Bijlage 19 com rap kerkmuziek 1d.pdf - Kerkrecht

COMMISSIERAPPORT INZAKE KERKMUZIEK, GEZANGEN, WERKPLAN 1D: RAPPORT
VAN DEPUTATEN
Rapport : commissie 3
Rapporteurs : Joh.A. Schelling en G. Zomer
Beoordeling van het werk van deputaten Kerkmuziek en de ingediende bewaren
daartegen (werkplan 1d)
De GS Ommen 1993 (Ommen) sprak in een van haar gronden (Acta art.46, besluit 1 grond
2.4.) over noodzakelijke bezinning op schriftuurlijke, theologische en muzikale uitgangspunten
waaraan het nieuwtestamentische kerklied moet voldoen. Ommen vond het belangrijk
dat er uitspraken zouden worden gedaan over de functie van gezangen binnen de liturgie
teneinde te komen tot herziening of uitbreiding van de gezangenbundel. Zij benoemde
studiedeputaten Eredienst met o.a. als opdracht “onderzoek te doen naar de wenselijkheid
en mogelijkheid van uitbreiding van de gezangenbundel, met bezinning op de uitgangspunten
waaraan een dergelijke uitbreiding moet voldoen” (Acta art. 46, besluit 1.2). In een
uitgebreid rapport (rapport studiedeputaten eredienst 1995 (studierapport)) deden deze
deputaten verslag aan de GS Berkel en Rodenrijs 1996 (Berkel). In hoofdstuk 8 trekken zij
een aantal conclusies over de essentie en functie van kerkliederen, over de structuur van
een nieuw op te zetten bundel en over te hanteren uitgangspunten/ criteria. Berkel deed
echter geen uitspraken over de functie van het kerklied en de (door Ommen gewenste)
uitgangspunten als basis voor een nieuwe gezangenbundel. Een aantal zaken, zoals een
nieuwe formulering van de selectiecriteria, een voorstel voor opzet en rubricering van de
nieuwe gezangenbundel, werden in een nieuwe opdracht verwerkt. Tegelijk gaf Berkel in
een uitvoerige opdracht nieuwe deputaten Kerkmuziek de taak om de kerken te dienen met
te toetsen liederen met het oog op een gezangenbundel in wording. Het besluit van Berkel
voorzag ook in een werkwijze, die naar haar oordeel voldoende zorgvuldigheidsgaranties
had ingebouwd voor het (jarenlange) traject naar een nieuwe gezangenbundel.
Desondanks is er in de kerken na de introductie van een selectie van 255 gezangen uit het
Liedboek voor de kerken (LvK), naast waardering, veel onrust ontstaan, gezien het grote
aantal brieven van kerken en particulieren met bezwaren. De vraag waar wij in dit rapport
voor staan is in hoeverre deputaten zelf oorzaak zijn van deze onrust.
Het is onmogelijk om ieder concreet verzoek om tot een uitspraak te komen over het deputatenwerk
apart te beoordelen. Hieronder volgt een samenvatting van de bezwaren per onderdeel
en vervolgens een beoordeling daarvan.
De voornaamste bezwaren richten zich tegen de manier waarop deputaten zijn omgegaan
met de opdracht te komen met een nadere formulering van de selectiecriteria en hun keuze
voor een brede selectie uit het LvK.
Daarnaast wordt hen o.a. verweten dat ze geen verantwoording van hun keuze hebben
gegeven, geen stimulerend beleid hebben gevoerd gericht op het scheppen van nieuwe
liedteksten en -melodieën, geen zelfstandig onderzoek hebben gedaan naar hedendaagse
liederen, al of niet uit eigen kring, geen contact hebben gezocht met CGK of NGK, opdracht
6 over een nadere toetsing van de aan Berkel voorgestelde bundel van 106 gezangen niet
hebben uitgevoerd, een wel heel royale invulling hebben gegeven aan opdracht 7 door de
uitgave van een speciale uitgave van het LvK met een selectie van 255 gezangen. Voorts
wordt gevraagd niet in te gaan op het voorstel de toetsingstermijn te verlengen tot aan de
GS van 2002.
1 Algemeen
Deputaten hebben bewust hun uitgangspunt genomen in het spoor van het studierapport dat
aan Berkel is aangeboden. Zij gaan ervan uit dat Berkel dit rapport heeft erkend (rapport
pag. 85). Hierbij merken wij op dat Berkel geen rapport heeft erkend in die zin dat de synode
zich volledig achter de inhoud heeft geschaard. In het commissierapport lezen wij hierover:

"Als de synode van Berkel dit rapport gebruikt als uitgangspunt voor besluitvorming rond de
eredienst, omarmt ze daarmee dit rapport niet" (Acta blz. 253). De synode heeft alleen
uitgesproken dat het werk op gedegen wijze is uitgevoerd.
Deputaten hebben, zoals zij vertelden in een mondeling gesprek met de commissie, na het
aanvaarden van de opdracht eerst enkele keren vergaderd over de precieze bedoeling van
hun opdracht. Blijkbaar was die niet eenduidig (zie commissierapport ad werkplan 1a – 1c).
