brieven

VERZAMELING 

E. J. POTGIETER

61 1089 5851 UB AMSTERDAM

BRIEVEN 

O V E R 

VERSCHEIDEN 

ONDERWERPER 

UITGEGEVEN 

D O O R 

E. BEKKEK wedutoe ZK WOLFF, 

E N 

A. DEKEN. 

T W E E D E DEEL- 

In s* H A G E , 

BÏ I Z A A C VAN C L E E F .

BERICHT. 

IÏI 

y hoeven dan ons tweede 

Deel van Brieven , niet ongedrukt 

Voor fcheurpapier utttedeelen ! Dat 

dit ons aangenaam is , behoeft geen 

hewys. Wie fchryft 'er ooit met 

het oogmerk om aan de Komenyswin- 

kels Peperhuisjes te bezorgen ? 

Ziet daar dm , heufche Lezers , 

een tweede Deel van Brieven , 

die gy met [maak fchynt gelezen ts 

hebben. Een goed debiet } is, in 

doezen , de beste verzekering. Zo 

deeze en foortgelyke Lectuur u blyft 

behagen, wy hebben reden om te 

* a den-

v 

denken dat wy u nog Wel wat 

kezende kunnen houden. De tyd 

zal ons daar van onderrechten. 

De zinjloorende Drukfouten heb- 

hen wyr naauwkeurig aangetekent : • 

wy verwagten van uwe infchiklyk- 

heid, dat gy die zult gebruiken 

daar zy vereischt worden; en ons 

niet vergen excuus te vragen, voor 

onoplettenheden waaraan wy geen 

deel hebben. 

De Haag , en de R yp, u g. 

gen , niet alleen in een Moreelen , 

maar ook in een Geögrafijchen zin 

vry wyd van een ; Wy kunnen dus 

onze eige Proeven niet nazien ; docb 

hoopen zorg te draagen dat in dit 

op*

V 

cpzkbt beter aan om oogmerk voldaan 

zal worden. 

Dat wy eerbied voor uw hart > 

en achting voor uzven fmaak heb 

ben , zult gy in dit Deel niet min 

der dan in het voorige zien. Ons 

hoofdoogmerk hebben wy u in het Be 

richt voor het eerfle deel gezegt. Het 

flaat aan u om te oordeelen of wy 

met woorden fpeelen of niet, 

Ontfang voords , niets van my 

dan met mynen naam uitgegeven. En 

doe my het ongelyk niet van te den> 

ken, of ik in flaat ben (fchoon groot- 

lyks ten mynen voordeele,) om bet 

valscb vernuft myne pen te kenen 

tot het opflellen van voddige , en 

* 2 een

Mg 

een geheel V 0lk hefchimpende Catalo- 

gusfen , ICamerfpelen , 0f wat iets 

meer van dien laf en , en f maak 

hedervenden aart zy. 

My komt ook de eere niet toe 

voor de Aanmerkingen van WIL- 

LI AU PEN Secundus, 0p de Me 

morie van den Ridder YORCK, 

my opgedrongen. Dat aller ver nuftig- 

ftê Stukje , 't geen het hefchaafde 

en kundige deel des Volks s met zo 

veel genoegen leest, en herleest , is 

men aan eenen anderen verpligt. 

Boe verheugd zich myn Vaderland 

lievend hart als men zulke geestige 

origineels Schryvers ontdekt ! Hoe 

vereer ik de verdiensten van elk den 

kend , en fyn gispend verft and7 On 

ze

Vil 

ze ' Cofybuis-polïtiquen , moeten echter 

Ook hunne Schryvers hebben. Tder van 

hen kan een basftem lachen , over 

geheel te verwerpene Catalogusfen ; 

doch WIL LI AM , de Broeder > 

/preekt geen taal die zy verflaan. 

't Is echter billyk dat zy óók lag. 

chen ; want wat is toch aakeliger 

dan Jlaatkundig grommen? 

Gy merkt wü , myn goede Le 

zer , dat ik maar gantsch ie en- 

vreden ben. Dat is ook zo ! Maar 

hoe zou het u [maken , zo gy , van 

elk Prul dat de gelegenheid doet 

gebooren worden , en met de Kou- 

ranten een pas krygt , door een 

party hal[domme , hal[geestige Bah- 

belaars voor den Schryver gehouden 

wierdt ? 

Zit

VIII 

Zie daar, nu ik mftï woord ge. 

zegd heb, is 't ook wel; en ik 

legin myn dagelyks humeur weer te 

frygen. Houd dit echter voor een 

zwierig — a Gouverno, en Vaartwel. 

Amfteldam Bjiea Maan. 

1781.

LYST D E R BRIEVEN. 

I. BtiEF. : : Bladz. i 

II. . *~ 13 

III. . — 17 

IV. - '. . I55 

*s 

V. - ; ; 24. 

VI. i — 4* 

vu. . • ««r 

vm. ' • ÖI 

ix. : »— 74 

X . , - . ; HB» 86 

XI. i ^ i 88 

XII. • S»9 95 

XIII. • • fc- 100 

XIV. » . • — 115 

XV. • . . 133 

XVI. " • • *•*». IS* 

XVII. • • 1—164. 

XVIII. • — • • —» 180 

XIX. ... • —* 199 

xx. - • »• 205 

XXI. . . 213 

XXII. • i — 230 

XXIII. ' • • 2 

47 

: xxiV' 

a o

vm L Y S T B E K B R I E V E N . 

XXIV. BRIEF. ; . jjadz. 257 

XXV J . . 2ff3 

XXVI. . .• , _ 2 6 7 

xxvn. . .• . —279 

XXVIII. —,— J . jjj. 2 § 9 

XXIX. • TM * m , , 303 

XXX. s . . 305 

XXXI. - . . — 308

D R U K F E I L E N . 

Bladz, regel, flaat: hes: 

15 6 triyn my 

16 26 zet zegs 

at 14 zy gy 

22 4 rein regt 

6 uw zy n 

25 17 alle en alléén 

29 6 Dat Jan dat 

32 4 Zie dat daar Zie daar , dat 

34 is n'apparend n'apprend 

35 25 zucht lucht 

35 14 inweiding uitweiding 

48 28 zich 

z ï e k 

60 24 haare haarer 

62 11 Selchip Selfchip 

68 7 Als dus Aldus 

70 26 «oef Hoeft 

y t 7 't onderhouden te onderhouden , 

g 3 23 kunnen. kuuren. 

90 2(5 hebben , heeft , 

s 3 13 Doch , uw Doch , is uw 

102 9 tenzyverkouwd tenzy hyverkouwd 

105 «3 

a l s v o o r d a n V 0 0 r 

107 22 Six fix 

109 onderftreg.myne Vrienden, myne Vriendin, 

1 29 3 aankeeren, aankweeken , 

130 16 dat het vernuft dat men het vernuft 

149 20 voor vóór 

If

D R U K F E I L E N . 

Bladz. regel: flaat: Uesz 

I3I 9 daaglyken daaglykichen 

1 8 2 

7 by de Lui ! by die Lui ! 

192 13 te ryden te ftryden 

2" 7 en 8 hoe gaarn ik , hoe gaarne had 

op dat zelfde ik , op dat zelf- 

oogenblik ; de oogenbük , 

218 16 me teeten, met eeten 

222 14 zo Ham z o een Ham 

IS zoudt Zout 

225 22 ott-ue o u w e 

235 25 van hen die van hen wjsa 

237 7 hier aan hierin aan 

239 23 geweest geweent 

240 23 Alleen immers Allen immers 

25S 24 Zo als een z 0 als men een 

270 18 Naceven Naneeven 

282 9 dit waren hare het waren hare 

vrinden, vrinden ,

EERSTE l^RIEF. 

HARTLYK GELIEFDE BROEDER ! 

Uwen van den twcden Mey heeft 'my 

zodanig bedroefd , dat ik niet eerder, dan 

nu, in flaat geweest ben aan u mynen plicht 

af te leggen : fchryf derhalven dit ftilzwygen 

geenszins toe aan eemge verfiaauwing in 

myne liefde voor u : hoe verre ik ook 

van u afgefcheiden leef, gy zult altoos 

in my eene vriendin , zo wel als eene 

zuster, vinden. 

ïndiea gy befeft hoe groot ons verlies 

zy , dan , en dan alleen, zult gy begrypen 

kunnen hoe groot myne droefheid is. 

Ik beween , in de waarde Overledene , nevens 

u , eene uitmuntende Moeder, 

maar ook myne beste Vriendin. Ik kan 

haar den hartroerenden naam ' van Moeder 

wél niet geven in die tedere betrekking , 

als gy haar die geeft ; doch denkt gy , 

dat de erkentenis , dat de achting , dat 

de genegenheid dan minder op een wel- 

II. DEEL, A S e 

'

2 BRIEVEN OÊR VERSCHEIDEN 

geplaatst hart vermogen , dan de Natuur 1 

de ondervinding leert my het tegendeel : 

ik voel veel meer, dan myne pen kan uitdrukken 

.' . . 

Hoe dank ik u, myn waarde Broeder, voor 

dat onwaardeerbaar gefchenk ; haar Pourtrait 

in Miniatuur ! En heeft zy waarlyk 

belast dit aan my te zenden? Maar wat 

vraag ik ? weet ik dan niet met welk 

een gunstig oog zy my altoos befchouwde 

? Ik zie in den fpoed waarmede gy 

my dit toezendt , het vriendlyk hart van 

mynen goedaartigen en heusfchen Broeder 

; en ik was ten fterkften aangedaan 

toen ik in uwen lieven Brief de volgende 

woorden las : „ Indien onze Moeder 

„ my dit al niet bevolen hadt , zo zou- 

„ de ik het u echter , i n flihe , gezon- 

', den hebben ; wel overtuigt , dat ik , 

myne lieve Zuster , nooit iets zoude 

3, kunnen zenden , dat haar zo dierbaar 

„ zyn kan ; maar nu koM my die vei- 

„ dienste niet toe ; ik vol.ioe alleen aan 

„ haar bev;I. By het toencemen harer korte 

„ doch heevige Ziekte, nam zy het uit haar 

„ juweel kistje, en zeide: Cornelis , geef 

,, dit, als ik dood ben, uit mynen naam, aan 

„ uwe jongfïe Zuster; ten bewyze van myne 

moederlyke genegenheid voor haar; die 

„ niet

ONDERWERPEN, fc BRIEF. 3 

.3 niet zal 'weigeren dit tot myner gedag- 

„ tcnis te draagen "• 

ó Myn Broeder ! wat zal ik u immer 

vergelden voor het recht dat gy my doet, 

en voor uw vriendiyk oogmerk'? eeuwig 

ben ik u daar voor dankbaar ! Dierbaar 

afbeeldzel, nogmaal, en nog duizendmaal, 

druk ik u aan myne beevcnde lippen ! bevogtig 

ik u met myne traanen. Blyf zo 

lang ik adem heb, geplaatst in dien boezem, 

waar in de innerlykfte droefheid over den 

dood van haar, die gy verbeeld , gevestigd 

blyft. Myn waarde man heeft my 

bevolen u te bedanken voor uwen brief, 

aan my gefchreevcn. Hy las dien brief; 

hy noemde u *yö lieve Broeder ! Zyrt 

brave Jongen ! hem ontglyden eenige manlyke 

traanen i Sueb tears , (zegt onze beminde 

autheur,) apt to flozv fronz 

a truly nobel heart , at the hearing of any 

thing furprizing , great , and ghrious. 

Geen juweel, hoe kostbaar, kan jegens dit 

gefchenk opwegen ; en zo zoude ik 'er 

over denken , al hadt zy my niet ge. 

Éöbnd , dat eene Bloem fraaijer is, dan een 

Diamant. 

Ouder welk eene verplichting bragt onze 

h 3 & eëes 

'

4 HIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

geëerde Vader my, door zulk eene vrouw te 

kiezen ! Hoe menigmaal hebben myne kleine 

handjes hem geftreeld , als ik hem, in myne 

kindfche onnozelheid, bedankte voor de 

Moeder die hy my gegeven hadt ! ó haar 

fchoon karakter was de bron van zyn 

huislyk geluk ; en terwyl zy, voor hem , 

ook de beste der vrouwen was , overtrof 

haar niemand in de móerferlyke liefde , ook 

•voor de kinderen van haaren man , uit een 

voorgaande huwlyk verwekt"! Myne Zuster 

! maar ik maak my- van dat onderwerp 

af. Evenwel , zo eene Vrouw niet 

te beminnen 1 . . . 

Ja , myn Broeder , ik begryp zéér wél 

dat Vader bitterlyk bedroefd is. Hy is 

een verftandig man ; hy kende haare waardy 

; en heeft het hart wel genoeg geplaatst, 

om aan haare overwegende verdienflen 

recht te doen. Dat onze zuster geheel 

anders handelt , dat kan ik wel geloven 

; zy die my haat , om dat ik niet 

denk zo als zy ; kon zeker eene vrouw 

niet beminnen die zy, met de grootfte 

liefdeloosheid, en onwaarheid , eene Deiste 

noemde . reken haar dit niet toe ! 

volg gy het voorbeeld uwer Moeder : dit 

eischt het Euangelie ; dit raadt de voorzichtigheid 

: vergeet niet, dat het groot 

is

ONDERWERPEN. I. RRIEF. 

js een plicht te doen, die ons hard 

valt ! 

Wat 'er omtrent my dan ook gebeurd 

zy , ik had altoos het genoegen van te 

zien , dat uwe Moeder , zo wel de bemin 

! 

e , als de beminlyke Vrouw was en 

bleef. En zedert het voor my onmooglyk 

was, myns Vaders genegenheid te her. 

winnen, was dit myne grootfte blydfchap. 

Verfchriklyk uitworkzel van haat, uit den 

Godsdienst ontdaan ! maar , wat maakt 

men elkander wys ! „ Haat uit Gods- 

„ dienst " ? is dit mooglyk ? ó neen i 

Laat ik liever zeggen : haat , ontffoan 

uit het zien , dat iemand onze geliefdfle 

begrippen . en waar in wy een zeer groot 

belang lLllen , niet volgt. Dit kwetst onze 

eigenliefde ; ook dan , als het geene 

Godsdienstige begrippen raakt. 

Zo 'er echter niemand geweest ware , 

of nog was , die het van zyn eigen belang 

fchatte , mynen Vader , van zyne 

zwakke zyde in te nemen ; ik zoude dus 

niet ten vollen verzekerd moeten of kunnen 

zyn , van zynen afkeer \ ik vrees , 

ik vrees dat ik my te zacht uitdruk! als 

ik overdenk, dat die vrouw , die alles op 

A 3 hem

BRIEVEN' OVER VERSCHEIDEN 

hem vermogt , nooit in flaat geweest is 

om my in zyne gunst te herflellen. 

Doch , fchoon myn altoos geëerde Va. 

der , geene vaderlyke gevoJens meer 

voor my fchynt te hebben , ik danke 

God ! dat ik al de gevoelens van een 

braaf, en erkenrelyk kind voor hem be. 

boude : dat ik voel , hy is myn Vader. 

Hy heeft my , toen ik een kind was , 

en hem geenê reden tot misnoegen gaf , 

altoos liefgehadt ; voor die liefde is het 

my nu nog eene wet, hem te bedanken. Ik 

beklaag den ouden Man, ook meer dan ik my 

zelf beklaag : Het moet hem fmartelyk vallen 

, eene dochter , die hy gunstig onderflelt 

dat haar yerfland zéér wél heeft ; 

en die men de waarheid leerde ; dus ver. 

re te zien afwyken ; af dwaalen , moet 

hy het noemen , van het geen hy gelooft, 

dat tot myne zaligheid nooJig is! 

Droefheid verzagt het hart ! Ik neem 

des deeze gelegenheid waar , om hem nog 

ééns te fchryven. Doch zo hy , gelyk hy 

verfchjiden maaien deedt , zich niet verwaardigt 

mynen brief in te z; e n ! zendt 

dien dan ongeopend te rug ; ik weet , 

lieve Kees , dat gy my bemint ; zo gy 

dien brief laast , zoude gy u te veel bedroeven. 

Zou

ONDERWIERPEN I. BRIEF.' 7 

Zou men, uit zulk eene behandeling, niet 

befluiten , dat ik , door een zeer ondeugend 

, te vooren overlegd misclryf , my 

dccze ' bejegening hadt op den hals gehaald 

V En, lieve Hemel , wat is toch 

myn wanbedryf ? Myn Vader zegt, dat ik 

met Open oogen cn tegen myn bttefvkten dïm , 

van den rechten weg ben afgegaan : dan ! 

hoe lief ik mynen Vader heb , zo eischt 

echter myne eer, dat ik dit tcgenfpreek : 

Zie hier myne overtreeding, die my zo 

duur wordt aangerekend. 

Ik heb de beredeneerde , de zagte 

gevoelens cener Vrouwe omhelst , (wier 

zedelyk karakter hy zelve eerbiedigde,) om 

dat ik , na ik my in ftaat gefleld heb , 

om wél te kunnen kiezen , gezien heb , 

dat de waarheid aan dien kant ftondt. Ik 

ben derhal ven afgegaan van zulke begrippen, 

als men my , toen ik een kind was , gezegd 

hadt , waarheid te zyn. 

Ik houde 'er niet van , waarde Broeder! 

om , over byzondere begrippen véél te 

fpreken. Een der fcheone Lesten, die uwe 

moeder my leerde , was ook deeze : ,, In 

de veelheid der woorden is ydelheid '•> 

vreest gy God ". 

A 4 

W a t

ö BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Wat is het te beklaagen dat men de Partyzucht 

toelaat zo veei deel in ons hart te 

krygen ; dat men , mag ik zeggen , een 

ftuk van Godsdienst ftelt in iemand, die 

van ons verfchilt , te haaten J 

Onderflel eens , dat ik , door anders 

te denken dan myn Vader, verkeerd dagt ; 

verdien ik daarom verdagt te worden van 

te , dwaalen met open oogen ? of kent 

men my dan nu niet in flaat, om te kiezen 

; en had ik dat vermogen toen ik 

in myne kindsheid iets napraatte , dat 

ik niet begreep , — niet kon begrypen ? 

God is myn getuige , dat ik , van gevoelens 

veranderde uit zuivere overtuiging; 

na dat ik my in flaat gefield hebbe , om 

rekenfchap te kunnen geven van de hoope 

die in my is. Lange , en mooglyk voor 

myne zielsrust , veel te lange , hebbe ik 

gedagt zo als ik nu denk : ja , zo lang 

als myne ontwaakte rede aan het onderzoeken 

geweest is. 

En hoe verre ben ik afgeweken J Ge 

loof ik niet zo wel den geopenbaarden 

als den natuurlyken Godsdienst ? Erken 

ik, den grooten Verkondiger des Euange- 

liums j niet zo wel voor mynen Zaligma 

ker s

ONDERWERPEN. L BRIEF. 9 

ker , als voor mynen Wetgever ? Hebbe 

ik ecnige byzondere begrippen die fchadelyk 

zyn aan een heilig leven ? en verdient 

dit nu zulk eene harde bejegening ? 

Of moet het geloven , f>° dit moog- 

Iyk ware ) het aannemen van iets , dat , 

naar myn inzien , ftrydt met de Leer des 

Euangeliums , dan het middel zyn om dit 

ongenoegen te ontgaan ? Of zal ik fcholastique 

kwestien , en niet - faamenhangende 

beuzelpraat , moeten nabaauwen : daar 

myn geweten my zegt : „ fchaamt gy u 

niet om waereldfche inzichten , en vnor. 

„ deelen , d"eze verachtelyke rol te fpe. 

,, len ? Kan de allerdiepste eerbied voor 

„ uwen Schepper en Onderhouder , kan 

„ uwe zucht tot uitgebreidde en ftille 

„ weldaadigheid , kan een onberispelyk ge- 

„ drag u deeze gunsten niet verwerven ? 

,, troost u dan in dien vrede , dien ik 

„ u aanbreng : wat meer of wat minder, 

„ van de vergankelyke goederen der aar- 

„ de , is de aandagt van een wys en 

„ braaf Christen niet eens waardig. En 

„ zo gy de goedkeuring der menfehen 

„ moet behouden , door tegen my , uw 

„ geweten , aan te ' gaan , dan begrypt 

„ gy ligt, dat gy 'er niet naar ftaan 

moogt ". 

A 5 

w 

y

I? BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Wy hebben , waarde Broeder ! een uitmuntend 

voorbeeld van veelerhande Christelyke 

deugden in uwe lieve moeder ver- 

Iooren ; maar laaten wy toonen, dat haare 

lesfen, en haar voorbeeld by ons nooit vergeeten 

worden. Vergeet ook niet het geen 

zy zo dikwyls herhaalde : „ nooit uit ie. 

„ mands Godsdienstige begrippen ten na- 

„ deele van zyn karakter te bcfluiten " : 

(weeten wy , hoe verre iemand eigendom 

heeft aan die begrippen , die ons zo aanftootlyk 

voorkomen ?) „ of niemand ooit 

„ de minste onaangenaamheid aan te doen, 

om dat hy met u verfchik 

• Poog u , zo als ik deed , in flaat te 

flellen om te kunnen kiezen ; doch hier 

toe wordt oeffening , een bedaard oordeel , 

.en een vreedzaam hart vereifcht. Ziet gy 

zelf niet, hoe liefdeloos het is, my te verdenken 

in dit ftuk , daar men my in alk 

andere zaken- buiten (laat acht om ter kwa~. 

der trouwe te handelen ? 

i Myn bedroeft hart ontvangt eenigen 

troost, nu ik my bezig houde om ook aan' 

de gezegende nagedagtenis recht te doen , 

van eene Vouw , my zo dierbaar , als 

uwe moeder. Ik kan my van zulk een 

waardig onderwerp niet zo rafch afmaa- 

ken \

ONDERWERPEN. I. BRIEF. II 

ken ! Hoe* gaam fpreekt men van het 

geen men bemindt ! Wy ontvmgen , 

in zekeren zin , iets van de uitmuntendheden 

der geenen die wy beminnen i als 

zy zo zeer boven ons uitblinken. De vei> 

pl'ichtingen die ik aan haar heb , (trekken 

zich verder uit, dan binnen den kreitsvandit 

leven? de uitnemende zorgvuldigheid, waar 

mede zy myne Zedelykheid aankweekte , 

was zo'groot , als die liefde waar mede 

zy myne eerfte fchreden vergezelde. ^ Thans 

zamel ik de gezegende vruchten in van 

dat goede zaad , 't welk haare welbeftterde 

hand geworpen heeft in dat hart , dat 

zy zo veel mooglyk gefchikt maakte tot 

den oogst. Menfchlievcndheid , gepaard 

aan eene verlichte Reden ; Godsvrucht, 

die uit een gezuiverd hart voorftroomt , 

maakten haar .eene der beste Vrouwen, waar 

op myne Sex kan roemen : Die vrouw 

niet te beweenen zou iets fchuddigs in 

myne oogen zyn : Zy die haar hoogde 

gelukzaligheid ftelde in een voorwerp te 

zyn van de gunst en het welbehaagen 

haares Scheppers ; zy die te wel overtuigd 

was van al het weinig beduidende deezer 

waereld; heeft zeker, deeze waereld verlaaten 

met de ffille vreugd van eenen Christen, 

die verzekerd is , dat de liefelyke Ge- 

wes-

12 BRIEVEN OVER. VERSCHEIDEN 

wesien der Volmaaktheid z y n verblyf z y n 

zullen , van eeuwigheid tot eeuwigheid. 

Vaarwel , myn hartelyk geliefde Broeder 

! ik omhels u met de reine verrukkingen 

der natuur , en al het vuur der 

vriendfchap. Vaarwel myn Broeder J 

TWEE-

TWEEDE BRIEF. 

MEJUFVROUW! 

Zlo 'er iets in myn karakter is , dat 

my tegen de borst ftuit , — en — dat 

alle braave menfchen in my moeten haaten 

, 't is eene verregaande onachtzaamheid 

, en een geduurig opzoeken van uitftel 

, dan , als juist het tegendeel vereifcht 

wordt I 

In welke gevallen blykt dit ? — ach 

in duizend ! — onder anderen ook hier 

in : Daar ligt voor my een brief van 

myn Weeuwtje , die overvloeit van de 

allerverplichtendfte, en aandoenlykfte vriendfchap 

, op welke ik nu zo weinig recht 

vrees te hebben , — en ! die lieve brief, 

gedateert 30 September is nog niet beantwoordt; 

nu wy reeds 15 November 

fchryven. —• Ik ben 'er zeer verleegen 

over ; en zo ik u geene fchoone 

gelegenheid aan de hand gaf, om te toonen

14 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

aen, dat gy geduld kunt oeffenen , en vergeev'ng 

fchenken , ik zweeg liever geheel 

ffil ; en gy Zoudt nooit iets meer géhoord 

hebben van de Baronesfe van. 

Onder het Ieezen van uwen hcufchen 

brief , vroeg ik my zelf , of ik die beleefdheid 

ook verdiende ? moest ik niet 

eerder geftraft worden , over myne al te 

onbefcheidene nieuwsgierigheid ? Voor wie 

Beeft zy my aangezien , dat zy my nog 

niet vergeet. Waarom vraagt zy ver- 

fchooning over haar huislyk voorkomen ; 

over haar niet in order gekleed zyn ; daar 

ik het 1 

juist zo aanleidde , dat' ik haar 

verrasfehen konde ? dit vraag ik ; ach 

myne Beste .' 

Ik geloof dat ik my zelf vry wel ken ; 

en ik zal uw omtrent my zelf oprechte 

berichten geeven. Ik ben een gul - 

mensch : ik flyt myne dagen op het {felle 

Land ; daar zie ik het beminlyk gelaat 

der eenvoudige Natuur ; der Natuur die 

ik , ook in uwe Vaerzen , zo vuur.'g 

bemin ! Aan haar geef ik myn hart ook 

geheel over. Ik heb de gelegenheden, die 

zich aanboden om kennis op te doen , 

niet verwaarloost. Myn g-ootfle fchat 

is myne vryheid. ó Myne Beste , ik heb 

traa*

ONDERWERPEN. IT. BRIEF. 1$ 

traanen van engelachtige blydfchap gefchreid 

, toen ik my fterk genoeg bevond 

, om de boeyende begrippen van 

anderen afte werpen ! Een kind , dat het 

loopen aan den leiband lang verveeld heeft, 

kan myn niet in onfchuldige vrolykheid 

overtreffen , als het voelt dat het vry 

kan voort gaan , op zyn eigen beenen 

ftaande. 

Nog ééns , ik ben e*n mensch die het 

wel meent , en fchoon ik nu en dan ook 

al aan 't rymen gegaan ben , zo is echter 

de titel van ; Charmante Sxur en 

Jpolïon , toch te vleyend , om door u , 

aan my gegeven te worden. Ik ben een vrolyk 

menfch ; de droefgeestigheid ken ik 

echter van naby ! ik leef wel getroost 

voort in de zalige verwagting op een beter 

leven by dien God, dien wy aanbidden. 

Ik ben een menfch (vergun my dit aan u 

nog ééns te zeggen) dat de fterkste , de 

gevoeligfle hoogachting , heeft voor de 

Dichtcresfe der Natuur ; en ik verzoek zonder 

de minste omflag , een klein plaatsje 

in uw hart ; indien 'er nog één in uw 

hart , voor zo een wezen als ik ben, oopen 

is. 

Men


Men heefc goed gevonden , my voor 

eenige dagen te laaten fchilderen , — voor 

*t eerst van myn leven ; en ik heb , by 

die occafie , eene geheele meenigte Phifïonomifche 

aanmerkingen gemaakt. Maar ik 

zou u nog veel meer kwaad van myzelf 

willen toevertrouwen , zo ik niet vreesde 

, dat dit eene te vreemde vertooning 

zoude maaken ; (want ik wil niet hebben 

dat men zich met my bedriege :) maar , 

myne goede hoedanigheden zouden dan ook 

op de lyst moeten ; want het kwaade te 

zeggen , en het goede niet optetellen; — 

hier toe heb ik my zelf nog véél te hef. 

Moet ik dan knorren over uw niet in 

order zyn ? hoe grappig gy dit maakt ; 

het fchynt toch dat gy meent , dat uw 

pepend rouw gczvaad , u veel meer deftigheids 

zoude hebben bygezet ; maar gy 

fchynt my , beren dit voorval , ééne 

dier menfchen , die van gantfcher harten 

gelooven : dat een aanzienlyk Èiuï een 

pennenkoker kostbaarder maakt , maar geen 

menfch : en ik geloof he: ook. 

Wat zal ik nog zeggen ? ja .' dit nog 

gy zet in uwen fchoonen brief: „ zo 

„ uw hart gefchikt is voor de teederfte, 

j, de zuiverste, aller genegenheden ; dan 

„ zult

ONDERWERPEN* II. BRIEF. f} 

» zult gy begrypen , hoe de zorg voor 

3, myne doodkranke vriendin my beneden 

„ my zelve hadt doen daalen ". O , zo 

gy toen in myn hart gezien hadt ; zo 

gy hadt kunnen zien hoe ik myne traanen 

met moeite moest weêrhouden , toert 

gy my over uwe Vriendin fpraakt ; ö 

dan zoudt gy overtuigd zyn , dat myn 

hart die gefchiktheid heeft ... Ik heb u 

nog veel meef, my betreffende , te zeggenhoe 

is het doch , Lieve ! dat ik myü 

hart zo aan u gebonden voel ? ' ik bemin 

U , nu ik u: gezien , en gefprooken heb; 

zo zéér als ik u uit uwe werken hoogachte. 

Schryf veel en dikwyls. Vaarwel 

myne Beste! 

Ik ben geheel de uwe 

de Baronnes van. 

lï. DEEL. B DER-

DERDE BRIEF. 

Dezelfde aan Dezelfde. 

Myne Beste ! (daar hebt gy alweer 

het byvoeglyk woord , zonder het naamwoord 

; voeg 'er een dat u 'c meest be^ 

haagt by. Het kan niet te vriendlyk zyn 

a ! s h e t 

^ ' 

v a n 

mv , aan u toomt.) Alen ftaae 

aan zieke kindertjes veel toe , dat by ge" 

zondheid beftraft wordt , en aan kranke 

Menfchen wordt ook alle verzuim vergeeven.; 

Deeze weinige regels dienen alleen 

om u te doen weeten , dat ik zeer krank 

geweest ben ; — z; e daar ! nog één 

overblyfzel van een verzwakt hoofd ! 

Neen ! niet ééniglyk , maar wel voornamentlyk 

, om u te bedanken , voor uwen 

lieven Brief; voor het fraay exemplaar 

van uw winter Buitenleven ; Maar voor 

al , voor uw vriendlyk gedenken aan my. 

Een mensch zou waarlyk in de verzoeking 

komen om te wenfchen , dat hy ook 

Boeken kon fchryven , al was het maar

ONDERWERPEN. ïll. BRIEF. 19 

alleen , om zyne erkentenis te betoonen. 

ó Hoe heeft dat Boek my vervrolykt ! 

hoe heb ik mynen eigen lceftrant , in den 

uwen veelmaal afgebeelt gezien ! want 

fchoon ik geefte juffioüW WOLFF ben , 

ik laat echter mynen geest ook niet roesten; 

hy moet mede werken , wsrken dat hy 

kan ; dat hy wil ; geene flaaffche banden 

voelen vryheid hebben , vryheid genieten 

; moedig worden op zyne vryheid , 

als of hy al een gantfche knaap van een 

geest ware. 

Och lieve ! wat doet my het hoofd 

zeer ; wat beeft myne hand! wat ben 

ik zwak geworden ! ik ben niet gewoon 

te klaagen ; doch uw medelyden heeft 

iets zo ftreelcnd voor my ; beklaag my 

dan eens , mag ik u bidden ! en fchryf 

my dat gy dit doet. Schryf my dat gy 

my lief hebt ; myner gedenkt ; my aan 

uwe Vriendin aanbeveelt ; dat gy , om 

dat ik het ben , dit jammerlyk klein en 

ftiets beduidend Briefje vergeeft. Schryf 

ook dat gy u met my verheugt ; dat 

ziekte geen invloed heeft op de tedere! 

gevoelens van ons hart ; en dat gy my 

het recht blyft doen van te geloven , 

dat gy teder bemind wordt door uwe? 

Vriendin. Adieu Beste ! enz, 

B 2 DES,

VIERDE BRIEF. 

Antwoord op den voorgaanden. 

Uwe Brief , of Briefje , zou my zeer 

verheugd hebben , zo het my niet gemeld 

hadt , dat Uwe Ed Ge'boore ziek 

geweest , en nog maar gantsch niet hupsch 

waart ! Maar , zeg eens , wat' hebt gy 

toch wel gedagt dat ik uw Brief dus lange 

onbeantwoord liet ? Dat ik u vergeten 

heb ? ö zulke . misfelyke denkbeelden 

kunt gy niet vormen ! Dat ik zeer in de 

drukte zat , om de Waereld , (die dit 

echter aan my weinig verdient heeft !) te 

overtuigen , dat ik zeer veel deel neem, in, 

haare beterfchap , en geyqjglyk in haar 

geluk ? Mooglyk zoudt gy het half raaden 

. . . Myne Huisgenoote en Vriendin , 

heeft my dikwyls gevraagt : zult gy 

dan nooit antwoorden aan de lieve Baron- 

„ nes van " — of: „ hebt gy al ge- 

„ fchreven aan Mevrouw van — ? " Maar 

't antwoord was gefïadig neen ! en waarom 

?

ONDERWERPEN. IV. BRIEF. 21 

om ? wel myn Lief! ik heb ook een 

weinig van die ziekte weg , waarover gy 

klaagde : Morgen ! morgen ! ende ziet 

daar was een géést des uitftels , ende een 

geest der traagheid op my rustende. Nu 

zal het echter lukken ! ik heb een nieuwe 

pen verfneden , en een zuiver wit 

ftuk postpapier gereed gekregen , om 

aan u myne opwagting te maken ! 

„ Dat gy uwen Geest niet laat roesten "; 

dat „ hy werkt het geen hy kan " , leert 

de ondervinding my zedert lange. Maar , 

beeft , gebruikt , en geniet hy zo veele 

vryheid als zy meent ? Of is hy moedig 

op eene vryheid die hy niet bez:t ? 

Wil hy niet dikwyls aan my fchryven ? 

Wil hy niet véél , wil hy niet vertrouwend 

aan my fchryven ? Ja ! uw geest 

is een zeer eerlyk flag van een Geest ; 

ik weet dat hy het wil , om dat hy het 

zegt. Waarom doet hy het dan niet ? 

Hy kan niet , door uitwendige beletzelen ! 

Somtyds wil hy fchryven , en hy wilde 

wel niet willen ; fomtyds wil hy niet , 

en hy wilde wel dat hy wou. Hoe zee,r 

zit, het toch met dat iets dat wy de vry. 

heid nemen , om Vryheid te noemen ! Ik 

wenfehte dat uw gantfche knaap van een 

Geest my eens een definitie van zyne vry- 

13 3 heid


heid gave ! Myne Waardfïe ! i!c vrees ! 

ik vrees dat onze geest die vryheid , waar 

op wy zulk een oud eigen hebben , aan dée* 

ze zyde des Grafs niet rein gebruiken kan... 

Wat my aangaat , z o uw geest het 

eens in uw kruin kreeg , om aan my 

niet meer te fchryven, dan zoude ik hem 

die vryheid wel eens met den moed van 

eenen vrygevochten Nederlandster betwisten 

; en myne beminlyke Baronesfe zou , 

bon gr/ , mal gr/ , fchryven moeten. 

Ik waarfchouw u ook , dat , zo ffy 

met beter wordt , ik dan ook myn hart 

zal verbieden , een enkelde zucht, uit medelyden 

, te laaten ; ik vrees dat gy , 

in dit opzicht , óók naar de zieke Kindertjes 

gelykt , die ais men ze beklaagt, 

véél erger worden. En 

Nu zal ik u alles fchryven wat gy i n 

uwen van my eischt : Ik heb u lief, z e e r 

lief; ik denk aan U ! ik ben nog verzot 

op uwe converfatie ; niet tegenflaande 

gy eene Baronnes zyt. Aan myne 

vriendin behoef ik u niet te beveelen ; 'zy 

beveelt zich aan U ! ik vergeef u 'dceze 

keer nw klein briefje ; ik ben zeer bly 

dat uwe ziekte u niet doet veranderen iq 

die

ONDERWERPEN. IV. BRIEF. 23 

die tedere gevoelens die gy voor my betuigd 

te hebben. Eindelyk belyde ik met 

den monde , fchryve ik met de penne , 

en geloof ik met het harte , dat gy my. 

ivaarlyk bemindt. Myne Eigenliefde heeft 

hier te veel belang by , om 'er aan te 

willen twyffelen. Voor al dit fchryven , 

verzoek ik dat gy gelooft ; (want m c n 

kan immers zo wel door verzoeken , als 

door dreigen iets gelooven ?) dat ik u 

hartelyk hef heb , zo doet ook onze 

Vriendin : en dat ik ben enz. 

B 4 V YF-

V Y F D E BRIE F. 

GEACHTE VRIEND! 

M eermalen heb ik u myne verwondering 

te kennen gegeven , dat niet alléén 

de Zedelyke Romans , Weekelykfche , of 

Maandelykfche Gefchrjften , werken van 

vernuft en geest , alleen , zo het fchynt, 

gefchreven worden voor lieden van aanzien 

en vermogen; maar dat zelfs de meeste 

hedendaagfche Predikatiën , met dat 

oogmerk beftempelt fchynen. Wat is daarvan 

toch de oorzaak ? Leezen zy , die 

zo zeer boven den gouden Middelftaat geplaatst 

zyn , dan zo veel ? de ondervinding 

toont , integendeel , dat in den welgefteiden 

Burgerfiand , méér geleze , en 

méér fmaak gevonden wordt , dan by de 

Grcoten ; het ongeiyk grooter getal van 

Menfehen niet eens in aanmerking genoomen 

zynde, Toonen deeze Schryvers niet, 

dat zy meer hun eigen roem dan het nut-*

ONDERWERP EN. V. BRIEF. 2$ 

tige , en het vermaaklyke hunner mede 

burgers bedoelen ? 

Het is nu de Mode , dat men geen huis 

volkomen gemeubleerd noemen kan , indien 

het niet verfierd is met eene, ten min. 

ften eene , Boekenkas ; of wel met eene 

fchoone wel geconditioneerde Bibliotheek. 

Het beste wordt niet altoos gezogt : het 

zeldzaame , het rare , het pèperdüure is 

'er begeert ; en is dat te verwonderen ? 

Daar men grond heeft om te denken, dat, 

by onze meeste vermogende Lieden , de 

fuperbe Boekenkasfen de plaatfen inneemen 

van de gladde notenbomen Porcelein 

kasfcn , die , zederd een halve eeuw , 

aan de keurige Noordhollanders zyn overgedaan. 

Al die Menfchen die toen eene 

fraaije verzaameling van kraak Porcclcinen 

bezaten , waren niet in ftaat om de fchconheid 

daar van te zien ; dat hoefde ook 

niet ; die zyn geld voor Porcelein uitgaf , 

en het in kostbaare piramides liet pryken , 

voldeedt aan het oogmerk waarom de Compagnie 

, 's jaarlyks , zo veel van die brooze 

waar ohtboodt. Onze Porcelein zieke 

Voorouders moesten Chinees , Japans , 

en nu moeten onze Liefhebbers Saxisch 

hebben , waarom ? wel om dat kenners 

zeiden , en nog , zeggen : „ Dat is 

B 5 fchoon ,


s, fehoon , dat is overhe-rlyk ; nooit 

„ heeft men zo iets hier nog gezien " 

Een mensen heeft toch graag iets waar" 

door hy in aanmerking komt i en de zucht 

voor 't geld , moet , in zulk een geval 

het voor de zucht , om ook iets te zyn 

opgeven ! Men moest in die dagen van 

Hollands kostbare zuinigheid , Geribde 

Schaaltjes , Agtkant Koff yitoed , Drielingen 

van Lampetten enz , maar hebben ; 

of 't was niet der pyrje waardig dat men 

van hun , die in de Porceleinen liefhebberden 

, fprak : even zo moeten onze 

vermogende Tydgenooten , raare Boeken 

hebben , eenig en alléén om dat zy r a ar 

zyn. Het is des onze Schryvers , z o zy 

alle en hunnen eigen roem , en voordeel 

bedoelen , niet kwalyk te nemen , dat zy 

voor dit foort van Menfchen fchryven • 

maar hoe of z y het voor zich zelf kunnen 

goedmaken op deeze wyze hunne vermogens 

te gebruiken , dit is iets 't welk 

my niet te onderzoeken flaat , dat moeten 

zy weten. Indien zy voor Burgerlieden 

fchreven , zy zouden, zo zy dit verdienden, 

toejuiching krygen ; maar wat zegt 

voor een verwaand Autheur , de goedkeuring 

van een eenvoudig Burgerman ? dit 

geeft hem immers roem , noch voordeel. 

Het

ONDEK.WER.yEN. V. BRIEF. 2? 

Het moet aan zulke Schryvers oneindig meer 

vermaak geven , als zy hun Werk , overfraai 

door de Hernhutters , of Engel fchen 

ingebonden, zien liaan in de prachtige 

Boekenkas van een aanzienlyk Man ; al 

ontdekt hy ook dat het niet is opgefnee- < 

den : yder heeft recht om met een ftuk 

huisraad , dat hy gekogt en betaald heeft, 

zó te doen , als het hem goed dunkt ; 

en waarom toch , is zeker zeldzaam Wezen 

, in uwe groote Stad , belachelyker , 

om dat hy eene overgroote verzaameling 

heeft van onopgefneden Boeken ; dan hy , 

die zyne Porceleinen nooit gebruikte ? 

mag hy zo wel niet met zyne onopgefnedene 

Boeken pronken , als de andere met 

zyn ongebezigde Porceleinen ? Hoe kan 

men zo eenzydig zyn ! Wel , als de 

Man Boeken koopt om 'er zyne kamers 

mede optefchikken , hoeft hy ze dan te 

gebruiken ? 

Vraag het zelf aan den geleerden Waanwys 

, die eenige Quarto's gefchreven heeft 

over : „het belang dat de mensen heeft 

„ in beter en wyzer te worden ", of hy 

niet veel meer is opgetogen door dat zware 

, en kostbare werk daar , onopgtfneden , 

te vinden , dan dat hy een dun Octaafje 

ook door hem gefchreven , vindt , op de 

ta-


tafel van eenen eeriyken timmermans kaegt, 

ftukkend , en morfig gelezen ? Is het nu 

niet billyk , dat de Aetheuren zorg draagen 

oat hunne ryke Kalanten , voor hun geld, 

BiUiotheeken van dien fmaak hebben , die 

ae Mode nu goed keurt ? Maar om van 

toon te veranderen. 

Denk niet , Mynheer , dat ik beweren 

wil dat alle aanzienlyke en alle ryke Lieden 

, met geen ander oogmerk' Boeken 

koopen , dan om 'er een weydfche vertooning 

door te maken , in de zotte oogen 

van die ga-.ipende Loerisfen , die zy dat 

een

ONDERWERPEN. V. BRIEF. 29 

©en Schryvcr die zegt niets te -bedoelen 

dan de algemeene belangens der deugd ; dan 

de kennis uit te 'breiden , zo moest fchry 

ven, dat yder welgefteld hart , ydcr gezond 

verftand , nut konde doen met zyn fchrif- 

ten : Dat hy altoos , en alleen , fchrcef 

voor zekere rangen van Mcnfchcn , die 

ik nu in geleerden en aanzienlyken onder- 

fcheide. 

Ik weet wel , dat men veelal beweert, 

dat Burgerlieden , en vooral dat gedeelte 

der Burgers dat' in 't zweet zyns aanfchyns 

zyn brood eet ; geen verftandig 

gefchreven Boek verftaat. Indien dit alzo 

ware , (dat nog eerst eens moet onderzogt 

worden ,) waarom wyden bekwamer 

menfehen hunne vermogens niet aan het 

onderwyzen dcezer groote.. kinderen ? Men 

fchryft , zederd eenigen tyd , alles voor 

kinderen. Waarom neemt men , ik herhaal 

het , deeze groote kinderen niet onder 

zyne befcherming ? Waarom fchryft 

men voor hen niet het geen zy verdaan 

kunnen , en dat zy zouden verdaan 

zo men zich in hunne taal uitdrukte. 

In flraattaal ? Neen ! in geen flraattaal ! 

dat hoeft niet eens. 'Onderwyst men een 

ambagts gezel zyne kunst in flraattaal ? 

Verftaat hy echter niet zeer wel wat zyn 

mees-

CO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

meester hem zegt ? Ga in de Werkplaatzen 

, gy zult het eens zien. 

Laaten wy met dat foort van menfcheü 

fpreken , zo als God , in ' s waerelds 

kindsheid , tot de menfchen gefproken 

heeft. Laaten wy hen hunne plichten 

voordraagen met die beminlyke eenvoudigheid 

, waarmede onze Godlyke Leermeester 

, JEZUS , zyne eenvoudige en ongeleerde 

tydgenooten onderwees ; en zy zullen 

ons zéér wél verftaan. 

Lees eens de Befgpredikatien . niet om 

'er zeldzaame Cocceaanfche geheimen in te 

vinden ; . niet om 'er byzondere Leerftelzels 

door te bewyzén ; maar , is 't mooglyk 

, lees haar eens met de eenvoudige 

gefteldheid des harten , waar mede zy , 

uit JEZUS mond wierden aangehoord. 

"Verftaat gy alles niet wat gy leest ? en 

Js 'er voor een gemoedelyk mensch , die 

geene groote vermogens en weinig tyds 

heeft , meer noodig om zynen plicht , als 

eenen Leerling van JEZUS, te weten ? 

Hoe verwonderlyk is alles gefchikt naaide 

vatbaarheid des Volks ! en is 'er iets 

in , dat beneden den {preektrant is van 

een Groot man , die onderwyst? 

Ik

ONDERWERPEN. V. BRIEF. $ 

Ik worde ongemaklyk , als ik ook in 

dèezen zie , hoe onze meest opgevyzetde 

Schryvers , dit gedeelte der Matfchen 

behandelen ; en ik moet het u zeggen 

, ik kan onmooglyk zulke groote denkbeelden 

hebben van hunne bekwaamheden, 

als ik van die hebben zoude , indien zy , 

die uitgebreidde , die Ieenige geestge. 

fteidheid hadden , die ons bekwaam maakt 

om met eenen PAÜLUS te fpreken , voor 

eenen Areopagus , en met eenen JACOjrjs 

voor de eenvoudigen. 

Begrypen deeze menfchen niet , dat men 

zyn onderwerp volkomen meester zyn 

moet , zo men het verftaanbaar maken 

zal voor geoeffenden ? Of zyn de onderwerpen, 

waar over zy met ongeleerdcn moeten 

fpreken , zo verbaast duister ? Hoort 

'er zó - veele voorbereiding toe ? 

Maar toegedaan , het gros der Burgers 

was eens zó beèstagtig dom , dat 'er 

geen doen mede was , (iets dat ik ; die 

uit onderving fprekc , ten fterkflen tegenfpreek 

,) wat dan ? Moeten zy in die 

droevige onkunde voortleven ? . . ö Liefde 

tot myn Vaderland ! Kan men u aangenamer 

offerhanden doen , dan- dat wy ons 

afflooven in het onderwyzen van zo veele 

uwer

3^ BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

uwer kinderen ? Een Land s daar by den 

gemeenen Burgerhaat , befchaaftheid' en 

kennis van hetgeen den mensch gelukkig 

maakt, gevonden wordt , zie daar dat Land 

is achtingswaardig. 

Wen heeft nog eene rede waarom men 

met voor gemeene Lieden fchryft. Lieden, 

zegt men , die in den dienst van anderen 

zyn.; Lieden die door den arbeid hunner 

handen het brood moeten verkrygen , moeten 

niet lezen : De ondervinding leert, dat 

zy dan hunne zaken verwaarlozen ; hunnen 

dienst niet wel waarnemen ; en meest 

allen Catechifeermeesters , of Catechifeerzusjes 

worden : of wel zy worden lui , 

yadzig , peinzend , ziekelyk , verwaand , 

en asfurant. Dienstboden die wat meer 

weten dan anderen , zien te wel wat zy 

zyn ; en wie hunne Heeren en Vrouwen 

zyn. 

Zy laaten zich alles zo maar niet zeggen 

, kunnen niet zo veel verdraagen als 

d:e werkezels die aan het fpit oud en 

krom geworden zyn ; of zich met" het 

idoovigile werk eene halve eeuw bezig 

gehouden hebben. Zy begrypen te veel 

hunne eigenlyke natuurlyke waarde. 

Dit

ONDERWERPEN V. BRIÊE. 33 

Dit is wéér één van die voordellen, 

waar in, het ware en het valfchc , zo 

door een gehaspeld is , dat men een huis. 

vol werk heeft om het uit elkander te 

kj-ygen., en echter kan men 'er eerder 

niet 0 

op antwoorden. Indien ik de dienstboden 

en de ambagtslieden tot wysneuzen 

wilde maken ; indien ik hun wilde 

doen lezen , over zaken daar zy niets van 

behoeven te weten ; ja waaraan menfehert 

die iveel tyd , en veel verüand hebben , 

pok weinig genoeg hebben ; dan hadt men 

gelyk ; en alle die gevolgen vloeydert 

zeer natuurlyk uit dien Leertrant voort. 

