Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

30 J. van Rossum
die in Byzantium bekend was geworden door de vertalingen van
Demetrius Cydones (1324-1398)en zijn broer Prochoros Cydones
(1330-1369).(26) Echter, deze tweede fase van de palamitische controverse
(na de officiële aanvaarding door de Orthodoxe Kerk van
het palamisme) moet niet eenvoudigweg gezien worden als een controverse
tussen thomisten en hesychasten. Zo was Johannes Cyparissiotes
(tweede helft veertiende eeuw), volgens H.G. Beck "de belangrijkste
tegenstander die het palamisme ooit gekend heeft," (27)
geen "thomist", hoewel hij een "uitstekend kenner was van de filosofie
van Aristoteles." (28) En wat nog interessanter is: er waren onder
de palamitische theologen die een grote voorliefde hebben getoond
voor de theologie van Thomas van Aquino! Nilos Cabasilas,
Palamas' opvolger als aartsbisschop van Thessalonica in 1361, kan
hier genoemd worden. Zijn leerling Demetrius Cydones schreef
over hem dat hij "een grote hartstocht toonde voor de boeken van
Thomas." (29) Aanvankelijk was hij dart ook een tegenstander van
Palamas en pas later heeft hij zich "bekeerd" tot het palamisme (volgens
de Byzantijnse geschiedschrijver en tegenstander van het palamisme,
Nicephoros Gregoras, om zuiver politieke motieven). (30) Nilos'
latere theologische standpunt heeft nooit geleid tot een consequent
anti-thomisme: kenmerkend voor zijn houding is het feit, dat
in zijn enige apologetische werk over het palamisme de naam van
Thomas niet voorkomt, hoewel zijn tegenstanders bijna allemaal
thomisten waren. (31) Dit moet wel gezien worden als een stilzwijgend
eerbetoon aan de man, die hij eertijds zo "hartstochtelijk" had
bewonderd.
Een theologisch veel belangrijker "palamitische thomist" was
Gennadios Scholarios (1405-1472),de eerste Patriarch van Constantinopel
na 1453onder de Turkse heerschappij. (32) Hij was een leerling
geweest van Marcus Eugenius, de belangrijkste vertegenwoordiger
van de Byzantijnen op het Concilie van Florence, en een consequent
anti-unionist. Scholarios opende een school in Constantinopel
om speciaal onderricht te geven in de filosofie van Aristoteles.
Bijde Latijnen bespeurde hij meer filosofische interesse dan bij zijn
Byzantijnse tijdgenoten en zo kwam het, dat hij interesse kreeg
voor de werken van Thomas, waarvan hij ook enkele in het Grieks
vertaalde. Zijn enthousiasme voor de "doctor angelicus" uit zich
bijv. in het voorwoord tot zijn commentaar op De ente et essentia:
(33)