Gezien de formulering van onderdeel 7 van het besluit van Berkel (Acta art. 64) hebben zij
ervoor gekozen om hieraan prioriteit te geven. Vervolgens kozen zij ervoor om te beginnen
bij het LvK. De uitvoering hiervan nam erg veel tijd in beslag. Bezwaren tegen het niet
uitvoeren van andere opdrachten worden door deputaten weerlegd met het argument 'geen
tijd meer' en hun voorstel om daar in een later stadium aandacht aan te besteden. Iemand
kan kritiek hebben op het maken van deze keuze, maar het feit lag daar dat deputaten een
keuze moesten maken. En gezien formuleringen als 'zo spoedig mogelijk', 'royale bundel' en
‘een eerste behoefte' in opdracht 7 hebben wij begrip voor de keuze van deputaten om
hiermee te beginnen. Daarmee zijn veel bezwaren tegen de handelwijze van deputaten
beantwoord, ook al betreuren we het dat de opdracht van Berkel, gezien de verschillende
reacties die het werk van deputaten in de kerken heeft te weeg gebracht, blijkbaar verschillende
interpretaties open liet.
We willen nu de overgebleven bezwaren langslopen en bezien in hoeverre ze moeten
worden toegestemd.
2 Criteria
De bezwaren van briefschrijvers tegen de manier waarop deputaten zijn omgegaan met hun
opdracht te komen met een nadere formulering van selectiecriteria (besluit 4b), zijn als volgt
samen te vatten:
Deputaten komen niet met een nadere formulering van criteria. Zij confronteren zich niet met
de criteria die bijvoorbeeld de GS Kampen 1975 (Kampen) heeft vastgesteld. Er moet in de
criteria meer aandacht komen voor aansluiting aan de leefwereld van vandaag (zingbaar en
hedendaags Nederlands). Ook de hantering van criteria staat onder kritiek. Diverse briefschrijvers
geven aan moeite te hebben met de visie van deputaten dat een lied op de eigen
merites moet worden beoordeeld, en dat elders geformuleerde opvattingen van dichters niet
mogen worden ingelezen in het lied.
Beoordeling:
Een moeilijkheid is dat Berkel in besluit 4.b als eerste opdracht formuleerde de volgende
generale synode te dienen met een nadere formulering van de criteria. Tegelijk moesten
deputaten zo spoedig mogelijk met een royale proefbundel komen. Voor die laatste opdracht
moesten zij voor zichzelf dus wel een aantal werkcriteria formuleren, vooruitlopend op
besluitvorming van de GS Leusden 1999 (Leusden). Dat ze daarbij geen gebruik meer
gemaakt hebben van de criteria van Kampen, gaat op zich tegen de letterlijke opdracht van
Berkel in. Berkel sprak immers over uitgangspunten en criteria 'voorshands als aanvulling',
waarbij de richtlijnen van Kampen van kracht bleven (besluit 3, zie ook grond 3.2). Maar de
studiedeputaten hebben in hun rapport aan Berkel erop gewezen (in hoofdstuk 8.6.1) dat de
criteria die gebruikt werden bij de totstandkoming van het Gereformeerd Kerkboek (GK)
onduidelijkheid en onenigheid bij de hantering ervan veroorzaakten. Zij stelden daarom voor
'een andere weg te volgen' (rapport pag. 129). Berkel creëerde dus een spanning door beide
criteria ('Kampen' en 'studiedeputaten') naast elkaar van kracht te laten zijn. Toen deputaten
eenmaal hun keuze voor opdracht 7 gemaakt hadden, was het voor hen moeilijk om van die
weg terug te keren. Wij begrijpen dan ook dat zij, in de door hen gekozen richting, wat
betreft de criteria wel een kéus moesten maken. Maar deputaten hadden er, achteraf gezegd
(!), wellicht beter aan gedaan bovengenoemde spanning in het besluit van Berkel aan
Leusden voor te leggen: laat er eerst duidelijkheid komen over de criteria, voordat u de
kerken aan het toetsen zet. Dat deden zij niet, maar ze boden hun selectie aan de kerken
aan en zo ontstond er verwarring over de te hanteren criteria bij de toetsing.
Wanneer deputaten zich zetten aan een nadere formulering kiezen zij ervoor te blijven bij de

criteria die de studiedeputaten formuleerden. Volgens deputaten is het formuleren van
waterdichte criteria onmogelijk. Zij hechten eraan criteria te hanteren als richtinggevend. Zij
vinden het daarom van groot belang dat er goede informatie gegeven wordt aan de kerken
over de manier waarop de criteria gehanteerd moeten worden. Achteraf kan dan bekeken
worden of bijstelling van de gehanteerde uitgangspunten nodig is.