Ik kan my zelf het vermaak niet weige" 

ren , om de volgende Regels uit Les fcm- 

•mes fcavantcs hier. neder te zetten : . gy 

weet met welk een tintelend genoegen ik 

die meermaalen opzeg ! 

Vos livres éternels ne me contentent pas ; 

„ Et , hors un grand Plutarqüe a mettre mes 

rabats, 

t Vous devriez bruler tout ce meu'ble inutile: 

En verder. 

y Et dans ce vain fayoir qu'on va chercher 5 

p loin , 

C » Ou

3+ BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN ' 

„ On ne fcait corame va mon pot dont j'ai bë- 

„ foin. 

,, Mes gens a la fcience afpirect Four voufi 

„ plaire , 

„ Et tous ne font rien moins que co qu'ils oat 

a faire. 

;, Raifonner esc 1'emploi de toute ma maifon ; 

., Et le Raifonnement en bannit la Raifon. 

}1 L'un me brule mon rót en lifant quelque 

„ histoire ; 

„ L'autre rêve a des Vers quand je demande i 

boire ; 

en twee bladzyden voorwaard 

„ Qu'iinporte qu'clle manqua aus Ioix de Va* 

„ gelas ? 

„ Pourvü qua Ia Cuifine elle ne manque pas. 

„ J'airne b;en mieux , pour moi , qu'en épfo 

„ chant fes Herbes; 

,, Elle accomode mal les coms avec les Verbes 

„ Et redife cent foi un bas ou mecbant mot , 

„ Que de bruler ma viande , ou faler trop moa 

,, Pot. 

„ Je vis de bonne foupe & non de beau Iangage. 

# Vaugelas n'apparend point a biea faire ua 

„ potage;

ONDERWERPEN. V. BRIEF. 

Et Malherbe , & Balzac , fi fcavans en Beaux 

mots 

En Cuifine , péut-être auroient été des Sots. * 

De 

* Voor hen die het Fransch niet verdaan , 

za\ ik deeze regels overzetten , doch in profa 

'om te nader by den zin te bïyven. De zin 

is desze. 

Dat oneindig getal van Boelen flaat my niet 

aan; en behahen een dikken Plutarchus dien ik gebruik 

om myne beffen in te leggen , moest gy 

al dat onnut huisraad verbranden. En tenvyl 

3

ONDERWERPEN. V. BRIEF. 37 

laaten wy eens zien , waf moeten zy niet 

lezen ? en wanneer moeten zy niet lezen 

V Zy moeten zeker niet lezen van 

het geen het meest gefchreven wnr.it ! 

Werklieden , en Dienstboden , die zulke 

boeken , als 'er meest uitkomen , lezen , 

verwaarloozen hunne zaken , en doen zich 

geen het minfte voordeed , wyl de kundigheden 

die zy , op deeze wyze , zouden 

kunnen opdoen , van even zo veel dienst 

voor hen zyn zoude , als voor my , de 

kennis van het maken van Buspoeder : of 

voor een Profesfor in 't Natuurlyke Recht , 

de kunst om appeltaertjes te bakken. Hier 

by komt nog , dat zy , ziende dat zy 

dezelfde Boeken lezen , als de Geleerden , 

in groot gevaar zyn , om tot eene oadraaglyke 

waanwysheid te vervallen : en 

zich op die , voor hun , onnutte kennis 

, veel te. laaten voorflaan. Zy kunnen 

niet' onderfchikt zyn aan Menfchcn , op 

welken zy uit hunne Luchtkasteelen , met 

een fchimpend gelach neder zien. De, 

geestige Dienstmaagd , die baar hoofd 

vol heeft van Romans , en Comcd.en , 

zal met hare Vrouw den gek houden » 

als die in haare oogen een Vrouw is s diq 

geen fmaak heefc ; en een knegt die 

fbortgelyfce leett, V$ ZlK > p 

£ 

Q 2 fchooa_


fchoon anders een verftandig man , ook 

met fpaaren. Zulke Boeken moeten zy der^ 

halven niet lezen ; en ik zou nog wel een 

riem papier kunnen volfchryven waarom 

nog al meer niet • dit weinige is echter 

genoeg. 

Wanneer moeten zy niet lezen ? het 

antwoord is eenvoudig , dan niet , als 

hun plicht het verbiedt , en wanneer is 

dit ? dit is dan , als zy in den dienst 

van van anderen bezig zyn , of behcoren 

te zyn , of als zy aan 't werk zyn moeten 

, om voor hun huisgezin brood te bezorgen. 

Maar dit wanneer hebben zy gemeen 

, met alle levensbanden , die eigenlyk 

met tot den Geleerden ftand behooren. 

Een Vorst moet niet lezen , als zye 

Vaderland hem in 't veld , of in het Kabinet 

roept ; Een Regent , als het belang 

des Volks hem moet doen denken , 

of fpreken : Een Officier , als hy i n z y n 

werk bezig zyn moet : Een Winkelier ; 

als hy Stoffen moet meten , of Suiker' 

verkoopen : Eene goede Huishoudfter , 

als zy haar huishouden moet bezorgen : 

Een Ambagtsman , als hy aan den fchaafbank 

fttat , of op den 'drieflal zit : Et 

en

ONDERWERPEN. V. R R IE F. 39 

pe knegt , als hy zyn huiswerk moet 

verrichten : E-ne meid , als zy m den 

dienst van het huis of de keuken de han 

den volheeft : Een Boer , als hy Ple 

gen , zaaijcn , werken , of karnen moet. 

Gevolgelyk , dit warneer , is geen hm- 

derpaaï om te mogen lezen ; of memand 

mogt die vryheid hebben ; wyl de rede 

nen de zelfden zyn. 

De voorraad , ik beken het , is nog 

niet groot ; doch zou het beneden de 

waerdigheid van waarlyk verftandigc Lieden 

zyn , ; zo die eens eenige nuttige , nodige 

, en vcrvrolykende 'Werkjes optelden 

onder dees of dergelyken titel : „ De 

„ vriend (of vriendin) der ambagtslieden , 

' ^ en dienst, o'en " ? Zou men hen geene 

zcdekke verhaakn kunnen bezorgen , zo. 

gefchikt voor hen , als lei Conus Muraux 

van M A R M O N T E L , voor die van een 

verhevener rang , waarlyk zyn ? Nu lezen 

zy toch , indien zy, zo als ik, dit eens 

hoorde noemen , eene feggfa Natuur over 

zich hebben, Orfon en Valentyn J de fehoone 

Helene ; de Vier heemskinderen ; Fortunatus 

enz : zou men hun geene Gedichten 

kunnen bezorgen , en die op zoetyleeijende 

wyzen , om ze te kunnen zin- 

C 4

'40 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

gen dellen ? De gelukkige Boer ; De nyvre 

Timmerman ; De goede Hulshoüdfter ; 

De naerftige Dienstmaagd ; De gtfehikte 

Knegt enz. Immers ja .' en zoude , bv 

de gefchikten , daar door , dac clendig 

kattegelol , van „ Het zware recht ofte 

JJ Juditie dat 'er gedaan is": enz. Stem 

3J' als begint'" } niet agter gelaten worden 

? Zou eene Meid , terwyl zy haar 

koper en tin fchuurt ; zou eene meid 

die naayt , of groentens fchoonmaakt , of 

Stoelen vryft , ons niet iets beters kun- 

Öea laaten hooren , terwyl zy met eenen 

onder het zingen , iets nuts overdenkt ? 

Immers ja ! Maar onze meeste Schryvers 

en vooral die Zeden fchryvers , behandelen 

deeze menfchen op welken zy nederzien , 

gelyk die onbarmhartige Heelmeesters in 

de Hospitalen de arme lyders behandelen. 

Zy potzen een arm of been knapjes af , 

om dat zy dat veel fpoediger doen kunnen 

, dan het gekwetde herdellen. Zulke 

beulen hebben geene menfchlyke gevoe» 

lens ! Laaten v,y , myn vriend , in het 

zedelyke niet hakken en kerven ; Laaten 

wy te regt zien te brengen met geduld , 

en door de gepaste middelen te gebruiken. 

Laaten wy toonen dat wy de menfchelyke 

1 

natuur eerbiedigen , over al 

* • " ï "•* ' -'" * waar

ONDERWERPEN. V. BRIEF. 4T 

waar wy die ontmoeten , en , ik her 

haal het , onze vermogens beftecden tot 

dat goede , dat Menschlievend , dat 

Christelyk oogmerk. 

Vaarwel 

CS SES-

$ E S D E BRIEF. 

Ten vervolge. 

GEËERDE VRIEND. 

Ik zie uit uwen , j 0 antwoord op myne 

voorige , dat gy myn plan goedkeurt ? 

dit moedigt my aan om de flofFe , die nog 

niet is afgewerkt , verder met u aftedoen. 

_ Men zou de kleine Werkjes , waar van 

ik fprak , in verfcheiden vormen kunnen 

gieten : men zou een Catechismus kunnen 

maken van hunne Huisfelyke , Burgerlyke 

, en Godsdienstige plichten. Men 

zou aangename verhalen kunnen fchryven , 

waar Irr* deeze of gene zeer goede hoedanigheid 

in hunnen flaat pasfende , elndelyk 

beloond wierdt. Men zou hun eerst 

en vooral moeten doen begrypen , dat 

ons niets laag maakt , dat ons niets tot 

Gemeen volk maakt , dan onze eigen vrye 

bedryven ; dat gevolglyk , de Dienstbare' 

flaat , het ambagts leven 3 op zich zelf, 

zo-

ONDERWERPEN. VI. BRIEF. 43 

• * r, x-n en nooit zyn kunzodaanig 

niet zyn, en n J 

A-r Vr p-een de mimte veiDin 

nen ; om dat ei y-"- 11 

c n i s'is tusfchea een zedeloos ondeugend 

, baldaadig , losbandig , leven en 

Lt dienstbaar zyn , of met zyne handen 

de kost te winnen. Hen dus to de 

waerdigheid hunner eigen natuur te heoben 

opgeleidt j hen dus met zien ze 

meer bekent gemaakt hebbende ; zou n>eu 

tot byzonderheclen kunnen komen , en aan 

toonen dat , indien zy , als braave menfehen 

, aan die plichten welke m hunnen 

levenskring voor hen opkwamen , wel , 

getrouw , en met blymoedigheid voldeeden 

, dat zy als dan , by alle deugdzame 

en vërftandige Lieden geacht en gebeft 

zouden worden : maar voor al , dat hun 

Goedertieren Schepper , die het best geöordcelt 

heeft , ondcrfchciden rangen en 

onderfcheiden middelen daar te ftellcn , 

op hun met dezelfde goedkeuring zal nederzien 

, als hy ziet op hun die hy op 

de Throonen der Waereld gezet heeft. 

Wat denkt gy , myn vriend , zou het 

lezen van zodanige Werkjes , hen tot die 

ondraagclyke gebreken doen overflaan ? 

Zou eene dienstmeid, een knegt , • een 

ambagtsman , hier door niet een veel gechJLter 

mensch worden , en zouden zy 

al-

U BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

allen nier; met blyde harten , en vrolyke 

aangezichten , dat geene doen, dat 'er does 

den Goddelyken wil voor hen te doen is ? 

Zonden zy , die in hunne vrve uureq 

zulke boeken laazen , ingevaar zyn , om 

Wdfappige Dweepfters , of zwartgallige 

Prekers te worden ? Zou het zedelyk OO 

ST, erk, waar op alle deeze Gefchrifren uitliepen 

, niet geheel iets anders voortbrengen 

? Zouden wy hier door , die losbandigheid 

, en die laaghartige zdfszoetenheid 

, zo gemeen in dien fevenftaat , 

Biet fluiten ? Zouden wy deeze menfchen , 

•fae de meerdere goedhartigheid , cis hare 

ongelukkige vrienden zo gaan, wil behandelen 

, dus niet kunnen behandelen ! 

Zou rnen menfchen , die men dus hadt 

Jeeren denken , niet door liefde en achting 

aan zich kunnen verbinden ; en zou 

het buislyk leven 'er niet te geregelder a 

Biet te beter door worden 2 

Het komt my voor, dat, door hee 

fchryven van zulke Werkjes, een zeer 

gsoote dienst aan het Vaderland zoude 

gedaan worden. Weldenkcnden zouden 'er 

Veelmeer genoegen in vinden , dan in al 

die overnatuurkundige Proeven , en verhandelingen 

over onderwerpen , die voor 

het kortziend oog der Stervelingen.

D È R W E R T E N. VI. BRIEF. 45 

duister zyn ; en waarby wy gevolg* 

lyk ook geen belang Hebben. Het Vaderland 

nutre en in hunne omftandigheden 

kundige Iëden te bezorgen , is zeker 

een veel roëmryker beftaan , dan ons als 

te overttroomen met Vodden , die j 't 

z y zy rymen , of niet , beneden eenige 

waarde blyven ; om dat 'er alle de vereifchteris 

aan een fchoort Vaers , of defrg 

profa eigen , aan ontbreken ; en hier 

op is men geweldig fier ! Hier op verftotir. 

men zich om te beweren , dat de gemene 

lieden , de dienstbaren , niet lezen 

moeten ; of wel , dat zy geene welge. 

fchreven boeken kunnen verftaan ! Als ik 

zifk een verwaand Pedantje , grootsch op 

z y n titel : „ Lid van die , en die , en 

- nog al meer andere Dichtkundige Genöddfchappen- 

" , dus' h#»r babbelen ; 

worde ik in myne gedagten verftérkt , dat 

èen weinig geest , (van GENIE fpreken 

wy n : 

et ; daar komt het niet aan toe ,) 

verwaant , zo wél aïs een weinigje natuurkennis 

Godloochenaars maakt ! De armoede 

van hun eigen geest wordt juist 

door dat air- 't welke zy zich geven, verraden 

! een weinigje lof, hun toegezongen 

; en uitzicht op de „ Eeuwig blin- 

% lc-nde Laurieren , die zy door hunne 

? Vaerzcn i gemaakt voor hooggekurkte 

last'

4

OHDÏRW-ERr-EN. VI. BRIEF. 4? 

iit men de zogenaamde Gemeeneliedcn niet 

langer allen aandagt onwaardig acht ; maar 

dat men hen onde;wyze in dat gene dat 

z y , als redelyke menfchen , als Christe 

nen', dienen te weten ; en dat men hen 

byzonder bekend maakt met die plichten, 

die zy , in hunnen flaat , te betrachte» 

hebben - 

Gy begvypt wel , myn vriend , dat 

myn verftand niet zo ver van huis is, 

dat ik kan voordellen , om deeze menfchen 

opteleiden tot het uitoeffenen vaü 

deeze of geene Studie ? Ontmoet men 

echter eene GENIE onder hun , waarom | 

zouden wy die niet uit het dof opbeuren 

? Doch dit is een zo zeldzaam verfchynzel 

, dat 'er geene verwarring door 

ontfiaan kan , al verplaatst men zo eene 

GENIE. Laaten wy maar zeggen zo ah 

het is , 'er zyn weinig GENIËN: de 

Natuur is nergens zo hoogzuinig mede : 

maar hoe ongelukkig zou het zyn , voor 

het geheel , indien 'er veelen waren 1 

Een goed burgerlyk verdand , en een 

goed burger kap taal , maakt den bezitter 

doorgaans gelukkiger , dan fchatten , en 

eene verheven GENIE. De Maatfchappy » 

taart 'er ook het best by. 

Hat

48 B'IEVÉN ÓVER tÉRSCHEID^W 

Men heeft lange vóór my aangemerkt * 

flat men over iemands verfiandelyke vermogens 

het aller best kan oordeelen uit de 

Brieven , die men , in eenvoudigheid des 

harten ,' aan goede vrienden fchryft : 

dit is de reden dat ik zo gaarn een. Brief 

lees van gemene Lieden , en van Kinderen 

, zelden heeft het my by de uitkomst 

bedrogen ; myn oordeel over hun kwam 

vry net uit. — De twee volgende Brieven 5 

zyn my , by gelegenheid' daé ik met eene 

myner goede vrienden over dit ónderwerp 

praatte , gegeven. Lees hier eens 

wat of evenwel eéne gemene burgervrouw 

doen kan ; en of men van zodanige menfchen 

, over het algemeen , zulke lage 

denkbeelden moet hebben. De eerïte is gefchreven 

van eene Moeder aan haare 

Dochter ; en de tweede is het antwoord 

der Dochter. 

Lieve Dochter * - 

Dewyl het onzen lieven Heer behaagt 

heeft , dat gy om eerlyk door de waereld 

te komen , de goede Lui moest dienen 

, zo was myn grootfle zorg om u 

in eene ordentelyke huur te krygen , by 

brave Burgers , die niet fyn waren j\ 

want dan wis ik bang, dat gy zich , of 

1ÜT


Iu5 zoud kunnen worden .: maar ook niet 

• by woeste wilde Lui, die in kerk noch 

i n kluis komen , en daar men niet hoort 

van God , of zyn getod : gelyk er helaas 

veelen in de groote Steden zyn ! 

Kind , het was of ik een Lot u,c de 

Staaten-Lotery trok, toen ik ü by zulke 

brave Lui bezorgd had ; daar gy alle 

week te' kerk , en om de veertiendagen 

eens uit kondt gaan. Gy hebt groote reden 

onzen Lieven Heer te danken , dat 

gy in zulke goede handen zyt gevallen ; 

daar je goed eetcn en drinken hebt , en 

daar je Lui zo braaf en gefchikt zyn , 

en daar je gelegenheid hebt gehadt om eene 

knappe huishoudfter te worden : want 

6 

UE geachte Juffrouw heeft aan je gedaan , 

dat ik , arme Weduw , niet doen kón. 

Ik zei altoos tegen je : „ Hoor , Pieternelletje 

, wees ftfl van lippen en 

„ trouw van handen , dan kunje wariae- 

„ len in M landen. Tydfteelen is zo wel 

fteelert , als fpys of drank fleelcn. Doe 

dat toch niet , want dat is zeer ondeugend 

; en te meer , als de Mcn- 

„ fchen een boóy wat gunnen. Gy ver- 

„ huur je voor kost en loon , en met 

„ om allerlei fièrlefietjcs te hebben : dat 

zyn wy gemene lui ook niet gewend , 

1 zo dat , Kind , zei ik , doet dat toch 

II. D E E tl. - D H « *

JO BRIEVEN OVE'H VERSCHEIDEN 

, 9 niet. En als jou het huis wordt toebe- 

3, trouwt , g a dan geen voet ' e r van 

s, daan , en haal geen volk in , of vraag 

,, het aan je Lui , of je "t een of ander 

„ fhl Buurmeisje moogt verzoeken , dat 

>, zal je niet geweigerd worden. Want 

•-ï het is hun huis en niet uw huis • 

v en als het tyd is dat je voor je Volk 

„ moet werken , doe dan • niets voor je 

„ zelf. Wees altoos de minde ; w a nt je 

? J hebt ook je gebreken , kind. Wees 

„ zindelyk en fchoon , maar geen pronk- 

„ der. Pas op de kinderen of tje eigen 

„ waren , en lees , als gy tyd hebt 

» in een Bybel of in een ander goed 

., Boek ". En zo zei ik altoos , zo als 

gy weet , Kind ; en ik dank onzen lieven 

Heer , dat gy zo een braave Dienst • 

meid geworden zyt , zo als uw Heer en 

Juffrouw getuigen. Nu hebt gy agt jaar 

by je Heer en Juffrouw gewoont ; en 

al- het weer Sint Jan is , g a je in je zesentwintigde 

jaar. En nu hoor ik , dat gy , 

met genoegen van je Heer en Juffrouw 

in 't Kuwlyk zoudt treden , indien ik 'er 

niet tegen heb. Wel kind wat wou ik 'er 

tegen hebben , daar de Borst nugter en 

bekwaam is ; en daar je lui groote zin. 

pigheid voor mekander hebt , zedert twee 

jaar. Och neen , m y n kind , als je Heer 

en


en Juffrouw het je aanraden , dan geef 

•ik myn ftem , want men wil nog wel 

eens zyn eigen meester zyn ; en het 

fcuwlvk zo als P AU LUS zeidt , is eer- 

-lyk , maar ik hoop myn Kind , dat je 

niet zo fchielyk je man zult verliezen als 

$ . och Pieternelletje , je hebt Zulk een 

kostelyk Vader in 't graf , hy ftorf toen 

•ik van myn vierde Kind , je broer Dirk , 

kramen moest i maar ik mag er nog met 

aan denken. En onze lieve Heer heeft 

my i en myn Kindertjes altoos voor gebrek 

bewaard : en in myn ouden dag mag 

•ik nog beleeven dat ze alle den goeijen weg 

op willen , en dat zy haar oude moeder 

op de handen zouden draagen. Kind , dar. 

is een zegen zo groot , dat , zo je lieve 

Vader" dat met my hadt mogen beleven 

, hy God op zyn knien zou gedankt 

hebben ; want je Vader was een vroom 

godvreezend naarstig man ; maar ik zeg 

nog eens daar mag ik niet inkomen. Nu, 

Pieternelletje , leg het Burgerlyk aan , en 

hou tog zo weinig Bruiloft als doenlyk 

is ; doch 'er moet wat wezen ; maar 

denk , dat het Geld zuur en met eeren 

gewonnen wordt , koop liever iets in uw 

huishouden. Maar , myn waarde Dochter 

, zo lief als ik u heb , wees nu ook 

eene brave gefchikte Vrouw en geef je 

D 2 

M A N


man toch alle reden om wel te vreden te 

zyn. Loop niet uit, hou geen Theevifities 

met de Buuren Goedendag en goeden 

avond daar komt men ver mee , en het 

* J S h e c b e s t e 

T 

e d 

g° 

^t men te zamen wint. 

Je aanflaande man heeft my gezegt , dat 

hy nog een beetje heeft , e n j y hebt een 

kostelyke dienst gehadt ; z o d a t , K i n d ' 

je kunt m jou ftaat het heel wel hebben, 

als onze lieve Heer j e man gezontheid 

iaat , en jy braaf oppast. Zo je jou Heer 

en Juffrouw dienst kunt doen , met nog 

een maand te blyven , doe-, het voor 

a • en leg alles toch Burgerlyk aan , en 

ais je Kinderen mogt krygen , voed ze 

toch zo op , als ik. u gedaan heb , met 

God en met geren,. Zeg Hendrik goeden 

dag ; maar ik denk, niet dat ik overkom 

, de reis is wat ver , en uw Broer 

Jans Vrouw loopt op alle daag , uw liefhebbende 

moeder 

Vooral en vooral de groetenis , en 

.cfien-tpi-efentatie aan je Heer en Juffrouw, 

•en aan je kameraads. 

Ant'

ONDERWERPEN. VI- BRIEF. J3 

Antwoord op den voorgronden. 

Myn lieve en waarde Moeder ! 

Ik heb gcfchreid om uw brief , och 

ik hoop dat ik u zo lang ik leef , geen 

ftoffe tot verdriet geven zal , ik zou van 

hartzeer «erven , als ik zulk eene brave 

moeder in haar oude dagen verdriet aan 

deed , nu dat gelooft gy wel van my , 

Hendrik hoop ik zal ü ook altoos wel 

doen , want hy is een zeer goed fiag 

van een man. Zyn Baas pryst hem zeer, 

en ons Volk , myn Heer cn Juffrouw , 

zeggen , dat het net - myn flag is. Ik 

wil het niet ontveinzen , moeder lief , 

ik heb Hendrik lief , en hy my 5 maar 

ik zal. toch heel bedroefd zyn als ik uit 

dit huis ga. Ik heb hier alles gcleert totlezen 

en fchryven toe , dat ik maar fobertjes 

kon toen ik' hier kwam : en de 

Kinderen zyn alle danig op my geitel*. 

Maar myn lieve moeder denk eens aan , 

daar zal onze Heer en Juffrouw een maalt'yd 

geven als ik trouw , zonder dat het 

my een duit zal kosten , en de Juffrouw 

heeft my belast aan u te fchryven : dat 

gy toch moet komen , en daar t'huis zyn, 

ik wil , zei de Juffrouw , de ouwe zoote 

Vrouw er by hébben. Och moeder 't 

D 3 is


is niet uit te ftaan zo goed zyn die menfchen 

! Ik heb van myn Juffrouw een Bed 

met zyn toebehooren . en van de Kinderen 

een Kabinet en zes gladde ftoelen , 

en Hendrik heeft ook al zo wat in voorraad 

; zo dat ik kan myn rykdom haast 

niet overzien , noch onzen lieven Heer 

genoeg danken voor zyn weldaden, Hendrik 

eet nu alle avond ook hier , maar 

wat is hy een gefchikt man I hy houdt 

veel van lezen als hy tyd heeft , en hy 

leest goede Boeken , dat ik wel hooren mag ; 

want die lezen wy hier ook. Hendrik groet 

u , en zal u met de fchuit komen halen , 

om u toch alles gemaklyk te maken , hy 

heeft zyn ouders niet gekent , en hy is 

blyd dat hy zo een braaf mensch tot moe„ 

der krygt , zegt hy dikwyls , ik verzoek 

dat gy al de Vrienden groet , ik wensch 

aan Broer Jans Vrouw eene gelukkige bevalling 

, en blyve uwe liefhebbende ers 

dankbare Dochter 

Wat zege gy , myn Vriend , zou hei 

nu zo moeilyk zyn voor lieden die zo 

eenvoudig natuurlyk kunnen fchryven iets 

lezenswaardig opteflellen Zyn dit geene 

denkende , gevoelige wezens ? en is ech 

ter


ter in deeze brieven de minfte zweem van 

neuswysheid ? Is alles niet natuurlyk ? Is 

alles niet gezond vcrftand ? eerlykheid des 

harten ? Zeer weinige zo genaamde aanzienelyke 

lieden , zullen dit verbeteren : 

men moet zich bedroeven als wy in dit opzicht 

, letten op de Brieven onzer jonge 

Dames . . . maar dit eens by eene andere 

gelegenheid. 

Zo gy tyd en lust hebt , antwoord dan 

eens op deeze beide myne Brieven , en 

geloof dat ik , met byzondere achting ben 3 

uwe Vriendin.

ZEVENDE BRIEF. 

GEËERDE VRIENDIN! 

T 

-IK ontken niet , dat gy maar al te veel 

reden hebt tot het fchryven van twee aan 

my gezondene Brieven. Ik hoop , en 

wensch dat uwe vriendelyke oogmerkenniet 

onvervuld zullen blyven. Wat my 

aangaat , ik begin te denken dat dit niet onmooglyk 

is ; cn zo ik in fiaat ware om er 

iets roe te doen , ik zou met vermaak 

my daar toe verledigen. 

Gy kunt toch raar fchryven ! uwe aanmerkingen 

over het gebruik der Boeken , 

en Porceleinen bewyzen dit duidelyk : dit 

gedeelte van uwen Brief' fmaakt my regt , 

en maait my geduurig door het hoofd. 

Wat zegt gy , zo ik uw trant , in 

deezen gehouden , naarvolgende , de boe 

ken en fchr ften die wy aan nw'e begunstigde 

Burgerlu.djes te leveren hebben , eens ver- 

ge-

ONDERWEGEN. VH. BRIEF. 57 

eeleeke by Delfs'- Aardenwerk ? immers 

mmder kostbaar minder fchoon ; maar van 

veel meer eebruik , en des veel onont- 

beerlyker dan de heerlykfto-Porcelein- d,e 

wy uit China , Japan , Dresden , of Ber- 

lyn ontfangen ? 

Die onfehatbare geest van Vaderlands 

lief'e , die thans alles leven byzet , en 

alle handen aan 't werk helpt , zou zeker 

met genoegen ook deeze Economifche 

Producten , voor de Uitlandfchc verkiezen , 

mids dat de geleverde goederen van goed 

alloy , en wel bewerkt waren. Maar om , 

by de Delfsaardewerken Leenfpreuk te 

blyven ; indien eens alle onze aanziencykc 

lieden niet beflootcn om hunne f.perbe fervifen 

te pronk te zetten , en Inlandfche 

Porceleinen te gebruiken , zo zoudt echter 

de gegoede Burgerttaat , met weigeren 

de Fabrikeurs in dit Lcenfpreekig 

Delfsgoed , in ftaat teftellcn , deeze ïnlandfche 

Fabriek aan te houden. Gaarn beken 

ik , dat het in veele opzichten zo fraai 

niet is , als het Uitlandfche : doch wie 

•weet tot welk eenen top van volmaaktheid 

het gebragt wierdt , indien men eer en 

voordeel hechtte aan het maken der beste 

waaren van dit foort ! 

D 5 Maar

g8 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Maar goed ! laaten de Grooten , de 

fchatryken zo wel met Porceleinen als met 

Boeken pronken , de gemeene Burgers 

kunnen dat niet doen , het geen zy van 

beiden hebben, moeten zy kunnen gebrui- 

* ken , of het is niets dan een inëetend 

kapitaal , en verderflyk voor de goede 

Huishoudings-kunst. Laaten de lieden du 

Ton , een fraai verglaast , aartig getekend 

, en levendig gecouleurt Delfs fchaaltje 

ziende , al eens zeggen. „ X Is zoet; 

„ maar 't is maar Inlands , " wat kan dat 

fchelen , als de meerderheid der inwoonders 

er zich maar mede genoegt , e n tot 

voordeel van bedient ? 

Daar zyn reeds Porceleinfabrieken genoeg 

: doch die leveren geen goed , waar 

van gemeene Menfchen zich kunnen voorzien. 

De fchoteis dienen altoos naar de 

fpys , en de fpys naar de omflandigheden 

waarin de huisvader zich bevindt , gefchikt 

te zyn. Laaten wy de Friefche Potten 

en Pannen ook niet vergeten : doch het 

gaat met onzen huisraad , gelyk met onze 

Landsgenooten , een nutteloos , lelyk, 

doch kunstig Chinees beeldje , of een iïel 

met langelyzen befchildert , trekt de verwondering 

der menfchen ; terwyl men het 

beneden zich zoude agten , het oog te 

ikan

ONDERWERPEN. VI!. BRIEF. 59 

flaan op eene zeer nuttige braadpan , of 

ftyfzelkom : daar deeze vaten ter oneere, 

echter veel noodiger zyn voor deszelfs bezitters 

, dan al de babioles waarmede men 

zo zeer is ingenomen , eenig en alleen 

om dat zy raar zyn i en veel geld kosten. 

Ik geef u myn denkbeeld maar aan de 

hand ; gy kunt het , als gy u eens , 

in de geestgefteltheid hier toe vereischt , 

bevindt , dan verder uitwerken. Nu 

nog een ernftig woord , en dan , vaarwel 

! 

Ik hoop dat men zich niet langer , tot 

nadeel van het grootfte getal der Menfchen 

zal inbeelden , dat het lezen voor 

hun een onnodig werk is ; of dat zy 

niet verdaan kunnen , het geen wél, en 

over zaken waar in wy als Menfchen , of 

als Christenen, belang hebben , gefchreven 

is : O.n wat reden zou een gemeen Ambagtsman 

minder vatbaarheid hebben , dan 

een volftrekt nuttelooze Petitmaitre , of 

fchoon zyn Vader een Graaf en zyn Grootvader 

een Hertog ware ? Wat zeg ik , 

de Ambagtsman ? de Boer , die , ten onrechte 

, zo zeer beneden méér befchaafder 

menfchen verwezen wordt. Een Boer 

die het; Land beweide en bewerkt > en 

voor


voor 't overige z y ne welgeftelde zinnen 

heeft, heeft veel meer gelegenheid om 

zyne denkende vermogens te ontwikkelen , 

dan een fchepzel , dat volftrekt niets 

doet dan zotternyen ; een fchepzel , dat 

men even gelyk eenen potzigen Aap , eenige 

oogenblikken kan dulden , als men eens 

wil zien hoe verre de Man ! (dat doch zó 

by uitfiek voortreflyker wezen dan de 

Vrouw ,) zich kan verlagen , door het 

involgen van alles wat ons overtuigt , dat 

dit kostelyk verfiert hoofd , 't welk met 

zulk een trotfche veragting wordt om hoog 

geheven , met geen één redelyk begrip 

is voorzien. Maar als 'er nu'menfchen 

voor den dag komen om uwe Gemeene 

lieden te onderwyzen , zouden zy , geen 

middel vinden om deeze fchitterende Nullen 

onder de plak te krygen ? Zo zy hier 

tegen inleggen , dunkt my , dat men hen 

moest overgeven aan een gezelfchap wysneuzige 

Vrouwen , die zich hebben ingebeeld 

dat de Geleerdheid zeer wel aile andere 

beminlyke hoedanigheden haare fex konde 

opwegen : De Convgrfatie tusfchen 

die twee foorten van menfchen , zoude 

mooglyk leerzaam zyn voor lieden die met alles 

hun verftandig voordeel weten te doen. 

• ik ben uw 

A G T-

A G S T E BRIEF, 

B R I E F. 

Waarde , brave , N." Ne 

Uw zeer aangenamen Brief , 

Met dat roooije Pypenmandje i 

Was ons maar ter degen lief. 

Ipocras is op de Dorpen • 

Ook geen drank voor yder één : 

Kindlief , onze rykfte Koopliên , 

Zyn met Wyn al wel te vreên. 

Wel gegoede Burgermenfchen 

Drinken bykans heel den dag , 

Thee of Coffy , met wat fuiker 

Zo gy dat geflobber zag . . . 

Zag ! 't moet zaagt zyn ! wel te weten ! — 

Zo gy dan dat flobbren zaagt , 

(Ziet zo .word ik menig werven 

Door dat koppig rym geplaagd ! 

Maar wy keeren tot de Teepot; 

Dit is ; en Parentbefis ,) 

Zoudt gy zeggen : „ is 't wel mooglylc 

Dat men hier zo dorstig is ? 

„ Wat

tfi. R2.IEVE.N OV.ER VERSCHEIDEN 

,. Wat mag hier doch de oorzaak wezen , 

„ Daar men dus de maag bederft; 

„ Water drinkt , en woont ih 't water „ 

* „ Dat de Ryp niet uitenflerft? 

Laat ik u eens wat herinneren ; 

Denk eens wat gewoonte doet : 

En zal ook de mensen wel fterven 

Als hy nog niet fterven moet ? 

Als wy aan ons Vü\k vertellen 

Dat me in ftad veeltyds by nagt , 

•' Selchip houdt , en gasten noodigt 5 

ER meest al met flapen wagt 

Tot men door de - morgenfeheemring 

Hier op 't Land het bed verlaat, 

Dan, dan zyn zy zéér verwondert, 

En dan is het : „ wat en praat ! 

„ Dat is misfelyk verzonnen " • 

Ja hun redelyk beïliiic, 

Is : „ Nou 't zei niet heel Jang duurea „ 

„ Of de fteden fterven uit." 

Nu eens weer naar 't Pypenmandje , 

Wy doorkeken 't. „ Ta *t gaat wis ; 

(Zeiden wy , als twee ffavantes ,) 

i t Dat 'er gansch geen ydel is. 

„ Vol is;alles in de Schepping ; 

j, Hier is ook alles vol gepropt , 

,, Is niet tusfehen yder Flesje r 

», Netjes een Citroen gedopt; 

» Dat

ONDERWERPEN. VIII. BRIK*. £3 

„ Dat men dus niet over 't Ledig 

„ Langer kyf , en grom , en twist. 

„ Die proefondervindlyk voorbeeld , 

, Heeft dit groote Pleit beflist. 

In dien Brief doet gy ons weten t 

Dat uw zuster aangefpoort , 

Door het vriendlyk zaraenleven , 

Dat zy daaglyks ziet en boort 

In het Huwlyk van haar' Broeder j 

(Die gy zyt , en Niemand EI !) * 

Eindlyk zal in 't Fuikje treden ; 

Kort om , dat zy trouwen zei. 

En met wie ? wel met een jongeling 

Die verftand heeft , en ook geest , 

Die ook duiten heeft (dat meer zegt , —) 

Die met oordeel , en véél leest. 

Net een Broer naar uw verkiezig, 

Vriendlyk , aangenaam , oprecht ; 

Even als dien , aan de Mode 

Meer door fleur ; dan fmaak gehecht. 

Denk nu eens hoe groot de blydfchap 

Toen by uw' Vriendinnen was! 

Blyd met u , blyd met de Liefjes 4 

Blyder nog met d' Ipocras. 

6 Gy weet by ondervinding 

Waar de liefde t' eerst begint 

By ons zelf , niet waar myn waarde , 

Brave, gulle,, oprechte Vriend ? 

2fa

ONDERWERPEN. VIII. BRIEE. «5 

Het verkwikt ons , ja 't geen meer zegt, 

Het vervrolykt onzen geest ; 

Daar men flaaprig wordt , of mislyk , 

Als men Huwlyksvaarzen leest. 

Zy die aan dit malle werkje 

"t Zy dan ook waarom het zy ; 

Hunnen dierbren tyd vermorsten , 

Staan er ook gemeentjes by. 

Nu in ernst , ik bid geloof ons 

Eensjes op ons woord van eer; 

't Kwastig werk waar van wy fpreken , 

Is bynaa geen mode meer. 

•t Zederd dat dc Henris • Qittres, 

In de mode zyn geraakt, 

Wordt hy. veeltyds uitgelachen 

Die nog Bruiloftsvaarzen maakt : 

Hy die kan Rondeelen dichten ; 

(Vaerzen van een raêr fatfoen !) 

Die een kettingvaers kan maken , 

Kan o? Hukken niet voldoen 

' Aan den fmaak der Hmris • quatres, 

Ja , hy rynï vry op een nawn, 

Hy is echtef tot dïeto arbeid, 

Maar ten vollen onbekwaam. 

Wilde uw Zuster nog wat wagten > 

Of eens mooglyk , als voorbeen' 

D'idvermogende a la G«fW » 

In ons Vaderland verfcheen ; 

E. • 

U, DEEL. » 

D a 5 

^

O'S BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

* Dan gaan we aan 't Vaeraenmaken, 

• Bikkel hakkel uit en in, 

Slangswys , krmklend ö zo kostlyk 

Zo als 't ons komt in den zin; 

Die maar 't hart heeft om te trouwer* 

Zullen wy , maak hier op ftaat, 

Met een huwlyksvaers vervolgen j 

't Mag dan gian zo als het gaat. 

En de mode loopt zo haastig, 

Mooglyk dat zy in dit jaar , 

Nog wel tot het teken nadert 

Van de deftige Samaar. 

Is dit anders , 'k mag u bidden 

Hou ons dan niét voor den zot! 

Man ! wy weten in de Ry P niets 

Van de Mode of van haar lot. 

Doch een Dicht gevuld met plooijen, 

Strak , en lang , en met een fléért, 

Is, zou Vader CATS ons zeggen, 

Zo veel moeite in 't minst niet wéérd. 

Thans bezoekt ons een Coquetje 

Uit de ftad ; wy vroegen baar : 

Kind lief , draagt men in hét Haagje; 

„ Nog een Sac , of een Samaar ? " 

t, Queiles Bêtes. " fnapte 't Nufje j 

j, Daar 't met onzen eenvoud lacht' ; 

„ Een Samaar is op de Dorpsn. 

»> °P zyn best Eoerinne praeht, 

« Als

ONDERWERPEN. VIII. BRIEF. 67 

'„ Als zy trouwen , of een kleintje 

„ Laten doopen anders niet : 

„ J51 de Steden kleed zich yder 

j, Zo als gy my voor u ziet." 

„ Goed , Lieffchaapje ", was het antwoord , 

Maar wy hebben geen verftand , 

Om een Huwlyks vaers te maken ; 

ïn dien nieuwerwetzen trant. 

Wy zyn met de zaak verlegen , 

Zien wy echter eens hoe 't gaat. 

En uit hoe veel groote deelen 

Toch een Huwlyksdicht heiraat. 

't Eerde deel bevat het pryzen i 

Wat behelst het tweede deel ? 

Wel wat vraag ? in duizend wenfehera 

Of wat min ; zo 't is te veel. 

Nu ten derden , en ten laatftenj 

(Zo als onze Leeraar zegt,) 

Komt dat fcbiander Profeteeren ; 

Want dan wordt 'er uit gelegt 

Wat het ,Paar zal ondervinden 5 

(Wyl men 't nodig weten moet ;) 

Welvaart , aanzien , 't huis vol Kindree 

É11 gezondheid ; 1 (.'c bssLG 

o e d 

S 

Emdlyk neg een woord s tot dichting ; 

Én zo hier zo daar een dreek : 

Zulk een Bruüofst vaers geij'kt wel 

Naar eene uitgerekte Preek ; 

*


Is ons onbekend ; wat raad nu ? 

Ei wat maak ik hier best van / . . 

Elk weet dat de deugd zich veelmaal 

In een ftillen kring beflu.it; 

En van weinigen gekent wordt?. 

Dit gevolg trek ik hier uit. 

Grootlyks in des Bruigoms voordeel; 

Ik geloof des , dat ds Deugd 

Hem, tot hier toe , heeft gehouden 

Uit den rei der losfe jeugd; 

Deeze gunstige gedagten , 

Word ook door zyn keus gevoed, 

•t Zal dus na.iuwlyks kunnen misfen , 

Dat hy braaf is van gemoed. 

Zie d«r 't pryzen , zo wy menen 

Zonder vleyery verricht : 

(En dus is dit kruis ter Kerke. ) 

In een daaglyks Bruilofstdicht, 

Volgen nu de zegenwenfehen 

Voor den Bruidegom , en Bruid, 

ö Dit gaat wel eens zo maklyk ; 

En 't kest ons geen rooijen duit. 

Bruidegom en Bruid , uw, wenfeh en 

Vry van dwaasheid , vry van fchald , 

Wenfchen, heilzaam , wys , en reedlyk. 

Worden rykelyk vervuld ! 

Stille vrede , zuivre Liefde , 

E 3 W*>s


Wonen in uw huis en hart; • 

Raakt niet al te diep i n 't aardfcbe , 

('t Is maar poppekraarn ,) verwardt. 

Leeft te vreên al gaat het alles 

Juist niet altoos naar uw wensch ; 

i Blyft gezond , bezit al de achting, 

Van elk braaf verftandig mensch. 

**a, r.u gaan we aan 't Profeteeren , 

Dat is weêr zo maklyk niet. 

Wyl men nu niets van 't aandaande 

Dan flegts in zyn' droomen ziet 

Daarom nemen wy 't in zekre ; 

Heb een jaar twee drie gedult; 

Logenftraft ons dan nog de uitkomst 7 

Denkt, 't is buiten onze fchuld, 

't Profeteeren is flegis raden , 

Kaar 't geen voor ons duister is. 

En gy weet de wyste menfchen , 

Slaan den bal óók wél eens mis. 

't Eerde jaar wint gy een Paerei, 

Aan uw gouden Huiulyks kroon ; 

('k Spreek de taal der Puikpoëten, 

pat is wel vertaald , een zoon. 

't Volgend jaar al weer een Paerei, 

$f sar v/at minder van waardy, 

ïlosf aen u. wel uit te cyfiïen 

3a

ONDERWERPEN. VUL BRIEF- 71 

Dat dit een zoet meisje 7y ? 

Kortom , alle jaaren Paerlen , 

Zo lang tot uw Huwlyks krans 

't Zon en maanlicht uit zal fcbynen 

Door zyn flonkerenden glans. 

Ja , om zo veel kleine wigten 

't Onderhouden hoort wat toe ! 

Nu geen nood! 't zal roozen fne ewxen; 

Vraagt ons toch niet naar het boe, 

Van dit nooit gehoorde wonder , 

't Is een wonder; dat 's genoeg. 

Maar als men ons naar 't mistiqu: 

Van dees fraaije Leenfpreuk vroeg 

Zou den zin die onze wy&heid 

Uit alle anderen verkoor, 

Deeze zyn : „ God fchept geen' mond» 

„ Of hy fchept er eeten voor." 

'k Heb nog meer te profeteeren, 

Dit betreft uw ouderdom. 

Zo gy blyft gelyk gy nu zyt 

Wordt gy 't zamen oud en krom 

Dan ziet gy door uwe Paerlen 

Weder Paerlen voortgebragt , 

Dat 's in duitsch ; dat gy zult leven * 

In uw jeugdig nageflagt. 

En moet ge eindlyk een van beiden 

Kaar ons alier Moeder toe ? 

è Dan zal een deftig Dichte* 

E 4 i

7^ BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Nooit het wonderwerken rnoê , 

Die zo veel douzyntjes Kindren , 

Schoone Paerlen worden deedt, 

En wat hy ook moog' vergeten , 

Noait zyn eigen roem vergeet, 

Weer aan 't wonderwerken tyen , 

Yder traantje dat gy fchreit , 

Wordt ftraks op 's Poëets couando , 

(Welke een' zoete zeldzaamheid !) 

Ook veranderd in een Paerel , 

Van de fyniïe en blankfte foort. 

Dichters brengen , zo zy wdies 

Ook 't onmogelyke voort. 

Alles weten zy te fcheppen ; 

o Benydens waardig lot 1 

Hier door vormen zy zich daaglyka 

Van halfwys in fiapel zot. 

Denkt nu dat we als profctesfen 

Spraken 't gsen gy hier verneemt: 

Nu een woordje tot de Gasten , 

Dat is weet men j ook niet vreemd } 

Drinkt dan eens op de gezondheid 

Van de Maakfiers van een Dicht. 

Dat , zo als wy zelfs erkennen 

Noch vermaakt, noch leert, noch fh'cht.' 

Neem dees Gril , myn vriend der vr:*>i-» ~, 

u n hy toegefchikt j 

*9


Zy komt fmoorheet van den rooster , 

Niemand heeft 'er aan gelikt. 

Lees voor 't jonge hupfche Faartje 

•C Geen het toehoort. Groet uw Vrouw ; 

Kus ons Keesje , eens voor ons beiden. 

Ja .. . maar wat ik vragen zou ! 

Komen we haast Kandeeltje drinken ? 

jn de plaats van Ipocras ? 

Lacht gy fmaaklyk om dit vra;gie ? 

Denk het komt in 't rym te pas 

Leef gelukkig N. N ^ 

Wat U ook op aarde ontmoet , 

En wees van uw twee Vriendinnen , 

Adlervriendelykst gegroet.

NEGENDE BRIEF. 

MYN HEER.' 

T 

-ik heb uwen Brief ontvangen , en hem, 

gelezen met die ontroering , welk een geval 

, als dat , dat my uw Brief meït 3 

altoos by gevoelige menfchen uitwerkt; 

offchoon de perfoonen ons geheel en al 

vreemd zyn : maar ga eens na , hoe het 

my trof daar de Zoon myns Vriend het 

beklaaglyk onderwerp is ! 

Ik heb den voorleden nagt geen oog 

geloken ; myn hart is als in oproer : ik 

ben opgeftaan met het voornemen om my 

tegen uw oogmerk aan te kanten , en 

dat wel op zulk een ernstige wys , als de 

Menfchen liefde , de Vriendfchap , en 

myne deernis met den verleiden Jongeling 

vorderen , van eene Vrouw die wel ingaat 

is , zich, moet het zyfl , de onaangename 

gevolgen uwes ongenoegens te

ONDERWERPEN. IX. BRI -E- 75 

getroosten. Ja , myn Heer , ik heb * 

faaren lang erkent voor een myncr be.to 

vrienden ; maar ik zou my zelf v^hten 

, zo ik in flaat ware , cm uwe vriendschap 

te behouden door u , uw voornemen 

ter uitvoer te laaten brengen, Wy 

zullen niet redeneeren of een Vaden 

doen kan , zonder dat de Wetten van ons 

Land dat verbieden : ik Ipreek tegen een 

man , dien ik uit redelyker beginzels, 

hoop ter neder te zetten. Stuif met op ! 

Hoor my fpreken. Ik heb , als uwe 

Vriendin , daar recht op ; en van dat 

recht zal ik my , in deeze zeer moeilyKe 

zaak , bedienen. 

Gy me!t my , „ uw oogmerk is , ja 

Ww befluit mag ik zeggen , om uw Zoon 

naar Oostindien te zenden. " Gy ? Gy, 

zyn Vader ? Zult gy dit doen ? „ Ja 

zeer zeker zegt gy " ! en om wat re- 

den ? „ Om wat reden ? Wel om dat 

de jongen 

H 

° e W C C C 

7* BRIEVEN QVER VERSCHEïDEJ? 

Gaa eens bedaart in uwe verbeelding , 

(want ik woon te verre van u af, o m 

Urn perfoon te komen bezoeken,) by my 

*eder zitten ; en beantwoord u zelf dan 

&eze drie vragen : Kunt gy haar alle 

dne met Ja , beantwoorden ; e n blyft 

g i 0 

f ^ f 

^ 

b e 

e n 

S"'PP 

> ^ndt hem 

*n by de eerfle gelegenheid , m e e het 

eerfte Sehip weg: Gy z y t Zyn Vader - 

f ^ ditverpheht, hoe zeer het u ook zaï 

ïmarten , als uwe gramfchap gekoeld is 

zyn best te bezorgen , zo v e e l in u i s.' 

De eerfre vraag die ik u deed past misfthien 

«dleen in den mond eener oprechte 

Vnendm ; ifc z i e z e ] f w c, d a t z y 

" 5 en dat zy u z ee r verwonderen zal 

£>ie vraag moet ik u echter doen Ik 

herhaal haar : Hebt gy hem , ooit i n 

ifeat gefield om te kunnen deugen ? Laaten 

wy dit eens zien. 

Uw Zoon was van een kind af zeer levend 

, zeer werkzaam , druk en woelig. 

