Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

14 Peter van Veldhuijsen
reden waarom God de wereld maakte nadat zij niets was. (23) En hij
verstaat dit geschapen-zijn na niet-zijn exclusief in durationele zin:
als God schept, dan schept hij zijn maaksel met een eerste aanvang
van duur, "in den beginne". Deze uitleg van Hannibaldus' tekst
vindt haar grond in het eerste argument contra de eeuwigheid van
de wereld: alles wat geschapen wordt is uit niets; welnu, de wereld
is geschapen (zoals eerder bewezen werd, zie art. 1); dus is zij uit
niets; 'uit niets' houdt in dat de wereld zijn na niet-zijn heeft; de
wereld is dus niet eeuwig. (24) Nota bene dat Hannibaldus dit sed
contra-argument niet weerlegt, zoals hij de argumentatie pro wel
bestrijdt na zijn responsio; hij accepteert dit sed contra-argument
dus als demonstratief. Aangezien 'niet eeuwigdurend' gelijk staat
met 'aangevangen zijn', heeft Hannibaldus dus naar zijn eigen
mening op noodzakelijke wijze bewezen (het argument heeft
namelijk de vorm van een geldig syllogisme) dat de wereld een
eerste begin moet hebben gehad, wat hij uitdrukt met het begrip
'zijn na niet-zijn'.
Thomas van Aquino accepteert deze durationele betekenis van esse
post non esse niet als bewijsbaar door de rede; zij behoort slechts
tot het terrein van het geloof. Maar ook meent Thomas dat de term
'post' niet eenduidig is. 'Post' kan namelijk ook uitdrukking geven
aan de zijnsa£hankelijkheid ten opzichte van de schepper: het schepsel
is 'na' niets, omdat het uit zichzelf 'niets' is en daarom in het zijn
vastgehouden, geconserveerd moet worden. Het schepsel is dus
ontologisch of oorspronkelijk gezien 'na' zijn schepper. Geschapenzijn
zegt dan ook tot zover nog niets over enige notie van duur. (25)
Voor Hannibaldus echter zegt geschapen-zijn noodzakelijk - als
tot het wezen van de creaiura behorend - aangevangen zijn met en
in een absoluut eerste begin. Volgens hem kan dan ook het geloofsartikel
van schepping "in den beginne" demonstratief bewezen
worden. En zo vervolgt hij dan zijn responsio: Vandaar dat het
katholieke geloof met kracht (van rationeel te doorgronden redenen
zelfs! PVV)op het standpunt staat dat de wereld niet altijd en
eeuwigdurend heeft bestaan. (26)
Hannibaldus besluit zijn responsio met de positie van sommige
filosofen te vermelden, volgens wie er geen noodzakelijke maar wel
bepaalde waarschijnlijke argumenten zijn voor de eeuwigheid van
de wereld of die van de materie. En hij verwijst dan naar de uitspraak
van Aristoteles in de Topica I, 11 (104b12-17):Er zijn bepaalde
kwesties die wij door strikte bewijsvoering niet kunnen oplossen,
zoals de vraag of de wereld eeuwig is of niet. (27) Wat hier echter