In hun aanvullend rapport verantwoorden zij hun keuze nader. Helaas hebben de briefschrijvers
dit niet meer kunnen lezen. Deputaten geven in hoofdstuk 2 ervan goede en gedegen
voorlichting over o.a. de functie en taal van het kerklied. Op pagina 28 en 29 komen zij tot
een aantal conclusies m.b.t. criteria. Wij stemmen in principe in met wat zij zeggen over het
hanteren van criteria (geen checklist, maar richtingwijzers). Maar we zijn wel van mening dat
de criteria zoals deputaten die nu voorstellen, nog een aantal vragen open laten. Zo missen
wij diepere bezinning op de eisen die de hedendaagse cultuur en tijd stellen aan een eigentijdse
gezangenbundel (zie studierapport, pag.169, conceptbesluit 5d. Het is overigens
opmerkelijk dat Berkel deze opdracht wel meegaf aan deputaten eredienst, maar niet aan
deputaten kerkmuziek!). Ook de gemakkelijke manier waarop deputaten op paragraaf 4b6
van hun rapport 'de waan van de tijd en de populaire, maar oppervlakkige deun' opzij schuiven
ten faveure van de 'streng gekeurde melodieën van de liederen uit het LvK' maakt
duidelijk dat de vraag naar het gebruik van eigentijdse gezangen en opwekkingsliederen nog
niet afdoende beantwoord is. Wij zijn van mening dat er verdere studie nodig is op dit punt.
Ook de invulling van het begrip 'schriftuurlijk' verdient nadere studie. Uit de brieven blijkt veel
onduidelijkheid op dit punt. Er worden diverse vragen gesteld, zoals: is het terecht als
gesteld wordt dat, wanneer "bepaalde formuleringen in het verband van het lied rechtzinnig
geïnterpreteerd kunnen worden", het lied acceptabel is (rapport, paaragraaf 4b2)? Moet een
lied niet eenduidig schriftuurlijk zijn? En wat bedoelen we dan met schriftuurlijk: doordrenkt
van de Schriften? Of: recht doend aan het geheel van de Schrift? Of is het goed als de
bundel in zijn geheel alle aspecten van de Schrift laat doorklinken? Kortom: schermen de
voorgestelde criteria voldoende af tegen onschriftuurlijke invloeden? Wat bedoelen we met
het criterium 'volwaardige poëzie' (criterium 2)? Wat verstaan we onder de traditie van het
kerklied (criterium 3)? Voor beantwoording van deze vragen is het o.m. belangrijk dat
hoofdstuk 2 van het aanvullend rapport toegankelijk gemaakt wordt als toelichting bij de drie
selectiecriteria, zodat de kerken beschikken over duidelijke criteria als middel om keuzes te
verantwoorden en te toetsen. Daarbij zal ook duidelijkheid moeten komen over de geldigheid
van vroegere criteria.
In dit aanvullend rapport confronteren deputaten zich ook met de criteria, zoals opgesteld
door de GS Hattem 1972/1973 en de GS Kampen 1975. Met name over de verhouding
tussen psalmen en gezangen, waarover veel briefschrijvers hun zorgen uiten (gaan 255
gezangen of meer niet ten koste van de waardering van de psalmen?) geven deputaten een
heldere visie met als conclusie dat de omvang van een gezangenbundel geen inhoudelijk
punt is. Een synode moet zich niet vastleggen op een maximum aantal gezangen, maar
naast de psalmen, die zeker niet ondergewaardeerd mogen worden, ruim plaats geven aan
goede gezangen uit verleden en heden.
Conclusie:
Met name in het aanvullende rapport geven deputaten duidelijke achtergrondinformatie over
de vraag waarom zij voorstellen te blijven bij de selectiecriteria van studiedeputaten en hoe
deze criteria gehanteerd moeten worden. Deze informatie moet echter nog duidelijker met
de kerken gecommuniceerd worden. Leusden zal zo mogelijk, bijvoorbeeld in de vorm van
een breed toegankelijke toelichting bij de 3 selectiecriteria, meer helderheid moeten geven
aan de kerken.
3 Liedboek voor de Kerken
Deputaten verdedigen hun keuze om met het LvK te beginnen als een logische keuze,
omdat deze h.i. in het verlengde lag van de uitkomsten van het studiedeputaatschap en een
stevige basis vormde voor het vervolg. Ook wees volgens hen het besluit van Berkel in deze
richting.
Als bezwaar wordt het volgende ingebracht door diverse briefschrijvers: voorgaande genera-

le synodes hebben het LvK afgewezen en nu wordt het, zonder confrontatie met de argumenten
voor afwijzing, toch in zijn geheel binnengehaald omdat de ISK geen toestemming
geeft voor een selectie t.b.v. een eigen bundel. Ook is er bezwaar tegen de selectie van
liederen uit het LvK die door eerdere synoden zijn afgewezen. Verder bevordert de theologische
achtergrond van diverse Liedboek-dichters de invloed van verwerpelijke theologische
opvattingen. Ook is er bezwaar tegen het veelvuldig voorkomen van verouderd taalgebruik,
dat voor veel mensen moeilijk te begrijpen is (te denken valt aan kinderen en evangelisatiecontacten).
Tenslotte hebben deputaten de proefbundel zonder verantwoording van hun
keuze aan de kerken voorgelegd.