Z y n h a r t i s 

aandoenlyfc , en maar al te 

zwak ! Zyn eerfte kwaad deedt hy uit 

méégaande toegevenheid. 

C Q 

Hy is gezellig , vriendhoudend, miM - 

êenzaam : z y n c s m o e d e r s 2 U s t e r 

5 

uwe.

ONDERWERPEN. IX. BRIEF. ff 

uwe huishoudfter , (o hadt de Jongen zyne 

lieve Moeder behouden !) is geemlyk , 

kribbig , en gek zindelyk. Zy heeft; door 

haar fireng voorkomen , en om dat zy 

wel zag dat zy u zeer noodig was , het 

immers zo verre gebTagt , dat gy zelf, 

de zogenaamde Baas van uw huis , in uw 

huis niet durfde komen als de ftraaten vogtig 

waren , dan na dat gy uwe fchoenen 

hadt uitgetrokken ! des winters verftyft 

men by u van koude ; want de drooggefchuurde 

haart moet zindelyk blyven : zelden 

durft gy een vriend by u verzoeken, 

om toch moeite voor te komen. Jan 

mogt , noch een kind zynde , niet fpelen 

, dan op zyn best met een Printeboek; 

viel er by ongeluk eens een papiertje , 

of een potlootje op den grond , dan was 

het : „ wat , die Jongen haalt alles overhoop 

; zie me zo een huis eens leggen." » 

En gy , zyn Vader , waart te laf, om 

er een woord tegen te fpreken. 

Gy hebt uw Kind , om toch geen twist 

in huis te hebben , met een mensch dat 

u onder den duim hadt , met de Kinderen 

van uw kruijer , uw groenwyf , of 

zulk foort , laaten fpcelen ; en gaf hem 

zo veel geld dat hy daar altoos welkom 

was. Daar leerde hy dat janhagclagtige in 

woor-


woorden en daaden , 't welk de befmet- 

.tende vruchten waren van uwe onver- 

fchoonlyke zorgeloosheid. En , om dit 

kwaad, dat gy zaagt, en dat u tegen- 

.ftondt , te verhelpen , bezorgde gy hem 

met een fchoone goudbeurs voorzien , 

naar een Franschkostfehool te Amsteldam ; 

•de gToote menigte van kostkinderen , maakte 

het hem daar . aangenaam : doch zo 

- liegt opgevoed zynde , en wel voorzien 

van geld , koos hy zulke knaapjes die 

met hem meest overeenkwamen , en zy 

bedreven zo v-el guitenftukjes , als door 

Jongens van tien of twaalf jaar in een koscfchool 

, te bedryven zyn.. 

- Met zyn veertiende jaar liet gy hem 

t'huis, en op uw Kantoor 'komen. Gewoon 

zynde aan gezelfchap \ en pretjes , 

kon hy , onmooglyk , fmaak vinden in 

alle avond , als 't Kantoor gellpten wierd, 

by zyne knorrige Tante te zitten met 

een vraagenboek vóór hem. Hy wilde uitgaan 

, en gy , alweer om uwe huislyke 

ruct toch te bewaren , gaaft hem zyn 

•zin. Hy vondt fcbielyk 't gezelfchap dat 

hy zogt ; niet ongeestig zynde , vermaakte 

hy zyne gezellen met de verhalen 

zyncr Tantes zotheden ; of noemde u 3 

vry gemeenzaam , de goede man ! zei , 

dat

ONDERWERPEN. IX. BRIEf. 79 

flat hy alles van u kon krygen , daar hy. 

maar om dagt ; dat behaagde deeze gasten. 

Zyn Beurs was in ftaat om de verteeringen 

goed te maken ; hy a-afteerde , 

en zy leerden hem , (zeker uit erkentenis 

,) Tabak rooken , drinken , en met 

den Godsdienst fpotten. Dit leven beviel 

hem zeer ; hy kon in zyn's Vaders huis 

niet langer duuren , geen twee uuren 

meer agtereen op het Kantoor zitten. Hy 

leert niets meer van 't geen daar gy hem 

un laat o .derwyzcn ; zyn Catechifeermeester 

, en zyn Dansmeester zyn hem even 

zeer tegen de borst. Hy waagt het eindelyk 

zyne Vrienden eens by hem te verzoeken 

, laat vuur aanleggen , en al 

het noodige binnen komen. Tante wordt 

woedend van kwaadheid , en ontzegt de 

confraters het huis van haaren Broeder. 

Zy , geaffronteerd wordende , beflulten 

Jan met zich te nemen , en , door hem 

te bederven , haar dien hoon betaald te 

zetten. Zy lopen te faamen heen en aan 

• 't rinkelrooijen. Uw Zoon maakt van zyn 

nagt zyn dag , komt dronken t'huis , raast 

en tiert , als een gekke Jongen ; dit leven 

begint u te verveelcn , maar uw ge- 

-zag als Vader is onbekend ; en Jan verteert 

, in Herbergen , en Kolfbanen , op 

eene liederlyke wyze , zyn geld. Jan 

maakt

Sb "ERIEVEX OVER VERSCHEIDEN 

. maakt aanmerkelyke fchulden : Kom , denkt 

gy , de Jongen heeft te veel leeg tyd , 

ik zal hem by den Heer te 

-bezorgen , daar zal hy geen tyd hebben 

om te zwieren ; er zyn zeven of agt 

Kantoorbedienden. Toen gy het reeds bewerkt 

hadt , fpra?kt gy er met my over: 

gy weet nog wél hoe zeer ik er tegen 

was ? en hoe euvel gy mynen raad , die 

óók te laat kwam , opnaamt 2 Gy brengt 

hem dan daar , maar met zo weinig 

• geld in den zak , dat hy er naauwiyks 

fnuif voor kopen kan. En gy zegt : te 

veel heeft hem bedorven ; dat hy niet 

heeft zal hy niet verliezen : zy zullen 

[ om zyn geld hem niet meer zoeken , en 

; hy kan zyn tcering naar zyne neering ftel. 

len. Dus flaat men van het eene uitcfte 

. tot het andere over ! Jan vindt op zyn 

nieuw Kantoor , een half couzyn Josfe 

gasten. . Myn Heer is meest altyd Buiten, 

en alles wordt waargenomen , door een 

kundig braaf , en bejaard Boekhouder , 

doch wiens burgerlyke omftandigheden , 

hem het noodig gezag over deeze losbandige 

jongens , van goeden huize , en middelen 

ontnemen. Jan . is nog al een raare 

jongen ; hy maakt zich door zyn klugten, 

en vrolykheid bemind , en de jonge Lichtmisfen 

verzwieren zo veel tyd als zy ' c 

Kan-

ONDERWERPEN. IX. DR1EF. 8f 

Kantoor maar ontfteelen kunnen. Jan mflake 

fchulden ; gy boort het; in benaauwtheid 

zynde , belooft hy beterfchap ; en 

gy betaalt die fchulden. Hy krygt kennis 

aan de Zwendelaars en Smousten : nu 

regent het ducaten ! zyn credit is goed ; 

ook hy geeft 50 ten 100 : en uw . zoon 

word nu , van een losten lagen Jongen , 

een regte lichtmis; 

Zie daar , zó is Jart opgevoedt , en 

dit zyn 'er de droevige gevolgen van ' 

En durft gy my nog vraagen , of gy 

niet alles aan hem gedaan hebt wat gy 

doen kondt , om hem op den goeden weg 

te brengen , toen gy merkte dat hy verkeerd 

wilde ? Gy hebt zeker uit lafheid 

alles gedaanwat gy , met een bedaart overleg 

, hadt moeten doen , indien uw oogmerk 

geweest ware , om uwen Zoon te 

bederven. 

Zonder een half wonderwerk móest een 

Jongen van Jans inborst , wel tot zulk. eene' 

'leevenswys vervallen: maar indien gy uw 

plicht als een braaf , en verftandig Vader 

gedaan hadt 5 hadt gy zyne eerfte 

kinderfpélen gefchikt naar zyne levendige 

geaartheid ; hadt gy hem goed gezelfchap 

gegeven in uw huis , onder uwe oogen \ 

II. DEEL., F * a

82 BRIEVEN OVER VERSCHÏIDEN 

in plaats van uwe zusters zotte grillen in 

te volgen ; hadt gy hem , in plaats van 

hem nog een kind zynde , geld te geven 

, om het in laage vermaken te verkwisten 

, dat geld hefteed om hem iets te 

laaten leeren daar hy toen zin in hadt, 

gy zoudt , van dien zelfden Jan , een 

goed flag van eenen Jongen gemaakt hebben. 

Hadt gy hem zyn eigen waarde doen voelen 

; hadt gy zyne natuurlyke grootschheid 

wél geleerd ! maar hoe ging het ? 

Hy hadt by voorbeeld zin in het tekenen 

, en wilde gaarn op de Viool leerenfpeelen 

; mogt hy wel ? kon Juffrouw 

Grimpot het wel infchikken ; heb ik het 

niet wel gehoort ? dat gemaal en ge- 

„ mors met die verf en die fchelpen ; dat 

„ gebrui np de Viool ". Was zy eens 

niet heel boos op my , om dat ik zeide 

, „ wei hede , Juffir. Grimpot , de 

„ Kinderen kunnen zo niet zonder bezig- 

„ heid zyn ; hy zit immers aan zyne 

„ fpeeltafel te knutzelen ". 

En dit alles zaagt gy zéér wél ; maar s 

zo als ik reeds gezegd heb , uwe rust is 

uw heiligdom ; uit vrees dat die gekrenkt 

zoude worden , Iaat gy alles , hoe zeer 

het u tegenftaat , maar pasfeeren. Ziet 

gy nu niet duidelyk , dat gy hem niet 

in-

ONDERWERPEN. IX. BRIEF. 8'3 

jrr ftaat gefield hebt om te kunnen deügen ? 

y, De Jongen , zegt gy , idl niet deu- 

£ gen s 

'. Hoe kan hy iets willen dat hy 

niet kent ? en dus ook niet kan begee 

rten ? 

Kan hy begrypen wat verftandige vermaaken 

zyn ? weet hy , wat deugdzaam 

zyn inheeft ? Kon hy dat leeren door het 

gezelfchap dat hy hield ? zag hy t'huis 

iets.dan zuure gezichten ? Hoorde hy 'er 

iets dan de grimmige ftem zyner Tante , 

of het laf eri gemompeld tegenfpreken 

van zynen Vader , ook dan , als hy, Jan , 

verongelykt wierd ? Heeft hy ooit eenige 

andere deugd gezien dan die , die zynë 

Tante oeffent , cn is haar deugd niet 

zo knorrig als zy zelve ? Gy hebt zeker 

betere begrippen van deugd en vernuft ; 

maar gy zyt een laf mensch in veelen 

Opzichte ; waarom hebt gy u voor uwen 

zoon verborgen ? Gy hebt u in zyne oogen 

verlaagd , door de vadzige toejuicher 

te zyn van zyne Tantes kunnen. 

Hoor myn Vriend , alles wat een Jongeling 

van Jans karakter op de deugd zoude 

hebben doen verlieven , is voor hem zorgvuldiglyk 

verborgen : alles wat de ondeugd 

aanneemlyk maakt by onkundigen heeft hy 

F 2 ge-


gezien. „ De Jongen wil niet dengen "5 

is zyn wil wel ooit van eenig gebruik 

geweest ? Hoe heeft hy van twee dingen 

het beste kunnen kiezen , daar hy die 

beiden , nooit , of wel in een zeer valsch 

licht , gezien heeft ? 

Hebt gy hem de flegtigheden Ieeren haaten 

, en doen treden op den weg des 

verftands ? of hebt gy zyne zedelyke op- 

Voeding fchandelyk verwaarloost ? Maar 

myn ongelukkige Vriend ; ik heb u nu 

reeds duidelyk getoond , wien of het te 

wyten zy , dat üw Zoon niet deugen 

wil ; of liever dat hy het niet in zyne 

magt hadt om te willen; Dat dit u 

fmart is natuurlyk ; dat gy traanen flort 

over uwen Zoon , eischt zyn ongelukki - 

ge flaat ; maar dat gy hem , nu , in 

grammen moede , aan zich zelf overlaat ; 

dat gy hem verftoot , dat gy hem wegjaagd 

: dit , dit is onverantwoordelyk ! 

Hy is en blyft uw Kind. Zyne liefde 

voor u is u bekend , en zo hy u die 

achting niet toedraagt , die gy nu eischt... 

ei lieve , op wat grond ? 

Het is echter , naar myne gedagten * 

nog niet geheel hopeloos , indien gy nu 

nog maar van gantfeher harten wenscht 

dat

ONDERWERPEN. IX. BRIEF. 8jT 

d a t hy deugdzaam worde... maar gy zult 

reeds aan deezen brief genoeg hebben. 

De taal is ltreng ; doch zy is die , d 1S 

myne vriendfchap voor u , my heeft doen 

fpreken ; want ik ben uw medelydende. 

en oprechte Vriendin. 

F 3 TIEN-

TIENDE BRIEF. 


WARE VRIENDIN I 

V 

> erwyt my in deeze droevige cogenblikken 

toch niet die lafheid die gy alto 

s in my afkeurde , en die my nu zo 

veel verdriet kost ! Ja , ik heb myn Jongen 

bedorven ; en dit valt my het aller" 

ondraaglykst ; maar is hy onherftelbaar 

bedorven ? Hemel ! . . Hy moet weg hoe 

eerder hoe liever : hy heeft zich , met 

zyne fnoode makkers , in een zeer ïelyk' 

ftuk gedoken . . . Wat heeft hy my duizenden 

gekost . . . of ik waarlyk nog 

wensch dat hy deugdzaam worde ? zal de 

Hemel , om de gevolgen myner laffe zorgeloosheid 

te fluiten , een wonder doen ? 

Myne Zuster rammeid geduurig van den 

Moorman die zyn huid niet kan veranderen 

: en zy is 'er een fterk bewys van l 

Maar denkt gy , waarlyk , dat 'er nog 

hoop is ? ja , gebrek en armoe ; ' 

iaat hem dan op zee zwerven. Laat hy , 

door

ONDERWERPEN, X. BRIET. 8? 

door deeze harde middelen zich verbeteren. 

Hy moet weg. Het laatfte ftuk daar 

hy ook de hand in heeft , maakt het 

noodzaaklyk. Gy keurt dit af ! moet ik 

hem dan nog eens door het Gerecht geftraft 

zien ? pleit niet voor hem , hy 

deugd niet : ik ben raadeloos . . . Hy is 

evenwel myn eenig Kind , en 'er is een 

tyd geweest dat hy goed was. Vaarwel. 

Sta my by met uwen raad ! 

F 4 S LF 

'

E L F D E BRIEF. 

Weder antwoord op den voorgaanden. 

GELIEFDE VRIEND! 

Ik begryp uwen droevigen toefland zeer 

levendig ; het zou wreedheid in my zyn 

u, door verdere verwytingen, te bedroe': 

ven. Maar dewyl uwe zaak niet te redden 

,s , dan door de oorzaaken uwer droefheid 

wel te kennen , was het noodig dat 

fk u die aantoonde. - Het is my lief, dat 

gy^die oorzaaken , fehoon fpade genoeg , 

De wensch om uwen Zoon deugdzaam 

te zien, komt u zo ongcrymd voor, dat 

gy het even mooglyk acht als dat de Hemel 

ten uwen behoede een wonderwerk doen zoude. 

Ik denk hier over geheel anders ; ik 

l|el het nog niet hoopeloos. 

Aks ik u vraage , wenscht gy uwen 

-on deugdzaam te zien; dan meen ik niet 

°f gy hem , in een oogenblik , van een 

Licht-

• / 

O N t> B-R WERPEN. XT. RRIEF. 89 

Lichtmis in een Heilige wilt hervormd 

zien ; dit ftel ik onder het onmooglyke , 

en elk die het menschlyk hart kent , zal 

dit zo (tellen : ook niet of gy hem deugdzaam 

wenscht te zien zon-Ier de grootfle 

moeiten , en opofferingen van uwen tyd , 

en verftand ; niets minder ! Het zal een 

zeer moeylyk werk voor u zyn. Dit 

vraag ik u : of gy hem , in 't vervolg 

door aanwending van alles wat in uw vermogen 

is , zoudt willen zien treden op 

de gelukkige paden der zedelyke en beredeneerde 

Rechtheid ? 

Gy zult my vertrouw ik , hier op antwoorden 

, dat gy , indien dit geluk nog 

eens uw deel mogt worden , niets te dierbaar 

zoudt achten om het daar aan opteofferen 

; en 't is met dat oogmerk juist 

dat gy hem naar Oostindien ftuurt : het 

verre , het zeer fcheemerig uitzigt op 

dat geluk , doet u befluiten om uw eenig 

kind , aan het geweld van golven en 

winden overtegeven. Maar is dit dan het 

eenige , is dit dan het beste middel ? Is 

dit een middel dat een Vader kan gébruiken 

? wat zeg ik ? is het een middel 

dat ooit moest gebruikt worden ter bereiking 

van uw oogwit ? 

F 5 Dee-

PO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Deeze vraagen zyn gewichtig ; en , 

naar myn inzien , de overweeging van 

yder ongelukkig Vader wél waardig ! Het 

Wig* middel is het zeker niet ; Men 

heeft in ons Vaderland Huizen gefficht , 

waar in de losbandige Jongeling voor eenigen 

tyd te rug gehouden wordt om zyn 

ondeugend leven te vervolgen ; waar 'in 

hy ten minnen rust , en tyd heeft tot 

nadenken ; en men heeft meermaalen gezien 

dat 'er Jongelieden inderdaad verbetert 

zyn uitgekomen ; en nog brave mannen 

geworden zyn , voor al wanneer zy 

van Jans oorfpronkelyk goed karatfer , en 

aandoenlyke gefteldheid waren. Laat ik, 

in 't voorbygaan , het volgende mogen 

aanmerken ; het komt hier niet te onpas, 

Ik weet niet waarom Ouders , of Famie- 

Üe , meerder fchande hechten aan het denkbeeld 

dat een Zoon, een Neef, een Broeder, 

om zyn liegt gedrag, in een Verbeterhuis 

geplaatst is , dan dat hy om die zelfde 

reden naar Oost. of Westindien is gezonden. 

Het fchandelyke berust immers in 

de daad , die deeze middelen noodzaakelyk 

gemaakt hebben , en geenzins in ÓQ 

middelen zelve ? of, komt het daar ook 

van daan , dat 'er zo wel brave jongens 

die lust tot de Zeevaart hebben , en "om 

hua

ONDERWERPEN. XL BRIEF. Qï 

hun fortuin te gaan zoeken op de Sche 

pen gevonden worden , als zulke flegte 

knapen waar van wy fpreken ; daar men 

in de Verbeterhuizen alleen zulken brengt, 

die van een (legt gedrag zyn , en geen 

anderen ? Doch dit veranderd de zaak 

niet. Hy die als een ondeugende Jongen 

naar Oostindien gezonden wordt , ftaat 

gelyk .met hem die in een Verbeterhuis 

gezet wor.it. 

Gy ziet dan, dat dit het cmige middel althans 

niet is ? en ik twyffel of het ook 

het beste wel zal bevonden worden ! Of 

het ftellen van een' Jongeling in grooter 

verzoekingen , moest , een welgepast middel 

zyn , om hem van dat kwade aftehouden 

, waar toe hy , in minder ver. 

zoekingen is vervallen. Wat men zich ook 

bclove van het fober , ongemaklyk , en 

ruw Scheepsleven ; van de gevaren de r 

zee ; de goedheid , of hardheid des Kapteins 

; Een fterke gezonde luchtige knaap, 

een knaap , zQ als uw Jan nu nog is , 

gewende fpoedig aan die ongemakken ; maar 

de kwaade voorbeelden blyven hem by. Hoe. 

goed', hoe braaf, hoe verftandig zo een 

Kapitein wezen moge , zyne zorge is wel 

te verydelen , door ondeugende Fielen die, 

't 'er op toeleggen om hunne booze nei- 

- gin-


gingen in te volgen : en ook de Kapitein 

heeft ander werk te doen ; hy is de 

Féftuurder ' g ee 

nzinJs de Zedenhervormer, 

van zyn Scheepsvolk. Wie zal dan zo 

een' Jongeling , die in zulk een gezelfchap 

nagt en dag fa , e n d i e n u d o m. 

geen vrees of fchaamte meer te rug kan 

gehouden worden , bewaaren ? Weet gy 

ook wel , waar gy hem heen zendt ? 

Kent gy de flegte Zeden niet' der meeste 

Inwoonders dier Gewesten ? vervolgens : 

Kunt gy u een eenig voorbeeld herinneren 

, dat ons toont , hoe het in 't werkfteilen 

van dit middel , g o ede gevolgen 

gehadt heeft ? De ondeugende Jongeling 

komt nog veel ondeugender te rug , en 

vergroot , in zyne manlyke jaaren \ de 

Iyst zyner misdryven , met zonden van 

eene geheel nieuwe foort. Deezen zyn 

menfehlyker wys gefprooken , onherftel* 

baar ! Zy zyn verhardt ; hun zedelyke 

fmaak is zó geheel bedorven , dat zy niet 

meer weeten wat het toch is goed en 

eerlyk te zyn. Is dit middel dan nu het 

beste om hem te regt te brengen ? 

deel zelve ! 

Oor 

Maar . gy vreest voor de gevolgen van 

zyne baldadigheid •— voor het Gerecht ! en 

aan zyne verbetering wanhoopt gy ; ont 

veins

ONDERWERPEN. XI. BRIEF. 93 

veins het niet ! Gy wilt uwe eerlyke , 

en niet onaanzienelyke Familie geene fchande 

aandoen. Mooglyk , denkt gy , maakt hy 

daar wel fortuin ; komt in zyne manlyke 

jaaren ryk te rug , leidt dan ten minften , 

een vry ordentelyker leven dan nu. Maar, 

indien gy zo denkt , moet ik u eenvoudig 

zeggen , dat gy zo denkende , uw 

karakter uit het oog verliest , en uw eigen 

eerlyk hart onrecht doet. Denkt gy , 

in bedaarde uuren , aldus ? Zendt uw 

Zoon weg , en weet , dat ik u myne 

vriendfchap onwaardig acht. Doch , uw 

oogmerk hem alleen voor den ftraffendcn 

Rechter te bewaarert ; zet hem in een 

Verbeterhuis j daar is hy veel veiliger dan 

op een Schip. En ! 

Is uw Zoon zo geheel en al bedorven 

als gy zegt 4 op wat wyze zal hy dan, 

met zo veele fchranderheid en vernuft , 

daar fortuin maken ? door welke wegen 

zal hy tot den fchat van het Oosten opklimmen 

? bloos , bloos , zo gy den 

naam van een Vader — een Nederlands 

Vader verdient. Hoe ! zult gy , om 

fchande te ontduiken , hem in het grootfte 

gevaar brengen , om , by zyne voorige 

zonden , nog veel meerder fchreeuwende 

ongerechtigheden te voegen ? Zoud t 

gy '


p > gy eerlyk man , (want dit zyt gy 

«weerwil van dit voorgeven ,) dan uw 

zelf, — u w e n Zoon verdragen kunnen , 

als hy u die fchatten toont, die hy verkregen 

heeft , zo als ondeugende Euröpeaanen 

die in het -fchatryke Oostindien 

alleen kunnen magtig worden ? Welke aandoeningen 

zult gy in uwe ziel gevoelen 

wanneer gy hem als een Rover' te rug 

ontfangt 1 wanneer gy hem in de kragt 

Van zyn verflonst leven ziet flerven ,' 

mooglyk als een verhard zondaar , of als 

een huichelaar , terwyl hy dat onrechtvaerdig 

geëigend goed aan Godshuizen en 

Hofjes maakt , om als 't ware God daar 

mede tc bevredigen . . . maar ik mag my 

niet langer bezig houden met de dwaaze 

en godlooze gevolgen deezcr misdryven. 

Én met dit alles ! gy Zyt , gy blyft 

zyn Vader ; van uwe handen zal hy geëischt 

worden. Gy zult rekenfchap moeten 

geven van de wyze waarmede gy hem 

hebt opgevoed ; ook van deeze bedoeling , 

en het middel ter bereiking van uw oogmerk. 

Denk , bid ik u , dit alles nog eens 

aandagtig over ; meer zeg ik nu niet op 

dit ftak ; maar ik weet , dunkt my s 

dat , zo gy dit alles , dus hadt overwogen 

s dat dan uw oogmerk om uwen Zoon 

naar

ONDERWERPEN. XI. BRIEF. §S 

naar Oostindien te zenden , wel rasch 

zoude zyn ter zyden gelegt. 

Ik zal , in eenen volgenden Brief, het 

onderwerp weder opvatten : Het vertrouwen 

dat in my fielt verplicht my om 

u , op alle mogelyke wyzen , behulpzaam 

te zyn , in het behouden van uwen Zoon ; 

wiens geluk zo riaauw aan dat van u verbonden 

is , want gy zyt zyn Vader l 

Vaarwel. Ik ben , met de oprechtfte begeerte 

om u van nut te zyn , uwe 

enz. 

TWAALF-

TWAALFDE BRIEF. 

N 

Ten vervolge. 

WAARDE VRIEND. 

-LTIu zal jk eens voorohderflellen , dat 

uwe eenige bedoeling niet anders zy , dan 

de hervorming van uwen Zoon ; en dat 

gy hem, ter bereiking van dat oogwit, naar 

Oostmdiën ftuurt. De dwaasheid van dit 

middel te gebruiken heb ik u , zo ik vertrouw 

, reeds aangeweezen. Laat ik nu 

eens mogen onderzoeken , of het wel eens 

een geoorloofd middel zy. Ik vraag u diéin 

gemoede af. 

Moogt gy het leven van iemand , dien- 

God nog tyd en gelegenheid geeft , om 

l 1Ch t e b e k e e r e 

° > en die , hoe flegt hy 

het ook gemaakt heeft , echter nog niets 

bedreef, dat, naar de Burger!yke wetten 

den dood verdient , in oogenfchynlyk gevaar 

brengen? Moogt gy uwen Zoon", uit vreeze 

voor fchande, als ware het met eigen handen 

dooden ? Gy fchynt niet geheel en al 

vrec"^

ONDERWERPEN. XII. BRIEF. Ö? 

vreemd van deeze gedagten , want gy 

fchryft in uwen eerften Brief reeds : mooglyk 

bereikt hy de Kaap niet. Kunt gy , 

gy een gevoelig man , gy een Vadei , dit 

5 mooglyk voor uwen geert dulden ... Ik 

boude my verzekerd , dat deeze voorftel- 

I ling u verfchrikt , zo raseji uw billyk 

ongenoegen -erflaauwt , en uwe opgejaagde 

grampichap een weinig afneemt. 

Indien gy hem nu , zo als ik u ernllig 

raadde , in een huis bezorgt , alwaar 

I zyne ongeregeldheden hem worden afgej' 

wendt, en zyne gezondheid herftt ld wordt; 

i dan kan hy nog zeer wel een braaf Lid in de 

Samenleving worden. Hy kan nog alle de 

voordeden van een geregeld leven lecren 

kennen verkiezen , en in tyd en eeu« 

wigheid gelukkig Jworden. Nogmaal , is 

tlw Zoon zo flegt , als gy hem voor my 

afmaalt ; dan is dit middel in uwe om- 

, i Handigheden het eenigfle. Betaal daar ryk- 

- lyk , op dat hy te meer overtuigd 

worde dat gy hem zyne gevankenis zo 

min droevig , als mooglyk zy , maken wilt. 

Hy is geen luije Lediglpper , geen lome 

Druiloor , geen laage Fielt ; hy hadt altoos 

vernuft , ja zelf eenige mate van 

yerfland ; hy heeft geest , is woelig , 

II. DEEL, G


levend , werkzaam. Hy bemint de vreugd; 

ongelukkig voor riem': dat hy die langs geheel 

verkeerde wegen gezogt heeft. Hadt 

gy ,< myn Vriend , hem in dit opzicht 

wél enderwezen ; hadt gy hem toegeftaan 

gezelfchappen,'hem pasfende, by te wonen; 

hadt hy zvne trek voor de Muziek mogen 

involgen . . . maar dit is nu zo , en 

wy kunnen nier beter doen 3 dan hem'zien 

te verbeteren. Ik verlang te weten of g y 

mynen ftead goedkeurt : indien al dan 

zal ik u verder melden hoe w v met'uwen 

Zoon dienen te handelen , als ook fchrv 

ven over de noodige fchikkirgen by u t e 

maken tegen dien tyd , dat gy h e t . 

noegen kunt hebben om he m 

eens weder 

by u te zien; want ik boude my 

verzekerd , dat hy in zo eene plaats bedaren 

zal , en dat het niet geheel lang 

< zal aanlopen , voor gy hem Verbétert te 

g zult bntfengen. NögrnaÖ ontruk 

hem aan het kwaad 9 waar mede hy zich 

bederft ; ontruk hem aan zyne ondeugende 

gezellen ; geef hem gelegenheid om 

te overwegen in welk eenen toeftand hy 

zich bevindt , o p dat hy , by zich zeiven 

komende , zien kan hoe ongelukkig , en hoe 

verachtelyk hy zich maakte. -

ONDERWERPEN. XII- BRIEF. 00 

De Hemel fterke u , in het manmoe 

dig uitvoeren van het eenige middel , dat , 

naar myn inzien, gefchikt is om uwen 

Zoon te behouden. 

G % 

Q m

DERTIENDE BRIEF, 

HOOGGELEERDE! 

Ik had gemeend, dat gy alléén in het Jaar 

MDCCLXXIX door het woordeken bovenmaansch 

zoudt geregeerd zyn geworden ; 

dan het fchynt,, uit uwen zeer welkomen, 

laast door ons ontfangen , dat die 

zelfde woordeken bovenmaansch i n dit Jaar 

waar in wy reeds , naar uitwyzen uwer 

almanakken , gevorderd zyn , tot i n de 

Lentemaand , ook weder het gebied over 

u zal voeren. Ik breng , en dat met véél 

moeue , het woord almanak te berde , 

om u , op eene ongemaakte wyze , te kun' 

Een bedanken , voor de twee fuperbe ditoos 

, door u , aan ons , ten gefchenke 

gezonden. Indien ik niet wist dat Gy complimenten 

voor contrabande hielt in de 

vriendfchap , dan zoude ik niet nalaten 

zo goed als ik konde , u daar voor te 

bedanken , met een geheele zee vaa woorden 

; enz, enz , ew. Nu zeggen wy 

kort-

ONDERWERPEN. XIII. BRIEF. lot. 

korfjes , wy bedanken u ; hoor ? en wy 

houden ons gerecomandcert : Nog meer 

Jaatfle woorden ! 

• Voorlang zouden wy eens aan u gefchreven 

hebben ; want wy zyn zeer begeeren 

om te weten , hoe Mevrouw , uwe 

beminde , aan wie wy nooit , dan met agting 

en liefde , gedenken , het thans heeft : 

maar wy hebben droevig gezukkeld. Onze 

lieve Vriendin heeft zeer , ja doodelyk, 

krank 'geweest , hier door is haar teder 

en zwak zenuwgeftel , zo hevig aangedaan 

geworden , dat zy geene aandoeningen 

, van wat natuur die zyn , kan verdragen 

: zy is nog niet herfleld , maar 

krvgt nu en dan eene geweldige koorts y 

die haar echter fchynt te herftellen , door 

de overgeblevene koortsftoffen uit te dryven 

: voor 't overige is zy dezelfde ; en 

gy kent haar. Ik word nog zeer geplaagd 

door de derdendaagfche koorts ; anders , 

ben ik zeer wél , ja gezond. 

Hoe troostelyk was het voor ons te vernemen 

, dat u niets hinderde dan koude , 

verkouwdheid , en » Luyheid. Wilt 

gy u nog' eens , door onze medicinale 

kennis , laaten gezeggen ? Een goed vuur, 

een goede dofis Vlierbloemen 3 als thee 

G 3 ge--

102 BRIEVEH OVER VERSCHEIDEN 

t 

getrokken , Recipé. Probalum est , zeggen 

de Doft freh ; z o n i e ? H e c ] a a t f t e 

ongemak is maar een gevolg van' de twee 

eerfle , ergo ! — Want als de oorzaakis 

weg genomen hóuden de gevolgen op : 

wat jammer dat ik die fpreuk ook niet in 

t Lafyn k 3 n fchryven. Een man van uwe 

, werkzame • geestgefteldhefd , kan niet Lui 

z y n 

' ' 

t e n 7 

-y verkouwd of koud is . . . 

Nn nu | niet te lachen , ik meen het inemst; 

waarlyk gy zyt het. werkzaamfte 

wezen dat ' e r te vinden is ; 

din uitgezonderd. 

onze Vrien 

Thans keer ik weder tot het woordje 

bovenmaamcb. Met verlof van uwe Mathematifche 

Uitmuntenheid , wie verdient beter 

dien the] , hy die daken beklouwtert , 

pbferva oriums opklimt , . torens opfnelt , 

dumen opvliegt; hy , die, weinig tevreden 

met zyne eigen oogen , Verrekykers , 

en Telescopen enz , zo veel hy" maar 

giypen en vangen kan , opfcharreld , om 

Zon - en Maan - eclipfen te befchouwen , 

Planeeten en Cometen te obferveeren ; de 

vaste flarren te befpi-den , en 'dus de 

grooite , en.ftanden \ en afpanden der 

Hemellichamen te berekenen ? of zy , die 

zich , in allen flillen eenvoud , toelege 

op de kennis eener goede Zedekunde , en 

mei

ONDERWERPEN XIIL BRIEF. I03 

met bet beoeffenen van zulke pligten , als 

de Mcnsch hier , in het Onder uiaanfche , 

betrachten meet ? 

Terwyl gy O 

h i c l 

' 

G v e r b c d e n k t 

ik u het- volgende mededeelen. Een zeker 

inwooner der Maan , gehoord hebbende „ 

(Gy weet immers dat die Lieden veel fynder 

zintuigen hebben, dan wy;) dat gy 

my met den Naam van Bojewuaan'c/je 

Vriendin begroet ; vermoedende dat ik eene 

-zyner buurvrysters ware , die op een 

gefïoffeerde Kamer boven zyn hoofd woonde 

; nu, die Inwconder \ althans ,. heeft 

myi berigt '4 doch in vertrouwèn ; zie , >f 

kwam zo te pas , dat wy fpraken over. da 

koortzen , die. thans zo veelvuldig in ons 

Land zyn ; hoe hem in .vertrouwen 

gezegd was ,• van iemand , die men. dit 

ggft in vertrouwen hadde mede gedeeld , 

•;clyk ik' hef U ook in : xerir,om.v::i fchry- 

\e', dat .men hier, in het- ondenuaan- 

-:ha , bozig- was aan het -ftic!v:en van een 

Dichtkundig genootfehap, wiens fpreu"; zou 

de zyn: DE--KUNST OVERTREFT DE 

.NATUUR, De eerfró vraag. , die men zal 

•voorftellcn, is deeze : „ U de koorts een 

„ zaak , of is zy' eeö perfoon V is zy 

„een Pcrfdbn,' wie is zy , is zy eene 

saatj wat is zy "? De -Eerpryj É»% 

G4 

o m 

( 

' 

z a l


(om dat de gouden Medailles nu al te 

gemeen worden) beftaan in zes É beste 

'kina kina , en het accesfit , of wilt gy, 

dat vaers 't welk anders de zilvren Medaille 

zoude krygen , zes ffi bast van ivil. 

ligen hout. Gy kunt wel denken , dat ik 

dit aan u fchryf met verzoek om dit 

voor u ce houden ? Het zoude echter 

wel waar zyn kunnen r men ziet wel meer 

dat Lieden die zeer verre van ons af wonen 

, van ons , en onze zaken , meer weten, 

dan wy zelf : en ook men laat vreemdelingen 

het merkwaardige in lieden en dorpen 

zien , waar aan veeltyds de ingezetenen 

geen de minile kennis hebben. & 

Het 

is des zo vreemd niet , dat een Maanbewooner 

iets weet , van het geen onzen Planeet 

betreft , waar van wy zelf onkundig 

zyn. Daar fchynt echter iets van dit geheim 

te zyn uitgekomen ; want van deezen 

morgen , terwyl wy zaten te ontby 

ten , kwam myn neef (een Dichter van 

zyn ambagt) by ons inftuiven. Nu, riep 

hy , na dat hy ons pas gegroet hadt , 

5, nu heb ik een faperbe onderwerp voor 

«een HELDENDICHT". ej z o » 

zeide myne vriendin , die nog te zwak is 

om veel te praten : ik nam des het 

woord : „ Een Heldendicht , zeide 

» gy zo niet Neef Windbuil " ? 

SJ Ja .•

ONDERWERPEN. XlH. BRIEF. I«| 

Ja , en dat , wel geheel origineel ! . 

„ hier ! (op zyn voorhoofd wyzende , ) 

M legt het plan reeds. " „ Maar nog 

„ eens , by welke gelegenheid " „ och ! 

„ je lui weet langer niets van 't geen in 

„ de Waereld der fraaije Vernuften om- 

„ gaat ". — „ dat is zo " , zeide myne 

„ Vriendin ; en Neef ging dus voort. 

„ Wel hoort , daar wordt weer een Nieuw 

„ Dichtlievend Genootfchap opgericht 

Hier op kregen wy een zeer treffend verhaal 

van de Oprichting , en de Vraag, enz: 

„ Koorts , zeide ik , wat doet die in een 

,j Dichtlievend Genootfchap " , „ 't, 

„ is , viel myne Vriendin my in de re- 

„ den , mooglyk de raazende Koorts , 

„ kind ". „ Zend haar liever naar den 

Hortus Medicus ". „ Wel nu praatje 

„ of je van de nagt geboren bent ! weet 

„ gy dan niet , dat de Koorts veel banger 

is voor onze brommende Vaerzen, 

„ met eene donderende flem opgezegt , 

„ als voor de Kruiden die LINÛS neeft 

„ opgefchreven " ? „ Maar een Hel- 

„ dendicht ? Windbuil ; waarom maakt 

, gy niet liever een Lykvaers , of Grafl, 

fchrift op de Koorts " ? 1 

kan ik 

„ u dan niet doen begrypen , dat de koorts 

„ veel banger is voor den Poëet , dan 

s, voor den Medicus " ? — M zo , zei 

Cs >* m 

T


i* m n e 

Y Vriendin , dan zal myn heer mis- 

„ lchien de Held van zyn eigen werk 

„ zyn "? •— Dat zoude wel zo behooren 

„ te zyn; maar dit zoude te veel ydle glo. 

5 ) rie yertoonen , iets waar van wy, Dich. 

„ ters, altoos zéér afkeerig zyn. De koorts 

.',-zelf zal myn Held zyn ; eerst zal ik 

„ aantoonen dat de koorts een Perfoon is, 

„ en een groot Chymist ; dit zal in een 

, „ zedig voorbericht geplaatst worden > 

5, Uw Titel neef, is die al gereed ? 

want dit is , heb ik welgehoord , het 

„ halve werk ". —— „ De Titel zal zyn, 

„ De Koorts 'Chymist , Heldendicht. Ik meen 

j, het geheele üuk in maar vier en dertig 

„ Boeken te fezingen , en te co/zingen "• 

— „ Wat heeft myn Heer toch altoos 

S kragtige uitdrukkingen ". Dan laat 

„ ik myn Held daar heginnen , daar hy , 

„ door zyne , kragt , en zyn vernuft 

„ de kwade ftoffen losmaakt , de goede 

„ vogtsn van de kwade affcheid , enz. 

„ tot dat -hy , ..cindelyk , het Lichaam , 

„ 't geen de ftad is die hy aan 't hoofi 

van een magtig Leger verlosfen zal 1 

„ verlost heeft " „ Wel dat zal een 

„ fraay ftuk zyn , ik merk dat uw held 

5, geen vyand van geleerdheid is ; . om dat 

}, hy zich ook met de ftook;unde bemoeid , 

si iets , dat men , van alle helden juist 

„ niet

ONDERWERPEN, XIll BRIE E. I07 

' ?, niet izeggcn kan ". — „ Een geheel 

nieuw ", voegde myne vriendin ? 

er by. 

, }, Geheel nieuw Mejuffrouw » geheel 

nieuw , waarachtig , alles eigm vin- 

„ ding ". Hy ftondt op \ en verliet ons 

met geen' minder woestheid dan hy by ons 

was gekomen. De deur uitftuivende liep 

hy "zyn-Kunstbroeder Valschvernuft bykans 

om ver.",, Wy zullen , zeide ik tegens 

„ myne Vriendin < van daag met gekken 

„ geplaagd zyn " s, divertèércn wy 

„ ons met hen zo goed wy kunnen ' l 

kreeg ik ten antwoord. 

Das begroette zyn edele ; (want het is, 

met uw believen ,i: een Jonker !) ons: 

„ Nieuwsgierigheid , uw hoogennood 

„ Geeft Parnas- helden wyn en brood. 

Zo 'vrblyk Vriend , zei myne Vrien- 

„ din ". „ ö " ! hervatte hy met een won 

derbaar 'behagen in "zich zelf : 

s, De Koorts begint met , en' ka dat is 

„ katryn , - 

s, Op Tryn « dit v/eet elk een , rymt Sis 

„ het woordje wyn, 

» De wyn verheugt het hart , en doet ons 

s, vrolyk wezen; 

„ Hoe


" H 

° e d 0 e t J e L e t 

^ ka , dat's Koorts , o„ s 

„ dan nog vreezen. 

„ Wat dunkje zal ifc den Prys winnen ~? 

•—•«Vast myn Heer Valschvemuft 

* V**, a 

J ' 

z o 

§7 " maar in uwe fïerktè 

houdt ! Maar waar door ? . Gf 

» waar - mede " ? \u ei j n n p _ 

vvei door myn 

liever 

vaers 

" P P d £ 

o r t s 

*° " — » zo , z o , b y 

nieuwe Genoodfchap; j a N eef Wind 

„ .buil heeft 'er ons iets v a n gezegd 

x „ Heer Windbuil, b u U t h e t g m n d e r 

" W a t w i n t h 

» k e n n i s 

> als een kind ; 

7 met zyn weri ? Wat 

» vraag | w ej dunnen wind "! 

»,E lieve myn Heer dat fc r e g t „ ees_ 

" '' g 

d 3 t e X Um 

•' ?, P°" " ? 2 Ia Mejuf- 

»-gouw-! Maar nu de Koorts, myn 

„ fleer valschvernuft " ? j " i- . 

£ 

J> «e is vast 

" f n 

0 0 0 

m e 

CP^ 

ï » zegt immers nooit 

a t 

» J f ' * dat een ^ o n s 

„ bezoekt. Want ik zong nog onlangs T 

n De Koorts is du bon ton ; z y m a g t n i f i t 

» eerst belet ; 

" K 

° m 0 D 

^ ëd in h u i s , 2 a n t a f e I j 3 

„ te bed. J 

5, De

ONDERWERPEN. XlH. BRIE?. ÏO.S> 

„ De Koorts is , dat zal ik 'even duide- 

„ ïyk bewyzen , de geest van een 

Kleermaker , die in dat gedeelte der 

„ Eeuw bloeide , toen alle Dames i van de 

" mode , dunne middels moesten hebben: 

Hy , nu geen lichaam meer hebbende , 

: heeft ook alle de denkbeelden , van- 'iets 

dat grof is , verloren. Hy werkt nu geheel 

in het propere ; hier leide ik uit 

af dat hy zo wel de mannen , als de 

" vrouwen tot fchimmen maakt. De Titel 

van myn werk zal zyn de Koorts 

" Kleermaker. Heldendicht § in agtenveerli 

tig gezangen , en dus hef ik aan : 

„ Ik zing de Koorts , myn held , 'k zing 

„ met een gouden tong 

„ Hoe hy weleer de Sexe in naauwe banden 

„ wrong '. 

„ Hoe hy haar heeft geperst in Hevige baly- 

„ nen ; 

,) Het lichaam houdig gaf der Groven en 

„ der Fynen ; 

„ De raazende afgunst fchreeuw om dit myn 

„ ftout beftaan , 

„ Den Dichter van dit werk in arrenmoeden 

„ aan . . • 

n Wel, myn Heer, zeide myne Vrien- 

5> den ,

JIO BRIEVEN OVER ,VER SCHEIDEN 

3, den , de aanhef voldoet aan 't geen 

i k 

n van u wagte '*. - „ Dit is my lief, 

„ zeide Jonker , zyne kin met zyne. hand 

„ ftreelende'", Hy keek op zyn orloge: 't is 

3, myn tyd , dames " (dames jegens ons , 

twee eenvoudige huisfelyke /loven .' ) en 

•heen ging Vakchvernuft. Jgu dagt ik , zal 

ons niemand komen fiooren. Wei mis ! 

geen Quartier daar aan , of de Kandidaat 

Letterzifter kwam ter kamer in. Toen begon 

myne Vriendin regt verdrietig te worden 

, dat Kereltje is eene compofitie van 

'Pedanterie en buskruid ; en ik ben puur 

bang- voor het ventje, zo barseh kan hef: 

met zyn flrak tronitje iemand aankyken. 

De Conyerfatie begon over het weer en 

de boomen. Maar dewyl ik toch. met hem 

opgefcheept zat , kon ik niet berer doen 

dan van Geleerdheid te praten ; gy begrypt 

, dat het 'er bedroeft uitziet als 

eene vrouw daar mede voor den dag 

komt ! 't was • goed genoeg voor hem ; 

en daar mede uit ; hoor ! „ Heeft myn 

,, Heer al gehoord , van het nieuwe 

s, Dichtkundig genootfchap ? maar wat 

vraag? mooglyk. is myn Heer wel een 

5, der Amptenaren of Directeurs " ! • 

Pardoneer my , wel zeer uw dienaar 

s, ik moei my met geen uilen , die nieÉ 

3> eens

ONT EU WERVEN. XIII. BRIEF." 1X1- 

13 eens weten te fpeldcn. Die .domme 

„D.....S weten niet dat 'zy koords met 

„ eene -d maar niet met eene t moeten 

„ Puiten. En echter het woord ftamt of 

„ van een arabisch wortelwoord , 't welk 

,j eene koord betekent ; iets dat prangt , 

„ benaauwt , bindt , dat de koordsziekte 

„ zo eene benaming verdient , weet elk die 

„ 'er aan fukkeld : nu ! zegt men im- 

„ mers , in 't meervoudige , koorden % 

g geenzinds. koorten ". „ Maar , myn 

s, Heer , zeide myne Vriendin , gy ver- 

„ gect dat gy tegen Vrouwen fpreekt J 

„ die van alle deeze fchoone dingen zo 

„ weinig weten als dat patryshondje ; 

„ doch als myn Heer het zeker weet , 

„ is 't wel ; wy ftellen ons geen party ". 

„ o Mejuffrouw 't is uwe zedigheid die u 

dus doet fpreken ". En toen dreigde 

hy ons met de 'Lecrure van zyne , (zo 

als hy die zelf noemde ten minden ,) g e 

* 

leerde Verhandeling over het Alphabet ; 

doch gelukkig was het ectenstyd , en de 

Geleerde vertrok. 

Zie daar , myn Vriend , welke nieuwt 

jes wy gehoord , welke bezoeken wy 

dóórgeflmn , en welk een onderwys ^wy 

genooten hebben ! zyn dit geene voor 

rechten ? 

Het

. 112 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Het groot aantal Dichtlievende en 

Dichtkundige Genoodfchappen i B ons Va. 

deriand , kan niet onbekend zyn aan elk, 

die ten minnen Boekzalen en Letteroefeningen 

leest. Ik heb altoos beleefdelyk 

bedankt voor de offertes , aan my gedaan, 

om mede te doen. 

Meermaal heb ik deeze Genootfchappen 

met fLoteryen vergeleken • wil ik u dat 

eens wat omtfandiger uitleggen ? Luister 

daH ï 

De Haarhmfche maatfchappy i s de Stoaten.Lotery. 

Zy is in goede handen , wordt 

wél gederigeèrd , en door den' Souverein 

beichermd ; z y heeft Pryzen , en Nictèn. 

Lieden van minder bekwaamheden richten 

insgelyks eene Lotery op ; v a n Porcelein , 

byvoorbeeld. In dat Genoodfchap behandelt 

men eene tak der geleerdheid , Nog 

anderen maken eene Lotery van Schrynwerkerswaren 

, v n Lakwerk , van galanteryèn 

, van allerhande fnuisueryen', dit 

zyn de Dicht — en taalkundige Genoodfchappen. 

De Lezers van Grietje en Die. 

wertjes , van Louw en Krelis Almanakken 

, en Nieuwsvertelders , hooren dit , 

het fmaakt hen : fchamele lieden hebben 

ook hunne vindingen. Êen armen hals, 

die *

ONDERWERPEN* XIIT. BRIEF» H3 

d; e $ of , niet werken kan , of 'er 

den. hoöij van heeft , maakt ook eene 

Lotery van fchellings Koeken , taaije 

Koek , Biesjes , en Peperneuten: Zyne 

zucht , om het menschdom ook van eenigen 

dienst te zyn , voldaan hebbende , 

gaat hy dist by zyn keldertrap zitten , 

met een tafel waar' op al deeze zoete 

kauweryc in genommerde vakjes ligt. De 

fchellings Koek is het hoogfte Lot. Naauwlyks 

zien eenige fchamele kinderen , welke 

kostetyke dingen op Buurmans tafel liggen 

> of hunne begeerte wordt wakker > 

zy fchrapen elk. een' duit , of een oortje 

by een , en zetten het in de Lotery » 

Zy tygen aan 't huilebalken als zy . voor 

•hun geld met , een 4 » dat 's een niet 

„ mantje •" bedroefd worden. Bejaarde heden 

, die ook een Stuiver naar 't hoogfte 

Lot gegooit hebben , zyn boos als zy 

die niet krygen , en gaan morrend ten keider 

uit. Medunkt dat de Lik Collega 

hier eenige gelykheid mede hebben. 

