Gaandeweg oktober 2010 - Protestantse Gemeente Zwolle

In de rubriek Perspectief reageren gemeenteleden op de maatregelen die de Protestantse Gemeente Zwolle (PGZ) financieel
gezond moeten maken. Deze keer komen twee kerkenraadsleden van De Open Kring aan het woord en beschrijft kerkhistoricus
Gert van Klinken de opkomst en teloorgang van protestantse kerken in Groningen. Voor Zwolle een uiterst herkenbaar verhaal…
moment afhaakten. Dat het toch is
gelukt is te danken aan de samenwerking
met het naastgelegen Zonnehuis,
dat ook diensten houdt in onze kerk.
Maar of dit gebouw er in deze tijd
ook nog was gekomen, is helemaal
de vraag.”
Omarming
Kitty en Joke houden van hun kerkgebouw,
dat letterlijk is ingericht als een
open kring. “Het gebouw geeft een
omarming”, vindt Kitty. Zij en Joke
begrijpen dat het bijzonder ingrijpend
is om de kerk waar je je thuisvoelt en
waar veel herinneringen liggen, opeens
te moeten missen. Joke woont in Westenholte
en behoorde tot de gereformeerde
wijkgemeente die in Het Anker
kerkte. Tien jaar geleden verhuisde deze
gemeente naar een ruimte in De Zevensprong,
een van de eerste basisscholen
in de nieuwe wijk. Daar wachtte de
gemeente, die sinds 2005 tot de Protestantse
Gemeente Zwolle behoort, zeven
jaar op haar ‘echte’ kerk.
Joke herinnert zich nog steeds de emoties
rond de beide verhuizingen, die de
hoogoplopend conflict begin jaren tachtig
(over de kernbewapening) overheerst
in de kerkenraadsnotulen een haast
gemoedelijke sfeer, waarin pastorale
attitude en openheid voor de ander
voorop staan zijn. Des te opvallender is
wat er vanaf de jaren tachtig gebeurt:
zonder dat er sprake is van een duidelijk
conflict of crisis begint de ene na de
andere van deze jonge kerken ‘om te
vallen’ door een sluipend proces van
kerkverlating. Dat dit proces zich in
stilte vertrekt maakt de gevolgen er niet
minder om. De Magnaliakerk wordt
afgebroken in 1992, het jaar waarin de
Opstandingskerk wordt verkocht aan de
vrijgemaakten. De Goede Herderkerk
wordt gesloten in 1997 en in gebruik
genomen door de Pinkstergemeente, in
Vinkhuizen gaat in 1999 De Regenboog
dicht. De Trefkoel in Paddepoel verliest
zowel de gereformeerde Garf (omgebouwd
tot café) als de hervormde
Wingerd. De Stadsparkkerk wordt verkocht
in 2000. Orthodoxe formaties als
de vrijgemaakten lijken zich beter te
houden (overname van de Opstandingskerk
en de Oosterkerk), maar ook daar
slaat de crisis toe (sluiting Morgensterkerk
1993 en Noorderkerk 2008). Aldus
wordt in Groningen een hele reeks
gemeenteleden noodzaakten opnieuw
hun weg te zoeken. “Je bent met een
kleine groep mensen die je allemaal
kent. Toch gaat in zo’n situatie nooit
iedereen mee.” Dat zal waarschijnlijk
ook gebeuren als de Oosterkerk- en de
Hoeksteengemeente samengaan, verwachten
Joke en Kitty. “Ook dan zullen
er mensen helemaal afhaken, of zich bij
een andere wijkgemeente aansluiten.”
Grote verbondenheid
De aanvankelijke gedachte om De
Hoeksteen met hun gemeente te laten
fuseren, ontstond niet zonder reden.
Hoewel gescheiden door de rivier en
een hoge brug, liggen de twee wijkgemeenten
qua gedachtegoed en opvattingen
dicht bij elkaar, menen Kitty en
Joke. Een belangrijk kenmerk van
De Open Kring is volgens hen de grote
verbondenheid van de gemeenteleden,
hoewel dat niet betekent dat iedereen
vrijwel elke zondag de dienst bezoekt.
Er zijn ook jonge ouders die wel een
kind laten dopen, maar die je vervolgens
nooit meer terugziet. “Maar die
worden dan wel uitgenodigd voor een
gloednieuwe kerken nog bij de levensdagen
van de bouwers afgestoten en
afgebroken.
Dat treft des te meer omdat het korte
bestaan van die kerken eerder bloei dan
verkommering weerspiegelt. Er bestaat
tussen 1950 en 1990 een grote bereidheid
om naast werk en gezin enthousiasme
in de kerk te investeren. Dat gebeurt
bovendien op een eigentijdse manier.
Het duidelijkst valt dat af te lezen aan
het functioneren van de evangelisatie en
de tucht. Vóór 1950 vormt angst voor
de hel nog een motief om mensen aan
te sporen tot bekering en wordt instemming
met de aanvaarde leer rigide
gehandhaafd.
Voor zichzelf denken
De generatie die de kerkenring in de
nieuwbouw optrekt vindt dat mensen
voor zichzelf mogen denken. Deze
generatie lijkt een uiterst praktische en
technische attitude door de week, probleemloos
te combineren met traditioneel
taalgebruik op zondag. Degenen
die de kerk geruisloos verlaten, vooral
vanaf de jaren zeventig in grote aantallen,
brengen dat niet op. Zij beschouwen
de Bijbelse taal als iets uit een
voorbije tijd. Opgegroeid in de veilig-
serie gespreksbijeenkomsten. En dan
ontstaan er vaak heel goede gesprekken”,
merkt Kitty op. Al heel lang heeft
de Open Kring een gespreksgroep voor
senioren. Daarnaast staan tal van andere
activiteiten op het programma (onder
meer te vinden op www.openkring.nl),
waar wisselende groepen gemeenteleden
zich toe aangetrokken voelen.
“We zijn nog steeds een wijkgemeente
in ontwikkeling”, stellen Joke en Kitty
vast. Of ze adviezen hebben voor de
Oosterkerk- en de Hoeksteengemeente
die nu ook een nieuwe gemeente moeten
gaan opbouwen? “Als je echt samen
met iets nieuws wilt beginnen, moet je
heel open naar elkaar zijn en met elkaar
zoeken naar nieuwe vormen”, reageert
Joke. “Dan moet je dingen bedenken die
van je samen zijn, een nieuw wijkblad
bijvoorbeeld, een nieuw logo en een
nieuwe naam. Niet roepen: zo was het
altijd bij ons, maar proberen los te laten
wat was. Dat is heel moeilijk, maar het
kan niet anders als je samen wilt werken
aan een nieuwe identiteit.”
heid en welvaart voelen zij bovendien
minder behoefte aan de hechtheid en de
levensbeschouwelijke vorming van een
kerkelijke gemeenschap, die voor degenen
die crisis en oorlog beleefd hebben
wél veel betekenen.
De gevolgen zijn bekend. De protestantse
kerken in Groningen zijn levend en
wel, maar inmiddels (2010) kleiner in
aantal dan de grootste pessimist in 1980
had kunnen voorspellen. Hoe verder?
Het zou interessant zijn om hierover
eens van gedachten te wisselen met protestanten
uit verschillende Nederlandse
steden. Hier ligt nog ongeschreven
Nederlandse kerkgeschiedenis.
De Ark, een typische naoorlogse
kerk in Groningen-Zuid.
13