Beoordeling:
Deputaten hebben als weloverwogen start van het project 'gezangenbundel' ervoor gekozen
te beginnen bij het LvK. Zij geven goede argumenten daarvoor, zoals de verzameling van
een representatief deel van de schat aan liederen uit de kerk van alle eeuwen en de onmiskenbare
kwaliteit van taal en melodie van de Liedboekliederen. Deputaten beroepen zich
terecht op het besluit van Berkel dat in de richting van het LvK wijst. Deputaten hebben
overtuigend aangetoond dat wie zich vandaag in Nederland zet aan zelfstandig onderzoek
naar kerkmuziek in verleden en heden (overeenkomstig besluit 4c1 van Berkel) als vanzelf
eerst kijkt naar het LvK, als een uitgebalanceerd geheel van liederen die aan hoge kwaliteitseisen
voldoen. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat er geen andere bronnen zijn waaruit
geput kan worden. Bronnen waarvan in het besluit van Berkel ook sprake is (bijv. werk uit
eigen kerken). In de komende periode zal ook zeker onderzoek gedaan moeten worden naar
de bruikbaarheid daarvan (zie hieronder hoofdstuk 7 + 9).
Over het maken van een eigen selectie uit het LvK willen we het volgende opmerken.
Sommige briefschrijvers stellen dat deputaten, na de weigering door het ISK van toestemming
voor een eigen uitgave, eerst het oordeel van de volgende generale synode hadden
moeten afwachten voordat zij zo'n ingrijpende beslissing namen voor de uitgave van 'het
groene boek'. Wij hebben er begrip voor dat deputaten bij hun interpretatie van opdracht 7
voor een lastige keuze stonden. Achteraf kan iemand gemakkelijk zeggen dat het anders
had gemoeten. De bezwaren dat op deze manier kerk(led)en gedwongen worden onzuivere
leer in huis te halen (tegen art.55 KO), vinden wij wat overtrokken, aangezien verwacht mag
worden dat een mondig kerklid de toegevoegde katernen in de proefbundel kan lezen.
Bovendien gaat het hier om een proefbundel en zal t.z.t. een eigen definitieve bundel uitgegeven
moeten worden. Over de uiteindelijke vorm en uitgave daarvan is op dit moment nog
geen duidelijkheid te geven.
Terecht constateren briefschrijvers dat de deputaten voor de proefbundel liederen hebben
geselecteerd uit het LvK die door eerdere synodes zijn afgewezen, terwijl ze niet hebben
gerapporteerd hoe ze zich met de destijds gegeven argumentatie hebben geconfronteerd.
Hierbij gaat het om Lied 6, 50, 120, 124, 183 en 462.
Nu zijn destijds bij Berkel tegen de 'voorbeeldbundel van 106' (studierapport bijlage A)
vergelijkbare bezwaren ingediend, en die bezwaren zijn afgewezen in besluit 2 van Berkel.
Maar tegen de grond onder dat besluit (dat er in Acta van voorgaande synoden geen argumentatie
voor afwijzing van Liedboekliederen is te vinden) zijn aan de synode van Leusden
bezwaren ingebracht. Die bezwaren zijn behandeld in besluit … (werkplan 1a-1c) en we
kunnen verwijzen naar het commissierapport dat daarbij diende. Voor wat het werk van de
deputaten kerkmuziek betreft kunnen we zeggen dat van hen verwacht mag worden dat ze
zich confronteren met de argumentatie voor eerdere afwijzing van bepaalde Liedboekliederen.
Maar daarnaast is ons oordeel dat deputaten wel uit het LvK konden selecteren, want
eerdere negatieve oordelen over die bundel als geheel betekenen niet dat er geen lied uit
het Liedboek te selecteren is. En wat de concrete liederen betreft: dat eerder werd gezegd
dat geen van de 115 bijbelliederen in het Liedboek kon worden geselecteerd, had vooral te
maken met het feit dat deputaten destijds de opdracht hadden om Schriftberijmingen te
zoeken (= liederen waarin een bepaald schriftgedeelte, dat al in de Bijbel de functie van een
lied heeft, tekstgetrouw is berijmd), terwijl het LvK 115 bijbelliederen bevat (= liederen die
n.a.v. een bepaalde bijbeltekst zijn gedicht en waarbij ook andere teksten uit de Bijbel zijn
betrokken).
Het bezwaar dat de (verwerpelijke) theologische achtergrond van bepaalde Lied-

oek-dichters doorklinkt in de liederen verdient een serieus antwoord. De inhoud van een
kerklied mag niet voor misverstand vatbaar zijn. Het zal eenduidig schriftuurlijk moeten zijn.
Daarop zal de synode zijn deputaten, gezien het eerste criterium, aan moeten spreken bij
het toetsen van geselecteerde gezangen.
Deputaten vragen terecht aandacht voor de schat der eeuwen. De liederen uit de kerkgeschiedenis
moeten door de kerk gezongen worden. Daarom behoeft het voorkomen van
verouderd taalgebruik op zichzelf geen bezwaar te zijn. Wel moet het lied als geheel natuurlijk
verstaanbaar blijven. Bij het toetsen zal het bezwaar tegen verouderd taalgebruik per lied
in rekening gebracht moeten worden.
Bij dit alles moeten we ons wel realiseren dat gezangen poëzie zijn. Dat betekent dat er ook
moeite gedaan mag worden om de tekst te begrijpen.