Dewvl wy nu met het onze? te vreden 

zyn , wagen wy niets , maar laten dit 

aan elk over die het gelieft. Eu nu ga 

ik ü groeten, de zieke zal hier hoop ik 

pog iets byvoegen. 

ILDrEi.. . 11 »


ïk zal aan uwe hoop voldoen , myne 

Vriendin. Want ik heb te veel verpligting 

aan zyn Hooggeleerde om geen een 

woord in het Capittel te brengen. 

Ja man , ik moei my niet met uwe 

disputen ; noch hoe of gy elkander noemt *, 

Mevrouw en ik , weet gy , houden meer 

van wandelen , dan van de heele Voddenkraam 

van fchoolfche onderfcheidingen, 

Ik heb u wei wat anders te zeggen. Gy 

moogt wel klagen over uwe verkoudheid l 

weet gy wel dat ik weken lang doodelyk 

krank geweest ben ? och neen , men 

heeft zo veel met zich zelf te doen , dat 

het aan my niet toe komt. . . . „ Denkt 

» gy dat , zeg " ? „ Wel nu als ik het 

s, dagt "? „ Dan deedt gy my ongelyk "- 

„ Neen , beste Vriend ! ik denk het 

a niet ; ik ben van het tegendeel over- 

„ tuigt. " Schryf eens een grooter Brief, 

en bericht ons , hoe het nu al met uwe 

vadzigheid ftaat , als ook of gy nog van 

voornemens zyt ons te komen bezoeken 

Ik omhels Mevrouw met zeeuwfche hartlykheid 

j want hoe ik ook verzwakt ben, 

myme Vriendin is my altoos , altoos even 

dierbaar. Vaarwel. 

VEER-

VEERTIENDE BRIEF. 

EERWAARDE HEER , 6EAGTE VRIEND l 

D e Brief, my door a gezonden , herlas 

ik verfcheidenmaal ; om u te doen 

zien, hoe zeer ik my vereerd agt met uwe 

voor my zo leerzame als altoos welkomene 

Letteren laat ik alles ftaan wat wagten 

kan , en) ik zal uwen Brief beantwoorden. 

Dat ik uwe menig wél gevat 

heb , hoop ' ik Ud. te toonen door myn 

antwoord, al fchryf ik uwen zeer aangenamen 

niet geheel over. 

Gy vraagt my dan : „ wat is toch de 

oorzaak dat welmenende Lieden , wier 

oordeel niet uitmunt , en wier geoeffend- 

„ heid klein is , zich altoos zo zeer ver- 

„ wonderen over de misdryven en dwa- 

lingen van anderen " ? 

Voor ik deeze vraag poog te beant 

woorden , zoude ik Ud zeer gaarn on- 

H s *«

ïiö BRIEVEN ÖVER VERSCHEIDEN 

der het oog brengen, dat ik wel begryp , 

dat die oorzaak voor u niet zeer verborgen 

zyn kan ; maar dat ik aan uwe eenzydige 

vriendfchap , de eere verplicht 

ben , van dit voor/lel ; dewyl gy >, meermaal 

, gezegd hebt , dat gy zeer gaarn 

myne beantwoördingen leest ; ook dan , 

als 'er nog vry wat aan haperd. Dus beantwoord 

ik uwe vraag : oordeel gy hoe 

veel zy waardig is. 

De Menfchen die gy bedoek , hébben 

, in hunnen aart zekere gefchiktheid , 

en door hunne zedige opvoedng een fmaak 

voor het betaamlyke , het Godsdienstige , 

zy hebben oordeel genoeg om te bezeffen 

dat een . vroome wandel uitloopt op eene 

gelukkige eeuwigheid : maar zy hebben 

geen fchranderheid genoeg om te begrvpen 

welke tegenwerpingen het Ongeloof," en 

de onbiUyke Twyfflary , tegen de waarheid 

der Openbaring toch kan inbrengen. 

Ik zeg onbillyke Twyfflary , dewyl UEw 

my weleer geleerd heeft , dat "hy die 

nooit twyffeld weinig deel heeft aan de 

waarheid , ook dan als hy die , by geluk 

, omhelst. Het komt deeze Menfchen 

niet in den zin dat 'er iets tegen den 

Godsdienst zoude zyn in te bringen. 1 

Moe

ONDERWERPEN. XIV. BRIEF. II? 

Moet men zich hier over zeer verwonderen 

? my dunkt van neen. Al wat vóór 

onzen redelyken Godsdienst kan gezegd 

worden is zo klaar , zo duidlyk , dat 

elk , zyner zinnen magtig , en door geene 

vooroordeelen bedorven , dat begrypen 

kan. Doch het gene 'er tegen ingebragt 

word , is meest al zo inge wikkelt , zo 

bovennatuurkundig , of zo diepdoorgedagt , 

dat het alleen door fyne vernuften kan 

uitgevonden , en door zeer fchrandere 

voorftandcrs des Christengeloofs wederlcgd 

worden. 

Deeze eenvoudige Menfchen , gelukkig 

in den cngcn kring, waar in zy geplaatst 

zyn , zyn meer gefchikt voor de betrachtingen 

der deugd , dan wel voor fpitsvmnige 

befpiegelingen der verhevendfte Waarheden. 

Zy ontdekken , in zich zelf , eene 

neiging tot het goede ; die neiging volgen 

zy met een eenvoudig hart getrouwlyk 

in , maar zy geloven ook met een , dat 

eene neiging hun zo natuurlyk, ook in alle 

menfchen even natuurlyk is. Zy ftaan derhalvcn 

verbaast, als men hen fpreekt van de 

droevige dwaalingen , en üegte bedryven , 

die men , in onze Medemenfchen aantreft 

; en zy befluiten zeer fpoedig , dat 

dit de uitwerkzels zvn van die kwaadaar. 

H 3 &


tige wezens , die , naar hun inzien , 

zeer veel magt over den mensch hebben t: 

't is daar ingeving des Duiveis, da: die 

wandaden gepleegd , of dat deeze fehadelyke 

gevoelens geleerd worden : en de 

Mensch is , naar deeze hunne gedagtcn, 

niet veel meer, dan een ongelukkig werktuig 

; pffchoon hy echter ftraffe verdient 

; want werktuigelyk kwaad te doen , 

en echter ftraffe te verdienen , dat kan 

by hen zeer wel t' zamen gaan. 

Het treft deeze Menfchen met de uiterfte 

verbaasdheid > dat 'er Lieden gevonden 

worden , die , fchoon zy veel denken 

, en onderzo ken , de grondwaarheden 

van den Christelyke Godsdienst befpotten 

; Lieden die allen Godsdienst , ja , 

eene eerfte ontftoffelyke Oorzaak , met 

welke wy in zekere betrekking ftaan , ontkennen 

: Zy begrypen niet hoe 'er i n 

menfchen van verftand , en geleerdheid , 

van eenen zedigen wandel , zulk eene domheid 

kan huisvesten. De Tyd is voorby, 

waar in ik my met hen daar over verwonderde. 

Hoe dikwyls hield ik hét 

'voor voïftrekt noodeloos het Menschdom 

opzetteiyk , in daartoe opgeftelde Leerreden 

3 te overtuigen , van deeze heiligt 

en

ONDERWERPEN. XIV. BRIEF» H9 

en tevens troostryke waarheden ! Ik wist 

toen óók nog niet , waar toe de Mensch 

vervallen kan , indien hy zyne hoofdneiging 

tot zyne hoofd ondeugd maakt. Zelf 

alle de voordeden cener christclyke opvoeding 

genooten hebbende , en alle harten , 

,(het gewoon gebrek der jonge lieden ! ) 

naar het myne berekenende , moest ik wel 

zo denken. Maar ! toen ik den kring myner 

eonverfatie uitzette ; toen leerde ik 

Menfchen kennen ; niet flcgts uit de Boeken 

, maar door met hen omtegaan. Daar 

hebbe ik gezien , dat , (gelyk ik reeds 

begon te zeggen ,) eene hoofdneiging tot 

eene hoofdzonde geworden zynde , in flaat 

is , om alle die fchoone vruchten des 

verftands , des oordeels , en des onder- 

" zoeks , te doen verwelken : dat zy eene 

Toverkragt bezit , waar door zy over den 

weg der kennis een valsch licht doet opgaan 

, een licht dat , zo men 'er onbezonnen 

op toetreedt , veel nadeeliger is 

dan de duisterheid zelf. 

Dit is de reden , dat ik altoos , zederd 

ik Menfchen leerde kennen , zeer aandag- 

tig let op hen die tot het Ongeloof over- 

flaan ; om toch te zien , uit welk eene 

Bron zy werken. Losbandigheid is niet 

.altoos de beweegveer. En wat heb ik , 

H 4- »a

%2Ö BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

in de diepfte fchuilhoeken hunnes harten 

en tusfchcn de zorgvuldig daarover gehaalde 

bekleedzels toch gevonden ?• Hoogmoed, 

Ouze goede bekende R , by voorbeeld. 

Hy heeft zeker meer verhand , dan het 

grootfte getal zyóer makkers. Zyn wandel 

is onberispelyk ; en was altoos onberispelyk 

: hy leest nog al wat , hy denkt 

ook nog ; en evenwei , hy beftryd eene 

Godiyke Openbaring. Wat is daar van 

de reden ? Is het om dat hy ziet 

dat deeze Openbaring alleen door Onkundigen 

word geëerbiedigd , en fchaamt 

hy zich des met hen den regten weg te 

&&an ?• beducht zynde , dat hy , hierom 

\ of voor een zot , of voor een 

vemfaart zal gehouden worden ? Neen 

d;t verfchafc zyn hoogmoed het ware* 

voedzel niet. Het is voor hem te grof, 

èa alleen gefchikt voor hun, wier trotschheid 

zo fyn niet is. Hy verwerpt de 

Openbaring veelmeer , jui t om dat zv geloofd 

wordt door de groot Qe en beste 

mannen waar op onze Éém , zeker by 

îtceuienheid , roemt. 

Aan u, myn'Vriend,aan wien her menschïvk 

hart zo wel bekend h , zal dit niet 

vreemd voorkomen ; dar weet ik wef ;

ONDERWERPEN. XIV. BRIEF. I2Ï 

ïnnar dewyl gy my de eere aandoet , om 

hier over te fchryven , zal ik trachten 

dit (tuk uittewerken , in hoope dat gy my 

zult blyven begunstigen met uwe nuttige 

Briefwisfeling. 

De hoofdneiging van den bedoelden is 

hoogmoed. Indien hy nu , aan de zyde 

deezer uitmuntende mannen trad , Rep 

hy gevaar , om , zelf in zyne eigen 

oogcti geheel overfcheenen te worden. 

Bittere gedagten ! Niet opgemerkt te worden 

, en dat met eene ziel die dorst naaide 

verzufte loftuitingen des Volks. Dit 

denkbeeld is voor zyne Eigenliefde doode. 

lyk ! Wil hy zynen Afgod voldoen , dan 

moet hy van den betreden weg afgaan ; 

hy moet niet alleen anders denken, dan deeze 

groote Mannen ; maar hy moet juist 

het tegendeel beweeren : hy moet niet 

flegts verbeteren ; maar hy moet vernietigen 

, niet ftegtj uitwerken maar . fcheppen. 

Hy ziet wel, dat de Godsdienst zo treflyk 

verdeedigd is: zyne grondwaarheden zo 

wel bewezen zyn , dat hy , daar ook op 

toeleggende , nooit zo zeer kan uitblinken 

als zyne hoogmoed vordert. Hy komt 

ft j m

t22 D I E V E N OVER VERSCHEIDEN 

te Iaat. Men heeft reeds een B o \- \ F T 

een JERUSALEM ; 'er rit rW • 

ders nn u , 

d e s m e t s 

anders 

op W l l hy den aancagt trekken, dan 

de Vijand te worden van dien Godsdienst 

de hy toch geene groote diensten doen kan. 

Dit itreelt 2ynen waan Opgefchreven te 

worden onder de Vrienden des OngeJoofs • 

O" kan hy , immers n d a r 

vernuft toonen. 

. 

16 

Altoos las ik met een levendig verge- 

• noegen het zeggen van HOLBERG op dit 

fuk; offchoon H o E E E R G anders maar in 

t geheel myn Auteur niet is , o o k n i e E a I s 

een geestig Schryver zo men zyne Onder- 

«ardfche reis uitzondert. „ A I s i k \ 

» hy , Borsten zie die voor het Ongeloof 

* oêrdanen opzoeken , dan verbeeld ik 

» my altoos recruteerende Officiers te zien 

die Soldaten werven op de voorwaarde van 

*noon betaaling te krygen." Ik weet niet of 

*t zeggen u, myn vriend , ook zo bevaltvoor 

my is 'er iets in van dat geen 't welk 

men beter voelt dan omfchryft ; de vergelykmg 

is volmaakt goed J 

Hoe zwelt nu zyn hart ; hy alleen verzet 

zich tegen de fchranderfte en kundigfc 

mannen ; wier bekwaamheden hy 

-*-eI degelyk erkent: want hunne grootheid ' 

zet

ONDERWEE. XIV. BRIEF. 

zet zyne ftoutheid luister by : zo fyn is 

zyne 

hoogmoed ! 

Maar dit is nog niet genoeg: de bewust- 

heid van zyne eige meerderheid voldoet hem 

niet Hy moet toegejuicht worden ; zelrs 

door die nietige fchepzel» de hy anders , 

cn met rede veracht j w«* Lieden hem 

-elyk beminnen den lof ook dan , as hy 

hun door zotten tocgcfchreeuwt wordt, 

en dat , terwyl zy zeer wel weten dat 

het maar zotten zyn. 6 Diepte ! 

' Eerst wordt hy een prediker der Twyfïary. 

Hy oppert zwarigheden, die men duizendmaal 

heeft weggenomen. Hy bréngt 

vragen voor, tot verveelens toe, beantwoordt 

: maar dit is der onkundige menigte 

| onbewust , die nimmer gehoord 

heeft dat 'er ADDISONS, WHEREN- 

FELS, HESSEN, JERUSALEMS^, NIEU- 

MYERS in de waereld zyn ; of geweest 

zyn; Hy is nu nog maar eenTwyfFelaar, hy 

geloofd de Openbaring niet, echter verwerpt 

hy haar nog niet ten vollen t Somtyds 

fpreekt hy zelf met achting van de Zedenleer 

des Euangeliums , fomtyds beweert 

hy een Christen te zyn ; want hoe veel 

hy op zyne eerlykheid ook roemt , zy is 

piet altoos groot genoeg om het dubbel-

12 4 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

zinnig woordenfpelen te verachten. Nu be„ 

tuigt hy eens zyn eerbied voor den godd* 

Ijken JEZUS ; dan fielt hy deszelfs aan. 

bidlyk karakter in een zeer twvffelachtig 

Jicht, ' fe 

Vraagt gy my nu , van waar deeze 

ongelykheid met zich zelf ? Hier van 

daan , dunkt my : 

Zyn Temperament is zyne hoofdneiging 

met gunflig. Onze Vriend van het byzondere 

is bedroeft zwak van geest Hy 

heeft geen moed genoeg om zyne hoofdondeugd 

van den troon te flooten ; en 

even zy belet hem de Godlykheid der 

Openbaring te zien. Die echter rondborstig 

telogenen, dat durft hy niet wagen 

Hy ducht de gevolgen ! Zyne droevige 

geaartheid , en zyne weekheid maken hem 

zwaarmoedig, en geemlyk. Hem voldoet 

mets , alle menfchen zyn fnooden , of 

dwazen , of wel beiden. Hy zelf ; a z o 

als men zyn moest. Op zynen Schepper 

(dien goeden Schepper waar voor onze 

zielen in dankbaarheid gloeyen , ) o p z y 

nen Schepper zelf is h y te onvreden 

maar hy vreest deszelfs almacht » Hy 

fhioort des zo veel hy kan die onvredenheid. 

Nu regeert hem zyn Hoogmoed 

oau weder zyne kleinhartigeweekheid. Be- 

zich

ONDERWERPEN. XIV. BRIEF. I25 

Stelt de Hoogmoed het ohvertzaagt hart 

van ecu vivjiyiN , 

bepaald hy zich op dit onderwerp , dan 

wordt hy een ftout , en ondernemend 

Vyand van den Godsdienst 

Het fchynt , in den eerrteh .opflag, onmooglyk 

, dat niet flegts een enkelt 

mensch , maar een aantal bekwame Mannen 

, tegen den Godsdienst gefchreven 

hebben ; ja dat 'er zommige zyn die niet 

alleen den Godsdienst voor bedrog houden 

, maar 'er zelf; optoeleggen oni het 

aanwezen- der Godheid te beftryden : 

Lieden die , onder het uitfpreeken van 

bittere dingen , öf onbetaamlyke fpotternyen 

, in het Graf zyn gedaald. ,, Zy 

zullen , (dus fpreekt de goedhartige 

„ Eenvoudigheid , ) ter goedertrouwe ge- 

„ dwaald hebben, want zy zouden immers 

„ uitzinnig hebben moeten zyn om dus hun 

„ eeuwig heil noodeloos en vermetel in de 

,, waagfchaal te zetten "'. 

Maar wat zullen wy dan zeggen , van 

den Slaaf zyner driften , als die het tot 

dat punt van zinneloosheid brengt , die 

driften zyn dan ook wat zy zyn ?

12

ONDERWERPEN.' XIV. BRIEF. 12? 

ftandige Oorzaak is , op wie wy zedelyke 

betrekkingen hebben ? My komt het vóór, 

dat de (laaf zyner drift , ten minften , zo 

veel waagt als de Ongelovige. 

De Atheist kan zich , by tyd en wy- 

len nog wysmaken , daar is geen God ; 

wat heb ik te vreezen ? ik keer weder 

tot het groote Al ; en verlies myne per- 

foonlykheid. Maar de Zondaar weet, dat hy 

alles waagt , en laat hy het 'er echter 

niet opaankomen ? 

Als wy dit alles bedaart nadenken , weet 

men haast niet over wie van beiden men zich 

het meest moet verwonderen ! Gy , myn 

vriend , vormt u te betaamlyke denkbeelden 

van God , om my te kunnen antwoorden 

: „ de Gierigaart , de Wellus- 

„ tige kent God als een barmhartig gaam- 

" vergevend God ; hy kent , en aanbidt 

„ een Zaligmaker ; hy heeft buiten deeze 

" ondeugd nog al eenige goede hoedanigheden 

; hy vleit zich hierom nog al 

„ dat hy van wegen ééne ondeugd niet 

„ zal verdoemd worden ". Maar wat heeft 

de Atheïst ook niet ter zyner gerust Helling 

in te brengen ? Kan hy voor iets 

vreezen , dat voor hem niet beftaat ? Is 

hy nog niet ten vollen gerust , -zo als ik 

ech"

'28 BRIEVEN* OVER VERSGHEIDEp? 

echter twee Menfchen van hooge jaaren 

gekend heb ; twyffelt hy nog nu en 

dan : wel dan kan hy immers , z o wel 

als de Christen , van wien wy fpraken , 

eveneens over het Opperwezen denken. 

Die bemhlyke Eigenfchappen , waar op de 

ondeugende belyder des -Euangeliums zyne 

hoop vestigt , ook dan , als hy zyne 

zonden niet afbreekt , kunnen immers den 

Twyffelaar óók troosten ? Hy leidt waarlyk 

een önberkpelyk leven ; z o u hy dus 

met kunnen fpreken : „ ó God der Chris- 

» tenen , indien gy waarlyk beftaat , gy 

a die aan hen hunne zonden vergeeft zoudt 

35 gy my myne doolingen niet vergeven ? 

Heeft een Wezen als men u befchryft", 

5 J meer afkeer van gebreken des verftands,' 

„ dan yan een ondeugend hart ! Waarom 

* z a l i k 

a i e 

i 

m a t i 

S en fcurgerlyk- goed 

„ leef , geftraft worden , als -gy de ver- 

„ achter uwer geboden. in gunst 

w wilt "? 

bentellen 

Hoe dikwyls , m y n Vriend . hebben 

wy met gefproken over de •-ongeloofelyke 

fynheid.van ons vernuft , om onze hoofdneiging 

in de hand te werken ! dit is 

eene- van die vernederende doch nuttige 

•waarheden die men verkrygt door de ken" 

cis van zich zelf. Geen gevoelen, geen

- ONDERWERPEN. XTV. RR.IEF. 12? 

begrip hoe vreemt, hoe valsch , of het 

vernuft , zo wy dit gevoelen gaarn willen 

aankeeren , geeft 'er een zweem van 

waarheid aan. Willen wy eens een voor- 

] beeld zien ? Gy hebt zeker de Werken 

van BUFFON? Mag ik u bidden, fla 

dat boekdeel eens op , waar in hy over 

de wording der Waereld handelt. Welk 

eene wartaal fpreekt daar die weergaloze 

i _ _i o TI. n. J ,.r,.A- tnpn ïlr 

i de eerfle maal deeze woorden las, waar 

i op ik doel. Woorden , van wie , van 

een oppervlakkig , niets beduidend , wat 

opgeflikt Wysgeertje ? Neen ! van eenen 

j] UFFON. Waarlyk , onze FRANS B AL- 

TE s, zou , over de wording der Waereld, 

even verftandig en verflaanbaar gefprooken 

hebben. Is hier ter plaats zelf wel eens 

dien zweem , dat voorkomen van waarheide 

Even zo is het gefield met onze Gebreken. 

Eene Boezem-zonde ons dierbaar 

i geworden , moge zeer verachtlyk zyn ; 

Iaat het vernuft 'er maar mede begaan ; 

duizend tegen een, of het weet die zonde 

zo voorteftellen , dat wy die kunnen omhelzen 

, en echter onze gerustheid bewaren. 

Gelukt dit niet ? dan gaêrt het 

toch zo veele geestige Vygenbladen , als 

II. DEEL., I «»

T30 BRIEV E N OVER VERSCHEIDEN 

'er nodig zyn om het aanftoodykffe te 

verhelpen, of te bedekken. Eu.' zagen 

wy maar nooit onze zonden voor goede 

hoedanigheden aan. De Joodfche Wysgeer 

S AL OMON , fchynt hier van zo wef overtuigd 

te zyn , dat hy , tot tweemaal in 

zyn heerlyk Spreuk Boek herhaalt : „ daar 

" 1S e e n w e 

S die iemand recht toefchynt 

„ rnaar het laatfle van dien zyn wege* des 

„ Doods 

Indien het ons waarlyk ernst zy , eene 

Hoofdneiging niet zo zeer intevolgen, dat 

zy de bron van onze rampzaligheid kan 

worden, zie ik, voor my , geen beter 

ffiiadel om dit doeleinde te bereiken , dan 

dat het vernuft niet toelate ZVne toverroede 

te gebruiken ; want het" gevaarlyfc 

vermogen om veele vonden te kunnen zoeken, 

heeft zo wel den uitzmnigen voortgebragt 

die zegt „ daar is geen God als 

hem die in God gelooft en echter zyne 

wetten veracht. De eerfte verwekt wei- 

M e ? 1 

^ 

V 6 f b a a S t h e i d i n m 

d a 

? > » de 

Denkt gy myn eerwaerde Vriend , dat 

Harpax, wiens hoofdneiging Geldzucht is, 

m den beginne geen ander oogmerk had, 

wn om die zucht zo wel door onrecht- 

vaer-

ONDERWERPEN. XIV. BRIEF. 131 

vaerdige middelen als door geoorloofde te 

voldoen ? Hadt hy een vastgefteld door 

en door beredeneerd plan , om Weduwen 

en Weezen te berooven en honderden van 

Menfchen arm te maken? Neen, zegt gy; 

en hoe weinig ik ook gefchikt ben om ee 

ne Echo te zyn , ik herhaal echter hier 

ook uw neen. 

Even zo min , naar myn indien , bedoelde 

yder trotsch beftryder van onzen 

Godsdienst , dien geheel te verloochenen 

en zyne Verdoemnis te kopen door hard, 

nekkig te blyven by een gevoelen, dat op 

Ongodistcry uitloopt. 

TT— J.'l.. n..td „art ü' tC\t TYW zelf . 

„ weerfta de beginzels ! Open toch geene V ' 

„ bronnen die gy mooglyk nooit weder 

„ zoud kunnen dempen; maar die, van het 

„ ogenblik dat gy die opend , zullen, — 

„ ysfelyke mooglykheid ! voortftroomen 

„ door alle eeuwigheden , en u met ha. 

„ ren vaart ten afgrond rukken " ! Moeten 

wy dikwyls niet beven voor de vermogens, 

die wy zwakke menfchen ontfingen 

? Hoe dikwyls heeft het altoos begeert 

maar zelden gelukkigmakend vernuft 

©ns in elende gedompelt ! 

I 2 Hoe


Hoe gevaarlyk ook onze driften zyn 

kunnen , zo zyn zy evenwei nog te overwinnen 

, wanneer wy haare aangeregte verwoestingen 

nog maar zien : dit zal ons 

bedroeven , en op onze hoede doen zyn • 

maar treed het Vernuft met haar in een 

verbond , wee ons ! dan z Vn wy in gevaar 

om onverbeterlyk te worden. Het oog 

word boos ; het licht dat in ons was , 

wordt duisternis ; hoe groot moet dan de 

duijïernis zehe zyn ! 

Zie daar , myn geëerde Vriend ! myn 

antwoord , en eenige aanmerkingen op uwen 

gezonden Brief. Laat my , by gelegenheid 

, eens weten, in hoe verre ik 

al of niet aan uw oogmerk voldaan heb 

Hoe dit ook zy, ik ben altoos uwe 

hoogstachtende , en verpligte dienares en 

vriendin.

VYTIENDE BRIEF. 

] MEJUFFROUW , WAARDE VRIENDIN ! 

i „NXât denkt gy toch ", vraagt gy my, in u- 

| wen, voorleden week ontfangen, „ wat denkt 

,, gy toch over LAVATER'S uitzichten in 

„ de Eeuwigheid ? " En gy vraagt dit zó, 

als of het by u eene uitgemaakte zaaic 

| zy, dat ik in ftaat zou zyn u te voldoen. 

\ Maar ; lieve Vriendin , indien LAVATER 

de mate myncr vermogens , en de trap 

myner kundigheden zo wél kende , als ik 

1 die meen te KCÜUUU , um û.^ 

lyk ook tegen my zeggen : „ voor u heb 

„ ik dit Boek niet gefchreven ". Hoe kan 

ik een werk beoordeelen waar van ik de 

helft niet verfta ? 'LAVATER veronder- 

Helt in zyne lezers kundigheden, die ik 

niet bezit : Ik weet niets van de Mathefis 

, niets van de Optika , ik heb Hemel- 

noch Aardrykskunde ; maar ben , ten 

opzichte van Kunlten en Wetenfchappen , 

aog geheel in mynen natuur ftaat. Onze 

I 3 Vrien-

Ï34 BRIEVEN OVER. VERSCHEIDEN 

Vriendin , die , onder een ongemaakt 

voorkomen , de kennis aan alle deeze din 

gen , verbergt , zou u des beter kunnen 

voldoen ; maar ik denk niet , dat zy 'er 

zich over zal uitlaten ; zy zegt dikwils 

als ik haar dit boek voorlees : Zeldzaam 

Mensch ! Hoe komt hy aan dit , of dat 

gevoelen ? doch zy houdt hem niet voor 

eenen Dweeper ; fchoon zy meent, dat 'er 

iets in het geflel van deezen man is , dat 

er wel wat naar toe zoude willen : en 

zy betuigt met my , dat zy dikwyls zeer 

gefticht . is over het geen ik haar 

voorlees. Maar zy zegt teffens , dat men 

zyne boeken moest uitkiezen even , als 

zyne Vrienden ; en zy heeft de vereisch- 

te overeen/lemming niet met LAVATËR, 

cm hem tot haar beminde Autheur te ma 

ken. JERÜSALEM heeft de eerfte plaats 

in haar hart , zo wel als i n haar ver- 

ftand ; dit belet haar echter niet eenen 

LAVATER, die zy voor een zeer groo 

te en zeldzaame Genie houdt , recht te 

doen. 

Maar wat begin ik ? ik onderhoude 

u over de begrippen myner Vriendin , en 

gy vraagt naar de mynen. Jk zal u, voor 

zo verre ik kan , voldoen : Want gy hebt 

2 eI 

yk J ja t ik heb dat werk tot twee 

maal

ONDERWERPEN. XV. BRIEF. 1.35 

maal toe gelezen , en dat meer is , ik 

heb 'er over gedagt , zonder dat ik befpeu r 

dat ik , zo als iemand my voorfpellend 

waarfchuwde , daar door gok geworden ben, 

•t Is toch aartig , dat lieden die zich 

fterk uitdrukken , die zelfde overtolligheid 

in een ander niet kunnen zien, zonder hem 

voor een Dweeper te houden! Onder het lezen 

van dit werk was ik nu eens verwonderd 

, dan vermaakt , dan eens overtuigd; 

en dan geheel verflomt. Als ik een Brief 

begon ; dagt ik dikwyls : om zulk eene 

fielling ft egt s te kunnen vermoeden , moet men 

het niet al te vast hebben ; en , by het 1 

doorlezen van den Brief , vondt myn ver- 

Hand die eigene Helling niet heel meer onwaarfchynlyk 

: zommige defihitiën waren 

zo juist', dat zy niet uit de pen van eenen 

Entbufiatt gevloeid kunnen zyn. 

Over het geheel genomen , heb ik dit 

Boek met genoegen , met ftichting , en 

niet opwekking ten goeden gelezen. Myne 

achting voor den Schryver is 'er zéér 

door vermeerderd ; en ik heb veel licht 

omtrend eenige duistre plaatfen der Heilige, 

fchrift door hem ontfangen. Ik heb veele 

nieuwe denkbeelden gekreegen , die echter 

door hunne eigen waarde , en niet flegts 

als nieuwigheden , myne goedkeuring ver- 

I 4 wor-


werven; e n dit blykt , om dat ik ande- 

» gedagten , even nieuw maar minder 

gegrond , hebbe verworpen. 

Ik ken u te wél , om niet te weten , 

dat gy met dit algemeen bericht niet Zuit 

voldaan zyn. Ik zal u dan eenvoudig my, 

gcdagten fchryven , over dat gedeelte 

deezes Werks, dat ik meen te verftaan. 

Be uitlegging , fo den zesden Brief blad. 

zyde 7o— ? 2 , e n i n d £ B y v 0 e g z d s b J a d_ 

zyde 43~ 46 , der woorden veele zyn

ONDERWERPEN. XV. BRIEF. 127 

zeer bedroeft, en vroegen hem: Heere wie 

kan dan zalig worden ? Wie zal zo gelukkig 

zjn om in uw Koningryk eene be" 

«diening te erlangen ? Het antwoord is: By 

de menfchen is dit onmooglyk , maar by God 

zyn alle dingen mooglyk. Hier op zegt 

PETRUS , met dien voorbarigen yver, die 

hem zo eigen is : ziet wy hebben alles verlaten 

cn zyn U gevolgt , wat zal ons geworden 

? Welk een ampt zullen wy in uw 

Koningryk beklceden ? Voorivaar zegt zyn 

Meester , ik zegge u , dat gy die my gevolgt 

zyt in de •wedergeboorte , dat is , gy 

die nevens my een gelyken yver betoont 

ter uitbreiding van zedclyke rechtheid , 

en gelukzaligheid ; wanneer de Zoon des 

Menfchen zal gezeten zyn op zynen troon , 

dat gy ook zitten zult op iwafif troonen , 

oordeehnde de twallf gc(lachten van ISRAËL; 

dat gy tot eenen voornamen rang in myn 

zedelyk Koningryk zult verheven worden. 

Maar veele eerften zullen de laatflen 

en veele laatftcn zullen de eerften 

zyn : veelen die nu reeds myne naarvolgers 

myne Gezanten zyn , zullen na myne 

zitting aan 's Vaders rechterhand , het 

laatfte tot het Apostelfchap verkoren worden 

; en veelen die my lang na myne 

verheerlyking eerst als hunnen Heer zullen 

huldigen , zullen myne uitnemendfte Apos- 

I 5 

T E 

"

13* BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

telen zyn. Dit wordt opgehelderd door 

de arbeiders in den Wyngaard. Lees hier 

met aandagt hst t w i n t i g f l e £ Q e e Q e Q t w i n. 

tigfte hoofdnuk van M A T T K E Ü S I £ ^ & , 

Aldus zou het ook gaan in JE zus Ko- 

Bingryk , h i e r o p ^ 

veel later overtuigt van de groote Waar- 

neid, dat JEZUS de Mesfias ware, zoude 

een veel uitnemender Apostel worden, dan 

P £ T R Ü S O F 

J^COBUS, die hem reeds 

m zyne vernedering gevolgd waren. I n 

«eezen zin zoude dan de laatfle de eerfte 

zyn J want , veelen waren V geroepen 

»«r veinig uitverkoren ; veelen zouden 

de verkondigers van het Christengeloof 

zyn, maar weinigen uitverkoorncn zouden 'er 

gevonden worden ; weinige P R I S s i L L A S 

en A Q U I L U S , mede werkers in JESOS 

CRISTUS; weinig A r P £ L L E M s d i e b 

waren in den Here , weinig M A R I / S d i e 

vermaard waren onder de Apostelen : en 

emdelyk maar één PACEUS , die fchoon 

de laatfte, meer dan allen zoude arbei- 

den. Dit fchynt my de natuurlykfte ver- 

Waring deezer woorden. De uitkomst heeft 

het ook geleerd. In dit opzicht ben ik 

het dan ook met L A v A T E R volkomen 

eens j deeze myne uitbreiding zal u moog. 

lyk s mans flelling duidelyker maken. 

Pat

ONDERWERPEN. XV. BRIEF. 139 

Bat de Schryver het Geloof als eene 

zeer wezenlyke deugd befchouwt , komt 

ook met myne wyze van denken volflxekc 

overeen ; hoewel men gewoon is , het 

Geloof , als een middel ter deugdsbetragting 

aantezien. Wat is deugd ? Deugd 

is kragt. Is 'er deugd daar geen tegen» 

ftand is ? Gevolglyk , hoe grooter tegenwerking 

, des te grooter is die deugd die 

overwint. Iets , om dat God het zegt, 

voor waar aantenemen ; hoe onbegrypeJyk 

het ook voor ons zy , ik zeg onbegrypelyk 

, en geenzins tegenfhydig ; want het 

geen tegenftrydig is kan men niet geloven, 

kostt ons zéér véél. Hier moeten wy ons 

vernuft gevangen geven , en toeftaan dat 

wy maar ten deele weten ; en kost deeze 

bekentnis niet zeer veel aan den menfchelyken 

hoogmoed ? Hy die , in weerwil 

van de bittere fpotternyen en verachtingen, 

hem door eene bedorven menigte 

toegedreven , iets gelooft , dat is voor 

waaragtig aanneemt , ecnig en alleen om 

dat God het zegt , is die , denkt gy , 

minder grootmoedig , dan hy die iets 

doet of laat ; eenig cn alleen om dat God 

het bevolen , of verboden heeft ? 

Zeer fmaakt |my ook het onderfcheid 

dat myn beminde Autheur maakt, tusfehen 

deugd

HO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

deugd en goedheid! Gy weet myne waarde 

Vriendin , dat ik alm 

tegen hen die anders dagten ; „ de mensch 

„ n> minuer or meerder vnnrrr Pffi>fl..t _ •. 

..^ U l. Uj, S. J naa]- 

9, mate de deugd die hy oefFend hem minu 

der of meerder moeite gekost heeft • " 

dus redeneer ik daar over : 

Stryd is Menfchélyke deugd ; hoe nader 

deeze deugd door hem tot goedheid gebrast 

word , des te gefchiktcr is hy voor de 

Eeuwigheid. Zo lang als hy de deugd oeffent 

, in weerwil der grootlte en moeylykfte 

hinderpalen , zo lang is hy ook de 

grootfte zedelyke held onder de Menfchenmaar 

zo ras hem de betrachting der 

deugd geene moeite meer kost is h v 

minder een mensch dan een Engel.- word 

zy hem gemaklyk en verheugend , dan 

is hy eenigermate der Godlyke natuur 

deelachtig. 't Geen eerst deugd was, wordt 

nu goedheid. Hy is nu niet meer een 

voortreflyfcer mensch ; neen , hy is een 

voortreftyker Scbepzel , * geen zich boven 

den mensch verheven heeft ; hy i s eigentlyk 

volleert , en bereidt voor het verblyf 

der Hemelfche weezens. 

Indien zyn hemelfche Vader hem nog i Q 

deeze Waereld laat , zo i s het zo zeer 

niet

ONDERWERPEN. XV. ERIEF. Ï4t 

niet om dat hy het veel verder kari brengen 

, als wel ten nutte van zulken , die 

nog leerlingen in de oeffenfchool der 

Deugd zyn. Hy is reeds een Burger van 

de onzichtbare Waereld , en wandelt in 

de plaats zyner Vreemdlingichap , als een 

Wezen van eenen hoogeren rang ; als een 

Engel , ten dienfte van hen die nog ftryden 

om in te gaan ; die zich nog in allen opzichte 

naar het beeld van hunnen grooten 

meester hervormen. 

Gy weet nog wél , wie of my , wanneer 

ik dit beweerde , altoos tegenwierp, 

„ dat , indien dit zo ware , de mensch 

„ dan hier voortreflyker zyn zoude dan 

„ hier namaals : ja veel uitmuntender dan 

„ de Engelen ; cn dat , gevolglyk , de 

a, beste dienaars van den ONBEKENDEN 

„ G O D gelyk hadden , als zy zeiden: dat 

„ de Deugdzamen volmaakter waren, dan 

„ de Goden ; in hun is de heiligheid 

„ noodzaaklyk , maar het kost den mensch 

j, alles vroom te zyn "; enz. 

Men fcheen niet te begrypen , dat iets 

voortreflyker is in zyne foort, naar mate 

het uitmunt in die foort. By voorbeeld, 

Een Kind dat met zyn drie jaar duidelyk 

en aangenaam leest , en met zyn zeven 

jaas


jaar reeds fr.ay fchryft , en moeyelyke 

lommen maakt, is immers een veel voortreflyker 

kmd , dan dat met zyn twaalf jaar 

Dog geen een letter kan lezen , of fchryven. 

Maar is dat Kind echter te vergelvken 

by eenen man, die, op zyn dertig. 

^ Jaar , e e n Leermeester van veele fraaije 

en verheven kunften en Wetenfchap. 

pen zyn kan ? ^ 

Even aldus zal de Mensch , i n d e n E o e = 

Komenden ftaat , e e n veel voortreflyker 

Wezen zyn , dan hy hier was. Dus zyn 

de Engelen, boven de Menfchen, verheven; 

en is God het alleruitmuntendst het allerverhevendfte. 

Wezen. Maar dus is ook 

die mensch, als mensch, het voortreflykst 

, die in zynen flaat als mensch • 

omkleed met een broos lichaam , omzet 

van veelvuldige driften , echter met moed 

en flandvastigheid , i n f p v t v a n a, I e ^ 

letzelen, zich toegelegt heeft om zyne ze 

delyke rechtheid te bevorderen ; o m i a 

Gods oogen welbehaaglyk te worden. 

H y 

i . d i e d e d e u 

S d 

ronder eenige moeite 

«tracht ; hy die en in zyn geflel , en 

ra zyne onhandigheden alles mede heeft 

£ zeker een uitmuntender Wezen ; wan! 

gelyk wy in de geheele Schepping eene 

heer*

ONDERWERPEN. XV. BRIE?. 143 

heerlyke cn ryke opklimming ontdekken, 

en men planten vindt die nader aan de 

dieren, dan aan de planten, Ichynen te komen 

, en dieren die zeer veel digter aan 

den mensch, dan aan de dieren, fchynen te 

grenzen ; zo heeft ook God menfchen 

gefchapen , die meer Engel, dan Mensch, 

zyn : Deeze zyn dan wel uitmuntender 

Wezens , maar zy raken ons zo zeer 

niet ; zy zyn nu reeds van een edeler 

foort. Wy verwonderen ons over hen , 

even gelyk het fchrandere kind zich verwonderd 

over den geleerden man ; maar 

wy ftellen tot ons voorbeeld , wezens die 

zo geheel en al niet boven ons verheven 

zyn : juist zo als men een braaf kind 

wyst op nog beter kinderen , en geenszins 

op mannen en Vaders in CHRISTUS. 

In het volgende ben ik het met LAVA 

TER niet minder eens. Hy onderftelt, en 

naar myn inzien onderftelt hy niets, dan 

het geen in den Bybel geleerd word: Hy 

onderftelt zeg ik , dat hy flaat als op 

den engen tusfchen-weg , welke 'er ligt 

tusfchen deugd en goedheid. En dit i* 

dien ftand, waar van, naar myn begrip, Jo- 

HA NNES fpreekt als hy zegt : „ die ui£ 

9J God geboren is, aoadigd niet

BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Hy , zegt LAVATER , die de deugd 

tó dikwyls geoeffendheeft , dat het goeddoen 

voor hem zo gemaklvk is als het 

gaan of het ademhalen ; die is goed , ea 

wel onverderfljk goed. Over dat onverde 

lyk goea moet ik u nog al eens onderhouuen. 

Vrees niet, myne Vriendin, dat ik 

met u zal gaan twisten of het Leerfluk 

van den afval der Heiligen , al of niet in 

de Schriften gegrond zy ! Jk weet dat gy 

^ dit Lcerftuk voor bewezen houdt ; en ik 

bemin 'er u niet minder om. Maar komt 

het hier wél zo zeer aan op afvallen , als 

v-rel op vallen ? dit is de vraag : Kan ie 

mand, zó als LA VA TER het uitdrukt 

hier onverderrlyk goed worden , of zo ak 

JoHANNES het noemt, of ' e r zulke 

menfchen zyn kunnen : „ die uit God 

,* geboren zyn , e n niet meer kunnen zon- 

„ d,gen om dat zy uit God geboren 

?y zy n i 

Zeer veel heb 'ik hier over gedagt , e r 

* heb gezien dat 'er zeer veel voor « 

tegen te zeggen is. 

Ja, ft u m o o m. z i e ^ 

e D 

PP

ONDERWERPEN XV. BRIEF. I4S 

•p de ondervinding , dan vrees ik neen, 

•c is niet mooglyk , te moeten zeggen, 't 

Is waar , iemand die zondigt , bewyst 

nog niet dat hy zondigen moet. Maar wanneer 

ik veele honderden van braave Menfchen, 

die in CHRISTUS geloven , en van 

welken ik wel verzekerd ben,dat zy vangantfcher 

harte naar de volmaaktheid flreven , 

hoor klaagen, dat zy zich niet uit de 

magt der zonde kunnen ontflaan, immers 

niet geheel daar uit ontflaan ; dan moet 

ik bykans erkennen , dat het zondigen 

voor de beste menfchen zelf onvermydelyk 

is. Maar wanneer ik nu lees , dat 

onze Heiland een waar mensch geweest 

is ; dat hy ons in alles is gelyk geworden , 

uitgenomen de zonde : dan fchynt het zondigen 

eigentlyk niet tot de Menschheid te 

behooren. Heeft 'er eens één mensch onzondig 

geleeft , dan kunnen immers alle 

menfchen onzondig leven ? 't Is waar - 

de Zoon des Menfchen was ook , in een 

allerbyzonderften zin , de Zoon des levendigen 

Gods. Hy ontving den geest zonder 

maate ; maar waartoe ? Om als mensch 

aan zynen pligt getrouw te blyven? gantsch 

niet ; maar om als de Mesfias , als de 

Zaligmaker , als Gods Zoon , en Afgezant 

, zyn ampt van Leeraar en Verlosfer 

te kunnen waarnemen ; om zyne leer 

& DEEL. K rm


met wonderen te bevestigen ; om de harten 

te reinigen van al het verdorvene. 

Maar ! om tot de harten der menfchen 

te kunnen fpreken , moest hy ia de harten 

kunnen zien ; de geesten wegen , , de 

innigfle , en verborgenfte fpringveeren der 

menfchelyke daaden ontdekken. Deeze kennis 

van het menfchelyk hart , deeze voorwetenfchap 

van alles wat hem zoude ontmoeten 

, dat zien tot i n het binnenst 

des harten , dat doorgronden van de oogmerken 

zyner Vragers , helde hem buiten 

gevaar om ooit, door drift, of overyhng 

te zondigen. Gevolglyk bragten die 

vermogens , hem ter waarneming van zyn 

Godlykampt gegeven, alles toe om hem 

een heilig , m m z el ; onbefmet hven te 

doen leiden. 

Maar wy , die eigentlyk niet in de 

waereld gezonden zyn , om uit Gods naam 

eenen nieuwen Godsdienst te verkondigen' 

Wy , die dus , de gaaf om eene nieuwe' 

Leer met wonderwerken i.e bekragt>en 

met behoeven ; wy , die niet geroepen 

zyn om de harten der menfchen te doorgronden 

, misfen evenwel met een ook 

die middelen , die zo noodig Zyn om ons 

voor zonden , die uit drift of by verraslening 

ontflaan , te behoeden. 

AJ

BMBERWERPEH. XV. ERIEÏ. 14? 

Al wat JEZUS , door zyne voorwetenheid 

en hartenkennis , wist , moeten 

wy door ondervinding en opmerkzaamheid 

verkrygen. Wy moeten bedrogen zyn, 

voor wy kunnen , voor wy mogen onderftellen 

, dat men ons bedriegen wil. En 

hoe fyn is dikwyls het bedrog , voor al 

als het met een voorkomen van naauwgezette 

Godsvrucht gepleegd word ! wat middel 

echter om tot zo iemand te zeggen : 

Gaat weg van my Satan ! daar flaat gefchreven 

den Here uwen God zult gy niet ver* 

zoeken ? moet het niet eerst van agteren 

blyken , dat 'er zulke verzoekers tot ons 

gekomen zyn ? 

Ik befluit dus , dat , zo lang mert , 

of wilt gy , onze deugd , voor onvoorziene 

proeven bloot ftaat ; zo lang als 

Wy verrascht kunnen worden , dat zo lang 

onze deugd wankel ftaan moet , en het 

voor ons onmooglyk zyn zal onveraerpy* goc» 

te worden. By verrasfehing , uit overy- 

Uag zal een mensch , die uit God geboren 

is , nog zeer dikwyls zondigen ; hy 

die derhalven zegt, dat hy geene zonden 

van deeze natuur begaat , is een Leugenaar 

; in deezea zin ftruikelen wy allen 

in veelen. Maar verftaan wy door zonden 

' niets dan vrye , wel overlegde daa- 

K a 

d e l 3 

'

H8 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

den. Indien onverderflyk goed, die hoog 

fte trap van eene deugdzame gefteldhcid 

des harten by ous is; die gefleldbeid , waar 

door wy al het goede , 't welk in ons 

vermogen is te doen , altoos en met vaerdigheid 

doen , zo dat het ons geene moeite 

kost, zonder dat wy denken, nu 

moet ik dit of dat doen of laten , in zo 

verre dat wy , indien wy niet verrascht, 

of verftrikt wierden , altoos het goede 

zouden doen , dan geloof ik dat de Mensch 

hier in dit leven onverderflyk goed worden 

kan : want dan zegt dit, met andere woorden, 

met meer , dan , de mensch kan al 

doen wat in zyn vermogen is. Hy die al 

het goede doet dat hy kan , is in Gods 

oog welbehaaglyk. God heeft onze uiter- 

Jyke daden niet noodig ; hy doorziet onze 

gedagten , onze oogmerken , en weet 

dat een Mensch in een geheel anderen 

ftaat gefield is, dan een Engel; dat hunne 

phgten derhalven zeer onderfcheiden zyn Nu 

vraag ik : is 't mooglyk , dat hy , die 

uit zulke beredeneerde gronden , God' 

dient , en zyn geheel hart der deugd gewydt 

heeft ; dat hy dien de deugd zo 

gemaklyk , zo natuurlyk geworden is 

dat hy haar met vermaak oeffent , immer 

der zonde weder kan dienstbaar worden, 

en zyne beginzels verlaaten ? 

ZpM

ON DER WERP EK. XV. BRIEF. 14e 

Zoude een Wellustige , by voorbeeld , 

indien hy een gezet denkbeeld had , dat 

'er oneindig grooter genoegen gelegen is 

in toomelooze driften te beftryden , dan 

in te volgen ; dat een arm verleid fchepzel 

, niet aan zyne lusten op te offeren , 

maar op den weg der deugd te rug te 

brengen , het welgefteld hart veel meer 

genoegen geeft , dan het volle genot der 

volmaaktfte fchoonheid ooit geven kan ; 

zoude een Gieri gaart , indien hy begreep , 

dat weldoen , veel gelukkiger maakt, dan 

onrechtvaerdige baatzucht ; zoude een Lasteraar 

, zo hy bevatte dat 'er veel meer 

genoegen ligt in den fchuldeloozen , of 

door onbedagtheid verdwaalden , zo veel 

de billykheid toelaat , te verdedigen , of 

te verfchoonen ; dan in zynen naasten te 

hoonen en te 1 grieven , niet terftond van 

gedrag veranderen ; en dat wel voor zyne 

hoofdneiging in een gevestigd karakter 

entaart ware ? Is dit zo , waar aan ik 

niet kan twyffelen ; Hoe zal dan de braave 

Man , wiens verlicht verftand zyne 

deugd beftiert ; die alle zonden onnatmirlyk 

vindt , en zonder een fterken afkeer 

niet aan de zelve denken kan , zal zodanig 

een immer weer die daaden pleegen 

3 die hem , ten alleruiterften , ver- 

K 3 foey-


foeylyk toefchynen ? Wel dan , zodanig 

een mensch kan men, en in een wel 

verklaarden zin, met LAVATER onverderflyk 

goed noemen. 

