Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

66 P. Bakker, M. Brinkhuis, A. Kamp, H. Rikhof
vertaling is van de belijdenis dat God de Schepper van hemel en
aarde is. De formulering 'begin en eind van alles' houdt allereerst
en vooral een onderscheid in van enerzijds God en anderzijds alles:
God als begin en eind van alles valt niet onder dat alles. Anders
geformuleerd: God als Schepper is geen onderdeel van de schepping,
is geen schepsel. De formulering 'begin en eind van alles' en
ook de titel of karakterisering 'Schepper' houden daarnaast ook een
band in. In de quaestiones 3-11 staat het onderscheid centraal, terwijl
in de quaestiones 12 (kennen) en 13 (spreken) naast of binnen
het onderscheid ook het verband onderzocht wordt. De formele
trekken tenslotte kunnen worden toegelicht aan de hand van Thomas'
vertrekpunt in zijn onderzoek naar de spraakregels: de samengesteldheid.
Uit Thomas' analyse van samengesteldheid blijkt dat
het hem niet gaat om een samengesteldheid die ervaren kan worden,
maar om een samengesteldheid die ten grondslag ligt aan de
ervaring, niet een samengesteldheid die toegekend wordt aan iets
of iemand, maar die het spreken over dat iets of iemand bepaalt.
Het gaat hier om het aanwijzen van 'formele trekken'. (3)
Deze hypothese wordt gebruikt bij de lezing van een aantal teksten
uit het vervolg van de Summa. Allereerst twee teksten uit de
Prima pars: q. 21, waarin de rechtvaardigheid en barmhartigheid
van God en hun onderlinge relatie ter discussie staan, en q. 34,
waarin de benaming 'Woord' voor de Zoon centraal staat. Vervolgens
twee teksten uit de Tertia pars: q. 1 over de gepastheid van de
menswording en q. 24 over de predestinatie van Christus. Telkens
wordt gekeken of Thomas expliciet of impliciet de regels die hij in
de openingsquaestiones heeft opgesteld, gebruikt. Telkens wordt
ook gekeken of de hypothese in staat stelt tot een coherente lezing
van de betreffende quaestio te komen; hierbij wordt ervan uitgegaan
dat de quaestio een samenhangend geheel is.
Er zijn goede argumenten aan te voeren voor een onderlinge
afhankelijkheid van 'sermo de Deo' zoals die in de openingsquaestiones
van de Prima pars te vinden is en de 'sermo de Christo' zoals
die in het eerste gedeelte van de Tertia pars te vinden is. (4) Deze
argumenten vragen om een circulaire lezing van de quaestiones die
die twee sermones betreffen. Inde lezing die hier wordt uitgevoerd
wordt slechts één beweging van de cirkel uitgevoerd: de beweging
van de 'Godsleer' naar het spreken over Christus.
In drie van de vier gevallen is de tekst uitvoerig geanalyseerd in
een kandidaatsscriptie. (5) Zowel de keuzes van de tekst als de
vraagstellingen van de analyses waren in het geval van de