Tenslotte: het bezwaar dat deputaten te weinig verantwoording gegeven hebben bij hun
keuze voor de selectie uit het LvK willen we toestemmen. Berkel heeft een duidelijke opdracht
gegeven om liederen aan de kerken voor te leggen met verantwoording van de keuze
aan de hand van vastgestelde criteria. Berkel wilde hiermee zorgvuldigheidsgaranties bieden
om ontheiliging van de eredienst te voorkomen (grond 5.2.2). Deputaten gaven weliswaar
een uiterst summiere en algemene verantwoording van hun keuze voor de selectie uit het
LvK in hun brief aan de kerken dd. december 1997. En in juni deden zij, achteraf, een
beroep op de mondigheid van de kerken. Maar daarmee was niet de motivatie gegeven op
grond waarvan de kerken de aangeboden gezangen konden toetsen. Het studierapport (par.
8.8.2., pag. 151, punt 3) spreekt in dit verband over te geven achtergrondinformatie bij de
gekozen liederen. Op grond van de gronden 6.1.2 en 6.1.3 onder het besluit van Berkel
hadden de kerken gerekend op een brede verantwoording van de keuze. Zeker ook omdat
Berkel besloten had de door deputaten voor te leggen gezangen vrij te geven voor gebruik in
de eredienst.
Conclusie:
Met de keuze voor het Liedboek hebben deputaten een verantwoorde start gemaakt met het
door Berkel opgezette project gezangenbundel.
Echter: de verantwoording die deputaten van hun keuze hebben gegeven aan de kerken is
te summier en algemeen geweest. Berkel had opgedragen elke set aan te bieden liederen te
voorzien van een verantwoording van de keuze. Mede gezien opmerkingen in het studierapport
(8.8.2. punt 3, p.151) verwachtten de kerken terecht een bredere verantwoording van de
selectie van juist deze 255 gezangen. Deputaten beroepen zich ten onrechte in hun brief van
juni 1998 achteraf op de mondigheid van de kerken om hun uiterst summiere verantwoording
te rechtvaardigen;
4 Het grote aantal
Deputaten hadden, toen zij begonnen aan opdracht 7, zelf niet verwacht bij het grote aantal
van 255 gezangen uit te zullen komen. Toen dit toch het geval was, lag het voor de hand
deze royale selectie metterdaad aan de kerken ter toetsing voor te leggen, als een goede
start en een stevige basis voor het totale project. In hun aanvullend rapport (paragraaf 1.2)
leggen zij in dit verband uit dat zij gekozen hebben voor inhoudelijke argumenten. Dit is naar
ons oordeel een cruciaal moment in de rapportage. Want ook al zijn de inhoudelijke argumenten
nog zo goed, als je een verkeerde inschatting maakt van wat praktisch haalbaar is
en hoe gevoelig de materie ligt bij veel kerkleden, komt de inhoud niet over. Alle goede
bedoelingen en woorden ten spijt. Ook de besluiten 4c5 en 6 van Berkel hadden deputaten
wat meer terughoudend moeten maken. Berkel had het oog op een jarenlang traject, waarmee
nu, t.b.v. de eerstvolgende synode, een eerste start gemaakt moest worden, met een
weliswaar royale, maar tevens voor de kerken overzichtelijke bundel. Deputaten hadden
meer rekening moeten houden met de gevoeligheid van het onderwerp en de onwennigheid
in onze kerkelijke cultuur met een gezangenbundel van zo'n royale omvang.
Dit geldt ook t.a.v. het bezwaar van de onoverzichtelijkheid van zo'n groot aantal te toetsen
gezangen in één keer. Deputaten relativeren dit bezwaar wel in hun aanvullend rapport
(paragraaf 1.2b). Zij wijzen daar terecht op een gezangenbundel als een groot arsenaal
waaruit kerken bij diverse gelegenheden kunnen putten. Maar gezien het beperkte aantal

gezangen waaraan de kerken tot nu toe gewend waren, was een aantal van 255 gezangen
in één keer, en dat nog wel als begin, teveel om in korte tijd zorgvuldig te kunnen toetsen.
Veel kerken voelden zich overvallen door het grote aantal als eerste aanzet. Men had dit niet
verwacht. Temeer daar het besluit van Berkel in 4c5 en 6 ook de indruk wekte regelmatig
een overzichtelijk aantal liederen aan de kerken te willen laten voorstellen.
Nog een enkele opmerking over het bezwaar dat een groot aantal gezangen ten koste zal
gaan van de waardering van psalmen. Diverse briefschrijvers stellen dat het aantal gezangen
zeker niet boven het aantal psalmen mag uitkomen. Zij wijzen daarbij op een richtlijn van
Kampen, nl. dat de gezangen niet mogen leiden tot onderwaardering van de psalmen. Nu is
het inderdaad niet goed als de in Gods Woord gegeven psalmen als liederen van het Verbond
zouden worden ondergewaardeerd. Maar een groot aantal gezangen (liederen uit het
Nieuwe Verbond) op zich leidt niet tot onderwaardering van de psalmen. Het gaat om de
inhoudelijke visie, dat in de kerk van Jezus Christus onder leiding van de Heilige Geest
nieuwe liederen ontstaan en ook gezongen zullen worden over het Woord en werk van God
in de heilsgeschiedenis. Het is daarbij de verantwoordelijkheid van voorgangers en kerken
erop te letten dat de psalmen niet veronachtzaamd worden. Overigens geldt ook hier, dat
wat deputaten daarover zeggen in hun aanvullend rapport (paragraaf 1.2), nog onder de
aandacht van de kerk(led)en gebracht dient te worden.