Zie daar , myne Vriendin , eenige 

aanmerkingen over de Uitzichten in 

de Eeuwigheid. Het Iaatfte Huk bevalt onze 

vriendin best , en my ook ; evenwel 

ik lees het geheeie werk met ongemeen 

veel (maak , en;nut. Laat u met affch~kken 

om het ook te lezen , door eenige 

meesteragtige , doch weinig afdoende beöordeelingen. 

Lees , en behoude ook 

hier , alléén het g 0ecle ? Hoeveel waarheid 

ligt 'er wel eens opgefloten , i a 

het geen ons weinig minder dan dwaling 

-toefcheen ! Hy die zich intusfchen 

bedaart nederzet , om , i n een Boek , 

gefchreven , met ai het vuur en de Verbeeldmgskragt 

van eenen L A V A T E R , f ou. 

ten en gebreken te vinden , zal zeker daar 

m uitnemend wel flagen. Laat hy maar 

?org dragen, dat hy de befcheidenheid niet 

uit het oog verlieze J Lat h y overdenken, 

dat groote Geniën aan groote mfspasfen 

kunnen onderworpen zyn ; rhaar dat 

geen daaglyks verftand , geen enkeide Geleerde 

, een werk kan fchryven of gefchre- 

ven

ONDER.WEn.PEN. XV. ÉR.IEF. lyi 

ven heeft , dat verdient genoemd te worden 

by de uitzichten in de Eeuwigheid , 

van den ongemeenen LAVATER. 

Moogiyk hervat ik dit onderwerp nog 

wel eens ; nu eindig ik deezen , maar 

blyf altoos 

Uwe heilwenfehende Vriendin. 

K 4 ZES-

ZESTIENDE BRIEF. 

M Y N LIEVE VRIENDIN! 

C2 

VTeef n maar zo veele moeite niet om 

my aantetoonen dat ik in geen zes 

maanden aan u gefchreven heb; ik weet dit 

zeer wei ; en ik kan niet zeggen , dat het 

my zeer leed is , 0m dat ik nu zie, 

d 

at gy nog één talent hebt, dat tot no» 

toe voor my onder uwe verborgen fchriften 

behoorde , het talent , meen ik , 

om , met goedaartigheid , té knorren ! 

Mag * u bidden , knor nog eens op 

my, ik ben 'er puur door opgemonterd. 

Om u eenter te overtuigen , dat 'er niets 

tusfehen ons hapert , zal ik deezen zelfden 

avond aan u fchryven; myne eigenliefde 

kan het niet verkroppen J my voor 

een Kleine Giengaart uittekryten : pietje , 

Pietje Hebt gy dan in de kas van myn 

verftand gekeken ? en weet gy 0f ik nu 

wel voorzien ben ? Hoor Kind , zoo ? v 

©oit die kostelyke üapsl gedrukte en on- 

fie-

ONDERWERr-EN. XVI. BRIEF. 153 

gedrukte Bladen gezien , aandagtig gezien 

hadt, die ik , met geene kleine deftigheid , 

myne Werken noem , dan zoudt gy mooglyk 

heel anders praaten als nu ; en my 

met die aartige fpottige oogen , die gy 

zo wel weet te gebruiken toe duwen : 

- „ Hoe kaalder hoe Rooyaalder " ; ten 

minsten zoudt gy niet kunnen ontkennen , 

dat ik „ myn teering naar myn neering 

gezet heb ". Dat 's wat anders, als my 

eene kleine gierigaart te noemen. Kom aan 

dan ; zie daar , daar zit ik nu in gereedheid 

met de pen in de hand , en het 

papier we! heel netjes gevouwen , te tuu. 

ren , te tuuren : maar wat zal ik u 

fchryven ? Nieuws ? neen , geen Nieuws ! 

Hier van zoude ik u op myn gemak een 

paar douzyn reden kunnen geven , in dien 

myn knorrepotje met deeze ééne volgende 

niet voldaan was , ik weet geen 

nieuws , uw aandagt waardig , welke een 

Noordhollandfche boerin ik ook ben , zo 

heugt het my nog zeer duidelyk , dat ik 

aan een jonge Dame van uwen rang , (hier 

buig ik wat ftyf; doch echter zeer reverentelyk 

,) en uwe omftandigheden , (alweer 

eene zeer nedrige buiging , zo dat 

ik haast met myn toupet in, myne penne 

ftoot ,)'niets moet melden van zulke commune 

Chofes , als 'er in myn klein laag 

K 5 krin-

* * * * * * * * * OVER VE "R SCHEIDEN 

kringetje voorvallen ; zo als by voorbeeld. 

„ Knebs Baas is dood ; zyn vrouw en kin' 

«deren verhezen veel aan hem, want 

„ hy was een zeer eerlyk , nyvre Tim- 

„ merman ; hy muntte uit in het maken 

* V 3 n 

Testjes : Buurvrouw Aafje Ger- 

« Hts , heeft voor 't eerst haar gouden 

r y z e r 

* °° 

°Pg eha 

d ; het koste honderd 

„ en dertig guldens , zo dat het klinkt 

« als een klok. Onze Melkboer heeft dee- 

» zen nagt vier- koeyen , en een aartige 

» kleine melkboer gekregen. Alle de kraam- 

« vrouwen bevinden zich , nevens alle de 

* jongeboornen , naar wensch. Jan Buur 

* heeft de plaats van zyn Heerfchap gekost», 

enzovoord, 

. ?J f ude 2 0 

m de hondsdagen 

ongevoegzaam zyn , als 

in 't fluweel te gaan 

Het zou 'er waarlyk fraay bykomen , dus' 

aan u , Wd Ed Geboren Jonkvrouw te 

ichryven , die my niet dan van Mevrouw 

ö.e , en Mevrouw deeze , en de Gravin 

«> eene en den Baron nog al een ander, 

fchryft • die my verhaald dat gY **** op een dïné , gi nd e r op . een'/^f, 

en nog op eene . andere plaats op een Prié 

geweest zyt ; , dat gy uw Hof hebt wezen 

maken aan Mevrouw de Prinfes ; dat 

oe m die .gy hebt bygewoond zeer bril. 

lam

ONDERWERPEN. XVI. BRIEF. Iyg 

hnt was ! Neen Kind , ik zal myn nieuws 

maar voor my zelf houden , tot dat ik , 

op de eerfte Praatparty de beste , er my, 

tot genoegen myner goede Buurwyf jes , 

van kan ontdoen. Ja , trek uw aadlyk 

neusje zo met op : dit Nieuws zal my 

nog genoeg vermaak verfchaffen : de hele 

kunst beftaat hier maar in , dat ik myne 

waren ddar ter markt breng , daar men 

die brengen moet. Neem het my niet 

kwalyk ; maar nw Brief, hoe fraay die 

ook is opgefteld , en hoe hy my ook waardig 

is , zou veel minder hier bevallen , 

als het Weeklyks Nieuwspapier van Grietje 

en Dleivertje : Hy zou niet intrerfee- 

ren. Och , by de eerfte gelegenheid , 

wjerd hy gebruikt om een pyp aan te He 

ken , na dat hy wel beduimeld , en tot 

een Lont gedraait was. 

Dit artikel is ook al weer , tot wederzyds 

genoegen , zo hoop ik althans , afgedaan. 

Geen Nieuws fchryven was gezeid. 

Nu is dc groote vraag , wat dan ? Gy 

hebt gelyk , ik zou mooglyk in ftaat zyn 

om u nog ettelyke regels te fchryven , 

die u niet ongevallig zyn zouden : maar 

wat zal ik opvatten ? Ik herrinner my 

daar hoe moeylyk het valt als men ons 

aanfpreekt met een : 6 toe 9 nu moest je 

ons

156 BRAVEN OVER VERSCHEIDEN 

«n «m vat vertéllen , en men zich niet 

redden kan met te zeggen, ik weet niets 

n d e n v e r p u i 

tiklT. ° 

" e k i e z e 

» ia 

Afc^xls de grootfle moeyte ; en zo is het 

h er ook. Ik z a, u w B r i e f ^ aaQ_ 

dagt,g overlezen . . . Na heb ik al iets 

tZ° T 

0 7 f C h l 

y f t m y 

' 

> ^ -er ge. 

geëerd wordt zeker Galant Romannetjf, 

d 

«ik zelf nog niet eens by zyn naam 

kende naar dat gy 'er niets % 

?» hebt , d a n > t g e e n u z e e r / 

geVon- 

V 

- 

ergerd. 

ë e 

Ik wensch u geluk , myn Eneel lief 9 

met deeze geestgelleldheid : de fchitterende 

draaykring waarin gy u bevindt , heeft 

iw hoofd dan nog niet van zyn ftel geholpen 

l uw fpraak is nog onbedorven , 

en uw 'goed , vriendlyk , welgeplaatst 

toren 

HoT^ 

i S 

n i C C S Z y Q G W a 3 I d y v e r 

' " 

, h C t f p y d g 

' 

d a t d i e 

beuzelach- 

«ge fmaak • Cwy willen nu eens heel 

agtmoeojg Zyn , en de dingen van de 

verdraaglykfle. z y d e bef cnouw en ,) over 

welken gy en ik , zo dikwyls ; bezig wa- 

«a , zo veel veldswint , en veelen Z 0 

ongenegen als ongefchikt maakt, om de 

*hoon«e werken die Engeland, Daksdv- 

land

ONDERWERPEN. XVL BRIEF. l57 

land en Vrankryk ons aanbieden , te lezen! 

Hoe veel jonge lieden welken het aan 

geen vernuft hapert , kennen wy niet , 

welke , of niets , of flegts wat franfche 

vodden lezen ; waar in men niets ontmoet 

dan losbandige Zedenleer , en fpotten 

met den Godsdienst ! ó wilden deeze 

Jonkertjes , en deeze Petite Maitresjes , 

ons liever , van Geldbeursjes en Visnetjes 

voorzien , dan zouden zy ten minften 

hunne handigheid op eene onfchuldige 

wys toonen , en niet fnappen over zaaken 

, waarvan zy zelf geene de minfte 

oppervlakkige kennis hebben ! Ik weet 

zomtyds niet of ik lachen moet , dan 

wel "of ik my moet bedroeven , over 

eenen uwer Heren. Ik zal hem niet noe. 

men ; denklyk zult gy hem uit het volgende 

kennen. 

Dat Kind heeft , als de Lui , ook een 

reisje naar Vrankryk gedaan. Hy was altoos 

een logge lummel van een Jongen ; 

excufeer my, dat ik uwen Neef zo behan. 

del als hy verdient ; of liever , pryst 

myne openhartigheid , die my belet omtrend 

u, myne Vriendin , agterhoudend 

te zyn ! Zyne natuurlyke gefteldheid i» 

niet weggenomen ; hy is niet thuis gekeerd 

act de houding van een Baletnieester» hy 

lolt


lolt ons niet aan 't hoofd welk een figuur 

hy te Parys geflagen heeft ; hy liegt 

zelf maar heel weinig , voor een Jongeling 

die ons , door zyne vertellingen , 

hoopt in verwondering te brengen; en' 

hy fpreekt ook nog , zonder rood te worden 

, zyne lompe hollandfche taal. In ieezen heb ik met uwen Neef vrede hy is 

als alle anderen , maar die Jonker is met 

een geheel ander gebrek behipt ! Hy geeft 

zich het air van een man die denkt ; & 

en 

by vernuften van zyn foort , is denken ; 

en mets geloven , van het geen wy als 

waarachtig aannemen , juist het zelfde 

Hy zegt niet veel ; maar hy verwerft 

zieh echter veel aanzien by die Uilskuikens, 

die nog minder weten dan hy, door 

by zommige gelegenheden een veelbeduidend 

lachje , of trotsch trekje te toonen 

Dit heb ik echter gemerkt , dat ons Den 

kertje zeer laag en verachtelvk denkt over 

den mensch. Hy noemt ROCHEFOÜCHADLD 

dikwyls met véél nadruk , e n hy fchynt 

ook iets te weten van POPES Proeve over 

den Mensch. Gy kunt wél nagaan, dat 

uw Neefs harsfchenen niet keurig genoeg 

georg-niieerd zyn , om eene zeer goede 

en bepaalde verklaring te geven aan dat 

Meesterlluk van Vernuft en Poezy ? Hy 

leeft 'er mede 9 zo al» he£ gemene Volk- 

je

ONDERWERP ÉN. XVI. BRIEF. IJ9 

Je onder de Deïsten met de Heilige Schrif 

ten ; dat is, hy fcheurt 'er hier en daar 

een plaats uit", en beweert 'er juist het 

i tegendeel mede van den fchrandren au 

teur' 

Dit armhartig fchepzel geeft my aanlei 

ding om u de volgende gedagten mede te 

deelen ; mooglyk vindt gy die niet geheel 

ongegrond. 

Menfchen van eene ongezonde en zwaarmoedige 

gefteldheid, by ongeluk tyd genoeg 

hebbende , om hunnen fchryflust in 

te volgen , hebben ons meermalen de 

menfehelyke natuur zo haatlyk afgebeelt , 

dat men zich bykans zoude fchaamen , 

om dat wy tot dit verachdyk foort behooren. 

Wel verre is het 'er van daan, 

dat deeze Voorftelling ons zoude verbeteren 

; 't welk evenwel het groot oogmerk 

behoort te zyn van alle zedelyke fchriften 

; zo maken zy ons geemlyk , zwaarmoedig 

, achterdogtig , knorrig , vadzig, 

met één woord verlagen zy ons tot dat 

veragtlyk peil waar zy onze natuur , zo 

als die opzich zelf is , ftellen. 

Myn oogmerk is gantsch niet , een 

compliment aan het Menschdom te maken : 

maar

ifo B R I E V E N O V E R V E R S C H E I D E N 

maar ifc voel, ik voel aan myn eigen 

hart , dat ik niets minder dan een verach- 

Êefyk wezen ben : wee my , zo ik bet, 

door het misbruiken myner vryheid , en 

myner vermogens van denken , en redenee 

ren , worde .' Het dient my alleen tea 

fpoore , om zo goed te worden als ik 

kan worden ; en dat zo veel betekende 

gezegde van een der oude Wyzen : heb 

eerbied v 0 0 r u zdf, v e r d i e n t o n z £ h Q 0 §. 

He opmerking. 

Zeer gaarne Ma ik toe ; want de Waarheid 

eischt dit , dat 'er , aan onze oorfpronkelyke 

voortreflykheid zeer veel ontbreekt. 

De wysheid , dat Beginzef waar 

op onze zedelyke natuur eenig en alleen 

rust ; om dat zy ons aanipreeklyk msakt 

voor alle onze daden , is , dit ftaa ik 

toe , met aandoening , grootlyks belemmert. 

De voorbeelden , de opvoeding , 

de gewoonte , en mooglyk nog meer dan 

dit alles , de invloed die ons temperament 

op onze bedryven , ja gedagten , 

ja verbeeldingskragt , heeft , zyn groote 

en vermoeyende beletzels, om altoos haar 

zo te doen handelen als de Wetgever 

eischt. Het is , of zomtyds de veér van 

onzen wil verlamd is, door het genadig 

«ai fterk drukken van iets, het geen ons 

yrcemi

ÖNDERWERÏFN. XIV. ERÏEE. iGl 

vreemt zy. Dat vreemde , of, wilt gy , 

dit toevallige , tot eigenfchappen van onze 

Natuur te maken , is vry algemeen in 

zwang ! Is welgemaaktheid den mensch 

niet natuurlyk , hoe weinig recht fchootoe 

menfchen men ook aantreffe ? Maar 

waar toe dient het toch , den mensch in 

zulk een valsch licht te plaatzen ? Dat laage 

, dat geneigde tot onedele bedryven, aart 

hem toegefchreven , verwyderen hem maar 

meerder en meerder Van dat groot en 

treffelyk oogmerk , waarom het allerwyste 

i aller goedértierenfte , aller machtigfte 

Wezen , redelyke Schepzelen , uit 

niet het beftaan gaf , en toeruste met 

ve.-mpgetts, aan het redelooze vee geweigerd. 

De Reden , de Godsdienst , chze etgen 

ondervinding , vertoonen ons den 

mensch in eenen geheel anderen ftand. Zyne 

ziel is volmaaktbaar , en zal , door 

alle eeuwigheden henen zo blyven ; mooglyk 

is dit wel de grond van haar wezen l 

Wat denkt gy , myne vriendiö , Van 

zulk eenen Philofóphifchen Brief, als gy 

dit gedeelte leest ? Ik weet, dat gy my 

verftaat , en met genoegen foortgelyke 

gedagten voor uwen geest krygt, Ik heb 

11 DEEL. L ooi*

fS"2 GRIEVE» OVER VERSCHEIDEN 

ook nog niet gedaan : maar , » aanfprekeriae 

voeg , ik hier by. 

Sla , ó\ myne Vriendin ! het aandacti* 

oog uwer ziele op u z e K W a t 

gy aan? Verlangens, hier nooit te bevredigen 

; wenfchen , die z 3 ch verre bui- 

gekken ; begeertens , hier nooit te voldoen. 

Nogmeer! Een denkend vermogen, 

rvff b 

C Z i g k 3 n h o u d e n 

'«et zuiver 

verftaudelyke voorwerpen ; eene hoope die 

ons aanzet om iets , 't welk niet zinrvk *» te genieten. Dat dit geene hersfenfchimmen 

zyn , leert ons dat Boek , >c 

welke wy voor den regel van ons geloof 

en wandel houden. Laat , myne vriendin, 

geen fpotternyen , geene valfche uitleggingen, 

u in verwarring brengen, u aftrekken 

van dat Geloof, dat ons tot 

Christenen maakt. 

Ik weet wel, dat het puur de mode is, 

mm of meer deïstisch te denken ; maar 

wat hebt gy met die mode te doen ? 

Wees in dit fluk toch ouwerwets. Laat 

k ! e e d e n e n ka 

l PPen zo als het haar behaagt 

, zo gy niet goedvind om , door anders 

te zyn dan uwes gelyken , de oogen 

der

ONDERWERPEN. XVI. BRIEF. l6$ 

der menigte op u te vestigen. Als ik de 

eere heb om u te zien , mag ik my 

mooglyk eens wat fterk verwonderen , over 

den vindingryken geest der Mode , en by 

my zelf zeggen : wat is dit evenwel bedroeft 

, dat zulk een fchoon welgemaakt 

mensch op eene wyze word uitgeftreken , 

die haar zo grootlyks benadeelt in dat 

fchoon , dat welgemaakte ! maar ik zal 

« geen hair minder achten : Laat haar 

alleen niet toe, uwe manier van denken zo 

te veranderen , als zy weeklyks uw kap*, 

zei verandert ; en vergeet toch niet , 

dat vrye gevoelens zonder grond of 

onderzoek aangenomen , ons geen ftip 

waardiger maken by hen , wier agting ons 

dierbaar zyn moet. Ik ben altoos uwe 

cpregtfte Vriendin en nederige dienaresfe. 

L a ZE-

ZEVENTIENDE BRIEF. 

WAARDE VRIEND IK l 

Nu beu ik in ftaat om u een omftandi. 

ger bericht mede te deelen , betreffende 

de zeldzame Vrouw , welker vaerfen ik * 

onlangs, gedeeltelyk voorlas, dan 'ik u 

alstoen geeven konde. 

ANNA LOUISA KARSCHIN werdt geboren 

in het Jaar zeventien honderd en 

twee en twïngtig , ; 0p de grenzen van 

Neder-Silefien , in een klein en arm Gehucht 

, gelegen by Zulligau en Crosfen 

Het geheel Gehucht beftondt uit zeven 

huisgezinnen. Haar Vader, een Brouwer 

en Herbergier , was de voornaamfte perfoon. 

Zeven jaaren oud zynde , nam een 

haarer oud-oomen haar, kort voor haars 

Vaders dood, mede naar Polen ; en liet 

dit Meisje 't lezen en 't fchryven leren, 

Men vindt in de Verfaameling van Vaerfen 

, die ik thans bezit , een zeer fchoo. 

Lier-

ONDERWERPEN. XVII. BRIEF. \6$ 

Lierdicht , waar in zy hare dankbaarheid 

uitdrukt voor de zorg , die deeze brave 

man omtrend' hare Kindsheid betoond 

heeft. 

Tot haar tiende jaar leefde zy gelukkig , 

by deezen Oom ; doch toen ftorf hy : 

onze Dichtres werdt ongelukkig , en bleef 

i zo langer dan twintig jaaren ! Zy werdt 

weder by haare moeder gcbragt : eerst 

gebruikte men haar om op hare fusters 

' en broeders , allen zeer jong , te pasfen ; 

vervolgens betrouwde men haar de zorg 

toe over drie Koeijen ; al het Vee 't 

welk dit arme huisgezin bezat. Toen ontdekten 

zich de eerfle vonken van dat dichtkundig 

vuur , 't welk tot zulk eene hoogte 

en kragt is opgeftegen ! Zy vondt 

toen een ongemeen groot vermaak in het 

zingen ; zy kende zelf eenige Geestlyke 

Liederen ; en componeerde 'er zelf een , 

i op den Morgetiftmcl. 

In dit foort van Herdersleven , deedt 

! zich nog eene omftandigheid voor , die 

baar genie hielp ontwikkelen. Zy maakte , 

namentlyk , kennis met eenen jongén Veehoeder 

, die haar nu en dan een Boek 

medebragt : deeê Boeken waren de Robinfan 

, de Banije , en de Arabifcbe Verteüin- 

L 3 spa i

ICO- BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Ons jong herderinnetje doorlas, 

of hever verflondt deeze boeken ; en het 

lezen deedt haar haaren flaat welgevallig 

vinden. 

Maar dit geluk verdween wel ras - 

men dwong haar om hare Koeijen te verlasten 

; en weder de zorg over de Kinderen 

opzich te nemen. Zeventien jaar 

oud zynde , nam haar ongelukkig leven 

Iterk toe. Hare moeder deedt haar trouwen 

, met eenen Wolienkammer. Verplicht 

zynde om niet alleen haar huishouden zelf 

waar te nemen , maar ook de Wol ten 

gebruike van haren man , gereed te ma^ 

ken , hadt zy de tyd niet om de Liederen 

, die zy al werkende opflelde , uittefchryven 

$ dan alleen eenige uuren des 

Zondaags. 

Negen jaaren getrouwd zynde , florf haar 

J»an en zy herkreeg hare «evè vryheid • 

t was echter maar voor weinige maanden,' 

want haar moeder drong haar om te hertrouwen. 

In dit rampzalig huwlyk was zy 

20 ongelukkig , als een kwalyk "overeenko 

*«ende zin, en de bitterde armoede, 

eene vrouw van vernuft en eene gevoe- 

"ge ziel, maken kunnen ! Maar zelf toen 

verorak- de natuur alle de beletzelen ; haar 

geest

ONDERWERPEN. XVII. BRIEF. l&i 

eeest raakte vlot. Haar vielen enige Vaerfen 

van den Predikant SCHOENEMANN in 

handen. Deeze Vaerfen die . waarlyk méér 

blykcn dragen van eene ontftelde Verbeelding 

, dan van ware verhevenheid , ontgloeyden 

echter ten allerkragtigften de Genie 

van deeze ongemene Vrouw ; en deer 

den haar , doch vergeefsch , meer dan 

nog ooit wenfehen , om aan deeze drift 

te mogen voldoen ? Hoe weinig tyds zy 

ook hadt , zo gebruikte zy die evenwel 

tot het maken van eenige Gedichten , welke 

zy , aan hare Vrienden te Trauftad 9 

alwaar zy thans woonde , liet lezen. 

Doch , dit waren nog niets , dan von 

ken , van dat Vuur * 't welk de Zang- 

Godinnen in haren boezem ontfteken had. 

den ! 

In het Jaar zeventienhonderd vyfenvyftig 

, kwam zy met haren man , en vier 

kinderen , te Grootglogau : zy kreeg 

kennis aan eenen Boekverkoper , en las dikwyls 

, ftaande in zyn winkel. Zy las 

véél , doch zonder order , en alles onder 

en door malkander. Alle hare Vaerfen 

foonen, hoe zy , tot verbazing toe , haar 

voordeel heeft weten te doen met die 

verhaaste Le&uur : Men zou , indien 

L 4 men


men het tegendeel niet zeer zeker wist 

haar voor eene geleerde Vrouw houden. 

De Overwinningen des Konings van Pruisièn 

verbraken eindeiyk alle beletzelen , die 

haren geest dus lang gehinderd hadden eenen 

hoogen vlugt te nemen. 

De Zang die zy , 'na den Veldflag by 

Lowofits , maakte , grimmelt van de verhevendfte 

fchoonheden , en in de Ode? 

die zy naderhand van FREDERYK DEN 

GROOTEN opftelde , ziet men haar in 

volle kragt. 

Onze groote Dichtresfe bleef, ondertusfchen 

, in de naarfte armoede gedompeld 

; tot dat 'er zich , eindlyk , een 

voorval opdeedt , dat haar daar van volkomen 

verloste. 

De Baron de COTTWISTZ , een Siïefisch 

Edelman , die zich door zyne beminlyke 

en groote deugden geliefd , en 

beroemd maakt , hadt gelegenheid , om 

haar , te Grootgïogau te zien. Hare bekwaamheden 

verwonderden hem ; maar 

haar ongeluk trof z y Q edelmoedig hart ; 

hy nam haar met zich naar Berlvn ; zy 

werdt, door de Stad en het Hof, met 

ver-

ONDERWERPEN. XVII. BRIEF. l6Q 

verbaasdheid befchouwd. Zederd deeze gelukkige 

omkeering in hare zaken, heeft 

zy de beste , en meeste ftukken gemaakt. 

Lees de volgende Ode , die ik voor 

u vertaald heb , als een proef van haar 

uitmuntend vernuft. 

HET O N W E D E R. 

Geduurende den nagt tusfehen den 30 en 

3iften Augustus MDCCLXVI. 

Het komt ! het Onweder kondigt hem 

aan , door zyne brullingen. Bewolkt door 

al de duisternisfen des Nagts , en gezeten 

op drie duizend vuurige Wagens , komt 

Hy ; Hy daalt op de aarde neder. 

Zie daar , de Regeerder van het Geheelal! 

Hoort gy het? Zyn Donder 

rolt met kragt ; de Blixems , die uit zyn 

donker gewaad uitfehitteren, brengen de 

vrees en varfehrikking in onze zielen i 

Welk een geweld ! Koomt Hy , omringt 

van zyne Helden gelyk Hy kwam , 

tot' dien vreeslyken Veldflag , waar in de 

Helfche Legermagt vlood , voor het aangezicht 

hares grooten Overwinnaars ? 

L 5 Strop-

fJO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Stroomen van hagel fteenen Horten zich met 

verhaasting op de aerde neder J De Eeuwige 

flaat de wyngaartranken ; Hy flaat 

de vruchten der bomen , en de beevende 

boom zoekt zyne gedeeltens 3 zyne 

verminkte takken. 

Het gedruisch des nagels ontwaakt den 

Iosbandigen uit zyne dronkenschap. Hy 

flaat op ; ftaamelende zegt hy : ó God! 

De Woekeraar Gddert by zyne Geldkisten 

! 

De Godlogenaar is in angst , door dit 

ysfelyk Onweer : God zegt door den doader 

zyner mogenheid dat hy beftaat ; 

fchoon Hy zich in zynen geweldigen doorgang 

, nog niet wreekt aan de Godloozen. 

Neem het ter harte -, ö Berlyn zyne 

gramfchap heeft reeds een blixemfchicht (bevel 

gegeven , om , ééne uwer dorpen te 

verbranden : Zy heeft vuur doen regesen. 

De verfchrikte Inwoonders ontvlugten 

naakt uit hunne hutten. Hun kleed , en 

fpyze is door de vlam reeds verteerd En 

gy , 6 Berlyn , vind nog genade by 

God 1 

Noch-

.ONDERWERFEN. XVII. BRIEF. llfl 

Nochthans fchuilden 'er onder het rieten 

dak minder ondeugden , dan in de vergulde 

Zalen, ó Paleifen ! zegt aan de 

Misdadigen : God heeft zich hier in een 

onweder vertoond ; 

Trotfche Pynbomen , door dit Onweder 

verfcheurd » en gy hooge Eiken , 

vermeldt aan de Koninglyke Stad , dat Hy 

den Blixem zyne bevelen gaf, en dat de 

Blixem gehoorzaamde. 

God heeft zyne gewapende hand te rug 

getrokken ; het Onweer zweeg voor Hem: 

met een wenk zyner oogen verdryft hy 

den Oorlog en het Onweder. 

Indien dit , myne waarde Vriendin, 

geen Poezy is , dan geloof ik . dat men 

die elders te vergeefsch zoekt. Deeze 

ongemeene Vrouw verdeedigd , door haar 

voorbeeld , het gevoelen der zulken die 

in het Entbufiasm der Kunst geloven. De 

Natuur werkt in haar niet, dan door aanblaazing. 

De eenige ftukken waar in zy 

gelukt , componeert zy in de hitte der 

Verbeelding. Het gedwongene , en om 

go te zeggen de afwezigheid harer_Zanggo»

1^2 BRIEVEN OVER. VERSCHEIDEN 

godin wordt men altoos gewaar , in Vaerzen 

die zy , met oogmerk om die te 

fchryven , opftelde. Als iets , wat ook , 

haar aandoet , ? 

t zy in gezelfchap , 't 

zy in de eenfaamheid , dan vat haar geest 

eensklaps vuur ; dan is zy niet langer 

zich zelf meester ; alle de fpringveeren 

harer ziel zyn in beweeging , en zy kan, 

de aandrift om Vaerfen te maken , Q nmooglyk 

wederftaaa. 

Mag men haar , in dit opzicht , niet 

wel vergelyken by een Horologe , 't welk, 

op gezette tyden fpeelt zonder dat 'er 

iets aan gedaan wordt J Als het Entbufiasma 

haar , om zo te fpreken , aanvalt , dan 

maakt zy Lierzangen zonder dat zy weet 

van waar de gedagten komen ; zonder dat 

zy 'er eens aan denkt. Zy heeft dan niets 

te doen , alléén den toon en de maat te 

itellen. Terftond vloeit het geheele Dichtftak 

zonder moeite af ; en zo wel de 

gedagten , als de allergelukkigfte uitdrukkingen 

, komen zo gemaklyk uit hare 

pen , als of zy onder de dicTatuure eener 

Zanggodin fchreef. 

Men hoeft maar het armoedig leven , 

en de onguhftige omflandigheden, waar in 

zy zo veele jaaren geweest is , te we 

ten 3

ONDERWERPEN. XVII. BRIEF. I?3 

ten , om overtuigd te zyn , dat deeze 

Vrouw alle hare gaven van de Natuur alléén 

ontfangen heeft. Geene Studie , geene 

Regelen hebben hare Genie geholpen ; dit 

zult gy my zeker toeftaan myne peinsagtige 

Vriendin ? 

Onlangs zag ik haar afbèeldzels in de 

Phiftognomiekunde van LAVATER: ik weet 

niet dat ik ooit afgryzelyker gelaat gezien 

heb ! „ hare oogen " ? 6 , aie zyn 

Ook zeer lelyk , zeer rond , zeer uitftekende 

; maar echter ik zag 'er in , wat zy 

doen kan! En door dikwyls , en lang 

achtereen haar gelaat te befchouwen , gewende 

ik aan dat lelyke , en vereer de 

uitmuntende Dichtresfe , wier Werk gy 

ten minften in 't Fransch eens moest 

lezen. 

Schoon wy geen van beiden Scavantes 

zyn , weten wy echter dat de Grieken 

en Romeinen over het Enthufiasme der 

Dichtkunde zeer onderfcheideri gedagt 

hebben : maar wat zouden de laatften nu 

Zeggen , zo zy iets van deeze Noordfche 

Dichtresfe konden weten ? Hier is nu 

«en daad ; kan men het ontkennen ? 

Ik heb eens een discours gehoord "over 

dit


dit fiuk , waar van myn geheugen my. 

een groot gedeelte getrouw bewaard heeft : 

ik weet dat ik uwen denkenden geest vermaak 

aandoe , als ik het u mededeel, 

Men zeide : 

Wy moeten ons niet zeer verwonderen, 

dat wy de Romeinen deeze vraag hoorden 

doen : of de Natuur , dan de kunst, de 

fckoonfte Dicbtftukken voortbrengt ? de Ro* 

meinen vonden niets uit , noch volmaakj 

ten iets. Zy kenden zeer langen tyd gee» 

ne dan ftrenge deugden , die geenen wortel 

hadden dan de onverzaadelyke zucht 

tot overheerfchen. Door deeze drift als 

verflonden wordende , kon hunne ziel zich 

niet overgeven aan die zagte , zuivere en 

echter zeer levendige aandoeningen , die 

de geboorte der Kunften vóórbereiden , ; 

en haar tot de hoogfte volkomenheid brengen. 

De woeste Romeinen begonden niet eer» 

der het verrukkelyke hier ingelegen te be 

seffen , dan toen de Grieken' hen bemin, 

nelyker Deugden , en de uitmuntende be 

gaafdheden leerden kennen. Ongetwyffeld 

waren zy befchaamd over deeze vertooning 

; en het kwetfte hunnen hoogmoed , 

in een overwonnen volk eene meerderheid 

: 

• van

ONDERWERPEN. XVÏÏ. BRIEF. 175 

van de verhevendfte foort te moeten toeftaan 

; die naamentlyk van meerder Genie. 

Wat dceden zy ? Zy maakten zich meester 

van hunne Kunften en ook van hunne 

kundigheden. De Dichtkunst , de Toonkunst 

, de Schilderkunst , de Beeldhouwkunst 

, en de Bouwkunst , werden naar 

Romen henen gevoerd : maar de Verheeldingskragt 

, het cigenaartige , het Geestvervoerende 

, verlieten de grenzen van 

Griekenland geenszins. De Romeinen konden 

het nooit verder brengen , dan dat 

zy de naarvolgers der Grieken wierden ; 

zy vonden volftrekt niets uit. 

Om het gebrek aan vinding , gemaklykheid 

, en overvloed te vergoeden , namen 

zy toevlugt tot de opmerking , de 

ftudie , den arbeid , en de regelen. Men 

heeft niet ten onrechte de Vaerfen van 

PINDARUS vergeleken , by de baren 

eens fnellen Watervals ; en de Poezy van 

HOMERUS by eene groote breede Rivier , 

die hare golven met ftaatigheid voortrolt: 

maar HORATIUS geeft ons zyne Gedichten 

onder het afbeeldzel van een ftaaf 

yzer j die de vereischte i gedaante niet 

kan erlangen , dan na verfcheiden maal 

op het aambeeld herfmeed te zyn. 't Is 

eene bekende zaak , dat Viacitios , elken


ken morgen maar drie Vaerfen maakte, i 

en het overige van den dag befteedde 

met die te polysten. Hoe zoude het nu 

mooglyk geweest zyn , dat een volk , zo 

weinig door de Natuur begiftigt als de 

Romeinen , ooit konden geloofd hebben 

dat men in de Dichtkunde uitte munten 

alles aan de Natuur , en niets aan dekunst 

verfchuldigd ware ? 

Laten wy êenS' zien hoe het ten dee> 

zen opzichte by de Grieken gefield was, 

DEMOCRITUS was de eerfte der Grieken 

, die eene Theorie der Dicbtkunss 

fchreef. Deeze gaaf was geduurende negen 

eeuwen nimmer belast , of bedwongen 

door eenige grondftelling of regel. En 

evenwel ftiet DE;,IOCRITÜS van dea 

Zangberg af , elk dis deeze geestvervoering 

niet ondervond. Hy eischte volftrek: 

deeze mymering der Verbeeldingskragt 

deeze heftige ontroering der geheele ziel ; 

met één woord dat Enthufiasme , dat dén 

mensch boven zich zelf verheft , overbrengt 

in eene geheel andere Waereld , en 

dat , terwyl het de Reden doet zwygen, 

ja wel eens in verwarring brengt , over 

alle voorwerpen een ongemeen licht en 

de grootfte kragt verfpreidt. 

PLA-

ONDERWERPEN. XVIT. RRIEP. I?? 

PLATo ging nog veel verder dan DE- 

MOCRITÜÜ. Hy erkende niemand voo 1 

een 

Dichter , dan he:n , die de begaafdheid 

hadt om door het Enibujiasme Vuerfen opteftelien 

zonder zelf te weten wat hy zong. 

A R T S T O T E L E S ftondt toe , dat de 

Dichtkunst het uitwcrkzel is van verrukking 

, en het Ëntkujihme ; hy ftaaft die 

zyn zeggen met voorbeelden. Verfcheiden 

der grootfle Griekfche Schryvers , zyn 

het met hem eens , en wel , (zo myn 

geheugen my niet bedriegt,) S T R A B O , 

P|LUTARCHUS , Ï.ONGINUS enz. 

Dit Discours heeft my altoos zéér bevallen 

, en ik twyffel niet , of het zal 

u gelegenheid geven om het een en ander, 

waar over wy , dit onderwerp betreffen 

de , wel eens gefproken hebben , nog 

eens over te denken. 

Dwaadieid zóude het in my zyn , my. 

in eenige opzichten te vergelyken by deeze 

zonderlinge Vrouw ; Onze omftandig 

heden loopen zo zeer uitelkander , als oh* 

zé geestgefteldheid , dit is evenwel waar • 

dat ik nog nooit een Vaers maaktè , 'C 

welk de goedkeuring weg droeg , of hec 

vloeyde my als van zelf toe ; zo' dra een 

II. D E E L M Dicht-

I78 B R I E V E N O V E R V E R S C H E I D E N 

ftuk my moeite kost , is het alleen goed 

om in 't vuur' 'gegooit te worden. Ik heb 

nooit kunnen zeggen : „ nu zal ik eens 

„ een Vaers gaan maken , over dit of 

„ dat onderwerp ". Somtyds fchryf ik eenige 

hondert regels in weinige dagen , en 

'er kan een Jaar verlopen zonder dat ik 

aan de Poëzy denk ; want gy weet , ik 

lees bykans geene Vaerzen. 

Zy , die zich thans onder ons beroemd 

maken in het Choor der Dichtkunst, hebben 

zeker veel meer van HORAJTIUS en 

V I R G I L I U S , dan van P I N D A R U S of 

H O M E R U S . Dit kan wel ééne der redenen 

zyn, waarom men meermalen zegt , 

dat uwe Vriendin , als Dichtresfe , niet 

op haar eigen grond is. 't Komt my niet 

onwaarfchynlyk voor. Onze Dichters en 

Dichtresfen doen evenwel zeer verftandig , 

dat zy , hunne fterkte kennende , zich 

daar met alle naerftigbeid aan houden. En 

mooglyk doe ik ook nog al best, als ik 

ffilzwygende hoor , welke fraaye zaken 

men hier over weet op te zeggen ; want 

ik weet, helaas ! dat daar maar in 't geheel 

myn talent niet ligt. 

Wat zegt gy nu van eenen Brief , waar 

in ik u zo een hoopen Geleerdheid zend ? 

De

ONDERWERPEN. XVII. BRIEF» 170 

De gelegenheid was te verleidende om 'er 

niets van te laten blyken ! de groote 

Dichtresfe heeft my zo al , van het ee- 

ne op het andere, gebragt ; en zo gy niet 

fchrïklyk veranderlyk zyt , zal ik u 

geen verfchoning daar over behoeven te 

verzoeken. 

Hier nevens de Artz , een der beste 

Boeken die 'er misfehien in de Waereld 

zyn , en die gy , met zeer onderscheiden 

oogmerken kunt gaan lezen ; dat zo 

wel nuttig zyn kan voor uwe redelyke , 

als. voor uwe lichamelyke gezondheid : ik 

heb dikwyls in beiden opzichte my by zynen 

Leefregel verwondcrlyk wel gevonden. 

Hy is een vriendelyke Doctor , en een be» 

minlyke Moralist. Ik hoor dat zyne Vrouw 

ook zeer aangenaam fchryft ; doch heb 

nog niets van haar geleezen. Vaarwel ! 

•jeuk nu en dan aan my ! 

M a AG"

AGTIENDE BRIEF 

ZEER GEËERDE VRIENDIN! 

H oe komt het toch , vroegt gy 

my toen ik u onlangs ter loops ont- 

„ moette , " dat gy met onze Keetje wat 

overhoop legt ; ,, zulke groote Vrienden 

„ als gy altoos waart ". Ik had geene 

gelegenheid om u , zo op ftaande voet , 

die vraag te beantwoorden ; maar om u 

te toonen dat ik 'er voor u geen geheim 

van maak, zal ik die vraag , eens op 

zyn oud Hollandsch , of wilt gy , ('t 

zal 'er geen ding te erger om zyn;} goed 

Zeeuwsch beantwoorden. 

Verheelt u echter niet , dat gy magtig 

veel wonderen zult hooren ; of dat ik 

met myne Vriendinnetjes niet eens aan de 

Kibbel zyn kan , zonder haar in 't bezit 

te laten van alle die goede hoedanigheden 

die ik te vooren in haar met genoegen 

»ag: niets minder. Keetje is nog dat 

zelf-

ONDERWERPEN. XVIII. BRIEF- l8l 

zelfde braaf mensch in myne oogen , die 

zy altoos was ; offchoon ik met haar op 

zeker ftuk zeer verfchil Indien zy dat 

niet ware , dan zouden wy haar geen 

tien jaaren onafgebroken bemind hebben ; 

want een aangenaam voorkomen kan ons 

wel verrasfchen , wel eens een avond i» 

nemen , maar is niet beftand tegen eenen 

daaglyken perfonelen ommegang : dit breekt 

de betovering , indien een beminlyk voorkomen 

alles is. 

„ Kom ter zaake ", dunkt my dat ik u 

hoor zeggen. Zo zeker , acht gy dan alle 

deeze zedelyke bedenkingen , die ik u 

zo gulhartig mededeel , voor niet zakelyks 

? Goed ! ik zal my naar uwen fmaak 

fchikken. Eenvoudig , eerlyk zal ik u ons 

verfchil verhalen ; ik weet dat gy ons 

beiden liefhebt ; en dus , zonder eenzy- 

digheid ,"' zult oordeelen, 

Voorleden vrydag by Keetje , thee drinkende 

, kwam de meid van myn Heer ***, 

haar en my , tegen den anderen dag , 

op een kopje thee verzoeken , als ook 

om 'er des avonds te blyven. Weet by 

voorraad, dat de Heer * * * 's Vader , winkelknegt 

geweest is by Keetjes Grootvadei. 

Gy weet wel . hoe veel achting ik voor 

M 3 dien

1*83 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

dien braven man heb ; en gy kunt we! 

denken, dat ik die uitnoiiging met vermaak 

aannam ? Onze Vriendin talmde zo. 

wat. Toe , Keelief , zei ik , geef toch 

hefcheid , het meisje wagt ; of zyt gy 

reeds uitgevraagd ? „ Neen , zei ze , " 

maar evenwel by de Lui ! „ zyn Vader 

5, is • evenwel knegt geweest by myn Groot- 

„ vader. Ifc vind dit wat heel familiair ; 

„ doch om u niet alleen te laten gaan , 

•> zal ik het aannemen ; ten ware dat gy 

•, bedankte , dan ga ik ook niet ". Om 

my , antwoorde ik , hoeft gy 't niet te 

doen , maar ik ga 'er zeker en vast heen. 

De Juffrouw bedankte des , en ik nam de 

uitnodiging gulhartig aan Myn gelaat ftond 

met als gisteren , ende als eergisteren. 

Wei Keetje zeide ik , het fpyt my , dat 

ik in eene Vriendin, my zo waardig , zulke 

zwakheden ontdek .' Zyt gy te grootsch 

om te verkeeren met een man, wiens karakter 

zo braaf is , met een man van zo 

veel verhand , wiens vrouw zulk een hupfche 

vrouw is , wiens zaken zo geheel 

in order zyn ; zie , meisje lief, dat 

wou ik zo niet van u. „ Ja ,. zei zy , 

33 dat kon zy niet helpen , myn Heer *** 

j, was en bleef de zoon van haars Groot. 

,, vaders Barend , die zo lang voor knegt 

„ in de winkel ftond , en die zy zo dik- 

„ wyls

ONDERWERPEN. XVIII. BRIEF. 183 

wyls met kruywagens vol Lakens naar 

„ het Magazyn had zien Sjouwen. De 

Zoon gaf zich zeker wat veel airs , als 

„ hy haar op een partytje liet vcrzoe- 

„ ken ". . . Zou hy niet , viel ik haar 

in de reden , mooglyk wat fpotachtig kykende 

, dat wil ik niet ontkennen , Keetje 

zegt het ; en het zou wel kunnen 

zyn ; Zou hy niet ! Wel hoe durft de 

onbefchaamde Vent het in zyne gedagten 

nemen ? U te verzoeken , eene Dame 

wiens agterklein dochters man nog wel eens 

Burgermeester in eene onzer geen ftemhebbende 

Steden zoude kunnen worden ! 't is 

te byster. Hy is evenwel maar een eerlyk 

braaf man , hy is maar een wellevend 

verftandig man , en zyne Vrouw is maar 

uit den deftigften Burgerftand. Ik wil het 

zelf niet ontkennen, dat de man my meer 

maal eenige ellen kant of linnen verkogt 

heeft , na dat hy het , in zyn toonbank 

ftaande zelf hadt afgemeten. Keetje heeft 

Vernuft ; dat is u bekent ? zy bleef my 

niets ichuldig. 

„ Ik weet wél , gaf zy my ten ant- 

„ woord , dat gy de gaaf hebt om de 

,, dingen zó potlig voorteflellen , dat 

men 'er , of men wille of niet , om 

„ moet lachen ; doch dit verandert de 

M 4 „ zaak


„ zaak niet , en jy kund 'er van zeggen 

't geen u blieft , ik ben 'er zeer vóór, 

„ dat yder by zyn Volkje jbïyft : de Ran- 

,•> gen raken anders maar verward. Het 

Heertje heeft al vroeg in den Jongen 

„ gewild ; het ging de menfchen wel ge- 

„ noeg , maar ouwe Barends zyn Zoon 

„ met my op een gelyken voet omtegaan , 

„ daar bedankte zy zeer voor ; anders 

„ wil ik met die goeije Lui we! om- 

„ gaan , doch als met myne minderen ; 

? 3 en als men zo eens niet weet waar men 

sj heen zal , kyk dan zyn zulke menfchen 

goed. Ik wil ze ook wel eens vragen , 

„ doch met in gezelfchap -van onze foort 

Jk het. de Vriendinne uitpraten , niet zo 

zeer uit beleefdheid , dan wel uit verwondering. 

Toen zy zweeg hervatte ik , dat 

het my ten u'tcrfte leed deed , haar befmet 

te vinden van eene lage , en by 

ons zeer kwalyk gephatftc grootschheid : 

Dat ik haar verzogt eens met bedaardheid 

te overwegen-, of het billyk was, op 

deeze wyze te denken over een' man als 

de Heer *** : Dat zy immers wel wist 

dat zy , in ons Land allen Burgers onder 

elkander waren ; dat zy te veel verfland 

hadt om niet te zien hoe veel recht 

de Heer * * * hadt op de achting van 

brave menfchen ; en ik verzogrhaar ernstig

ONDERWERPEN. XVIIl. BRIEF. 1% 

tig , om deeze zwakheid te overwinnen. 

Maar om niet al te ftreng te worden , 

voegde ik daar by wie weet , Keetje , 

of uw overgroot Vad^r n et wel in de Winkel 

by Barends Vader voor knegt diende ; 

en of myn oud overgroot Vader , niet 

uit een arm Land naar dit ryke Holland 

•kwam , zonder iets me.'e te brengen dan 

een eerlyk hart , en een geoeffend Vernuft 

: twe? meubelen , -myn Kind , die 

hem hier , vóór hy fortuin maakte , zeer 

wemig aanzien zul'en verworven hebben. 

Gy hebt immens de Geflagtboom vr.n den 

Engelfchen Spectator wel gelezen. Het hielp 

niets , Keetje was boos om dat ik met 

haar lachte , en ik lachte om dat Keetje 

boos wietd. Eene diepe ftilte volgde op 

dit gehaspel. Keetje naayde zonder opzien , 

en ik vermaakte my met de bloemen in 

het behangzel. Kort daar aan ftond ik op, 

en affcheid nemende , wenschte zy my 

morgen avond véél plaifier met myn gezellchap 

; en ik haar met haar t'huis 

zitten. 

