet te betrekken
op een ordo binnen de menselijke werkelijkheid, maar op de ordo
unioersi, de ordo van het geheel van de schepping. De tweede
correctie voert hij uit door de proportionaliteit die besloten ligt in
het model van verdelende rechtvaardigheid eruit te halen door het
reddere debitum een plaats te geven binnen het kader van de
goedheid van Gods handelen als principium et finis.
Het accent in Thomas' analyse van het spreken over Gods
rechtvaardigheid ligt op ontkenning en verwijdering van elementen
van 'onze' rechtvaardigheid die God niet passen. Om het spreken
over Gods rechtvaardigheid te verstaan, neemt Thomas zijn uitgangspunt
in het enige aanknopingspunt dat we hebben: de rechtvaardigheid
in onze geschapen werkelijkheid en ons verstaan ervan.
Dit verstaan wordt vervolgens van binnenuit uitgehold door
die specifica van rechtvaardigheid die God niet passen te verwijderen.
Criterium voor het al dan niet passend zijn is, doorheen de
gehele argumentatie, het in q. 2 (intr.) geformuleerde uitgangspunt,
dat God de Schepper is, principium et finis. (20) De eindterm van de
analyse is daarom de goedheid van God als generieke betekenis
van rechtvaardigheid en als meest geschikte, of minst ongeschikte
term om het Schepper-zijn van God uit te drukken. (21)
2.2.2. "Utrum in omnibus operibus Dei sit misericordia et iustitia"
(a.4)
In aa. 1-3 heeft Thomas in het algemeen bepaald dat zowel
rechtvaardigheid als barmhartigheid termen zijn die van God
geprediceerd kunnen worden m.b.t. zijn operationes. (22) In a. 4
komt de vraag aan de orde naar rechtvaardigheid en barmhar-