Jaarboek Thomas Instituut 1989 - Thomas Instituut te Utrecht

12 Peter van Veldhuijsen
Deze tweevoudige notie van schepping uit niets had Thomas al
breed uitgewerkt in zijn Scriptum (II, dist. 1, quo 1, art. 2, sol.) via
een wijsgerig-semantische analyse van de term 'creavit' uit de
geloofsthese "in principio Deus creavit caelum et terram" (Genesis
1:1).Tot deze analyse was ook de filosofische rede gekomen, zij het
na een moeizame en lange weg vol dwalingen. (14) Tot zover kon
Thomas dus volop gebruik maken van de resultaten van de filosofen
om zijn scheppingstheologie op te bouwen. Er is echter, aldus
Thomas, nog een derde notie van schepping, namelijk dat zij "in
den beginne" is voortgebracht (en dus feitelijk, of beter in waarheid,
niet eeuwig is a parte ante). Deze betekenis echter van 'ex nihilo'
hebben de filosofen nooit met het verstand kunnen aantonen. De
waarheid van schepping uit niets als "in den beginne" berust
uitsluitend op de christelijke openbaring; zij valt dus buiten het
bereik van de natuurlijke rede. (15)
De genoemde tweevoudige, filosofische idee van schepping uit
niets zegt als zodanig dus nog niets definitiefs over de scheppingsduur
a parte ante: schepping "van eeuwigheid af" en schepping
"in den beginne" zijn dan ook tot zover beide mogelijk. Het
eerste hebben de filosofen unaniem geleerd, zij het als onbewezen
volgens Thomas, het tweede leert de christelijke geloofsdoctrine, zij
het evenmin als bewezen. Aangezien 'schepping' en 'eeuwige duur
a parte ante' niet contradictoir zijn en geloofsthesen niet verstandelijk
bewezen en ingezien kunnen worden, blijft de mogelijkheid
open dat God de wereld evengoed van eeuwigheid af geschapen
had kunnen hebben - ook al heeft hij dit de facto, of beter in waarheid,
niet gedaan. (16)
Wanneer Hannibaldus echter de vraag stelt naar de eeuwigheid
van de wereld: Utrum creaturarum universitas, quae mundi nomine
nuncupaiur, sit Deo coaeterna, (17) dan blijkt dat hij in tweeërlei
opzicht zijn leermeester niet navolgt, maar zelfs tegenspreekt. Ten
eerste meent Hannibaldus dat schepping "inden beginne" verstandelijk
bewezen kan worden en ten tweede dat (dus) schepping niet
van eeuwigheid af geweest had kunnen zijn. Welke argumentatie
gebruikt Hannibaldus voor zijn positie?
Nadat hij drie artikelen gewijd heeft aan de notie van schepping
als zodanig (wat impliceert zij en wat sluit zij uit), stelt Hanibaldus
de vraag naar de mede-eeuwigheid van de wereld met haar
schepper. (18) De these ter discussie is dan: Videtur quod mundus sit
aeiernus. (19)