Hier eindigd het verhaal ; dat het niets 

zakelyker behelst is myn fchuld niet ; en 

dewyl gy my niet om een Dichtftukje , 

maar om het verhaal van eene gebeurde 

zaak gevraagt hebt , heb ik u als Histo- 

M 5 

r i e 

*

, h e e f c K e e t 

I8Ö BRIEVEN OVER, VERSCHEIDEN 

riefchryffter bedient. Oordeel nu zelf • 

J' e 

gelyk « of heb ik gelyk ? 

Maar wat vraag ik ! I n dit opzicht kunnen 

wy niet verfchillen. Hoor , Wy moeten 

ons trotfche fchelmpie die binken uit 

het hoofd praten. Zy is te goed om zulke 

gebreken te voeden , en zy zou , indien 

zy dat airtje afieide , zo bemind zyn 

als zy verdient bemind te worden, om 

zeer veele en goede hoedanigheden. Heeft 

Keetje u gezegd, dat wy knorrig op elkander 

zyn ? Ik neem het haar niet kwalyk 

Onzer beider achting voor u maakt dit 

zeer natuurlyk. Lees haar deezen eens 

voor , en zy zal erkennen dat ik u de 

zaak eenvoudig hebbe medegedeeld. 

Maar dewyl wy nu op dit onderwerp 

zyn , moet ik u eens vragen , ( g y z y t 

zo veel ouder, en wyzer als ik ben) , 

van waar toch dat vooroordeel , dat menfchen 

, die, langs de eerlyke wegen van 

naarfligheid en braafheid , tot den hand 

van welgezeten burgers zyn opgeklommen, 

onderdoen moeten voor hen die 'er niets 

toe gedaan hebben , dat zy in dien .(tand 

zyn ? Is dit vóóroordeel, niet een dier 

vreemde Hinkende gewasfen , die in onzen 

Vaderlandfchen Vryen grond door deneen 

of ander verwaanden vreemdeling geplant 

zyn }


zyn ? Komt 'er onder ons Burgers , meer 

derheid te pas ? Wat is toch rang voor 

een ding in een Land van Negotie ? 

Nooit hoor ik het zonder lachen in den 

mond van ccn Aptckers- of Koopmans 

Vrouw. 

Mag onze Vriend Heuschhart , dat 

goed 't welk hy door zyne bekwaamheden 

en vlytig waarnemen zyner zaken wint , 

niet zo wel tot zyn nut en vermaak gebruiken 

, als uw Buurman Geldlof zyn 

goed gebruikt , dat , by zyne komst 

in de waereld, reeds voor hem gewonnen 

was ? Wie van beiden heeft 'er het meeste 

recht op ? Is het niet billyker, dat iemand 

, die zyn meesten tyd in zyne zaken'doorbrengt, 

nu en dan eene uitfpanning 

, naar zyn onbedorven fmaak gefchikt, 

neemt, dan die aanzjenelyke Nietsdoender , 

die in den Oogst van een halfdoufyn 

Vaders , Grootvaders , Oomen , en Ne. 

ven, op zyn floffen is getreden ? Waarom 

mag de voorname Winkelier of Koopman, 

die tot vermoeijens toe gewerkt heeft , 

en nu zich bykans in 't zweet loopt , 

om de fchuit nog te krygen , zo wel niet 

in de roef zitten , als die luije Rentenier 

, die den gehelen dag niets gedaan 

heeft , dan eeten , drinken , rooken en 

ee-


een Cctoant lezen , en die nu in zyn 

koets gemaklyk komt aanvyden ? Wie verdient 

onze meeste achting , hy die veel 

gelds hebbende , méér wat Negotie doet 

om eenige bezigheden te hebben , en om 

dat geld winnen toch altoos zoet is , dan 

wel om zyne Stad of Land van nut te 

zyn , door eene menigte armen werk te 

bezorgen ? Of hy die kan zeggen , ik 

ftond in den winkel , of op het kantoor 

by den Heer. — Ik heb wel duizend ftukken 

linnen naar zyne kalanten gekruidt ; ik 

deed myn best om den winkel kundig te 

worden , behartigde myns Heers zaken als 

myne eigene : Begon naderhand in 't klein; 

het gelukte my ; de lieden zagen dat ik 

een eerlyk gefchikt man was , ik kreeg 

zeer veel te doen ; ik zette myne Negotie 

uit ; en door 's Hemels zegen kan 

ik nu myne fchulden zo wel betalen, als 

iemand in de waereld. Ja ik kan nu , met 

myne Vrouw en Kinderen , even zo wel 

als myn voorgaande Baas , het aangename 

van dit leven in ordentelykheid genieten ? 

Het gezond verftand plaatst den gewezen 

knegt boven hem , die , alleen om bezigheden 

te hebben , wat Negotie doet. 

Ik ontken niet , dat zy , die op deeze 

wyze fortuin gemaakt hebben , ook niet 

dik-

ONDERWÉRPEN. XVIII. BRIEF. T.89 

dikwyls aanleiding geven tot de onbillyke 

bejegeningen die my zo hinderen ; en dat 

wel op zeer onderfcheiden wyzen : Zy 

plaatzen zich, of beneden , of boven dien 

ftand waar in zy ftaan moesten. 

Aan huunen tegenwoordigen ftaat ongewoon 

, hunne voorledene omftandigheden 

bewust ; overtuigt dat veelen der geenen 

die met hen omgaan en gezelfchap houden 

, hen in hunnen floovigen tyd gekend 

hebben , zyn zy Schroomvallig , nemen 

een onnozel , of kruipend voorkomen aan; 

fchynen zich en hunne eigen minderheid 

wel bewust. Zy zyn , tot laagheid toe, 

gedienstig , denken dat ydere beleefdheid, 

die men hen bewvst , eene befpotting is 

met hunnen voorigen , of met hunne ongeschiktheid 

in hunnen tegenwoordigen ftaat. 

De onbeleefden en de fpotters doen met 

die bedeestheid hun voordeel , juist om 

dat zy zich niet durven doen gelden. De 

onbevoegtheid voor de verkeering met de 

groote waereld moet ons in menfchen van 

een gezond oordeel , ja zelf in Kooplieden 

die gewoon zyn met veele menfchen 

omtegaan , niet al te zeer verwonderen ; 

of tegenftrydig fchynen. By lieden van 

fmaak of Negotie , zullen zy wél, en met 

eene zeer goede houding, fpreken, wyl zy 

ver»

ÏQO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

verzekerd zyn , dat zy fpreken over dingen 

die zy verftaan ; om dat zy daar belang 

in nemen. Maar agter den toonbank , op 

het Kantoor , of by de Boeken krygt 

men dat aangename , losfe , innemende 

voorkomen niet, 't welk zo veel onzer fatzoendelyke 

lieden tot aartige beuzelaars , 

en zo veele jonge Dames tot allerlieffte 

fnapfterrjes maakt. Op de Beurs leert men 

ook geen Complimenten : men fpreekt daar 

meermaal regt plat hollandsch ; en fchoon 

men daar wat meer vrymoedigheid aan wendt 

dan in een eenzellig huislyk leven , die 

vrymoedigheid is toch geheel Koopmans; 

en gaat doorgaans glippen, als men op eenen 

vreemden grond is. 

Om die reden zoude ik alle menfchen, 

die zich , door 't gelukken hunner haarüigheid 

, boven dien rang verheven hebben 

waar toe hunne geboorte en opvoeding 

hen eigentlyk gefchikt had , vriendlyk 

raden , dat zy met hun gezond verhand 

toch altoos raadpleeeen. Dan zullen zy , 

ten minften , geen fouten tegen de ware 

wellevenheid begaan ; of wilt gy , tegen 

dat gene , 't welk by alle wel opgevoede 

menfchen als betaamlyk geëerbiedigd wordt: 

maar dan zullen zy ook nooit voor eenen 

.tykeren dan zy zyn, laaghartig kruipen, ee- 

nig


nig en alleen om dat zy eens knegts in 

die familie waren. 

Ik heb myne Vriendin ook meermaalen 

opgemerkt , hoe de ambagtsman , de 

knegt ., of de kruijer oordeelt , over de 

ftandsverbetering hunner Lotgenoten. Zo 

dra zien zy niet dat iemand , uit zyne zo» 

genaamde laagheid , wordt opgebeurd , en 

boven hun geplaatst, of zy wanen zich 

verongelykt , en verdenken hunnen makker 

van zulke ftreken , die , naar hun begrip 

, alleen in ftaat zyn om fortuin te 

doen maken. De eene zegt : „ Ik hoor 

dat myn Heer hem geld gefcho-^ 

ten heeft , en dat hy daar mede begonnen 

is ; " een ander gelooft, dat zo men 

hem ook de vereischte penningen gaf , dat 

hy dan ook wel zoude voortkomen, terwyl 

de goede Kaerel niet eens begrypt , dat 

geld , zonder de noodige bekwaamheden, 

niets kan uitwerken. Alleen zien zy, op 

Hendriks of Jans voorfpoed , met nydige 

oogen ; zyne befchaafdheid is trotschheid 

, en zy fchempen kwaadaartig op zy 

nen voorigen ftaat. 

Veelen der fatfoendelyke Lieden , heb. 

ben hier door eene reden te meer , om 

met zo eenen man niet te verkeeren, Want 

zy

IJT2 BRIEVEN OVER V E RS C H E J'DEN 

zy zyn , gelukkig , zó kort van geheugen 

, dat zy zich dikwyls niet kunnen 

herinneren , welk een flag van een man , 

hun eigen Vader toch geweekt is ; en een 

naam verzonnen , of van hunne geboorteplaats 

ontleent hebbende , plakken zy 

zeer tranquil een Wapen op hunnen Koet- 

- zen en ryden naar hunne Buitenplaatzen 

zo wel als de beste onzer oudfte en waardigfte 

Familien- 

Dit zyn nog alle de moeylykheden niet^ 

waar mede een man,- die uit eenen lagen 

ftaat te voorfchyn treed, te ryden heeft. 

Elk die niet boven afgunst is , en het 

minder welgaat is zyn vyand. Hoe veelen 

worden 'er , denkt gy , niet gevonden die 

uit overtuiging zelf van zyne zedelyke 

meerderheid , of verhevener verftand , 

weigeren hem dat recht te doen, waar op 

hy eene zeer goede aanfpraak heeft ? Zy 

die dus handelen zien zelf wel dat ryk , 

en in eene reeds gevestigde Familie geboren 

te worden , hun geene perfoneele 

waarde kan byzetten ;• en het grieft hun 

hoogmoedig hart, dat de bediende van een 

Vader of Oom , zyne goederen naast 

des Hemels zegen te danken hebbe aan 

nyverheid , doorzicht en ftnkte eerlykheid, 

zy zien wel s dat een nog ryker dwaas 

of

ONDERWÉRPEN. XVIII. ItRIEF. ï£$ 

of flegt jnensch , uit hoofde van zyn 

Geld , nog meer recht heeft, dan zy op 

de eerbewyzingen hunner minderen , in 

dien geld en familie dat moeten aanbren- 

gen. Het is voor hen ondraaglyk , dat 

hy, die zy voor twintig jaaren met al de 

verachting vih eene zogenaamde, meerder 

heid om" een boodfchap zonden , en wiens 

braafheid zy nooit met onderfcheiding heb 

ben ontmoet , mi een welgezeten , wel 

geacht man is , die, döor alle brave men 

fchen , met genegentheid en goedkeuring 

befchouwd wordt ; Ja wiens wel Opge 

voed , en niet arm Kind , mooglyk nog 

met een hunner kleinzonen een paartje zal 

worden , zonder dat een verftandig mensch 

des Jongenheers keuze kan laken , ook ten 

opzichte van zyn tydelyk beftaan. 

Gy zyt nü met my verzekerd , dat on 

ze Vriendin, in de zaak waar over wy 

verfchil hebben , ongclyk heeft ; maar 

zy zal haar misflag zelf zien , en , zo ïk 

haar eenigzins ken , verbeteren. 

Hoe zeer ik nu echter op de zyde dee- 

zer te dikwyls verocgelykte lieden ben „ 

zo fta ik even gereed toe , dat veelen 

zich niet veel beter behandeling waardij» 

J4 DEEL, ft " **f

194 BRIEVEN. OVER VERSCHEIDEN 

maken. Als ik my door eerlyke middelen 

boven myn eigen ftand heb weten te verheffen 

, daff ben ik , als een braaf 

mensch, achting waardig; maar om de achting 

en vriendfchap der zujken te genieten tot 

wier ftand ik ben opgeklommen , moet ik 

my ook gedragen , zo als de beste Lieden 

van dien ftand zich gedragen ; maar indien 

Jk uit grilligheid , eigenwysheid , of gemaakte 

nederigheid , of uit eene zoete 

zucht om byzonder te zyn , by fatfoen- 

Ivke menfchen in een flordig gewaad , 

en eene geheel onvoegzame houding kom; 

wanneer ik , door een platte Janhagelag- 

"ge taal my wil uitdrukken , dan moet ik 

niet eisfehen dat het Gezelfchap my handde 

a!s een fatfoenlyk man, maar dat men 

my verzende naar lieden die my zullen behandelen 

, op een wys waar op ik meer 

gezet fchyn. Ik heb zulk pen genegen 

Irirt voor deeze nuttige cn werkfame le. 

den der Bargery , dat ik hen het volgen' 

de nog wel eens in bedenken wil geven. 

Doen zy wel voorzichtig ; beantwoorden 

zy wel aan de verwagting , die wy 

van hunne meerdere bekwaamheden hebben 

opgevat, als zy, by voorbeeld, door 

kleeding , levenswyze en uitfpanningen , 

aich, geheel en al fchikken naar hen 3 

die ,

•ONDERWERPEN. XVIII. BRIEF. ÏOJ 

die , ja , in zekeren opzichte met heö 

•gelyk zyn , doch die gegoed genoeg zyn » 

om eens een merkelyk verlies hunner middelen 

zonder veel hinder te ondergaan ? 

Behooren Winkeliers , Kooplieden niet altoos 

te zorgen om een Jaar of meer voor 

uit te zyn ? Zouden zy dus niet veel 

wyslyker doen , al waren zy (dat zy 

nooit zyn kunnen ,) al eens verzekerd dat 

hun handel gelukkig zoude blyven voortgaan 

? Ik erken dat men in een vry Land, 

zo als als het onze, aan zyne medeburgers , 

ftrikt gefproken , geen rekenfehap hoeft te 

doen , maar dat men dragen en verteren 

mag al wat men kan betaalen : Daar is 

evenwel nog eene reden waarom ik dit ontraade. 

Menfchen die in ruime en aanzienlyke 

omftandigheden ter waereld kwamen , zyn. 

aan zekeren overvloedigen en prachtigen 

Leeftrant gewoon. Hunne kostbare kleding, 

hunne uitfpanningen , doen hen ni etaan ; 

zy zyn dat gewoon. Zy bedoelen hier 

door nooit zich te onderfcheiden : (ik 

fpreek van een gezond oordeel) Dit kan 

men niet zeggen van hen , die , uit een 

bekrompen en onbekenden ftaat , tot 

«vervloed cn aanzien opryst , wanneer zy 

N.2 die

m BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

door kleeding , het geven van groote Partyen 

enz. het zeil zo hoog in top haaien 

ais maar enigzins mooglyk is. Hy doet 

dit niet uitgewoonte , en zonder 'er haast 

aan te denken , maar hy heeft hier mede 

zeker bedoeling. En welke is die bedoeling 

? Zeker geenszins de achting 

van brave wyze mede burgers , want die 

befchoiwea den mensch op zich zelf, 

en fchatten hem nooit naar zulke uiterlyke 

bedryven. Wat is dan zyn oogmerk ? 

de gunst , de achting , den gemeenzamen 

Ommegang van , en met hen , in 

wier rang zy gekomen zyn. de goedkeuring 

der waereld die den Mensch beoordeeld, 

naar de mindere of meerdere vertooning 

, die hy maakt. Past nu zulk een 

oogmerk aan een verftandig man ? En al 

was dit zo-eens, is dan het trotfeeren 

(want men trotfeert immers lieden van een 

klein verfland , als men hen in uiterly.ke 

praal al te naby kruipt !) het ware 

middel om hunne genegenheid te winnen ? 

geenzins ! dus doende wekt men hunne 

kinderachtige nydigheid maar -les te meer 

op. Wilt gy het dan in de verkeering 

met zulke menfchen draaglyk hebben , 

kleedt u minder opzichtig, minder modieus. 

•Lasea uwe zeden , uwe ware , en op 

- „ de

ONDERWERPEN. XVIII- BRIEF. IQ?' 

de' betaamlykheid rustende wellevenheid , 

u verheffen boven al die wisfewasjes die- 

in 'c oog loopen , en u geen hair beter 

maken. « " 

Dat een fier Kantoorknegtje zich des 

zondaags eene eenigzins militaire opfchikking 

bezorge , en zo het een plaifierreisje 

van een halven dag neemt , 'er een aartig 

coquet degentje by voege ;' dat een 

Jong Koopman een Henryquatre aantrekt a 

en met dito gespens op de

3p8 "BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

ben verzekerd dat 5y wel fpoedig zien 

zal, dat zy dit maal ongelyk heeft. Ik 

ben , met eene zeer gevestigde achtirjg | 

voor u, 

Uwe oprechte Vriendin. 

NE-

NEGENTIENDE BRIEF. 

WYNE WAARDE EN GELIEFDE VRIENDIN ! 

2ü

20O BRIEVEN O VER VERSCHEIDEN -. 

Wli /lij. d' '. I ]r >- ' '\ 'l 

lep. Men moet n derhalven altoos met de 

keurigfle omzichtigheid behandelen. Maar 

zoudt gy , myn Lief , niet zeer onge 

lukkig zyn-, indien gy om uw zwak %- 

chaam niet te hinderen , gevleit wierd in 

zulke gebreken , die uw fchoon karakter 

ontfieren ? Ben ik .uwe Vriendin niet ? 

en hebben wy elkander niet belooft , om 

getrouw te handelen , ook ten koste van 

eene mqeylyke vlaag ? 

• Lees dan deezen ; maar bedaart ; geen 

drift, geene verdenking ; niets haatiyks 

kome er by u op , uw eigen belang 

e»scht dit : denk véél méér dat ik uwe 

Vriendin ben , en dat ik pleit voor ie 

mand , die gy onuitdruklyk lief hebt 

en die , naar uw eigen zeggen , veel a{ 

te gunftig over u denkt. 

Om u zo zagt, my mooglyk is, te be 

handelen , om u alle uitvlugten te belet 

ten , zal ik eens iets veronderftellen , 

van welks tegendeel ik echter volkomen 

verzekerd ben. Wel dan ! Ik v eronder/lel 

dat onze Vriendin u beledigd heeft. Ge 

looft gy nu , zelf wel , ter goeder 

tfouw , dat zy eenig oogmerk hadt om 

dit te doen ? Is 'er dan tusfchen u ,, 

voor af, iets voorgevallen, waar uit gy dit 

kunt

.ONDERWERPEN. XIX. ÜP IE F. «gf* 

•kunt opmaken ? Gingt gy beiden voofle- 

ên week nog niet van r elkander met al 

de oprechte hartelykheid van twee Vrien- 

.dinnen, die elkander liefhebben en achten ? 

Ontfingt gy nog gisteren elkander niet met 

•'de grootfte blydfchap ? Dit alles is immers 

wddr ? Toon my nu eens de moog • 

lykheid , dat zodanig eene Vriendin in 

ftaat zoude kunnen zyn, om u opzettelyk 

te beledigen. 

Hier dunkt my , hoor ik u dus fpreken 

: „ Met of zonder oogmerk , zy 

heeft my beledigd , en dat wel op 

„ eene zeer gevoelige wyze ". Wat 

heeft zy dan toch gedaan ? Vraag ik. . , 

Wil ik het u eens eenvoudig; zeggen ? 

dit : zy heeft u gezegd , dat het laagheid 

in haar zoude zyn , al het gebruik 

te maken van uwe edelmoedigheid 

, van uwe hartroerende Vriendfchap 

, dat zy 'er van zoude kunnen 

maken , in hare om Handigheden , en 

dat wel te méér , om dat het Lot u gehecht 

heeft aan eenen man , die , ja ; 

zyne deugden ook heeft ; maar die geen 

denkbeeld kan vormen van uwe welbeftierde 

milddaadigheid , die uit , uwen overvloed 

altoos mededeelt. Waar is hier nu 

het minfte trekje van belediging ? Hoe

tot BR-EVEN OVER VERSCHELDE» 

dikwyls heeft zy dit, en in veel faker 

woorden gezegd ; en altooos hebt gy dec- 

!f h 

* r e w z e 

y 

v a 

" denken goedgekeurd. 

•Hoe kon zy dan vermoeden , - dat dit ir 

n 

" > juist , zoude beledigen ? Zou het 

met laag j n my zyn , indien ik alles aannam 

't geen eene Vriendin my aanboodt ; 

hoe edelmoedig 0ok dat aanbod ware ? 

En fchoon het voor my vernederend zyn 

zoude, alles aan te nemen, zo volgt 

daar immers niet uit, dat zy m y dit aanbied 

om my te vernederen ? In dien ver, 

keerden zin hebt gy echter haar zeggen' 

Opgenomen, en zy , wier blymoedig hu. 

meur ' niet befland is tegen zulke onaangenaamheden 

, moet , met traanen , boeten 

het geen gy j als wettige gevolgen , 

uit haar zeggen , 

afgeleidt { 

vry eigendunkclyk , hebt 

Is dit nu gedaan naar die zedejykheid 

die gy anders zo zorgvuldig betragt ? 

Ook omtrent, zulken , die u wel eens het 

recht fchynen t e geven , om zo heel 

naauwgezet niet omtrent hen te handelen 

J 

Di' alles- kan echter nog zo wat halt 

en half door den beugel; wy zyn niet 

altoos even redelyk , en wy wrekên. wel 

eens

ONDERWERPEN. XD£. BRIEF. 203 

eens op deeze , 't geen een ander ons 

gedaan heeft : mooglyk om dat wy de 

eerfte ontzien , en door te voorzien dac 

het met de laatfte wel weêr zal by komen 

? Lachen wy niet wel eens om iets 

dat ons morgen moeylyk zoude maken ? 

Dit , myne Vriendin , zyn weer van die 

vernederende waarheden , die ons onze 

onbeftendigheid en zwakheid zeer duidelyk 

'vertoonen : Maar , daar is iets ; ik kan 

het niet helpen , ik moet het zeggen 

, iets onnatuurlyks ," in zich te verharden 

tegen de allerernftigfte betuigingen 

van onfchuld , en ontkenning dat men zo 

een oogmerk hadt , als men ons toefchryft 

, vooral , wanneer onze beste 

Vriendin die' betuigingen doet ; Dat men 

ongevoelig is omtrent alle de heufche behandelingen 

van' haar, die ons op het tederst 

bemint , dat men in ftaat is om verftoord 

tc blyven ,' als men ziet , dat die 

Vriendin , ter liefde van ons , tegen hare 

eigen gevoeligheid werkt , en dus haar 

éigen aart beftryd , terwyl zy alle hare 

poogingen aanwendt, om ons , door blymoedige 

gedienftigheid en zagte woorden 

, te doen bedaafen. Is myne Vriendin 

uit alle Vrouwen niet die gene, die 

gy het hoogst waardeert, en voor wie 

gy de allerfterkfte genegenheid hebt ? Ik 

ftond

èi>4 BRIEVEN OVER VERSCÖEÏDBfr 

ftond verfuft' , ziende dat zelf hare ftiltetraanen 

uniet zouden bewegen. Wat kon, 

zy toch, door aüe z;gre en vriendelvk* 

bejegeningen , van u verwerven ? dit s 

j, Nu , ik zai u nooit benadeelen ; vrees 

daar niet voor. " Hier in. niet eenige > 

uuren te volharden , maar een groot gedeelte 

van twee dagen en eenen gehelen nagt. 

Is dit drift ?• ó kon de ik dit zeggen. Onze 

Vriendin is driftig ; want' zo ras 

heeft zy niet misgetast , of zy verzoekt 

om verfchoning , en verbetert , oogen. 

bliklyk , alles. Neen myne Vriendins 

drift duurt zo lang niet. Maar bedaart 

te befluiten : j yik zal myne gewezen 

3j Vriendin , al den dienst doen die ik 

„ haar te vooren bewees , ik zal by haar 

„ komen , en haar by my ontfangen , 

„ maar de hartlykhcid zal 'er buiten blyven 

" ! In 't voorbygaan : Kent gy 

Uwe lieffte Vriendin dan nog zó weinig , 

dat gy haar in ftaat kent om te kunnen , 

bm te willen verkeeren op eene gemaakte 

en ftyve manier met eene Vriendin, waar 

aan haar hart zo zeer gehecht is ? 

•.Zo, gy nu dit gedrag in een ander 

zaagt , zoudt gy dan niet moeten toe- 

ftaan , dat dit geen haastigheid zyn kan. 

Stoute. Vriendin ! Was is het dan ? Is 

' • i hier

ONDERWERPEN. XIX. 'BRIEF. 50

2 0 5 F ' B R I E V E N O V E R V E R S C H E I D E » 

willen wy het voor een ander niet weten 

, ook dan als wy reeds zien dat wy 

waarlyk ongdyk hebben. Op dat tydpunt', 

waar in wy dit beginnen te zien treden 

Pligt en Neiging ten ftrydperke. Wy durven 

niet kwaad blyven, en wy willen ons 

nog niet goed vertoonen. Wat verzinnen 

wy nu om dit te fchikken , en Neiging 

met Pligt te bevredigen ? Wy behandelen 

den perfoon met wie wy in verfchil 

waren , met alle uiterlyke beleefdheden ; 

wy.zyn zelf véél oplettender om dienst te 

doen, dan immer te vooren. Hier mede 

pogen wy aan onzen Pligt te voldoen; terwyl 

onze houding , ons gelaat , onze 

oogen , zo deftig zo flatig zyn , als of 

wy waarlyk by ons zelf meenden gelyk 

te hebben , en uit groote infchikkelykheid 

handelden ; Hierdoor vleyen wy onze 

Neiging. 

Bedrieg ik my niet zeer , d:n is dir 

tegenwoordig uw toeftand. Maar ! gy z y t 

verftandig , gy zyt deugdzaam , uw hart 

pleit voor uwe liefde Vriendin. Neiging 

moet voor Pligi wyken ! Trotsheid geeft 

het op , de verkeerde fchaamtc Iaat los j 

en gy myne Vriendin valt uwe verongelykte 

Vriendin om den hals. Nu ftort gy 

traanen , nu weet gy geene woorden te 

vin-

ONDERWERPFN. XIX. BRIEF. 20? 

iÖS BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

maken. Zal dit haar eindelyk gelukken * 

waar blyft dan nu de Grootsheid ? Werkt 

gy echter , uit een edeler beginszel. 

Laat u overtuigen ! en verheug ons fpoedig 

met een bezoek. Wy zyn alle oogenbhkken 

gereed om u met liefde te ontfan-: 

gen. Want wy zyn en blyven uwe oprechte 

Vriendinnen- 

TWIN-

TWINTIGSTE BRIEF. 

WAARD' Ë-VRIENDINNEN! 

Denkende aan het geen eergisteren by 

u , tusfehen ons, is voorgevallen ; ont. 

Eng ik uwen brief; toen nog niet kun" 

n'ende befluiten om myn misnoegen af te- 

Weken. Ik wist niet of ik dien zoude 

lezen of niet : Juffrouwen die aan den 

ken en redeneeren gewoon zyn , (zo dagt 

ik ,) kunnen my ligtelyk voorby praten. 

De Nieuwsgierigheid deed my echter het 

zegel losbreken. Ik las : „ waarde en ge- 

., H''fdê Vriendin " ! Terftond kwam my 

voor den geest , hoé dierbaar my dien 

naam nog zo onlangs ware ! ik voelde 

ook dat .die naam my nu nog gansch niet 

onverfchillig was. Voortlezende kwam my 

in gedagten, of ik ook die minzame aan- 

fpraak niet wel meerder aan myri ongefleld 

lichaam , en daardoor al tê\ gevoelige \ztelè , 

te danken hadde , dan aan de genegen 

heid van haar , die my dus gelieft te 

ll. DEEL; O hoe-

2IO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

noemen. Ik merkte , vervolgens , dat de 

voorwaarden van deezen zo beleefd begonnen 

Brief daar op uitkwamen , daar ik 

het wel verwagtte : Dat , naamlyk , uwe 

waarde .en lieve Vriendin , [de fchuld 

van alles zoude krygen ; ik was echter 

zo zeer als ooit ongenegen om dit toeteflemmen. 

Ik leide den Brief by my op de 

tafel ; geheel en al uit myn humeur , en 

niet wetende of ik d : 

en wel wiide voortlezen. 

Ik deed het echter , en vond het 

geen ik geenszins dagt te zullen, vinden. 

Wat was dat anders , wat kon dat anders 

zyn, dan dat ik fchuld had in myne 

eigen oogen ? Het ging vervolgens , mee 

my , zo als gy gemeld hebt. Myn hart 

klopte ; her was goed dat ik alleen was , 

want myne traanen vloeyden in eene groote 

menigte ; ja , ik fnikte van droefheid. 

Ik bedank" u waarde Vriendin , duizendmaal 

bedank ik u , voor dien trouwhartigen 

, dien eerlyken brief, fcu voelde 

ik eerst, wat ik myne uitverkoren Vriendin 

had aangedaan ! Ik zag nu, hoe de traanen 

tegen haren w;l uit haare oogen fprongen 

, toen zy zag dat ik, noch door vrolyke 

invallen , noch door ermlige betuigingen, 

te verzetten was. Lieve z ei 1 

hoe goed was zy ! hoe bezorgt voor 

my! Zy beproefde alles ; doch , vrugt- 

loos 1

ONDERWERPEN. XX. BRIEF. ?H 

loos ! Ik zag alle hare waardy ! hare 

aangename verkeering , waar op ik verliefd 

ben , haar onvermoeide oplettenheid 

bm my in alle omftandigheden te troosten , 

te helpen , te vervrolyken ; noe konue 

ik het zo lang uithouden ! ik verfoeide 

my zelf ! hoe gaarn ik , opdat zelfde 

oogenblik ; haar gedrukt had aan een hart, 

dat haar onuitdruklyk liefheeft. 

Ik zie nu myne fout ; dees is my hartlyk 

leed ! ik zal uw beider achting niet 

verliezen ; want ik zal dit gebrek met 

óplettenheid tegengaan , en om dat te 

overwinnen den Godsdienst en de Reden 

om hulp fmeeken. Grievende overdenking 

! ik moet wel in uw beider achting 

gedaald zyn , daar ik my zelf veel minder 

acht . . . Myne aandoening over het 

gebeurde belet my hier meer by te voegen 

, dan dit , dat ik morgen middag 

denk uw gast te zyn , wyl ik nog alleen 

thuis ben , en dus kan befchikkeri. 

over mynen tyd. Ik kan echter niet eindigen 

, ' zonder myne verongclykte Vriendin 

het volgende te fchryven : ö Myne 

Vriendin , hoe bemin ik u ! hoe acht ik 

u om die edele wy-zé van denken,.die my , 

20 onredelyk , op u misnoegd maakte 2 

Vergeef het my ; maar dat hoef ik niet 

O 2 te


te bidden. Ik weet dat gy bedroeft zyn 

kunt , zonder ééns in uwe gedagten te 

nemen of gy u verliooren moet ? Hoe verlegen 

ben ik reeds om u te zien I al uwe 

innemenheid zal dat , vrees ik , niet kunnen 

verdryven. Evenwel , waarom verlegen 

? daar ik met het redelyk en goed 

oogmerk komen wil, om alles te verbeteren 

? Nog verwonder ik my over uwe 

langmoedigheid , niet zeer eigen aan driftige 

menfchen : of , befchouwde gy my , 

om myn zvjak ongefleld lichaam , en daar 

door al te gevoelige ziel, met een oog 

van 'medelyden ; even zo als men een 

kind, dat misdoet, wel eens befchouwd , 

wyl men het , om zyne zwakheid , verfchoont 

? Uwe achting is my zo dierbaar 

als uwe genegenheid : zo ik die echter 

verbeurd hebbe ! Ik zal haar zien te 

herwinnen, en ik ben immers gerust dat uwe 

vriendfchap my niet zal verlaten ? Niemand 

is met meer genegenheid en oprechtheid 

uw beider Vriendin , dan de fchryffter 

deezes. 

EEN-

EENEN TWINTIGSTE BRIEF 

WAARDE VRIENDIN. 

H oe zal ik alk uwe vragen- beantwoorden 

? De bekwaamheid , om dit , op 

eene aangename wyze te doen , laat ik eens 

geheel daar ; Om dat ik niet met u 

believe te disputeeren ; iets , dat , in dee- 

) ze ongemeene hette , zeer ongezond is , 

en ik heb nog myne gezondheid in verre* 

na niet weer. Maar waar zoude ik thans 

de tyd van daan halen 2 Hoe , meent 

gy , dat men , in een kring van Vrienden 

en vermaken , zo als die is waar 

in ik my thans bevinde , tyd heeft , om 

een Brief van eenige uitgeftrektheid te 

fchryven ! Dan , waarlyk , kent gy Rotterdam 

niet , noch de uitfpanningen die 

de alom vermaarde Kermis , dadr zo fterk 

vermenigvuldigen. 

Geene liefhebfler zynde, om door de 

kramen te flenteren , en afkeerig om de 

O 3 goe-

21+ BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

goede Lieden , die ons hunne Waren aanbieden 

, vergeeffche moeite aan te doen , 

door alles om - en dóór elkander te halen 

, en —- niets te kopen ; heb ik 

de Kermis ilegts een maal wezen zien : 

zy voldeedt maar in 't geheel niet aan myne 

verwagting ; ik houde de Haarlemfche' 

en Middelburgfche voor ongelyk 

fraayer : trouwens , men zeide my óók', 

dat zy , dit Jaar , niet in vergelyking 

kwam met andere tyden : de reden daar 

van zyn my onbekend. • >• - 

De volkrykheid der Stad heeft my verbaast 

! Het grimmelt 'er , in eenige wyken 

, van Menfchen ; en fchoon het getal 

der inwoonders niet te pas komt by 

dat van Amfteldam , zo dunkt my echter 

, dat 'er , te Rotterdam , veel meer 

menfchen opftraat zyn , en dat zy , voor 

al , niet minder byéén gepakt leven , als 

in het groot Amfeldam. Hoe het zy , 

zeer heb ik my eenige uuren vermaakt , 

met het zien voorbygaan van daizende 

menfchen ; 't was als 'een ruifchende 

itroom , die van eene hoogte afrolt , en 

met gewe'd voorby vliegt. De verfcheidenheid 

in taal , kleding , houding , enzovoorts 

hadt iets nieuws voor my , 't 

velk myne oogen trok. Hier ontmoetten 

ar-

ONDERWERPEN. XXT. BRIEF. Ztf 

arme en ryke elkander ! Welgeklede or- 

dentelyke Burgervrouwen , met hare man 

nen aan den arm , en een kind of twee 

aan de hand , kykende , ea gapende , 

nu op de zeldfame kapzels der Dames du 

Bon ton , dan op de kostelyke Krameryen , 

wandelen daar , met al het genoegen dat 

Vrouwen kunnen genieten , die wat mooys 

gaan kopen , en door een goed man , en 

vrolyke kinderen verzeld zyn. Het Heert 

je , zo overheerlyk gekapt , geparfu 

meerd , en gekleed als menfehenhanden 

het maaken kunnen , dribbelt daar , met 

het franfche hoedje in de hand , en het 

zyden rokje wel aartig loshangende , naar 

eene Dame, die niet minder beziens waar 

dig is dan het Petitmaitertje, Nu en dan 

zo eens een Schotskoolhaalder , en een 

Engelfche Matroos in den drang te zien , 

verlevend het tooneel niet weinig ; de 

Jpoden en Oostindievaers maaken het niet 

minder woelig : maar , het meeste ver 

maak vond ik in het Boere Volkje , dat 

met ettelyke paren , al Koek eetende , 

en al Kakelende , terwyl de vryer , en 

het meisje pink aan pink geftrengeld , al 

les met verwondering bekykende , herom 

drentelde. Dus veel op uwe vraag over 

de Kotter-damfebe Kermis. 

O 4 „ En

aiö BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

En de Schouwburg " ? zegt gy. 

Wel die is my by alle uitnemenheid toé: 

gevallen. Zo wel , ' wat het Gebouw , 

en de Tooneelfieraden betreft , als mè'ê 

opzicht tot de Acteurs. Ik heb , door de 

b'eleeftheid van eén der Heeren Regenten 

, de gelegenheid gehad , om alles , 

wat tot het Tooneel behoort , te zien. 

De Garde 'Kóbe is "Vbrstely'k ; men heeft 

'er kleederen die waarlyk ten uiterften prachtig 

' en kostbaar zyn. De Grickfche ,' en 

Turkfche klceding munt uit boven 't geen 

ik elders van dien aart , ooit zag. De 

Schildering is fraay. Het Bosch , en de 

Burger Kamer , hoor ik , dat meesterftukken 

zyn.' H ••• ->• * - • • - i- 

CORVER ! Wy hebben zó véél gehoord 

van GARRICK, maai- zo CORVER al geen 

GARRICK zy', dan echter , is hy de 

beste Afteur die Ooit onze Schóuburgen 

beroemd maakte' ! Ik zal u alleen dit zeggen 

', dat hy in zyn onderwerp dóórdringt, 

en dus -de fchoone natuur , op het allertreffends 

haar' volgt. • Hy is CORVER" 

riiet ; hy is -Merkurïus ; 'hy is de oude 

man : alles beantwoord aan zyne rol , 

Hy moet ah de trekken van zyn' -gelaat , 

alle de bewegingen zyner oogen, volkomen 

óüdér-zyn gebied hebben s of ik begryp 

niet'

ONDERWERPEN. XXI. ERÏE F. $1% 

niet hoe alles tot het oogmerk dus kan 

medewerken. 

Zy die de hoofdrol fpeelt in het Tooneelftuk 

de Drie Sultanes , verdient den 

lof die haar , als Actrice , gegeven wordt. 

Trouwens , het • Karafter van Roxelane , 

kan , naar myn inzien , door haar afléétt 

verbeeldt worden. De Natuur fchynt het , 

heeft haar gevormd voor die moeylyke en 

bekoorlyke Rol ! De Muziek is vry 

goed: 'ik ga'echter niet in den Schouwburg 

om de muziek ; en ik zou met 

veelen myner goede Vrienden zeer gaarn 

zien , dat men ons , als- het gofdyn 

valt , niet zo heel lang 'liet wagten , 

maar dat men goed vonde om het Spel 

fpoediger aftefpelën. 

Uwe nieuwsgierigheid is byzonder • le 

vendig op' het ftuk van de Vauxhall'! 

dit komt my niet vreemd voor. Wy we. 

ten , 'in Noordholland , niets van deeze 

vermaaken. Ik zal u voldoen , zo goed 

ik kan ! 

Wel zeker ben ik in de Vaüxhall ge. 

weest. Doch het gezelfchap, waar mede 

ik dtar naar toe ging , gaf my hier in 

gelyk, dat men het maar ééns zien-moet. De 

O 5 

D e 

"

'4ï8 BRIEVEN OVER VERSCHEIDKH 

Pecoratien waren fraay , en het Coup 

ffOeuil overheerlyk } Wy troffen juist een 

zeer fchoonen avond , al de lichten brandden 

onverhinderd , en maakten , tusfchen, 

en onder het loof der hooge en zwaare 

boomen , waar mede het plein van den 

Doele bezet is , eene aangename vertooning 

, doch het was 'er ;zo vol , dat al 

de Loges bezet , en alle Tafels en 

Banken gevuld waren., My is , voor de 

waarheid , verzekerd , dat 'er op dien 

avond , ruim Vyfduizend Lootjes waren 

uitgegeven: oordeel eens over zulk eene foule 

van menfchen , die zich in dien om- 

Wek , :(welke gy kent ; als hebbende 

£ens in den Doele gelogeerd) me teeten , 

drinken , wandelen , praaten , en naar 

de Muziek te luisteren, bezig houden 1 

Het getal der Muziekanten belfond , meen 

ik , uit ruym dertig perfoouen , op een 

fraay , verheven , overdekt , rykelyk verlicht 

Orkest. Ik heb gehoord, dat men de 

Muziek te zwak hielt , voor zo eene 

Plaats ; wat my betreft , ik nam dat 

zwakke weg , door my op den vereischten 

aftand te plaatzen , en zou zeker 

my daar langer hebben opgehouden, indien 

de grond niet al te vogtig geweeft 

rWare ; en 'er was bezwaarlyk een zitplaats 

te vmden. Het wandelen , waar van ik 

my

ONDERWERPEN XXI. BRIEF. SI9- 

my zeer veel verbeeld had , was gantsch 

ongevallig , men ging minder , dan wél - 

dat men als voortgedragen wierdt , en ik 

ben de Kalverftraat meermaalen veel ge- — 

maklyker gepasfeerd, dan deeze VauxhaU' 

Voeg hier by } dat ons Noorderlyk klimaat 

ons belet die vermaken in eenen 

Hof, zo laat in den avond , te genieten 

, die de Dichters ons . zo fmaaklyk 

weten afcefchildeven. Wy zullen het , zo 

wy onze gezondheid liefhebben , - niet in 

onze gedagten nemen , om , op den vogtigen 

grond , of onder het zwaare geboomte 

neder te zitten ; en vooral niet, 

indien wy ons door goeden " wyn , en 

voedzame" fpyzen ,' tegen de uiterlyke ongemakken 

niet verfterken. Veelen klagen 

ook geweldig over 1 

de ongemeene duurte 

van alles, wat men op zo eene plaats ge- __ 

bruikt : en buiten twyffel zal de zuinige 

Winkelier , die ééns of twéémaal in de 

VauxhaU gaat , bitterlyk aangedaan zyn, 

als hy bedenkt , hoe veel zesthalven hy 

betaald heeft voor eenige dunne fneedjes; 

Ham , of Beef, die naar niets dan naar 

het mes fmaakten ! 

I 

Gy kunt wel begrypen , dat men , .zo 

wel in de VauxhaU , als in den Schouwburg 

kan gaan méér om de Tpekykers x 

of,

ac 'BRIEVEN OVER. VERSCHEIDEN 

of, Iaat ik liever zeggen de Acteurs 

in den Bak, de Loges en Staanplaats , 

te zien ' fpelen , dan wel om waar te 

nemen hoe ' men het op het Tooneel toch 

maakt ? Het volgende za! u hier van 

overtuigen ; mooglyk zult gy het met vermaak 

lezen. 

Ik was , zegt de waarnemer die ik- bedoel 

, voorleden Zaturdag zeer vermaakt , 

door de gefprekken van een braaf Burgerman 

, zyne 'Vrouw , en twee dochters, 

die , zo als ik begreep , hem , eindelyk 

, eens naar de Fauxhall hadden weten 

heen te krygen. Daar waren niet zeer. 

veele menfchen , (mooglyk om dat het 

nieuw 'er wat afgaat.) Ik had des gelegenheid 

om eene Loge te krygen , 

naast die daar dit Gezelfchap in zat , al 

waar ik alles konde zien en hooren , wat 

'er tusfchen deeze Lieden , die my wat 

lyzonder voorkwamen ; en waardoor ook 

myn aandagt was opgewekt , zoude voorvallen. 

Na een wyl over beuzelingen gepraat 

te hebben , zeide de oude man : „ Kom, 

kom laten wy aftrekken ; ik denk dat 

,. het ruim laat genoeg is om thuis aan 

„ tafel te gaan ", Hier hadden de Dames 

vry

ONDERWERPEN. XXI. BIUKF. 22B 

Vy wat tegen ; en een der dochters 

zeide : „ Toe , Papalief, laaten wy een 

„ Hoentje mogen hebben " „ Slapper- 

, ment , hernam de Vader , zy Kosten 

„ een gulden 't ftuk , en zyn niet groo- 

„ ter dan een duif". Hier nam de oude 

dame hem waar : „ myn Heer Bloem^ , 

„ zei ze , gy zyt zo kaarig dat 'er niet 

„ met u is om te gaan : als men eens 

„ uit is om zyn plaifier , dan. heb ik gaarn 

, dat men ook als zommige luiden doet. 

't Is of «3» ook niets zyn. Wat bete- 

„ kenen eenige guldens , als men eens 

5, een enkelde reis uit is, om zich wat te 

diverteeren " ? 

$ Deeze woorden deeden den ouden heer 

zwygen , en de jongfte Juffer hadt den 

moed , om 'er een woordje by te voegen 

: „ zy verzogt dan ook om wat Ham, 

„ by het Hoen te mogen ordonneeren ". 

Hier op wierdt de knegt gefchelt , cn 

de oude Dame beval hem , een bord met 

Ham , en een Hoen op te zetten. Toen 

het opgebragt was , draayde de overleggende 

Huisvader het bord ettelyke maaien 

rond , en zag het met een zeer ftaatig 

wezen aan : vervolgens nam hy een fneedje 

ham op zyn vork , om , als 't ware 

, te wegen hoe zwaar het zyn mog- 

te ;


te ; en vroeg met een aan den knegt j 

„ voor hoe veel geld daar was " ? De 

knegt antwoordde : „ voor twee Sest- 

„ halven ". „ Wel , vroeg de Burgerij 

man , hoe veel weegt het dan " ? „ een 

3, once ". „ Een once ! kost die twee 

„ Sesthalven ? Sus eens ! dat is twee 

3, ëndertig Sesthalven het pond : ec- 

„ ne zeer matige winst zeker ! Onderflel 

„ dat de Ham dertig pond weegt , een 

s, once kost twee Sesthalven , dat is , 

„ gelyk ik zeg , tweeëndertig Sesthalven 

„ het pond , wel Jongman dan moest je 

„ Meester voor zo Ham de fom van 

„ Guldens, en zo hy die zelf zoudt , en 

„ rookt -komt zy hem , in 't geheel , 

„ op geen halve Ryder te ftaan ". De 

oude dame die dit gefnap al lang verveelt 

hadt , verzogt hem dat hv toch . zulke 

malligheid niet zoude fpreken , 'er by 

voegende : „Ik ben over' u befcnaamd" ; 

en vroeg , „ of de menfchen 'er niet van 

„ leven moesten " ? Vervolgens nam zy 

een gecouleurde zyden halsdoek van haaren 

eigen hals , en Hak 'er een flip van door 

het boord van zyn hembd , (alwaar 'de' 

doek als een flab bleef hangen ,) helpen, 

de hem daar op aan een ftuk van het 

Hoen. De oude man vermaakte zich , by 

ydere beet die hy in zyn mond fiak s 

met

ONDERWERPEN. XXI. BRIEF. 223 

met te zeggen ; „ daar gaan twee ftui- 

„ vers , daar gaan drie ftuivers , daar 

„ gaat een Sesthalf ; en een mensch kan 

„ hier nog niet eens een ordentelyk ftuk 

„ in den mond Heken ". 

Deeze zuinige maal tyd was fpoedig afgedaan 

; en 't was met 'veele moeite, dat 

onze Geldzak zich liet bewegen , om nog 

een bovd met Baf te laten binnen komen. 

De Beef wierdt , met de zelfde aanmerkingen 

befchouwd , eh opgegeten als de 

Ham. EinJlyk bleef 'er een klein ftukje 

over , om , zo als de jongfle Juffer zeide 

, het fatfoen van de tafel optehouden 

: maar onze man nam een ftuk van 

eene oude courant uit zyn zak , leide 'er 

het Vleesch in , en floot het dus in zyne 

brieventas. „ Ik zal dit , zo lang ik 

„ leef , bewaren , zei hy , als een rariteit 

, en myn buurman in de Koom- 

,, bloem laren zien , maar ik zal hem ook 

vraagen , of hy zo veel kan maken 

van zyne fpys ". Vervolgens vreef hy 

zyne handen , en haalde zyne fchouders 

op. '£r byhangende : „ Ik zal morgen 

„ een beter maaltyd doen , en dat wel 

„ zonder dat het my een duit kost ". 

Hierop bragt men een bord met taartjes f 

befchuit , kaas , en eenige verfnaperin- 

gen


gen , om dat de jonge Juffers 'er zo zeer. 

naar verlangden ; die weinig gehoor leenden 

aan het zeggen van den ouden Heef, 

s« dat al dat goed hier viermaal méér kos- 

35 te dan in de winkels' ",' 

De maaltyd geëindigt zynde , herinnerde 

de oude Dame hein , dat hy wyn 

moest ordoneeren ,, Wy moeten een flesje 

„ hebben , myn Lief , zei zy , of men 

„ zou ons voor geen luiden als andere 

„ luiden houden ". „ Wel , wel , zei 

de man , dat is ook zo , maar verkó- 

„ pen zy hier hunnen drank ook by het 

„ once ? — hoor eens hier knaapje , 

„ welken wyn hebt gy voor ons " 9 De 

knegt die nu reeds gezien had met welk volk 

hy te doen hadt , antwoorde : „ Wy 

5, hebben , met je edeles believen , ailer- 

„ hande foorten van franfche wynen , be- 

„ lieft je Edele een fles Champagne , óf 

„ Bourgogne ? of " . . . neen , neen , al 

die fyne wynen , viel hy den Jongen in 

de rede , „ zyn ongezond, ik moet een 

„ fles van je beste Roóyen wyn hebjj 

ben , maar je moet ons wel doen . 

„ hoort gy 't " ? 