Conclusie:
Deputaten hebben bij de aanbieding van 255 gezangen aan de kerken te weinig aandacht
gehad voor wat praktisch haalbaar was. Zij hadden meer, in de lijn van Berkel 4c5 en 6,
rekening moeten houden met de gevoeligheid van het onderwerp en de onwennigheid in de
kerken met een gezangenbundel van zo'n royale omvang.
5 De bundel van 106 (besluit 6)
Het bezwaar dat deputaten opdracht 6 van Berkel niet hebben uitgevoerd, stemmen we niet
toe. Dat sommigen het commentaar in hoofdstuk 6 van het rapport als summier ervaren,
kunnen we ons voorstellen, gelet op de hoeveelheid kritiek die bij Berkel was ingediend op
de 'bundel van 106'. Maar deputaten hebben de kritiek, naast wat zij expliciet schreven in
hoofdstuk 6, inhoudelijk ook verwerkt in de hoofdstukken daarvoor, bijv. waar zij spreken
over de (hantering van) selectiecriteria. Zij vinden de kritiek niet van dien aard, dat zij t.o.v.
Berkel een koerswijziging zouden moeten voorstellen. Het kan natuurlijk zijn dat iemand niet
door deputaten overtuigd is, maar dat is wat anders dan dat deputaten niet voldoende op de
kritiek zijn ingegaan.
Met hun keuze om eerst met opdracht 7 aan de slag te gaan, zijn deputaten wel aanmerkelijk
verder gegaan dan op het eerste gezicht de bedoeling van opdracht 6 was. Overigens
benadrukten deputaten in hun toelichting aan de commissie dat de bundel van 106 in het
studierapport niet meer was dan een voorbeeld-bundel en dat de toestemming van het ISK
alleen betrekking had op opname van de lijst in het studierapport (zie de brief van de ISK dd.
22 juli 1995, geciteerd in het aanvullend rapport van het studiedeputaatschap Eredienst
1996). Het berust dus op een misverstand als gezegd wordt door bezwaarden dat er toestemming
was voor de uitgave van een aparte bundel met 65 gezangen uit het LvK. O.i. valt
deputaten dus niet te verwijten dat zij de bundel van 65 niet apart hebben uitgegeven. Ze
hebben vanuit de door studiedeputaten voorgedragen visie de kritiek verwerkt in hun rapport
en daarnaast in antwoord op opdracht 7 een ruime proefbundel vastgesteld, waarvoor zij
vervolgens geen toestemming kregen om die apart uit te geven.
Conclusie:
Deputaten hebben vanuit de door de studiedeputaten voorgedragen visie de kritiek op de
bundel van 106 gezangen verwerkt in het geheel van hun rapport (conform Berkel, besluit
6).
6 Rubricering (besluit 4b)
Deputaten wordt ook verweten dat zij in tegenstelling tot hun opdracht 4.b niet met een

voorstel tot rubricering van de gezangenbundel komen. Deputaten geven aan dat zij met hun
keuze voor het LvK meteen ook gekozen hebben voor de rubricering van het LvK. Dit is een
rubricering vanuit liturgisch oogpunt. Wij vinden dit een terechte keuze, omdat de gezangenbundel
bedoeld is voor gebruik in de liturgie in de brede zin van het woord, dus ook met
aandacht voor de persoonlijke en huiselijke eredienst.
Wat betreft de opzet van de nieuwe gezangenbundel merken we op dat er nog geen duidelijkheid
is gegeven over de vraag hoe de beoogde gezangenbundel er uiteindelijk uit zal
zien.
Conclusie:
Deputaten hebben een goede keus gemaakt voor een liturgische rubricering ('volgens tijd')
van de gezangenbundel (conform Berkel besluit 4.b).
Over de opzet en inhoud van de beoogde gezangenbundel zal Leusden duidelijkheid moeten
geven.
7 Zelfstandig onderzoek, contact met CGK/NGK (besluit 4c1)
Als bezwaar wordt door veel briefschrijvers ingebracht dat er geen zelfstandig onderzoek
heeft plaatsgevonden naar kerkmuziek in heden en verleden en dat er geen aansluiting is
gezocht bij wat er in andere gereformeerde kerken over kerkmuziek voorradig is, ook aan
uitspraken over selecties uit het LvK. Men wijst dan bijv. op wat er in de CGK, NGK en de
Gereformeerde Bond besloten is over het gebruik van gezangen.
Ook aan de keuze om te beginnen bij het Liedboek ligt natuurlijk zelfstandig onderzoek naar
kerkmuziek in verleden en heden ten grondslag. Maar wat betreft de mogelijke aansluiting
aan wat er binnen de zgn. Gereformeerde Gezindte voorradig is op het gebied van kerkmuziek,
is het helaas zo dat er in CGK of NGK geen officiële kerkelijke commissies of deputaatschappen
zijn voor het kerklied waarbij onze deputaten zouden kunnen aankloppen. Deputaten
hebben zich alleen kunnen oriënteren bij individuele personen die zich bij hen bezighouden
met het kerklied. Zo kregen zij de beschikking over diverse rapporten en uitspraken,
maar omdat zij, in aansluiting aan het studierapport, andere uitgangspunten hanteren,
kwamen zij tot een andere selectie.
