Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

De palamitische controverse
PALA.;.~ISME EN THOMISME
J. van Rossum
In de winter van het jaar 1334 en 1335 zond Paus Johannes XXII
twee legaten naar Constantinopel om de contacten met de
Byzantijnen te herstellen. De Byzantijnse Keizer, Andronikos III
Paleologos, benoemde een zekere Barlaam, een geleerde monnik
afkomstig uit Calabrië, tot woordvoerder van het patriarchaat van
Constantinopelbij de theologischediscussies.Barlaamschreefnaar
aanleiding hiervan enkele anti-Latijnsegeschriften.
Hoofdthema van al deze discussies was het probleem van het
Filioque. De geschriften van Barlaam werden gelezen door Gregorius
Palamas, een monnik van de hermitage van St.-Sabbasop de
Heilige Berg Athos. Hij was het niet eens met Barlaams theologischebenadering
van het probleem van het Filioque.
De correspondentie tussen beide monniken resulteerde in een
grote theologischestrijd, die ook wel aangeduid wordt als de "hesychastenstrijd",
aangezien de monniken die "hesychasten" werden
genoemd en tot wie Palamas behoorde, ook door Barlaamwerden
aangevallenvanwege hun eigenaardige gebedstechniek.
Hier kan niet verder worden ingegaan op de historischeontwikkeling
van deze controverse. (1) Er zij slechts vermeld, dat de
theologie van Gregorius Palamas, tegenwoordig vaak aangeduid
als "palamisme", op twee Synoden in Constantinopel in 1341 en
1351 door de Orthodoxe Kerk van het Oosten officieelis aanvaard.
Bovendienis Palamasin 1368 opgenomenin de heiligenkalenderen
is de tweede zondag van de "Grote Vasten" speciaal aan hem
gewijd. Hieruit blijkt de grote betekenis die wordt toegekend door
de oosterse Orthodoxie aan deze theologische controverse en aan
het palamisme.
De theologie van Gregorius Palamas
De discussie tussen Palamas en Barlaam ging in feite over het
probleemvan de kennis van God. Barlaam baseerde zijn argumentatie
op de apofatische theologie van Dionysius Areopagita (hij was