Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

EEN HYPOTHESE GETOETST 69
welke zin rechtvaardigheid en barmhartigheid termen zijn die van
God geprediceerd kunnen worden. In a. 4 komen de in de eerste drie
articuli ontwikkelde lijnen samen tot een bepaling van rechtvaardigheid
en barmhartigheid als noodzakelijke elementen van het
opus Dei, als elementen van de definitie ervan. In het nu volgende
zal een analyse gegeven worden van a. 1 en a. 4, omdat deze twee
articuli samen het meest pregnant het geheel van Thomas'
methodologie aan het licht brengen.
2.2.1. "Utrum in Deo sit iustitia" (a. 1)
De vier objectiones argumenteren voor het Videtur quod non
langs een tweetallijnen. De eerste drie objectiones argumenteren
dat in de definitie van rechtvaardigheid de ongeschiktheid van de
term voor God ligt besloten. De derde objectio is hier het centrale
argument: "Praeterea, actus iustitiae est reddere debitum. Sed
Deus nulli est debitor. Ergo Deo non competit iustitia." De contradictorische
verhouding tussen rechtvaardigheid als reddere debitum
enerzijds en God als schuldenaar van niemand anderzijds
vormt de inzet van het inhoudelijk gedeelte van Thomas' positiebepaling.
De vierde objectio argumenteert via het in Deo, waarbij
het argument een scheiding suggereert tussen 'essentia' en 'actus'
en tussen 'bonus' en 'iustus.' (10) Het sed contra-argument is, zoals
telkens in deze quaestio, geen argument in eigenlijke zin, d.w.z.
geen argument op het niveau van de objectiones, maar bestaat in
een constatering van een incoherentie tussen de argumenten van de
objectiones en het bijbels spreken over God.
Thomas bepaalt zijn positie in een tweetal stappen. De eerste,
formele stap wordt gevormd door het respons. De tweede,
inhoudelijke stap wordt gevormd door het antwoord op de derde
objectio. Beide stappen hebben een centrale term in hun analyse:
ordo.
Het respons is de formele stap in Thomas' positiebepaling. Hij
onderscheidt hier twee soorten rechtvaardigheid, namelijk
ruilrechtvaardigheid en verdelende rechtvaardigheid: (11)
Dicendum quod duplex est species iustitiae. Una quae consistit
in mutua datione et acceptione, ut puta quae consistit in emptione
et venditione, et alüs huiusmodi communicationibus vel commutationibus;
et haec dicitur a Philosopho 'iustitia commutativa' vel directiva
communicationum vel commutationum. [... J Alia quae consistit
in distribuendo et dicitur 'distributiva iustitia', secundum quod