Wij vinden het met diverse briefschrijvers echter wel belangrijk dat wij op het punt van het
kerklied zoveel mogelijk aansluiting zoeken bij deze verwante christenen, mede gezien de
ontwikkeling van de landelijke contacten tussen GKV en CGK. In een vervolgopdracht zal
daar ook zeker aandacht voor gevraagd moeten worden.
Conclusie:
Deputaten hebben een goed begin gemaakt met zelfstandig onderzoek naar kerkmuziek in
verleden en heden door aan te sluiten bij het LvK. In een vervolgopdracht moet wel aandacht
gevraagd worden voor mogelijke aansluiting bij wat in meer verwante kringen aan
kerkmuzikale bezinning en resultaten daarvan beschikbaar is.
8 Waarnemerschap c.q. lidmaatschap ISK (besluit 4c2)
Berkel droeg deputaten op te streven naar waarnemerschap bij de herziening van het
Liedboek (het project Liedboek 2000). Tot nu toe hebben de contacten met de ISK niet
geresulteerd in een waarnemerschap bij de herziening van het Liedboek (project Liedboek
2000). Tot op heden kent het ISK het waarnemerschap niet en het zal in de toekomst
waarschijnlijk ook niet mogelijk worden. Deputaten prefereren daarom lidmaatschap van de
ISK. Nu kan hier gemakkelijk een misverstand ontstaan. Lidmaatschap van de ISK is nl. niet
mogelijk. De ISK is de stichting die het beheer voert over het bestaande Liedboek voor de
kerken. Wel kan worden deelgenomen aan het project Liedboek 2000. Dat laatste is wat
deputaten nu voorstaan. Over het project Liedboek 2000 bestaat nog veel onduidelijkheid.
Het lijkt ons dan ook te vroeg om nu al een besluit te nemen over deelname aan dit project.
Deputaten stellen zelf in hun rapport een aantal vragen die beantwoord moeten worden.
Enkele briefschrijvers wijzen op de afwijzing door het ISK (i.c. ‘Zingend Geloven’) van
liederen uit de traditionele schriftgetrouwe hoek, op grond waarvan zij weinig vertrouwen

hebben in het project Liedboek 2000. Deputaten wijzen daartegenover op de mogelijkheden
van een positieve inbreng van onze kant bij de totstandkoming van een nieuw Liedboek en
van opname van liederen uit onze kring, wanneer onze deelname wordt geaccepteerd.
Daaraan zullen dan wel de voorwaarden moeten worden verbonden dat aan de gereformeerde
identiteit geen afbreuk wordt gedaan en dat de kerken vrij zijn in hun uiteindelijke
keuze om bepaalde liederen af te wijzen en niet vrij te geven.
Conclusie:
Wij stellen voor dat nieuw te benoemen deputaten eerst nader onderzoek doen naar de
uitgangspunten van het project en de mogelijkheden van verantwoorde deelname. Zij zullen
in verband met de voortgang van het project in de komende intersynodale periode wel de
mogelijkheid moeten hebben om eventueel betrokken te worden bij de voorbereiding van het
Liedboek 2000, wanneer aan onze voorwaarden (zie boven) wordt voldaan.
9 Een stimulerend beleid (besluit 4c3)
De vraag of deputaten een stimulerend beleid hebben gevoerd, gericht op het scheppen van
nieuwe liedteksten en -melodieën en het bewerken en vertalen van liederen uit voorgaande
eeuwen en andere taalgebieden, wordt door diverse briefschrijvers negatief beantwoord. Op
een oproep van deputaten via de pers zijn diverse liederen ingestuurd. Deputaten hebben
die vervolgens 'in depot' gelegd tot nader orde. Daarnaast hebben zij de inzenders geadviseerd
hun materiaal ook bij het ISK in te zenden met het oog op een mogelijke participatie in
het project Liedboek 2000. Terecht wordt er de vinger bij gelegd dat dit niet direct stimulerend
genoemd kan worden. Temeer daar sommige inzenders (Ria Borkent e.a.) al negatieve
ervaringen hadden opgedaan met inzendingen bij het ISK en de redactie van ‘Zingend
Geloven’ (ze werden met ongereformeerde argumenten afgewezen (zie studierapport
paragraaf 10.1). Bovendien heeft Ommen al uitgesproken dat dichters en componisten
gestimuleerd moeten worden middels een adres (Acta art. 46, besluit 2). Daarmee zijn
tegenover de inzenders van nieuwe liederen bepaalde verwachtingen gewekt. Wij vinden
dat, om dit beleid niet ongeloofwaardig te maken, beoordeling van deze inzendingen in de
komende periode plaats moet vinden.
Conclusie:
Het door deputaten gevoerde beleid met het oog op het scheppen van nieuwe liederen is te
weinig stimulerend geweest.