Terwyl de knegt heenen ging om den 

wyn te haaien , kermde de oude man ge- 

wel-

CNDEkWERPFK. XXI. BRIEF. '2*$ 

' Weldig bver het gemis van zyn pyp ; wyl 

zyne vrouw niet vérflond dat hy zoude 

rooken : „ om dat , zeide zy , het zeer 

„ onbcfchaaft is , te rooken in een ge- 

„ zelfchap alwaar Dames zyn ". Toen 

de wyn kwam , nam hy d'e fles zeer ftaatig 

aan , hief de om hoog : „ zo zo , 

„ riep hy , de Hés heeft een diepen boj, 

dem , en zie eens hoe plat zy is ! daar 

„ zullen geert zes glaasjes in zyn ; men 

'„ zou haar in ééne goede teug uitdrinken : 

,, maar kom aan , wy moéten eens zien 

j, hoe öf hy linaakt ". Hy fchonk een 

glas vol > cn het eens voor de katers gé- 

-hóuden hebbende , rook hy den wyn , 

zette 'er zyne lippen aan , proefde , liet 

het vogt door de mond heen en weer 

gaan en waagde het eindlyk , om te zeggen 

,, dat zy drinkbaar was ". De dames 

, ook eens gedronken hebbende , betuigden 

: dat den wyn ' lekker was , en 

warm in de maag vieb De ouwe Paay wierdt s 

onder het drinken van dit flesje , ook geheel 

makiyk van geest , en dit ging' zo 

verre , dat hy , toen het gekraakt was , 

uit zich zelf, neg een fles eischre, maar 

belaste den knegt : „ dat hy em bravere 

3, moest uitzoeken ". 

•II D E EU P • Ter-

ft3t5 BRIEVEN OVER VERSCHELDEN 

. T e r w v I 

het glas rond ging , vermaakte 

zich het Gezelfchap met hunne aanmerkingen 

over de Vauxhall De oude Heer 

drukte zyne verwondering uit over het 

groot getal van lichten , en zeide : „ dat 

v dit veel geld moest kosten " : maar 

de . oudfle jonge Juffrouw zei : „ dat zy 

s, liefst zo veel lichts niet hadt ; dan 

„ was het zo Solantair ". (Solitair menende.; 

De kleine Juffrouw vondt heel "veel 

fmaak in de muziek : de oude Dame zet: 

„ dat 'er nu veel fatzoendelyke lieden 

„ waren ". Met een woord de heele maaltyd 

fcheen wel vergeten , tot dat treurig 

oogenblik waar in men om de Rekening 

vroeg. Deeze plegtigheid , den ouden 

Heer alleen aangaande , hielden de Dames 

zich fti]. Toen die hem gebragt wierd , 

lieten zy den Kasfier over aan zyne droevige 

overdenkingen. De oude " Juffrouw 

wierp echter een oog op de f o m , en 

zei : ,, nu 't is vry fchaplyk ". 

Onze man droeg zyn ongeluk nog al 

taamlyk wel : Hy fchuicie flegts zyn 

hoofd , by het lezen van elk artikel dat 

hv zeer oplettend las , en verzekerde , 

d-.t hv nooit weer vleesch by de once 

zoude kopen. 

Ein.

ONDERWERPEN. XXI. BRIEF. 2'? 

Eindelyk trok hy een leere beursje uit 

zyn kamifoolzak , en telde toen , langzaam 

, ftuk voor ftuk , de gehele fom 

leggende de guldens in twee reyen op de 

tafel. De quitantie wel hebbende nagezien 

, lei hy twee dubbeltjes naast het 

geld : „ daar maat , zei hy , is het ge- 

„ lag ; en die vi'erftuiver geef ik aan u , 

,, hoor ** ! De gasten maakten zich toen 

gereed om te vertrekken , maar dewyl 

het een weinigje regende , knoopte moeder 

den rok van haren man geheel toe , 

om zyn zyden kamifool te bewaren j 

deed zyn hoed rondsom neer , bindende , 

om zyn pruik te beveiligen , haar witten 

zakdoek daar over. En dewyl , zo als 

de zorgvuldige vrouw aanmerkte , zyn 

rok zelf maar driemaal was aangeweest s 

deedt zy haare pelife af , en hing hem 

die met de verkeerde zyde buiten , over 

de fchouders. Dus uitgefireken , zeilde 

hy af , gevblgt van zyne vrouw en 

dochters , die de Japonnen over hare hoofden 

haalden , na dat zy die in hare zyden 

zakdoeken gemoffeld hadden. Ik volgde 

hen ; en terwyl zy naar een Huurkoets 

wagtten vroeg de jongde Juffrouw : ', Va- 

„ derlief hoeneer gaan wy eens weef 

naar VauxhaU " ? waarop Papa antwoor- 

P 2 :, de :


de : „ hoeneer ? wat droes meid wiije 

my in den grond helpen ? eens is wel 

„ genoeg dunkt my ; en ik heb het ook 

„ zeer wel gemaakt. Ik zou een' week aan 

5, een , op myn College voor dit geld 

n my hebben kunnen diverteeren : en nu 

„ nog die verbruide huurkoets "! „ Foei 

„ myn Heer Bloem, zei Mama , ik ben 

„ waarlyk over je verlegen ; maar zo ben 

„ je .' jy benyd my en je dochters het 

„ allerminfte vermaak : voor ons mag het 

„ 'er niet af. Doch nu zy vrysters wor- 

3, den moeten zy een weinig van de wae- 

„ reld zien ; en dat zuilen zy ook ; 

„ maak er flaat op ". De oude man hadt 

geen zin om deeze reden tegen te fpreken ; 

de Koets aankomende , zei hy , Kom 

5j wyf, laaten wy ons haasten ; ik vrees 

s, dat wy te laat t'huis zullen komen 

o m 

n myn pruik nog te laaten opmaken , 

cn morgen , weet gy , » s het Zon' 

»5 dag ' • 

Hoe bevalt u dit Tooneeltje ? z e e r 

wel ! dats my aangenaam , wyi ik 

het , om zo te fpreken , uit de brand 

haal , om u deezen te fchryven. Na 

kan ik ook geen oogenblik langer. Vaarwel 

myne Vriendin i Ik zal u thuis zyn 

de s

ONDKRWE RPEN. XXI. ERIEF. 229 

de , nog een hoope vertellen van 't 

geen waar naar gy begerig zyt , om het 

te weten. Ik ben intusfchen 

uwe Vriendin. 

P 3 TWEE-

TWEE EN TWINTIGSTE BRIEF. 

MEJUFFROUW?; , EN WAARDE VRIENDIN 

iêer verheugde het my uwe toenemende 

gezondheid uit uwen Brief te ver- 

Haan.. Ik zie , duideïyk , dat uwe kragten 

, beide van ziel en van lichaam , toenemen: 

de goedertieren "God geve , dat wy 

u nog lange , — zeer lange by ons , hou, 

den , in alle die genoegens die ons overvloed 

, en gezondheid , kunnen aanbrengen 

, wanneer wy die , met eenen blymoedigen 

geest , en een godsdienstig hart 

genieten. 

Ik merk , dat gy, myne Vriendin , op 

zeker onderwerp , waar over wy dikwyls' 

zomwylen in redenwisfelicg waren , my 

nogmaal gelieft rè onderhouden : Ik zal 

eens infchiklyk genoeg zyn , om u , zo 

veel in my is , te voldoen ; ik ga , namentlyk 

, — u fchriftelyk myne gedagten 

mededeelen. Overweeg die by u zelf 

en

ONDERWERPEN. XXII. I5RIEF. 23T 

cn hebt gy 'er fmaak in , beantwoord 

my ook eens wat omftandiger ! 

Daar is " , zegt gy , in uwen yveiigtti 

, en zéér wel gefchreven Brief ; 

(twee dingen die niet natuurlyk en beftaanbaar 

met elkander zyn ; offchoon zy te 

zelden in „ de fchriftcn der verfchiilende 

„ Partyen gevonden worden ! J zo veel 

„ gefchreven over het ftuk der Verdraag» 

zaamheid , dat het u eene hardnelJdghe d 

„ toefchynt , haar zo verre niet uit fe 

„ breiden als het Ryk van Christus zelve 

„ zich mtftrekt ". 

In 't voorbygaan h het wel zeer Tolotant 

, iemand , zonder de grootfle reden» 

van zulk een zot cn haatiyk gebrek te 

verden en ? He've juffrouw , dit woord 

hinderd my zeer , en , zo ik denk , met 

reden. Indien deeze Brief wat lang uitloopt 

, zal het aan myne bereidvaardigheid 

om u te beantwoorden , en - Vvare 

het mooglyk , het verfchil tusfeheri ons 

afte doen , zyn toctefchryven. Eerst merk 

ik dan aan —— 

Dat de Onverdraagzaamheid grooten deele 

vloeit uit het begrip , dat anderen , 

meer of min , moedwillig , dwaaien : Als 

p 4 gy

S3= BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

gy nu beweert, dat de Onverdraagzacmen 

hardnekkig zyn , 'treedt gy dan niet werj 

kelyk aan de zyde der Onverdraagzamen ? 

Dit verwondert my minder , dan het my 

zoude verwonderen , indien ik niet wiste' 

dat het iets anders zy , wél te befpiegejea 

d.n het beste altoos te betrachten. Hy 

die gezond redeneert , en altoos een ander 

doet , zo als hy wenscht gedaan te 

worden , is hier alleen boven verheven! 

Ten tweeden: 

Dat de beroemJfte Voorftanders der To- 

Iorantie , hunne Party niet altoos , met 

die bescheidenheid behan.'eien , waar op zy 

echter een even goed recht hebben , als 

hare verdraagzamer Broederen, Veelmalen 

hebbe ik gezien ; dat drift , en een feekehg 

vernuft , tegen elkander ten kryge, 

kwamen. De firyd viel altoos ongelukkig 

uit voor deift ; en het Vernuft juichte 

op zyne zege. Maar verandert dit de 

zaak ? Niets ter waereld ! Die blyft zo 

als zy is. Het Vernuft brengt ook wonden 

toe , die eene gevoelige , en niet 

.zeer nederige ziél tot in haar binnen('b 

fmarten. Terwyl de drift doorgaans gebed 

bulten ftaat is cm eenige dan ruwe ftpOÈen 

te toen , cê , ja , méér fchynen aan te 

-

ONDERWERPEN. XXII. BRIEÏ. 23.3 

komen , maar die zelden dieper gaan dan 

het vel. 

Myn Brief zoude eene gehele Verhandeling 

worden , indien, ik uitweide in het onderzoek 

, of Gy , cn uwe Vredelievende 

Familie , inderdaad wel verdraagzamer 

zyt dan de meeste Leden der Ptiplique 

Kerk in ons Vaderland zyn ? Evenwel 

wat zegt het ook ? als ik zie dat 

de Brief te groot word , zal ik hem al 

breken , en , in eenen anderen , ons On* 

derwerp •vervolgen. 

Dragen niet de meeste en beste Schrif 

ten der Toloranten , merken van Ver 

nuft , gefcherpt door het gevoel van in 

gebeelde' of wezenlyke vcrongelykingen ? 

Loopt daar dan niet vry wat wraakzucht 

onder ? * ' 

Hoe verre breiden de voordanders der onbepaalde 

Verdraagzaamheid die toch wel 

uit ? Zy bieden de Gedenktekenen van 

JF.ZUS Avondmaal, als de Vcrlosfcr des 

zondigen Menschdoms , aan yder die de 

ft ukken ter zaligheid nodig te zyn , ge 

loven. Het Formulier van uwe Kerk zegt 

immers : Wy nodigen yder een , die met ons 

gc'o ji da J.EZUS C.HRisxys Qods Zoon. t 

p 5 h


en de Zaligmaker der Waereld is : en die 

de Heilige Schriften houdt voor den Regel 

van zyn Geloof en leven , vry zynde van 

alle Werke n des vleefhes , en die van eenen 

fiichtehken wandel zyn. Wel ! • waar om 

nodigd gy den Deïst , den Atheïst niet ? 

Om dat die , z e gt gy , ( e n ' t i s z o j 

gene Christenen zyn ; en dus op den Za- 

Iigmaker gene de minde betrekking hebben 

kunnen ; Om dat zy fpotten met , of 

ongelovig zyn omtrent zulke Leerftuk'ken, 

als het Geloof van êene,n Christen behelzen ; 

Om dat zy , noch lot noch deel hebben aan 

het goede Woord , zo als Apostel PETRUS 

fprak , tegen SIMON DEN TOVENAAR. 

Verdubbel nu uwe aandagt ; want ik hoope 

u te bewyzen , dat wy geen hairbreed 

nauwer zyn in onze verdraagzaamheid uit 

te zetten , dan gy en alle uwe Vrienden 

zyt. Allen , die alles gelooft wat ter 

Zaligheid nodig is om gelooft te worden , 

allen die een onergerlyk leven leiden , worden 

by ons , even als by u , aan de 

Tafel des Heren genodigd. Het verfchil beftaat 

alléén hier in : Gy ftelt III Geloofs 

Artikelen genoegzaam Om een Gelovig 

Christen, te zyn ., en wy meenen , dat 

men 'er zo veel hebben moet als 'er in 

onze Nederlandfche Confesfie vervat ftaan : 

Dan dit is geen kenteken van myne onver'

ONDERWERPEN. XXII. BRIEF. 5-35 

verdraagzaamheid , maar maakt my veelmeer 

een voorwerp uwer Tolorantie Hoe ! 

kan ik het helpen , hangt , het van 

my af , dat ik geloof eenen geheelen 

Keten van Formulieren en Artikelen te 

moeten aannemen , indien ik begeer zalig 

te worden ? Is het ook uwe fchuld te 

denken , dat gy met een veel minder getal 

dat einde zult bereiken ? „ goed , zegt 

„ gy > mooglyk , maar ik veroordeel my- 

,] nen mede Christen niet , offchoon hy, 

» naar myn oordcel te véél , ja zelf ter 

„ genurydigheden en ongerymtheden ge. 

„ looft ; en ik vorder van hem , dat hy 

., my , insgelyks , voor een mede Chris- 

„ ten erfcenne , cn my myne Zaligheid 

„ niet betwist ". 

Wél myne verftandige Vriendin , ziet 

gy het onbeflaanbare van deezen eisch 

niet ? Indien wy eens zodanig eenen eisch 

deeden , hoe zoudt gy om de onbegaan 

baarheid met ons zelf lachen ; en wie 

weet hoe veel vernufts 'er door aan den 

man geraakte. 

Wat kunt Gy , eigcntlyk , en met recht 

van ons eifchen ? laren wy het eens zien. 

Dit , dat wy in de gedagten over het 

•geen ter Zaligheid te geloven nodig is , 

met


met u overeen komen : Of , z o gy dit niet 

eischt , dan vergt gy ons het volgende ; 

dat wy iemand voor eenen Christen houden 

, die wy menen dat geen Christen 

zy , hem de zaligheid toekennende van 

xvien wy geloven , dat hy de Leerftukken , 

by ons ter Zaligheid nodig geacht , verwerpt 

en beftryd. Oordeel eens over 

uwen eisch ; is hy billyk ? Bellis zelf • 

, A 't Is , werpt men ons tegen , ech- 

„ ter zeer hard , van feilbare Menfchen 

3, veroordeeld , ontchristend , en als uit 

59 den hemel gefloten te worden ; en het 

„ is zeer vermetel, dat Menfchen aan dwa- 

„ Iingefi zo zeer onderworpen, voor ons, om 

„ dwaalingen den Hemel .fluiten ". Voor 

ik dit beantwoorde moet ik noodwendig * 

het volgende aanmerken. 

Wanneer ik fpreek van Christenen , die 

den medechristen het H : Avondmaal 

weigeren , om dat hy anders denkt, dan zy 

lieden, en echter geenszins den naam van 

onverdraagzaam verdienen , dan fpreek ik 

alleen van hen die ter goeder trouwe dus 

-handelen; van hen die den verloren toe- 

Hand eens zodanigen als een dwaalgeest, 

fmart, en die ter zyner behoudenis alles 

zoude geven wat in hun vermogen is,; 

Hier

ONDERWERPEN. XXII. BRIEF. H«f 

Hier in den diepdenkenden PAÜLUS ten 

voorbedde nemende, in zyn gedrag omtrent 

zyne ongelovige Broederen de Joden. 

Van hen die zo zy de verdoemnis 

van een hunner medemenfchen moesten 

onder fchryven , dat met tranen zouden 

doen: hier aan een der hedendaagfche 

beste hoogduitfche Predikanten gelyk , 

die de verdoemnis van SOCRATES met 

tranen ondertekende. 

Waan niet , myne Vriendin , dat ik 

pleit voor dat groot getal domme heethoofden 

, die wel eens, om het geweten 

te ftillen , geen ander middel zien , dan 

te yveren voor het geen zy regtzinnigheid 

noemen ; al zo min als voor hen , 

die uit ingewevene vóóroordeelen , verblindt 

, door wargeestigheid aangezet , 

door hardheid van inborst, of onbefchaafcheid 

van reden , zig van hunne gal ontlasten 

, onder het gefchreeuvv , en het 

bannen van elk die hunne -harfchenpoppen 

, niet voor regelen van het Christengeloof 

gelieft te houden : Dit trouwens 

zyn karakters , die men in allecjeye' 

Gezindheden ontmoet : Na deeze noodzakelyke 

bepaling , zal ik u, myne Vriendin 

, een wederleggend antwoord geven. 

Gy

2oS BRIKVEN OVER VERSCHEIDEN 

Gy onderfteld hier iets in uwe Party, 

dat hy wel degelyk ontkent ; j a waar van 

hy betuigt te gruwen. Gy zegt van hem, 

dat hy , hy zelf, ontchristend , veroordeelt, 

uit den hemel fluit. „ Daar voor, 

5, zegt de braave de verftandige regtzinni- 

„ ge, beware my de goede God ! Maar 

3, ik zie met leedwezen en teder medelyden, 

5j dat gy, die Leerftukken verwerpt die 

„ de Heilige Schrift ons leert dat wy Ge- 

„ loven moeten , zullen wy den naam van 

„ Christenen dragen : Ons hart krimpt 

„ als wy overwegen , dat gy aan zulke 

,, dwaalingen vast zyt , die ten allerduis 

? delyksten in Gods woord veroordeeld wor- 

,, den. Konden wy u verlichten , wy 

„ zouden geene moeite te groot achten. 

,, Wy zyn het dus niet, die u uit den he- 

,, mei fluiten , 't is JEZUS CHRISTUS 

» z e l f 

die dat doet. Dit droevig oordeel. 

„ herinneren wy u alleen , biddende dat 

5, het Gode moge behagen , om u beter 

„ te doen denken , op dat gy door het 

„ Christen Geloof , ter zaligheid mogt 

3 y gebragt worden ". 

Gy vraagt my ook : Is het niet hard 

„ dus beflisfend , door feilbare Menfchen, 

, s verwezen te worden ; en of het gene 

ver-

ON PEK. WERPEN. XXII. BRIEF. 23O 

„ vermetelheid zy een ander dus te beje- 

„ genen " ? 

Van die hardheid ontdek ik niets by de 

de uwen. Gy ftoort u ook zo weinig 

aan die veroordelingen als wy , Protestanten 

, ons bekommeren over alle de banblixems 

die 'er 's jaarlyks uit het Vaticaan 

op ons gefcnoten worden : En wanneer 

gy by u zelf alle gronden van zekerheid 

hebt , dat gy , als een Christen , denkt 

en doet ; dan hebt gy geen ongelyk , dat 

gy den vrede uwer ziel niet laat ftooren door 

wel menende , doch altoos aan dwaling onderworpene 

Menfchen. 

Met ons , myn' waarde Crisje , is 

het zo niet gelegen ! Geloof my , 

onze genoegens worden bitter zo dra 

wy ons ernftig op uwen ftaat bepalen 

: wy hebben u , als onzen Naasten , 

lief ; wy wilden u zo gaarne behouden ! 

Maar ach ... ja hier ontglipt my een 

traan. Hoe heeft uwe brave en verftan- t 

d\"c Tante wel geweest over haren ecnigen 

zoon ; om dat hy tot de drocvigfte 

losbandigheid verviel ! en denkt gy dat 

ik niet in myn hart bedroefd ben , als ik 

my voorftel hoe verre gy van het fpoor

24$ ERIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

der tot onze zaligheid nodige Léériïüfci 

ken , verdoolt zyt ? Goede God , zeg 

ik dikwyls in my zelf, als ik met ü 

eens ernffiger dan gewoon over onze Leer- 

Hukken gefproken heb : Goede God, waar 

hapert het hier doch ? Zo veele natuurlyke 

en verkregene vermogens , zo veel 

vernuft , zo Veel oordeel , zo dóóroeffend 

in zaken van den Godsdienst , zo 

voorbeeldig van gedrag , als maar weinige 

jonge lieden zyn , zo veel zoet en 

zagtaartigheid en zo ongelukkig denken: 

Spreek dus niet van hartvnlkn ; verheelt 

u liever eens hoe myn hart gepynigt 

wordt , als ik over u denk. 

Ik weet wel , myne Crisje , dat eene 

vuilaartige bekommering over ons , ons ' 

meerder treft dan openbare haat : maar 

vondt gy hier eenigen zweem van ? Zyn 

de onzen te dikwyls niet vry te fpreken 

van deeze kwaadwilligheid , het is aan uwen 

kant voor al niet beter gefield , en 

verandert te zaak niet. Allen immers die 

de Tolorantie prediken , betrachten die 

niet ? Zy zyn ook in eenigen opzichte 

al te verdraagzaam. Nodigen zy ons , die 

zulke kwaadaartige Lieden zyn , niet ten' 

Avondmaal ; hoe ! is dan kwaadaartigheid 

onder fchyn van liefde betoont , geen 

werk

ONDER WERPEN XAIÊBRIEE. 24? 

werk#de.s Vleéfchqs ? en worden den zul. 

ken in hunne Formulieren echter niet hèt 

Avondmaal ontzegd ? Hoe is dit overeen 

te brengen. 

Vordert ook de Christelyke verdraagzaamheid 

niet , dat wy tegen allen infehiklyk 

zyn , en dat wy onzen evenmensch, 

die zegt ons welzyn te behartigen , en aan 

wiens zeggen wy geen reden hebben orh 

te twyffelen , nooit verdenken van eene 

zeer zondige dubbelhartigheid '? of dat hy 

my beklaagd f om my te bedroeven , ja 

te vernederen ? Hoe zeer krimpt de Tolorantie 

hier ! Ik ken al de E^clamatien 

die men aan beide zyden hoort ; want ik 

hoorde die dikwyls tot myne groote verveling 

; en dat deeze Exclamatien ons , 

voor deugdelyke bewyzen , worden aangefehreven, 

is aan u bekend. Dan is het, van 

ons fprekende : Zy , die , Christenen, 

welken met hen den zelfden God die- 

„ nen , in den zelfden Zaligmaker gelo- 

„ ven , en hier en daar wat verfchillen, 

j het Avondmaal te ontzeggen , te verketteren 

, te verdoemen , wat is dat 

anders , dan heerfchappy voeren over hét 

Erfdeel des Heeren ? dan veele Meesp 

ters te zyn ; dan zich te zetten in' 

den Rechterlioel van CHRISTUS, ja


zich boven God verheffen! Zie daar , eene 

Xyst van klagten en befchuldigingèn , 

waar voor wy zouden beven , waren zy 

gegrond. Gelukkig rusten zy alleen -op de 

gevoelens die de Tolorante Party van ons 

heeft. Dus bezwaart zy ons ook met de 

gevolgen , die zy uit onze Leerffukken 

trekt , offchoon wy die gevolgen daar in 

niet zien , en wel dégelyk ontkennen. 

Wat beduiden dan deeze exclamatien ? Ik 

heb reeds meen ik , "aangetoont ,' dat 

een Christen die zynen evenmensch het 

gevaar voorftelt , waar in hy naar zyn 

inzien is, om eens door JEZUS CHRIS, 

TUS veroordeeld te worden , niet in 

CHRISTUS ampt treedt : het tegendeel 

is waar. Hy houdt alleen het Rechterampt 

van dien Godlyken perfoon ftaande. 

Is het ook wel zó , dat men van het 

Avondmaal geweerd wordt , om dat men 

met ons verfchilt over punten die tot de n 

-waren Godsdienst niets doen ; dewy] wy 

meenen , dat juist in die punten het Christelyk 

geloof ligt , en dus in gemoede u niet 

konnen toelaten. Is het ook wel wadidat 

wy iemand het Avondmaal ontzeggen ? 

Hiertoe hebben wy zo myi den wil , als 

het vermogen ! Ydereen kan dit immers 5 

in zyne Gemeente doen ? Ik wenfchte 

wel s

ONDER WERPEN. XXII. BRIEF. 2'43 

wel , myne waarde Vriendin , dat de 

• Voorftanders der Verdraagzaamheid eensoverwogen 

of het wel zeer Tolorant zy , 

van ons te vergen , dat wy , tot het 

Avondmaal nodigen allen« die alleen geloven 

: „ Dat 'er een zeer uitmuntend Pcr- 

„ foon , tot neü der menfchen , van 

„ God op aarde gezonden is , wiens naam 

„ men om dit heil JEZUS of Zaligmaker 

noemde " ; en , als wy dit , gewetens 

halve , niet kunnen doen , ons van 

liefdeloosheid belchuldigen , en ons Onchristelyk 

te noemen. Wat is dit nu anders 

, • dan , in den zelfden zin , de 

woorden der Toloranten gebruiken ? Moet 

ik ook ten Avondmaal nodigende allen die 

belyden dat JEZUS is de CHRISTUS, 

niet onverfchillig worden voor alle die 

Geloofs Artikelen , die ik nu , in waarheid 

, voor heiug houde ? Ik vraag u 

ook , of dit in myne magt ftaat ? Hoe ! 

is het minder Gewetensdwang te zeggen * 

„ gy zult dat met geloven als te beve- 

„ len gy zult alle deeze dingen geloven ? " 

Is het evenwel myn pligt , met allen die 

met my in begrippen verfchillen , het 

Avondmaal te houden ; doch reken ik my 

in ernst tot het tegendeel verbonden, 

dan dwaal ik fiegts , en waarom word ik 

door de Toloranten niet als eene dwalende 

Q 2 >«•

244- BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

behandeld ? Waarom noemt men my/een 

Wargeest , een Twistzoeker ? Waarom 

zoekt men my niet te regt te brengen 

door liefde en zagtmoedigheid ? 

„ Hoe , zult gy zeggen , laten wy u 

„ niet geloven 't geen gy maar wilt ? 

„ en nodigen wy u met dit alles niet ten 

,, Avondmaal by ons ; daar gy echter 

„ ons , om dat wy niet alles kunnen toe- 

„ ftemmen wat gy voor waaragtig houdt , 

„ uwe Kerkgemeenfchap ontzegt "! 

Deeze Tegenwerping , dit erken ik 

maakt vry wat vertooning ; doch het zy 

my vergunt die eens, in haare eige waarde 

en juist licht , te befchouwen. 

Oordeel eens bedaart , myne Vriendin. 

Is het uit , of liever , moet het noodzaaklyk 

, uit liefdeloosheid voortkomen 

dat wy u onze Gemeenfchap weigeren ? 

Of kan het ook ontflaan uit onze Godsdienflige 

Gevoelens ? Weigert men by u 

u-it die oorzaak , den Deïst het Heilig Bondteken 

niet , hoe Tolorant men zy ? en 

waarom ? om dat gy zegt , (en 't is ook 

zo,) om dat hy 'er niet bevoegd toe 

is. Kunnen wy nu niet even zo verdraagzaam 

zyn als uwe Gemeente , en u echter

ONDERWIERPEN. XXII. BRIEF. 245 

ter hes Avondmaal weigeren ? 't Is mooglyk 

dat wy in dit ftuk dwalen , 't is ook 

even mooglyk dat gy * dwaalt : 'er is dan 

niet anders aan te doen , dan 'elkander te 

verdragen. >Maar ik moet o nog nader 

fpreken ! Gy lieden zegt , dat wy u alleen 

om uwe begrippen veroordeelen. Volgens 

uwe wyze van denken is dit zo ; 

volgens de onze geenszins. Want , waarheden 

ter Zaligheid nodig te ontkennen , 

is , by ons Ongeloof; Ongeloof is by ons 

eene zeer zware zonde. Gy ontkent , 

naar ons inzien , zaken die ter zaligheid 

nodig zyn , by gevolg Gy bezondigt u 

grootlyks ; Gy wordt dus niet als eene 

Dooiende , maar als iemand die zich aan 

de zonde van Ongeloof fchuldig maakt , 

van des Ileeren Tafel geweerd. Behoef ik u 

te zeggen, dat gy , naar ons inzien , zomtyds 

begrippen voorftelt , die wy Godslasterlyk 

noemen ? en waarvan wy ten 

boogften gruwen ! Hoe is het ons nu 

mooglyk , met zulke menfchen , op eene 

plegtige wyze , onze GoJsdienftige Gemeenfehap 

te betuigen ? 

,, 't Is evenwel vreemd , zegt gy , dat 

,j Christenen, die zich byzonder van ande- 

„ ren onderfcheiden , door te belyden dat. 

„ zy dwalen kunnen, hunne Medechristenen, 

Q 3 r,om

54

DRIE EN TWINTIGSTE BRIEF. 

Ten vervolge. 

WAARDE VRIENDIN. 

Ik ga myne belofte voldoen , en de 

Tegenwerping waarvan ik , in het flot van 

mynen Iaarften Brief gewag maakte, ter nederftellcn. 

Gy zult , immers gy kunt zeggen. 

Dat alles wat ik gezegd hebbe ter 

verdediging van ons gedrag omtrent het 

„ weigeren der Kerkgemeenfchap met ons, 

ook kan gezegd worden door de bitterfte 

Vooronders der Vervolginge. Zy 

„ immers beweren , dat het niet met de 

Verdraagzaamheid ürydt menfchen, die dus 

grovelyk dwalen, ten brandftapel , of tot 

„ de yffelykfte doodfmartcn te verwyzen ; 

„ dewyl de vervolger dus niet ban- 

„ delt uit perfoonelyken haat, maar gewe- 

„ tens halve ; en gevolglyk , als een doo- 

„ lend Christen moet verdragen worden ". 

Laten wy eerft eens zien of dit zo zy, 

op dat wy ons niet fchuldig maken aan 

Q; 4 ee-

p0 BRIEVEX.ÖVER VERSCHEID:;sr 

eene noodelooze verhaaste ve-oordeel:ng. 

Zyn 'er nier veele. zaken , die , by de eerfte 

befchouwing , ons zo onbetwistbaar 

voorkomen , dat het onnodig fchyne dia 

nader te overwegen; terwyl echter eene oplettende 

befchouwing ons, derzelver valschhcii 

, ten klaarften doet zien ; zoude het 

hier ook zo niet wel kunnen zyn ? Wat 

belet ons om te beproeven , wat 'er van 

zy. Volg my dan eens i 

Daar zyn dwaaiirjgen, die zeer naauw aan 

de ondeugden grenzen , of reeds we±- 

Iyk ondeugden zyn ; dwaalingen , die voortkomen 

uit een geheel bedorven hart ; en 

onder dit oordeel van God liggen , wsar 

van Apostel P AULA'S fpreekt , als hy 

zegt ; „ dat God zulke onverbeterlyke 

„ menfchen heeft overgegeven in eenen yer- 

„ keerden zin '\ En nog fterkcr ; j ? d a t 

„ God hen eene kragt der dwaalinge 

„ zendt , waar door zy den leugen zullen 

geloven ". 

y 

Van dien aart was de dwaaling der Jooden, 

in het ter dood brengen van den Mesfias. 

Trotsheid , nyd , haat en kwaadaartigheid 

waren de vuile gronden waar 

uit hun ongeloof opfchoot. PILATUS, 

eelve Gouverneur der Romeinen, wist dit • 

zo duidelyk was bet te merken : en eeh- 

tei

ONDERWERPEN. XXIII. HRIEF. 249 

ter fchryft JEZUS hunne woede tegen 

hem toe , aan onwetenheid : „ Vader , 

vergeef het hen ! zy weten niet wat 

zy doen ". PETRUS zegt ; „ Ik weet, 

, # Broeders, dat gy het uit onwetenheid ge- 

„ daan hebt , gelyk ook uwe Overften 

Maar ! dewyl deeze onwetenheid niet 

noodzaaklyk by hen was , en uit zulke 

verfoeilyke ondeugden vloeide •, zo was 

ook hunne dwaaling niet te zoeken in de 

zwakheid van hun verlland maar in de boosheid 

van hun harte; zo dagt 'er de grootmoedige 

JEZUS zelve over , zeggende : 

s, dat" zo hy , JEZUS , onder hen gee- 

„ ne werken gedaan had die niemand ooit 

„ konde doen , dat zy dan geene zonde 

„ zouden hebben ; maar zy hebben die ge- 

„ zien en my en mynen Vader gehaat. 

Indien ik niet gekomen was , en tot 

„ hen gefproken had , zo hadden zy gee- 

~ ne zonde; maar nu hebben zy geen voor- 

„ wcndzel voor hunne zonden ". Zulke 

menfchen worden ook door den Heere" JE 

ZUS bedoeld als hy voorzegt, dat 'er menfchen 

zullen gevonden worden,die zullen menen 

Gode eenen dienst te doen, door zyne 

volgeren te dooden. Offchoon nu deeze dwaaling 

niet altoos een bedorven hart onderftelt 

, gelyk wy daadlyk , als wy van PAUr/us 

fpreken , zien zullen ; zo is het cellen 

j ter

ZSO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

ter waar , dat zy , altoos , deeze of 

gene zondige overhelling onderftelt. 

Alic begrippen , die ons daden doen verrichten 

, welke , zo 'er geene gewigtige 

reden voor zyn , kwaad en zondig blyven 

, moeten , als valsch , verdagt worden 

: Nu ! een mensch ter dood te brengen 

, zonder de gewigtigfte reden , is 

wreedheid , is godloosheid. God heeft het 

verboden ; en de onwetendfte mensch kan 

dus wel begrypen, dat hy niemand dooden 

mag , ten zy , zo als ik zeg j het volftrekt 

noodzaaklyk was. Wanneer ik nu eenen 

mensch ter dood brenge , dan moet ik bier 

toe reden hebben , en die reden moet zo 

gewigtig zyn , en ik moet zo waaragtig - 

overtuigd zyn van het gewigt dier redenen 

, als ik overtuigd ben , dat doodflaan 

door God verboden is ; of ik waage anders 

te veel, om my aan eene gruwlyke 

zonde te misgaan ! Is het dan niet middag 

-klaar , dat , de allerwreedfte folteringen 

, die het vernuft , tot fchande der 

menfchelyke natuur , heeft uitgeoeffend , 

omtrent de rampzaligen, die daar van de 

ftagtoffers wierden , geen de minfte kragt 

hebben om dwaalenden te overtuigen. De 

vrees daar voor kan myn lust tot onderzoek 

wel doen verflaauwen j zy kan my 

op

ONDERWERPEN. XXIII. BRIEF. 2jr 

op den weg der Waarheid wél te rug 

doen gaan ; maar geene Tormenten doen 

ons de waarheid vinden. Zy kunnen 

my wel tot eene geveinsde maar nimmer 

tot eene Rechtzinnige maken. 

Verder. Ik ben of onbevoegd om dus 

te oordeelen , en dan zondig ik alreeds 

zeer zwaarlyk , als ik oordeel ; 

of ik moet zien , dat offchoon myn 

medechristen op de houtrayt ftaat , 

dit geenen den minflen invloed heeft op 

de gewigtige zwarigheden, die ik in zommige 

punten , welke men my voor waarheden 

wil opdringen , heb ; gevolglyk 

kan het brengen tot de waarheid geenszins 

het einde zyn, 't welk ik bedoel. 

Heeft de ondervinding dan nog niet duidelyk 

genoeg geleerd , dat het bloed der Martelaren 

het zaad der Kerke geworden is ? 

Is men zo onkundig van het menfchlyk 

hart, dat mett : niet weet dat het op'ftaat 

tegen dwang ? De Voorgeving, dat men 

de Ketters doodt om nog rechtzinnige 

menfchen te behouden , is ook dwaas , 

en word even fterk weêrfproken door de 

ondervinding. Zal iemand eenen anderen om 

Godsdienftige begrippen dooden ; dan moet 

hy dat doen , om dat hy zich verpligt 

acht hem te ftraffen als een Godslasteraar. 

Doch dan moet hy zo waaragtig van die 

mis-

£51 BRIEVEN OVER"" VERSCHEIDEN 

misdaad'overtuigd zyn , als een braaf Rechter 

is , die eenen mensch ter dood veroordeelt 

, om dat hy , Rechter, weet, dat 

deeze mensch eenen moord begaan' heeft. 

Maar ziet hy , die ftraffen wil , zo als 

de Jooden dit in CHRISTUS zagen , dat 

de door hem veroordeelde mensch God 

met den diepften eerbied aanbid ; alle de 

geboden van God , met de getrouwfte en 

fiandvastigfte aankleving , volgt ; dat hy 

voor alles wat hy is , of doen kan God 

alleen dankt ; dan kan de veroordeclaar 

niet gerust zyn , dat die man een Godslasteraar 

zy , wanneer hy door zommige uitdrukkingen 

, die de befchuldigde in zyne 

afgetrokkene befpiegelingen over het wezen 

der Godheid mogte gebruikt hebben 

, al in dien waan gebragt ware. 

Hy is dus voorbarig in eene zaak 

van 'het hoogfte gewigt ; hy bezondigt 

zich ! Zie daar , dit is 'het geval der 

gem>n , die waanden Gode eenen dienst te 

doen met het vervolgen hunner mede 

menfchen. Dit was ook het geval van 

PAULUS. Het volgende heb ik omtrend 

dien uitmuntenden Apostel aantemerken. 

' Men oordeelt , naar myn inzien , zeer 

verkeerd indien men PAULUS, in zyne ver 

volging der Christenen befchouwt, als een'o»„ 

vei'-

ONDERWERPEN. XXIII. BRIEF. 233 

•vermydelyk d walenden. Hoe! PAULUS, 

die gezeten hadt aan de voeten van eenen 

fchranderen, en gernaatigden GAMALIEL ; 

PAULUS die zo veel verftan.1, zo veel ver 

nuft, zo veel oordeel hadt, als maar in wei 

nigen , ook onder de eerfte verkondigers 

des Euangeliums, gevonden wordt ; PAU 

LUS , die leefde , in eenen tyd , en in 

een Land waarin de Godlykheïd van 

JEZUS zendinge daaglyks , e'i in 't open 

baar , door de grootfte wonderdaden be 

vestigd wierdt : zo een man behoorde 

ten minften , door een onpavtydig onder 

zoek, zich in ftaat gefield te hebben, om te 

zien of de Christelyke Godsdienst waar 

dan valsch ware. 't Is waar , hy getuigt 

van zich zelf, dat hy waarlyk mande , te 

gen den naam van JEZUS veele partydige 

dingen te moeten doen. Maar , dat hy 

zulks waarlyk meende , ontftond uit eene 

zeer onbetaamlyke nalatigheid in het on 

derzoeken dier dingen , Uit drift en 

heftigheid. Een zo verftandig , een zo 

uitmuntend Jongeling , die prys ftelde op 

den Godsdienst , moest dus niet onbezon 

nen gehandeld hebben. De zaak was van 

te groot een gewigt. Hier kwam , ter 

zyner bezwaring , nog iets by 3 dat ik na 

my voorftaat nog nooit heb hooren aan 

merken. Dit is het : 

PAÜ-


PAULUS was een Pharifeeuw , hy ge 

loofde dus de opftanding der dooden : de 

meeste zo niet alle de vervolgers der difcipelen 

waren Saduceeuwen , en die vervolgden 

hen om dat zy de opftanding der 

dooden predikten. Indien nu PAULUS 

wél en bedaard onderzogt hadt , dan 

zoude hy gezien hebben, dat hy , den 

Christenen vervolgende , den Saduceeuwen 

in de hand werkte ; en dat wel omtrent 

zyn eigen Léerftuk , de opflanding der doo. 

den. Voeg hier nog by al die grievende 

uitdrukkingen , van 's mans berouw over 

deezen handel ! alles wat hy na zyne bekeering 

ook voor de Christenen , Heidenen, 

pn Jooden gedaan en geleerd heeft ; al 

wat hy om de zaak der Christenen heeft 

geleden fchynt echter niet in ftaat geweest 

te zyn , om het fmartelyk gevoel over 

zynen woedenden moordgeest te kunnen verdoven. 

Dit gevoel deedt hem altoos fmarte 

, en het verliet hem , fchynt het , 

niet. Een verftandig mensch kent' zulk een 

verfcheurend berouw niet , over het bedryven 

van iets waar in hy volftrekt lydelyk 

geweest is! PAULUS was niets 

minder dan een Dweper. Zou hy zich de 

grootfte Zondaar noemen , om dat hy iets 

gedaan hadt het welk hy noodzakelyk had 

moeten doen ? Zou (dit geef ik u in beden*

ONDERWERPEN. XXIII. ERIEF. 255 

denking myne Vriendin ,) dat droevig geheugen 

van zyne voorgaande woede , omtrent 

de Christenen , niet wel die Engel 

fatanas geweest zyn , die hem met vuisten 

fioeg ? Immers het levendig bezef 

hoe zeer hy tegen JEZUS , en zyne Apostelen 

geyverd hadt , was zeer bekwaam 

om PAOLUS te bewaren voor eene zondige 

zelfsverheffing over de groote dingen , 

die hy nu, voor de zaak van JEZUS, daaglyks 

deedt ? Hy hadt God driemaal gebeden 

dat dit fmartlyk geheugen mogt verzwakken 

; doch God hadt hem geantwoord 

! „ myne genade zy u genoeg ". 

Laat het u genoeg zyn , dat u deeze zonde 

vergeven is. „ Myne kragt wordt in 

,, uwe zwakheid volbragt ". Ik onderfleun 

u zo zeer , dat dit de vermogens van uw 

ziel of lichaam nooit zal krenken , en 

dus onbekwaam tot mynen dienst maken. 

Uit het geen ik dus verre fchreef , kunt 

gy, myne Vriendin, gemaklyk bezeffen , het 

wyd verfchil dat 'er is tusfehen dwaalin- * 

gen die uit onze feilbaarheid ontdaan, en onvcrmydelyk 

zyn ; en zulke die haren grond 

hebben in een flegt hart. Iemand , om dat 

hy anders denkt, dan wy , over ftukken 

die wy ter zaligheid nodig achten ,. fmerts 

s finaad s of eenig nadeel toe te bren< 

gen

z$6 B R I E V E N O V E R V E R S C H E I D E N 

gen is eene dwaaling , die op zvn besc 

uit traagheid , uit domheid , uit' onkunde 

, maar ook wel eens, helaas.' uit 

een boos hart en een liefdeloos gemoed 

voortfpruit ! Men kan die dus vermyden. 

Maar , is het eene dwaaling , zwarigheid 

te maken om het Heilig Avondmaal te 

houden met menfchen , die geheel afkeerig 

zyn van die Leerftukken , die wy voor 

waaragtig , en op Gods woord gegrond , 

houden ; dan is het eene dwaaling, die 

uit onze feilbaarheid ontflaat. Anders heeft 

elk toch graag eene groote Gemeente • 

Men boogt zo graag op het getal der 

Communicanten. Dwaalen wy nu , uit menfchelyke 

feilbaarheid , wel hoe redelyk is 

dan onze eisch , dat de Tolorante Party 

ons in liefde draagen zal , en hoe bïllyk 

beklagen wy ons dan over haar , als zy 

deze dwaaling hardnekkigheid noemt i 

Tk zal de eere hebben , om , i n eenen 

volgenden , dit ftuk te voltooijen. 

Deeze is reeds lang genoeg. En ik denk 

m eenige dagen geen tyd te zullen hebben 

om hem verder vol te maken. Ik 

fluit hem dan met toebidding van alles 

goeds voor u en de uwen , my noemende 

4~ - : 

- VIER-

VIER EN TWINTIGSTE BRIEF. 

Ten Vervolge. 

t)us lange , myne geliefde Vriendin , 

heb ik gefchreven als een Lid der Publicque 

Kerk , en niets anders gezegd dan 

het geen alle brave , weldenkende mem 

fchen , tot die Kerk behoorenden , kunnen 

zeggen. Ik deed dit om u méér overeenkomftig 

met uwe eigen begrippen te 

doen handelen , en u te toonen , hoe 

wéinig wy den naam van Toloranten verdienen 

, als wy hen die met ons op het 

ftuk der Tolorantie verfchelen voor dwaaze 

of flegte menfchen houden ; voor lieden 

die te dom , of te doorfleepen zyn 

om aan onze zyde te komen : Nu zal 

ik nog eenige regelen fchryven in myne 

eigene perloon , als Lid dier kerk waar 

toe ik behoor , en die de Verdraagzaamheid 

zeer algemeen maakt. 

Tusfchen ons, Chrisje lief , maken vee- 

II. DEEL. R 

l e n

658 B.BIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

len onzer niet te veel ophefs van hunne 

Verdraagzaamheid ? Is het dan zulk eene 

groote , en voorbeeldige infchikkelykheid 

dat wy onzen Mede Christen aan dien Tafel 

nodigen , en deel geven aan de voordeelen 

daar te verkrygen ? Wiens Tafel 

is het dan ? Wy erkennen immers dat hy 

ons n et toebehoort ? Is het wel zo eene 

groote zaak , dat ik , een Gast zynde 

, eenen anderen mensch nodig , die , 

naar myn eigen zeggen , ook door den 

grooten Gastheer genodigd is ? Hy immers 

, die het dorflr ondernemen om zodanig 

een te weeren zoude zeker zeer onbefchciden 

, en belachelyk handelen. 

Dat wy des anderen toelaten , is zo 

zeer gene infchiklykheid, als wel eene daad 

Van Rechtvaerdigheid. Onze eigen Rely- 

Öëhis' eischt dit van ons : wy hebben aan 

die tafel niets te zeggen. )k moet ook 

aanmerken dat 'het woord Tolorantie , by 

veelen onzer , een bloten kl ank , een 

Compliment zy : men is tolo ant , even 

zo als een ootmoedige dienaar is ; dat 

is , zonder dat men 'er veel krages aanhecht. 

Dit hoop ik nu te bewyzen. 

Als ik des zondaags myne mede Christenen 

plegtig ten Avondmaal noodige , en 

des

ONDERWERPEN. XXIV. BRIEF. 255» 

des anderdaags my bedaart ga nederzetten , 

om deeze myne mede broeders in CHRIS 

TUS , zo als ik hen toen noemde , voor 

de Waereld ten toon te (lellen , als een 

hoop dwaaze , heerschzuchtige , kwaadaartige 

menfchen : waar blyfc dan myne 

Tolorantie ? en gebeurt dit echter zo nu 

en zo dan niet wel eens ? 

„ Maar , zegt gy , als men ons • door 

5, allerhande mishandelingen tergt , ons 

„ onze eerlyk verkregene Voorrechten betwist 

; ons affchildert als Lieden , 

, y die , op zyn best genomen omtrend allen 

Godsdienst vry onverfchillig zyn ; 

a's men onze Gevoelens zielsfchadende , 

ja wel eens Godslasterlyk noemt ; . als 

„ men het Gemeen , (waar de Fortuin het 

„ dan ook geplaatst hebbe ,) tegen ons 

„ verbittert ; als men den Waereldlykert 

„ rechter tegen ons te hulp roept : moeten 

wy dan onbe'weeglyk ftil zitten , 

,, en afwagten wat men toch met ons mo- 

„ ge voorhebben " ? 

Zie hier wat ik op deeze vraag zal antwoorden. 

Ik ontken niet , dat wy , meermalen 

niet zo wel , en zo heusch behandelt 

zyn , als. de Christelyke liefde van 

onze Party , zo wel als, van ons eischt . 

R 2 maar

26b BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

maar deeze behandelingen zyn ons nimmer 

aangedaan door waarlyk brave , en waarlyk 

.verftandige Rechtzinnige : neen ! door 

Lieden van epftuivenden inborst , door 

Lieden van bedorvene neigingen , die onze 

tegenlpoeden voor hunne byzondere 

waereldlyke belangens noodig hebben ; 

door Lieden van weinig kennis , die 

als dommekragten , gebezigt worden van 

hen , welke 'er eigeniyk , alléén voordeel 

uit halen. Doch nu vraag ik , zyn zulke 

verachtelyke Wezens de vruchten van ons 

vernuft , of van ons Vèrfland ook waardig 

? behoren wy , als welopgevoede en 

eerlyke menfchen , niet boven hen verheven 

te zyn ? Als wy gemoedlyk fpreken, 

dan-moeten wy toeftaan dat men , in zulke 

dringende omftandigheden behoorde ons 

geloof uit onze werken te toonen ; onze 

Gevoelens zedig , befcheiden , kort , 

klaar ernstig voortedraagen , op dat de 

tegen ons ingenomene menie te , zelf zoude 

kunnen oordeelen , of wy zulk eenen 

fmaad zulk eene bitterheid verdienen : dan 

eerst, hebben wy recht op dien naam , 

Waar op wy zo veel prys ftellen. 

„ Maar verftandige brave Rechtzinnigen 

» beklagen ons , en dit is echter zeer 

vernederend " : maar heden van een 

goed

ONDERWERPEN. XXIV. BRIEF. 2ÖI 

goed Karakter beklagen ons , om dat zy 

ons , indien wy niet van denken veranderen 

, aanzien voor verlooren en hoogstrampzalig. 