10 Communicatie met de kerken (besluit 4c4)
Over de opdracht regelmatig de kerken te informeren op het gebied van het kerklied en de
kerkmuziek willen we het volgende opmerken. Deputaten geven in hun rapport een indrukwekkende
opsomming van al het materiaal dat zij de kerken in hebben gestuurd. Toch
moeten we constateren dat dit materiaal veel kerkleden niet heeft bereikt, laat staan dat het
hen overtuigd heeft. Ergens zit er in de informatiestroom een communicatiebreuk. Het is
echter van het grootste belang voor het welslagen van het project gezangenbundel, dat er
een goede wederzijdse communicatie is tussen deputaten en kerken, in verband met de
meningsvorming in de kerken en om te voorkomen dat het werk van deputaten te ver van de
kerken af komt te staan. Schoolonderwijs en catechese mogen hierbij niet vergeten worden.
Dit verdient in de komende periode hoge prioriteit. We steunen in dit verband de gedachte
achter de suggestie van deputaten om een ‘steunpunt liturgie’ in te stellen. Het is belangrijk
dat er zodanige informatie over het project wordt gegeven, dat het in de kerken breed
gedragen gaat worden. Maar voor het in het leven roepen van een speciaal steunpunt is de
noodzaak nog niet aangetoond. Wij stellen vooralsnog voor om in het deputaatschap iemand
te benoemen die speciaal belast wordt met de communicatie met de kerken.
Conclusie:
Gerichte communicatie met de kerken over het project gezangenbundel is van groot belang

om het draagvlak in de kerken te vergroten. Met het oog daarop zal in het deputaatschap
iemand benoemd worden die speciaal belast wordt met de communicatie met de kerken.
11 Dubbelmelodieën en dubbelteksten
In het aanvullend rapport schrijven deputaten ook een hoofdstuk over de zgn. dubbelmelodieën
en dubbelteksten. Deputaten verantwoorden hier waarom zij in hun selectie van 255
gezangen steeds gekozen hebben voor de versie van het LvK. Terecht stellen zij dat het
weinig zin heeft om in een bundel twee verschillende versies van een gezang naast elkaar te
gebruiken, zoals nu het geval is in het GK (dubbeltekst: nrs. 33/34; dubbelmelodie: nrs.
10/13, 20/22, 26a/26b/36). Deputaten sluiten zich aan bij de kritiek die al door de studiedeputaten
was geuit op de (totstandkoming van) afwijkende versies in het GK in vergelijking
met melodienotaties van het LvK. Zij bevelen aan om in voorkomende gevallen de notatie
van het LvK te volgen (betere notatie, geen onnodig isolement door eigen versies, één
versie is duidelijker voor de gemeentezang). Uiteraard zal toetsing en beproeving moeten
uitwijzen dat deze keus voor de Liedboekversie verantwoord is.
Conclusie:
De commissie gaat akkoord met de verantwoording van de keuze van deputaten waarom zij
in geval van dubbelteksten/ c.q. -melodieën kiezen voor de Liedboekversie, zoals verwoord
in het aanvullend rapport hoofdstuk 3.
12 Kerkmuziekregeling (besluit 4b)
In hoofdstuk 4 van het aanvullend rapport schrijven deputaten uitgebreid over een regeling
voor de kerkmuziek. Berkel had deputaten gevraagd om een voorbereidend onderzoek naar
een landelijke muziekregeling. In de lijn van het studierapport (paragraaf 8.8.3) heeft Berkel
in haar gronden gewezen op de verantwoordelijkheid van de kerken gezamenlijk, mogelijkheden
te scheppen voor de correcte uitvoering van de aanvaarde melodieën en psalmen en
gezangen (grond 4.3.3.2) Daarnaast dragen volgens Berkel de plaatselijke kerken verantwoordelijkheid
voor de muzikale vormgeving van de samenkomsten (grond 4.3.4). Tegen die
achtergrond is het voldoende de kerkmuziekregeling als een handreiking in de aandacht van
de kerken aan te bevelen. Hoewel het aanvullend rapport nog niet bekend is bij de kerken,
kan de muziekregeling zelf bij de kerken bekend zijn, omdat zij al in 1991 door de Vereniging
van Gereformeerde Kerkorganisten in eerste versie is gepubliceerd. Diverse kerken
hebben al ervaring opgedaan met deze regeling en hun reacties zijn verwerkt in de nieuwe
uitgave i.s.m. deputaten kerkmuziek.
Conclusie:
Gezien het belang van verantwoorde uitvoering van kerkmuziek, stellen wij voor de kerkmuziekregeling
als handreiking in de aandacht van de kerken aan te bevelen.
13 Aanvullend rapport
Het aanvullend rapport geeft veel relevante informatie, waardoor het werk van deputaten
nader wordt toegelicht. Het is daarom heel jammer dat dit niet eerder naar de kerken is
verstuurd.
14 Toetsingstermijn
Tenslotte: het lijkt de commissie niet verstandig om het voorstel van deputaten over te
nemen om de toetsingstermijn te verlengen tot aan de Generale Synode van 2002. Briefschrijvers
wijzen er terecht op dat verlenging van de toetsingstermijn in de huidige situatie
van onduidelijkheid over uitgangspunten en criteria de onrust in de kerken bevordert i.p.v.
wegneemt.