Wy beklagen hen , om dat 

zy zo bekrompen denken , over Godsgoedheid 

; om dat zy zich zo noodeloos 

kwellen ; om dat hunne Lcerftukken hen 

dikwyls in den weg zyn , wanneer zy de 

neigingen van hun goed en eerlyk hart 

willen involgen. Is dit voor hen ook niet 

vernederend ? Wy hebben daar - en boven 

nog iets , 't welke zy misfen. Wy troosten 

ons daarmede , dat alles eens te regt 

zal komen , en herftelt worden , en dat 

wy , in den ftaat der Volmaaktheid , 

„ daar men niet meer vraagt naar Syfte- 

$ mata , en fchoolen , maar waar God 

„ en de Waarheid voor elk , alles in al- 

„ les is " zullen verwelkomt worden , ook 

door hen , die ons hier met fmarte ; 

doch in gemoeden , het Heilig Avondmaal 

ge weigert hebben. Deeze aangcftipte' 

regelen ontleen ik van den weergaloozen 

hoogleeraar NIEMEIJER , wiens Karakterkunde, 

van den Bybel , gy zeker zult ge> 

lezen hebben. 

Ik wenschte ook dat zo wél onze Par. 

ty , als wy zelve in 't oog geliefde te 

houden , dat liefdelooze bejegeninge om- 

R 3 

t r e n d

26*2 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

trend elkander , dat vernuftige fcherphe- 

den ; dat , met een woord , alles wat 

niet christelyk zy , hen die zy treffen , 

verbitteren : hoe zullen wy dan eenen 

Broeder winnen ? Dat , zo lang wy het 

niet in den grond eens zyn , wy niemand 

in onze begrippen kunnen doen ftemmen ; 

en ik fluite met de volgende regels die 

iny in den zin komen. 

Wees groot , Vriendin , wees goed , verwin 

het fterk vooroordeel , 

Waar door g y u verbeeld , ik word van elk 

gehaat , 

Die anders denkt dan ik. ó Neen , men 

wenscht uw voordeel ; 

Men fchreit welmenend zelf om uw verlooren 

ftaat. 

Laat uw verdraagzaamheid u zelf , en andren 

leren , 

Wat of tot dat geloof dat ons een Christen 

maakt , 

Noodwendig wordt vereischt ; wat of men 

kan ontberen : 

Wyl nooit een boom den aart van zyne vru~t 

verzaakt. 

Dan zal men uw Geloof niet hoonen , 

u betwisten ; 

Maar zeggen : die dus leeft ,' Kerft • zeker 

ais een Chris;eu, 

Vaarwel.

VYF EN TWINTIGSTE BRIEF. 

MEJUFFROUW ZEER GE.'.CHTE VRIENDIN ! 

erfchoon de vryheid die ik neem in 

u het inleggende Vaer\je toè te zenden : 

uwen Brief van JA COCA VAN B t IJ E- 

REN, aan FRANK VAN BORSSELEM, 

heb ik met zo, veel genoegen cn aandoening 

gelezen , als nog iets uwer penne 

ontvloeit. Ik ben geen Poëet , offchoon 

ik nu en dan wel eens op rym , of in 

maat fchryve ; doch het lezen van dit 

fraaye ftuk , had zulk een vermogen op 

mynen geest , dat ik , de pen opnemend 

om iets daar over te fchryven , zonder 

veel peinzen* of moeite fchreef , het 

geene ik u aanbiede. Ik weet dat gy 

zeer gemeenzaam zyt met onze oude , 

en by veelen reeds onverftaanbaar geworden 

, Historie , en Rymfchryvers. Gy 

zult des KILIAAN niet nodig hebben om 

het Vaers zelf te verftaan. 

R 4 In-

tóf. BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Indien het n eenigzinds voldoet , zal 

ik my zeer verheugen : dit verneem ik 

wel eens by gelegenheid van U. Intusfchen 

noem ik mymet hoogachting , 

0 

UEd. Ootmoedige Dienaar. 

ZES

^ROOST^RYKE VOORZEGGINQi 

A A N 

GRAVIN JACOBA, 

Overblyffel der Oudheid. 

Vere Jacoba ! feer edel' landsvrouwe «. 

Ogh , myn ghenadigfte , en fyt nyet in rouwe! 

Croon u togh «emmer an aghterfpraeck ; 

Jaegh ein conyncken ; leegh cannekens vaeck. 

Wees dy mer blide. Ick Gheryt certyne 

Durve wel fcriven , mit defer hand myne , 

Scoen thans dyn tytel is houtvesterin , 

Al wie dooghd mint nomt u nogh Ghravin. 

Al dat aelwarren van die u beniden 

Sal oec nogh wel eins , ter einigher tiden , 

Properckcns werden in ftrifte gbeftelt. 

Einmael in rhine dyn k>f werdt vermeld , 

Doer einer vrouwe vari feer groeten name ; 

Abel zal fi fyn en rymfter bequame , 

Broodungh en' beddrick van einen man deft ; 

Men fal haer lastren oec : (dit wel befeft; 

Mer fi fal figh der gantsch nyet an fleuren, 

Wyl dat 's land bloeme heur daên fal ghoedkeuren. 

Si ein mooi vrouken , nyet groet ende taert, ~ 

Sal net als hebben dyn herte bewaert ; 

R5 ®

&gS BRIEVEN OVER VBRSCHEIfiE ' 

Si fal dyn ftridea dyn min en rejieren , 

Groet mer onluckig, van laster purgieren. 

Dool dan in minne mit dyn lieven Franck ; 

Leef oec, can

SES EN TWINTIGSTE BRIEF* 


M Y N H E E R E N V R I E N D ! 

Ik maak geene zwarigheid om u te 

zeggen dat ik , met zeer groot vermaak , 

uwe Troost ryke Voorzegging aan Gravin JAco 

BA gelezen heb ; (de roem buiten gefloten 

, my daar in gegeven.) Ik bedank 

U des , vriendlyk , voor dit aartig ft uk je. 

Plet is my onverfchillig of gy een Poëet 

zyt dan niet : iemand die ik voor een 

verftandig man ken , heeft prys genoeg 

by my , al loopt 'er niets van den Poëet 

onder. Gy verftaat ook , gelyk als onze 

geestige RAEENER dat uitdrukt ; ,, zo 

?, veel van de Poczy als in een huishonden 

„ te pas kan komen ", en dit is immers 

genoeg , in een tyd , dat de Poëten zo' 

vermenigvuldigen als de muggen op een 

fchoonen Zomerfchen dag ? nu dat zy zo. 

I 

Ik ontken niet , dat ik onze meeste 

Oude Ichryvers gelezen heb , eens deels 

om

£68 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

om de Historie onzes Vaderlands des te 

beter te leeren kennen ; maar ook voornamentiyk 

om dat ik , in dat lezen , een 

byzonder vermaak vond. Dat ik KILIAAN 

niet nodig heb : om uwe Voorzegging te 

verftaan , hoop ik u by deeze gelegenheid 

te doen zien. 

Wat zouden onze lieden du Benton my 

uitlachen , als zy wisten waar mede ik 

iny vermaak f nu dat is ten hunnen dienfïe 

, mooglyk lach ik ook wel eens over 

iets dat by hen voor zeer aangenaam doorgaat. 

Ik zal , ter opheldering van het volgende 

irukje , niets behoeven bv te doen. 

uwe Voorzegging z e t het alle licht by. 

Onder onze kundige Liefhebbers der oude 

Nederduitjche taal , zal het wel verftaaan 

worden ; en zo men ooit goedvondt het 

uittegeven , zou ik het wel eens in onze 

hedendaagfche taal kunnen Overzetten. 

Ik hebbe de eere my te noemen , 

UEd. genegene Dienaresfe, 

AAN

t 

\ ONDERWERPEN. XXVI. BRIEF. 2Öfj 

AAN TAELE , JOFTE SPRAECKE 

Van mi , Gheryt Melisfoen , an di 

Wetige Broeders Redenryckers , mit mi , 

:n Lieffchap , vervriend , end im einem 

Veem verfcaered , op di Camer te Nor- 

tick. 

Cunstghierige holden , Chefellen toe onsre 

nutze , end wonne alhier gefaemt. 

Ork minder prachhe ; ick Gheryt Melisfoen 

, uw Cunstlingh im di edeler Rhtorica 

, end im di alre fcoenfte Poezya , 

jofte Rymkennesfe , heb ein krieler bede 

te verzoucken- Werutn ick oec , mit 

oorlof des nitmuitighen , end wael befaemnaemden 

Deryck Floresfoen , Prince , 

filentium ghevraege. 

Ick heb , dat hcrte mi wei doende , 

ein groeter langenesfe urn te verfpraeckcn, 

van dye noozelycke miswende , welcke es 

treffende onsre edele Landsvrouwe , die 

druckzaelige , end geminder Vcre J A- 

COHA , doer ti tuckagtigheid , end 

aboïgh haerer fienden ; ein Rymdicht ghemaeckt 

, end gheftelt , uut ein groeten 

ghoem voor haer ; end bi minder eygen 

ghe-


• ghepeins , end ftille leutering ; roerende 

dcezer Ghevaercncsfe , end Makeria. 

Welck Rymdicht ick dy Winfch te toogcn. 

Oorloof mi des , Prince , end onthcited 

mi nyet. Ten is nyet urn awysfelyck 

te pronen , endte bronken mit minder 

wetigheid , neen ; mer is gevlocit uut 

ein vaal fuuverder Brun. End dit Rymdicht 

is oeck nimenfch ghetoent , um 

fyndre boutheid , end waatdachtigheid wille 

: mer ick heb het al heimerlicken in 

den fcryne verwaert , om gheen abolgh 

te vergenerieren twisten di Hoofbroemers, 

end ons , di al foberlicken end eenvoudiglycken 

fprecken foe van ti verkeyfingh 

als van meer materiën , die al te dubbel 

duudelycken worden uitgheleghed , door 

dye Fla'mers ; mer ick wil onsze Nance- 

Verï obfeuine gheven , . om dit alles te 

muisteren , als fi dat folden nuveren om 

weten. 

Ende want het kuum te gheloeven es , 

dat onsre Landsvrouw , theems buuten 

hacr fculd , aal foe vaal fchindel , end 

fukk awaerd 1 

is anegedaan , doer ee maagfnibbe 

, end Evenknye in adeler gheboerte; 

fi es di Neevinne der fulcken di haer mit' 

ghewald , end pitze , in danghiere bragten 

, wer- doer fi im leid , end im pine, 

jaa •

ONDERWERPEN. XXVI- BRIE BV 272 

jaa im. dwaazebadigheid des geïstes es ge 

vallen ; foe mi bebrieved es , doer ein 

minder nagelvrunden , bi Here VRANC- 

KEN verknaapt. 

Dat meet Goid geklaghet fin. 

Ghi weted waal van di Penfiqüiring die ü 

heeft moeten liden ? end wat fi im den herte 

gecroped heeft ? Alfoe ghering als dy edele 

manne W I L L E M , foen van Hertoghe 

ALKBREGHT , Palyns ghraave up ten 

Rhyne overleefde ; '(MARYE end haar 

Kind , end alle die H. Santen , end Santinnen 

fin findre zeele ghenadigh , amen.) 

Kwam dair di heerachtighe Prelaat , He- 

re JANNE , WILLEMS Broeder , end 

Vrouwe JACOBS Oem ; end verplaagde 

her al te fcreumelicken ; fcoen fi , als 

ein Capteinfter met hair trouw Diet , im 

groet er valjantfchappe hem verfleegh , bi 

der playfante Stede Alf n , end es naer 

Doertrecht ghetoogen , um mit hem ein 

Crygh te linden ; als recht was. 

Overwaar , het es te droerig , dat di 

edele manne finder dochter , end einighe 

Erveling van al finder Graafschappen , 

Schatten , Landen , end Luden , Heerlyckheyeu 

, end autonteitelickheden , im 

foe vaal droufheid es gekoemen ! End 

foe

272 BRIEVEN OVER VÊRSCHÉIDEN 

foe befnaered , belippènd , end foe noozelicken 

belachterd werd , doer dat Volks - 

ken van Rifken Rafken , Hacksken Paeksken 

, end doer di Hoofbroemers , en di 

Luuden van der Kercke , di felves nyet 

en dooghen , mer nü den floutaert ghefpelan. 

Hadde Here VRANCKEN het nyet befeut 

, tegen finder goed , en tegen finder 

fcatten , ü ware ; (dat herte doet mi 

wei als ik 'er an ghedenke) doer die onkerstigheid 

hares JMeefs , die maghtige 

Prince , PHILIPPCS VAN BOÜRGOEN- 

DIEN , ein fcamele , end maate Vrouw 

geweest ; foe als ons waal bekant es. 

Overwaar , fi es nyet , foe als men haer 

befnipt , im mutze , jofte aalwyzer myne 

, ghevallen ; mer eindlicken im eine 

fuvere myne ontfiecked , voor hair allere 

beste Vrund here VRANCKEH ; foe 

dat fi hem al heimelicken getrouwt heeft, 

voer haar hertslieven Eeman , end feuten 

Bedderick ; fcoen men haar , 

hierum , van wanzeede dart beachter. 

fpraecken , als waar het ein onbevough- 

Iickhede. 

Mer het ergfle es , ick hoer einder 

diouve miede j och laci 1 di Ghenezer 

es

ONDERWERPEN. XXVI. BRIEF. 2?3 

es al im prangge ! Onsre hertsgheminde 

Gravinne , es im zieckhedén van den live 

! Dye fcoene Prinfesfe im haren 

jeughdoem , leeft niet in di wonne , 

mit haren lieven Eeman , Here VRANC 

KEN , als fi waal mogte , end oirbaar 

voer fuik einer leuter Vorstinne ; mer fi 

es al dröuvig im den herte , end di miede 

wil , dat fi im der Verheeghelinge s 

jofte di Comfumptie folde verfiickkelen. 

Ach fi overpeinsde te fere di onfuuvere 

achterfpraacke , die men fpargiert , end 

onkcrftelicken al ut den hoefde verfinned. 

Ende want fi altoes mit groeter verftandelheid 

es ghegaaved geweest , end oeck 

mis cinen Vreughdighen geest , foe was 

fi oeck altoos feute up unsdre Cunste end 

heved fi fich mit Here V R A N C K E N , foe 

èaaibaar , end mynelichen tegen ons , 

end alle eerbare Luden gehalden , dat ick 

mi te bat beroert vyne , um ietwets ter 

haren troest , end verblidenesfe te Dichten, 

't ware onvroed dit Rymdicht al 

opentlicken te yerfpraaüen , end te fchallen. 

Di lideri , (Goid beter hes) fin daar 

al te booze toe. Mer ik wilde het im den 

fcryne halden , end verprefentieren , al 

heimclicken daar af ein Kopyken , al pro- 

II. DEEL. S P^-


perlicken gefcreeven : Myne Ghenadigfte 

fol dat nyet ontheiten. 

Oorloof mi des , Prince ' ick ghebrenge 

het haer , up ten huüze Teilingen, 

(daer fi in dye Roozemaand , haar is vermydende 

,) ten tuuge onsre hertslicken 

rouwigheid , end groete eerbiedenesfe ; 

up dat fi magh verfpeuren , dat wi in al 

hare nederheid , end ontblidenesfe , end 

rhishappe , deelnemigh fin ; nyet finde 

als di Hoofcoofers, welck haar , in haaren 

commercans abandon ieren , lachteren , 

end ontvlién. Ick hoop dat haar vaag , 

end fresfchen jeughdoem , haar follen 

verwaaren van den Groeve ! Lacy ! foe 

fi ftarf, dar waar ein doedkwetfe im dat 

herte hares lieven Beddericke ; end hoe 

follen wi haar overleven betraanen ! 

Marye end haar kind hoere onsre claag 

ftimme , end helpe haar uut dye Zieckheden 

des lives , up dat di drouve vertreegelingh 

, waar ane fi verkweent , haar 

nyet mag fpoeilgeeren , maar lynzelicken 

linderen, end dye Ridde moogh verfcimmcn. 

Es fi niet foe abel im manieren , foe taaibaar, 

end foe fcoen van waanfcyn, end gheftalte 

dat men in der wfden Weireld egheen 

foe befaamruchtige Princesfe ghevinden 

moghen ? Laaten di Flaamers mer eenfins 

hor-

ONDERWERPEN. XXVI. BRIEF. 2J5 • 

horfelen , end bedeemfteren haar dogerflaghtighcid. 

't Sin olycke droghehaars , 

dye foe wat Favelkens baabelen. Laaten 

fi mer achteren ; wi willen haar drut 

bliven , as billyck es : end wi akkelen 

nyet , urn oeck al dit averfpraack an di 

haderfcap toe te fCriven. Gheloeve mer j 

dat egheen foe edele Landsvrouwe hier 

ooit het regiment gevoert heeft. Heves 

fi niet der Franfoifen wonne der Hollanderen 

deft , der Seefe rondheid ? 

Hoe vroedsch , end mit wat valliandfcap 

heves fi gheregierd. Dat mag ons 

waal heugen ; énd thöe drut hebben wi 

haar bi ghebleven , foe lang fi der goede 

faak nyet heves ver wanhoopt. Mer dat es 

nu al voorbi ! Hoe verwandelen di tïdèn 

t hugh des waal ; overwaar dye 

Weireld es flikkend vul pïtze, end vul doorheid 

, vul irdum, vul tuckachtigheit, vul 

Ooghhelers ; wy moghen nach darren het 

nyet vreenen. Broemers , end Hoofcoofers, 

fin cr vaal , oec onder dye Baanrotzen , 

di , urn hoofche ghunstjagt , di bontheid 

hebben , onsre wcttighe Ghravinhe al te 

auwaard te blaauwen , om dat fi mit einer 

edelen manne , in dien alzefuuverften 

Eeftaat is geëend ; di dooghdricke 

Here VRANCKEN, di , toen fi im dye 

gfbetfte nedéiheid , end noed Was , end


ghcabandonicft van di ghedrutfte Holden, 

her aalfoe vrundclicken , end vuyrighlicken 

gewaerd heeft , voer di catwighcid end 

ghebraecke waar im fi was ; doer di haderfcap 

, end dweng haarer maaghfnibben; 

loe als ons aver , end aver becent es. 

Mer di Vreumaarts folden liever • eins di 

neoze ftecken im dye Cameren des Hertoghen 

, end hugghen was daar es umgaande 

; daar follen fi verfpeuren al fuicken 

fcindel , fcandelheid , en pylickheid 

, di ick mi feaam te vertrecken , 

end nyet ligt es um te dilghen doer kriele, 

inmigheid in den Bieghtfeete : dat waar 

vaal beter , als foe kamperlick te dillen 

wp di Eefiaat onsre allreliefte Ghravinne. 

End jof di Luuden van der Kercke , 

end di waalghemeste Cloesterbreuderckens 

, (welcke di vrouweérigheid ten 

oegen uut ghlenftert j al end aan fcallen 

end fleeren van dye Goede dye Goede ; 

daar en ghecronen wi ons nyet aan ; 't 

es om al léckkerkens end al delicaatghens 

te huuzen , end te hooven en te Waardfcappen 

, bi dye Machten der Weireld. 

Aal die dooghd bèmyn't , end kitteldoefes 

voer gheghiften , end festieringen , fal 

onsre Landsvrouwe im den herte duchti. 

ghen ; als foe eine abele Vorftinne magh 

win-

ONDERWF.T) N. XXVI. BRIE F." 277 

winfchen , end haar im alle fieekheden van 

den Live, end nederheid bcmynen, end hoeg-' 

fcatten, als'billyck es ; tot gvoeter vrouwde 

van alle verüandeie end eerbaren Luudcn. 

Déesze Aentailt uut linde , .hebben 

d t Veem , end di Prince onsze eerfae' 

me Deryck Floresioen , deezen Veribucke 

ghewillighed end ghefiatierd. Toe heves 

daar op die redfaalighe , end waal 

bekende Cunfteling Gheryt Melis foen dar, 

alrefcocnfte Rymdicht ghelefen , end 

gherecitiert , toe groeter aangheroertheid 

des herten egheen der Broeders uutgefondert. 

End es hi oeck gheghiftight mit 

een Prife , beftaande uut dry Koorhek 

ghemaackte tinnen Tankaerts , mit fleeckwerk 

vcrfiert , toenende di Sprcuckc onsre 

,Camere , mer hem es aal duudelicken 

verfoght , dat Rymdicht te verfcutten 

voer aal fulcke oegen di het nyet tot 

nutfcap folde fyn , dat te befcouvven : 

Neen , mer hi lol imder flilte , end 

fonder van onsre Camer yets te ghebaren, 

bi onsre Ghenadigfte vrouwe .gaan , end 

oeverhandigen haar , al flutelicken , end 

oavermerekt dat Rymdicht h end hi ful 

haar , onfent weghe die handen kufchen , 

end wenfeken dat Goid gheve alle prope- 

S 3 ri-

27^ BRIEVEN O VER. VERSCHEIDEN 

riteitichheden , blïdfcip , end ghefondheid 

, mit haar lieven Here VRANCKEN, 

wiens dooghden wi oeck im groeter eere 

haalden. Wi hebben oeck ein dubbeld van 

den Rymdichte gheftelt om nettelick end 

properlick in onszen Pyfel te verwaren 

tot betere tiden. 

Ghedaan in onse Camer te Nortick. 

In 't Jaar toen men fëreef MCCCC end III 

Mit nagh XXXIII , wil het waal gheloeven , 

Di Vilde van Roofemaand , (verfta di my ?) 

Die edel Vrouwe JACOBA coern haar leid te 

boeven. 

End na onsren doedsdagh winfchen wi al te 

faam en 

Di Hemelfche wonne , end gloria ! amen ! 

Di fpreucke der Camere es. 

GETROUW IN ALLES. 

ZE-

ZEVEN EN TWINTIGSTE BRIEF. 

Gy leeft , gy zyt gezond , gy denkt , en 

ook aan my ; 

3VJyr>' ziekte trof uw hart , en deedt u angftig 

vreezen ; 

Myn zukten deedt u aan ; myn welftand 

maakte u b!y : 

Dit heb ik , myu' Vriendin , uit uwen brief 

gelezen. 

Hier aan fchreef uwe liefde , en ook naar 

waarheid , toe 

Dat gy van my dus lang , geen Letter hebt 

ontfangen : 

't Is billyk dat ik thans aan uwen wensch 

voldoe : 

Zie dan in deezen brief het eind van uw ver 

langen. 

My is, CORNELIA, het dioevig nieuws 

verhaald. 

„ VAN OOSTRUM leeft niet meer , haar weg 

„ is afgetreden ; 

SA „ Reeds

23o BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

„ Reeds heeft zy der Natuur den laatften tol 

„ betaak. 

„ Is als een' rype vrucht zeer fchielyk afge- 

„ fneden. 

„ Geen flespend krankbed heeft haar ftil ge. 

,, duit beproeft j 

>, Gean ongeneesbre kwaal deedt ons haar dood 

,, verwagren ; 

„ Geen' akelige vrees heeft O-JS vóóraf be- 

,, droeft ; 

„ Zy krygt een Koorts , wordt zwak ; zy ftérft» 

• „ eer wy dit dagten ", 

Hoe trof my dit bericht ! 6 Ja , ik had 

haar lief. 

Nu komt in mynen geest al 't voorfge weer 

boven ! 

Waarom , dat denk ik nu , fchreef ik haar 

nooit een Brief ? 

Waarom heb ik dit werk van tyd tot tyd ver" 

fchoven. 

Heeft zy my niet altoos , en hartlyk , wel 

gedaan ? 

Hoe veele .dagen' heb ik niet by haar gefie- 

ten ? 

Of fchreef ik nooit uit fchroom , durfde ik 

dit niet beftaan ? 

Hoe 't zy , nooit zal ik haar , nooit kan ik 

haar vergeeten. 

V A M

ON D. ERWERÏE N, XXVII. BRIEF. 2§ J 

VAK OofTRUM heeft gedagt , zo dra zy 

denken kon , 

En de eerfle vraag die in haar gee£t is opge 

rezen , 

Toen zy , als reedlyk mensch , haar ontfer. 

zoek begon , 

Was deeze groote vraag i wat mag toch waarheid 

•wezen , 

Zy vpn.'

2^2 B R I E V E N O V E R V E R S C H E I D E N 

Haar Koning , dis aan haar , met regt , zyn' 

wet mogt geven : 

Ds hoofdleer van 't geen zy als Christen 

heeft gelooft , 

Was : JEZUS is de weg , de waarheid , en bet 

leven. 

Wat hadt dit heilgeloof een' indruk op haar 

ziel ! 

Hoe werkzaam was zy fteeds in 't goede te 

betrachten, 

Al wat zy denken kon , dat Gode wel ge 

viel , 

Kon Zy onmogelyk voor onverfchillig ach 

ten , 

God hadt zy lief met haar verftand , en 

hart , en geest , 

Haar Naasten als zich zelf ; dit waren hare 

vrinden 

Door wien God wierdt gedient , geëerbiedigt 

en gevreest. 

Zy zogt aan 't geen zy dagt , geen anderen 

te verbinden. 

Haar achting voor vernuft , en vlugge fchran- 

derheid , 

ft my zo menigmaal , en duidelyk geble- 

ken. 

Haar deugdfaam hart hadt aanhaar oordeel 

ppgeleid v 

Om

O N D E R W E R P E N * XXVII. BRIEF. 23 3 

0:n nooit te zoeken' naar verborgene gebrc 

ken. 

Haar dienstvolk had zy Hef , zy 

't welgedaan. 

Steeds heJfc zy het geleid , maar pco^de 't 

nooit te dwingen , 

„ 't Zyn Christnen die met my naar 't zelf- , 

„ de heilwoord ftaan, 

„ Die met my (was haar taal ,) eene edele 

ziel ontfingen '\ 

Haar mededoogend hart , haar uitgebreide ge-s moed , 

Geneigt om JEZUS Wet naauwkeurig te vol- 

brengen , 

Deedt , in 't verborgen , meest den waren 

armen goed , 

Zy kon in hare deugd geen ydele eer vermen 

gen. 

De Gierigaart die *t goud tot zynen afgod 

ftelt , 

Verbeeld zich dwazelyk de Godheid te verplig- 

ten , 

Wanneer hy , na zyn dood , van 't fnood 

gewoekerd geld 

Der armen uitgeperst , laat Hof , en Godshuis 

ftichten , 

, Maar uw' VAN OOSTRUM zogt nooit naar 

een' zondige eer 

Nocb

28 4 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Noch harfenfchimmen voor Gods wetten op te 

dringen. 

Zy vormde voor zich zelf g e e n andre Zedenleer 

Of fchikte 't grootst gebod njar 't hart der 

Waereldlingen. 

Zy fteide 't Chrisdyk werk niet uit tot 's levens 

nagt ; 

Geholpen door Gods geest , die 't goede wil 

verfterken. 

AI wat zy vondt te doen deedt zy uit al 

haar magt ; 

Ze aanbadt den grooten God haar kenlyk uit 

zyn' werken. 

Hoe zuinig was zy op den onwaardeerbren 

tyd , 

Geen uur vergulde zy zich zelf om haar te 

ontfpannen , 

En waarlyk , die zich zo geheel aan 't goede 

wydt 

Afs zy gedaan heeft , moet de ledigheid ver 

bannen. 

De Maker van' 't Heelal heeft aan den mensch 

de fpraak 

De wezenstrekken \ en het Kunstryk oog ge- 

geven , 

- In heufche vriendlykheid vondt zy haar hoogst 

vermaak. 

VAH

ONDERWERPEN. XXVII. BRIEF. 285 

VAN OOSTRUM was de vreugd van 't ftille 

vriendfch3ps leven. 

De driften , ons tot nut , door God in 't 

harr gelegt , 

Wist haar gezond verftand voorzichtig te be- 

ftiereri. 

Naar de Euangelie wet die ons zo duidlyk 

zegt , 

Hoe veel men waagt door ftaeds zyn' lusten 

bot te vieren. 

Dit hemelsch onderwys vol licht , en geest , 

en kragt 

Is magtig het verftand volkomen op te fchran- 

dren ; 

En 't welgeplaatfte hart dat lteeds naar 't 

go 2de tracht , 

Van tyd tot tyd geheel , ten goeden , te ver- 

andren 

Gy weet , CORNELIA , wie of dit onder- 

vondt — 

Uw tedre hartvriendin. En alle deugdgezin- 

den , 

Wier hart gelyk is aan een wel bereiden 

grond , 

Die zullen , 't geen ik fchryf zeer duidlyk on 

dervinden. 

'k Zeg ondervinden ; Ja ! ik weet wel dat dit 

woord , 

in


In onze zo verlichte , als verreziende da 

gen , 

Vermids het tot de taal der Dwepery he. 

hoort, 

Aan veelen , wys en dwaas , ten fterkflen 

zal mishagen. 

Maar 't menfcheiyk gezach , geld niets by 

my , vriendin. * 

Ik keur dit woord , hoe ook verguist als Dwe- 

perachcig , 

Wanneer het word gebruikt in eenen goeden 

zin , 

Regt , welgepast , en juist j zo keurig zelf 

ais kragtig. 

'k Durf zeggen dat een hart het welk de deugd 

bemint , 

En altoos altoos poogt zyn God getrouw te 

vreezen ; 

Gewaar wordt by zich zelf , j a levendig be. 

vindt 

Wat zaligheid het zy vaa God bemint te we 

zen ! 

Het ondervindt de kragt der Cbristelyke 

deugd , 

Het ondervindt het zoet van een gerust gewe. 

ten , 

Het wordt gewaar, het voelt, het fmaakt 

een zuivre vreugd > 

'4ü Die

ONDERWERPEN. XXVII. BRIEF' 287 

Die, het gevolg van 't min volmaakte , doet 

vergeten . . . 

VAN OOSTRUM ha.it verftand , wist zeer 

veel , en dagt vry ; 

Geen fchyn van vroomheid bragt haar immer 

in verblinding , 

En echter , myn vriendin , gy weet het , 

toonde zy 

In 't bly , bedaart gemoed haar zalige onder 

vinding. 

Zy ftorf, dit ftel ik vast gelyk zy hadt g-s- 

leeft , 

In 't fchoon vooruitgezicht! van een veel beter 

leven , 

Dan God , ooit op deez* aard', zyn' waardrte 

Kindren geeft ; 

Nu fmaakt zy 't loon der Deugd , zo heilryk 

zo verheven. 

Haar werk was afgedaan ; zy hadt haar loop 

volbragt. 

Waarom , CORNELIA , zou zy dan langer 

toeven ? 

Was zy ons lief , wierdt zy met reden 

hoogst geacht , 

Dan moet haar zalig lot ons immers niet be 

droeven ? 

Bamin haar , bidde ik u , met minder ei 

genbaat. 

6 Vol-

288 BRIEVEN ÓVER VERSCHEIDEN 

Toen God haar tot zich riep kon niets op aard 

haar hinden. 

ö Volgen wy haar fpoor , dan zullen we in 

een ftaat 

Van hecrlykheid en vreugd , haar zeker weder- 

vinden. 

Denk om haar zalig deel , en troost u uwe 

ichae. 

Bemin hiar als voorheen , oprecht en edelmoe 

dig. 

Tree in haar heilig fpoor. God geef u die 

gemê ! 

Wees altoos zo a!s zy in wéldoen overvloedig. 

Volhard in 'i waar Geloof van JEZUS uwen 

fleer , 

Ser Christnen opperhoofd , des Waerelds Zaligmaker 

, 

Beklaag , als uw vriendin , den Spotter van 

deez' Leer ; 

Beveel aan Gods genade , als zy , den Godver- 

zaker. 

VAN OOSTRUMS liefde- was oprecht , en 

algemeen ; 

Elk moest daar van de vrucht , zo veel maar 

mooglyk hnaken , 

Bepaal uw Liefde tot uw Kerk óók niet al- 

Mén 

Voor

ONDERWERPEN, XXVII. BRIEF» 289 

Voor alles , myn vriendin , beef voor het Ket- 

termaken. 

Wy zullen mooglyk haast voor CHRISTU3 

rechtbank ftaan , 

Om aan Hem rekenfchap van ons Geloof te 

geven. 

ó Tree niet in zyn ampt; verfchoon dit heusch 

vermaan ! 

't Word door de vriendfchap , niet door bits» 

heid , u gefchreven. 

God zy met u, vriendin ! zie in zyn Liah 

het licht 

Van kennis en van deugd , van troost , van 

heil , en zegen. 

En als gy naar Gods wil uw werk hier hebt 

verricht , 

Deel dan ia 't heil» dat uw' VAN OOSTRUM 

heeft verkregen, 

'k Heb uwen wensch voldaan : 'k bemin u , 

heb my lief. 

Myn' waardige vriendin laat u op- 't vriendlykst 

groeten! 

Leef vergenoegt , gezond ; denk aan my ; 

fchryf me een brief : 

Ik hoop u binnen kert in Amueldam te oht> 

moeten* 

II DzïL X AGT

AGT EN TWINTIGSTE BRIEF. 

WAARDE NAATJE 1 

'er eindelyk nog een brief af 9 

ja zo waar f ik dagt om de waarheid te 

zeggen , Kind , dat gy my a] lang vergeten 

hadt , hierin handelende naar het 

oude Spreekwoord : „ Uit het oog uit 

„ het hart ". Evenwel 'er is eens een 

vry uur overgefchoten , en dat wordt 

door u gebruikt om aan my te fchryven. 

Ik weet dat Jonge Dames die veel geld 

en veel aanzien hebben , vooral in uwe 

jaaren , overkropt zyn van bezigheden. 

Men moet gekapt , gekleed , en opgefchikt 

worden. De Dans- cn Chatcgifeermeester 

volgen elkander geregelt op. De man 

die u breijen leerd a la mode de France ; 

het mensch dat u leert tekenen , de Muziekmeester 

, enz. geven u handen vol 

werk. Zo dat by flot van rekening , ik 

zie wel , dat het nog eene verdienfle in 

S is > dat gy eens begeerig zyt om te 

we-

ONDERWÉRPEN. XXVIIL BRIÉF. 201 

weten of ik nog ziek ben t Lees dan 

myn antwoord zoo gy het aan den tyd 

hebt ! het papier is toch te zwaar om 

voor papilliottes te dienen , anders . . . 

Wat zal ik veel zeggen ? Ik zou redelyk 

wel t ja gezond zyn , indien eene 

hevige derdendaagfché Koorts , die my 

zedert eenige weken bezogt heeft , my 

niet verfchrikkelyk plaagde. Zy valt my 

ook zo geweldig aan , dat ik alles moet 

neerleggen waar aan ik bezig ben , cn 

bon 'gré mal grc , naar bed moet , om 

daar alles uitteftaan wat die wreede ver- 

Woesiter myner gezondheid , in 't hooft 

krygt my te doen ondervinden. Zeg niet 

met onze MOLIÈRE. 

Votre prudence est endormii 

De truiter magnifiq uement 

> 

Et de leger Juperbement 

Vo r 

.re plas cruetle ennemie. 

Want niets is eenvoudiger dan myri 

huis , en de wys waar op ik myne Vyandih 

orttfange. Ik vast, als een Turk in deri 

grooten Ramafan; en ik gebruik van de medi» 

eihale ingrediënten zo weinig als' mooglyk. 

Maar evenwel nogthans, en des al niet te 

„ min , 

„ De Koorts , de felle Koorts, die blyft rriy 

„ by , Viiendin ! '" 

T 2 

ia


• ik kan u] niet onderfcheiden genoeg 

zeggen , wat is toch de Koorts ? zo 

verre ftrekt-zich myne Geneeskundige gc leertheid niet uit. ik heb al eens gedagt 

of zy ook niet wel de geest zoude zyn 

van den eenen ; 

of anderen reeds lang gehoorvenen 

Chategifeermeester? Ik heb voor dee. 

ze gisfing zo veele , en zulke gewigtige 

redenen als men voor gisnngen doorgaans 

heeft. Vooreerst maak ik dit op , uit 

den tyd waar in zy komt , en uit het 

werk dat zy dan verricht. Zy komt 's 

middags precies de klokke een uur. Dit 

uur zoude ook wel kunnen bewyzen dat 

zy een Geest is , of zo gy wilt, Naatje 

, een' Spook j want die hebben ! 

dit 

uur , des nagts ten minsten , voor zich 

opgekogt. Ten tweeden , om dat het 

een onderwyzende , en werkende , e n 

geenszinds een vóórfpellende geest is. De 

eerfte flag van geesten komen altoos als 

het pikkelyke donker is , en de laatfte maken 

ons hunne tegenwoordigheid bv fchoon 

daglicht bekent. Dat zelfde uur doet my 

ook gisurn dat het een Chategifeerende 

Geest zy ; want gy , z o e te Juffrouw , 

zoudt immers vóór da: uur geen een uwer 

vragen kunnen opzeggen j of na dat 

de Dansmeester zyn pligt aan u ge toont 

hadt ?

ONDERWERPEN, XXVIIT. BRIEF. 295 

hadt ? Zyn deeze gisfingen nu wel zo 

wild ? Leveren zy geene Hof tot zoete 

bedenkingen ? Nog meer ! ik meen zelfs 

dat het een Cocceaanfche Onderwyzer 

is 3 om dat hy my geheel en al 

bezig houdt met het Zevental. Alles wat 

ik zie , zie ik zevenmaal ; alles wat ik 

vraag , vraag ik zevenmaal j 'alles wat ik 

bereeken , komt op zeven uit ; eerder 

geeft hy my geen rust noch kan ik in 

ilaap komen. 

Ik heb' al eens beproeft , of ik hem , 

door hem kwaad te maken , kon doen 

wegblyven. Ik heb , om dat einde te bereiken 

, hem nu en dan een weinigje Kettery 

laten zien , hoopende dat hy my 

daarom zyn Onderwys zoude onwaardig 

agten. Ik rekende zonder den waard ! 

Hy heeft my , door daaden , die toch 

meer zeggen dan woorden , getoont , dat 

zyn bezoek my nu nog , ja , zo nuttig 

ware. Ik heb een Roomfche Doftor laten 

haaien , die voorgaf dien boozcn geest 

wel te zullen verjaagen. Wel mis ; hy 

wierdt 'er kwaadaartig tegen aan ; en ik zou 

helaas de dupe van myn eigen doorzicht 

geworden zyn. De Koorts en de Doófor » 

dat 's te veel voor ééne Lyderes ; een 

van beiden zyn te over in ftaat om 

T 3 9È


ons ad patres te zenden. De Romein 

wierdt dus voor zyne kunst betaalt, en — 

niet weer geroepen. Ik liet een kundiger 

man komen , die disputeerde hem ook 

geheel weg. Nu , dagt ik ,' zal ik eindelyk 

gezond , en vry van zulk i bezoek 

blyven. De bezoeking is nogmaals over 

my gekomen , en nu heb ik een oud 

Philofoof op hem afgezonden , die , zo 

ik verzekert ben , hem het zo bang zal 

maken met zyne , Rtcipë zo veel , dat 

hy wel zal moeten verkasfen. Zie daar , 

zo haat het ' c 

nu met my ! Dat die 

koppige knaap my veels te veel werks 

geeft , blykt aan het bleek , het mager, 

het holoogig , het zwakke voorkomen 

dat ik al reeds hebbe ; ' zo dat het fiudeeren 

is altoos voor onze gezontheid nadeelig 

; het zy wy het doen onder een 

Chategileermeester of onder een Profesfor 

in de Matbefiu Het kan zyn , dat 

zyn haat tegen den Roomfchen Geneesheer 

hem heeft aangezet , om 1 

my daar 

voor te doen boeten ; want zedert dat die 

man met hem aan den gang geweest is , 

ben ik erger door hem geplaagt dan te 

voren. Hede myn tyd ! zult gy zeggen, 

heeft de Religiehaat nog in het Ryk der 

Geesten plaats ? wel , zie , Naatje , 

om de waarheid te zeggen , ik geloof, 

neen ;

ONDERWERPEN. XXVIH. BRIEF. Stoy 

neen ; en dat geloof ik om zeer goede 

reden, doch die ik u nu nog zo niet alle kan 

zeggen. Laat ééne genoeg zyn. Alle geesten 

, die , met het lichaam vereenigd 

zynde , wél deeden , zullen het daar volmaakt 

wél hebben : en wat fe toch verdrietiger 

dan het gefnap van eenen dommen 

yveraar , die niet ophoud ons met zyne 

Syftemata het hoofd te breken. Als de 

geest van een braaf Roomsch Catoliek 

zich daar verrascht ziet , door de komst 

eens eerlyken Luteraans , eens verftandig 

Gereformeerden,of zelfs van dien eens diepdenkenden 

Mennoniets , dan moet hy , 

noodwendig , overtuigd worden , dat hy 

hier beneden gedwaalt heeft , toen hy 

meende dat niemand dan de Secle waar 

toe hy behoorde , namaals gelukkig zyn 

zoude. Zulke geesten moeten dus elkander 

beter verftaan dan hier , want zy worden 

niet meer gezwaait door vooroordeelen 

, noch afgetrokken door verleidende en 

voordeelige omftandigheden. De Waarheid 

is eenvoudig ; dit kan wel de reden 

zyn , dat men haar zo dikwyls over het 

hoofd ziet : doch déar , daar zullen wy 

de voorwerpen niet meer door de middelftof 

der driften zien , maar gelyk zy zyn. 

Dan, dit neemt niet weg dat een Geest 

T 4 . *.ls

306* BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

als hy verlangt om ons , op deeze beneden 

Waereld , een bezoek te geven , 

zyne oude ftandplaats opzoekt , en zyne' 

oude bezigheid hervat. In dit huk, Naat: 

je , kunt gy veel lichts ontfangen by den 

Broeder POPE, over de Leer.der Gnomen 

en Silpbides, 

Hoe zyt gy z o i n gedagten , hartje ? 

„ wel , zult gy my antwoorden , zoudé 

„ ik niet r Gelooft gy dan ook nog in 

„ het verfchynen van Geesten , ' en Spoo- 

ken ? men heeft my geleert dat dit aï- 

„lés maar guitery , of beuzelpraat is': 

s, en ik zelf heb de Betoverde Waereld van 

1, Domme BEKK?R gelezen : 't geen my 

Ü in de gedagten verflerkt heeft , dat ai- 

,-, les op gekheid uitkomt ". • . • . . 

Zo doende zoudt gy my wel eene geheele 

Confesfie kunnen • afvorderen , Naatje. 

Als ik u nu ' zeg dat ik geneigt ben 

om te denken , dat 'er zo iets zyn kan als 

het verfchynen' van Geesten , i en SpoOken 

: zult gy dan niet bang worden ; 

want gy heit nog al vry wat prys , merk 5 

ik , op myne begrippen ? „ Wel neen , 

z e 

»» S c 

gy > ik zal u wel hartelyk uitlags, 

chen ". Nu t dat flaat aan uwe beleeftheid 

5 vermaak u eens ten mynen koste 

.' ' : 

> T Ik

ONDERWERPEN. XXVIII. BRIEF.' 20? 

Ik doe liever myne Vrienden lachen dan 

huilen. Doch denk niet , dat lachen re 

deneeren is ; maar dat de zaak intusfcheri 

zo blyft als zy is. 

Ik zou der waereld misleiden , indien 

ik zeide , ooit iets gezien te hebben , *t 

welk naar een Spook geleek ; maar ik heb 

iemand gekend , 'die alle de vereischten 

hadt welke haar getuigenis aannemelyfc 

moesten maaken , 'in alle andere gevallen, 

hooreri zeggen , dat zy een harer afgeftorven 

Vrienden gezieri heeft. Zy verhaalde 

my haar gewaarwording ; geenszinds 

haar ' oordeel. ' Die zelfde Vriendin , betuigde 

my bok, dat zy in 't minst niet 

v'erfchrikt ware , maar alleen eene ftille 

ontroering gevoeld hadt. Dat 'er nu menfchen 

zyri, die hier van zouden fchrikken, 

is immers geenszinds 'de fchuld der Geesten 

.. . nu wy toch op dit Spookig onderwerp 

zyn •>' dunkt my , moest ik den 

brief met nog het een en ander, daar over' 

handelende , 'vol maken ; al was 't maar 

óm de nieuwigheid. 

Indien gy my nu eens vraagde : „ of ik 

„ zodanig een verfchynzel zonder te fchrik- 

,, ken zoude kunnen zien "? ik denk • 

neen; deuk, zeg ik, want dè onder- 

T s 

v 

">

S08 BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

Vinding heeft my nooit gelegenheid gegeven 

om het beilisfend te kunnen beantwoorden. 

Doch ffel , zo als het waarfchynlykst 

is , dat ik inderdaad zoude 

fchrikken , dit bewyst flegts dat ik zeer 

aandoenelyke Zenuwen en een zwak hgchaam 

heb ; niet dat zodanige verfchynzels 

onmooglyk zyn : en wanneer men niet kan 

bewyzen uit het wezen der zaak zelve , 

dat iets onmooglyk is , dan dunkt my, 

doet men niet wel , om dat iets te ontkennen 

, offchoon wy zelf daar van^ nimmer 

iets gemerkt hebben. 

Nu gy toch aan 't vragen zyt , kunt gy 

'er maklyk byvoegen , of ik dan ook nog 

in duivelen geloof ? Hoor eens , Naatje- 

'ief, ik heb zo wel BEKKERS Betoverde 

Waereld gelezen, als gy ; en heb Ook veel 

meer over dit ftuk gelezen , dan dat 

Boek. Ik heb 'er ook wel eens ernftig 

over gedagt , en wat was het beftuit ?, 

„ Het is niet onmooglyk dat 'er zulke 

« wezens zyn , die wy kwade geesten 

„ noemen ". Evenwel , ik val gantsch 

niet Duivelagtig. Dan , wy zullen hier. 

eens over praaten als gy wat ouder zyt: 

de zaak heeft geen haast. Gy weet zekér 

, dat 'er zeer wyze en brave Menfchen 

zyn , die geloven dat 'er zulke 

kwaa-

ONDERWERPEN. XXVIIT. RRIEF. 20£ 

kwaadaartige Wezens beftaan , die werken 

kunnen op den Menfchelyken geest , even 

als kwaade menfchen op goede , én ook 

op reeds bedorven menfchen , welke daardoor 

nog erger worden. Meer kan ik u 

daar nog niet over fchryven. Wat 'er ook 

van zy , laten wy , myne jonge Vriendin, 

nooit vergeten, dat wy vrye werkende Wezens 

zyn ; dat wy , om die reden , aan- fc 

fprekelyk zullen geagt worden voor zuixe 

bedryven die tegen 'onzen pligt ftryden f 

en gevolglyk , ; 

den fchuld niet moeten 

leggen op iets buiten ons. De aanleiding 

kan groot ,' de verzoeking fterk zyn, om 

van het effen pad der deugd af te treden , 

maar wy doen echter vrywillig , het geen 

wy doen , ter minsten zo wy niet in 

een oogenblikkige drift iets' doen. 

Myne geaartheid , die altoos tot het 

blymoedige overhelde , gaf my ook , als 

ik nog een kind zynde eens op myne wys 

over dit ftuk dagt , de volgende bedenking 

op. ,, Myn Tresje , dus redeneerde 

„ik , zegt zo dikwyls dat de zwarte 

man dit of dat doet , en dat hy altoos 

„ op de fprong ftaat om ons te bedrie- 

„ gen ; maar , daar zyn immers ook Rn- 

„ gelen ? zo als ik wel in mooye prinff 

ten gezien heb ; en die zyn immers zo 

M goed

Sou BRIEVEN'OVER VERSCHEIDEN 

„ goed als men wenfchen kan. Die zullen; 

» my, als ik zoet, en gehoorzaam ben, wel 

* h o e f i k fl?et 

bewaren voor den zwarten man. Dan 

bang te zyn , ook niet in 

r, het donker ". En dan zeide ik dat fraai- 

je kindervaersje uit JAN L U IK EN s, Men. 

fehen begin , midden en einde , Op : 

» Als 'i Kindje zoet en fchïiïyk is , 

,, En niet en (peelt met fioute knaapen , 

Dan mag het in de duisternis , 

„ Naar zyn gebed gerust gaan flapen : 

. „ Want als de Jeugd de Deugd betragt , 

Dan heeft zy d'Engelen tot haar wagt. 

Ik kan niet zeggen , dat ik , in de 

zaak zelve , nog van gedagten veranderd 

ben. Wat zal men zeggen ? veele menfchen 

leven met' den zwarten man , zo als met 

nog een ander perfonage , dat is , zy 

geven hem den fchuld van zulke bedry- 

ven , die alleen in hun eigen bedorven 

hart te zoeken zyn. Dit is mooi' mak- 

lyk , en fpaart hen de moeite uit om 

zich te verbeteren , of door een oprecht 

berouw en dadelyke verandering van ze 

den , te tooren , hoe veel fchuld zy ge- 

hadt hebben aan hunne bedryven. Wat 

my betreft , het denkbeeld , dat ik flegts 

het Werktuig van een fchranderder en 

magtiger Wezen dan ik zelf ben , zya 

zou-

ONDERWERPFN. XXVIII. BRIEE, 30JL 

zoude , is voor my zo ondraaglyk , : 

dat 

ik geloof eerder te kunnnen befluitcn , om 

ongeveinsd al den fchuld van iets misdadigs 

door my gepleegt , op my te nemen 

, dan dit toe te ftaan. Wy hoeven 

niet zeer diep dóór te denken , om te 

zien dat wy , 't geen wy doen , vrywillig 

doen ; en dat onze daden als fchakels 

aan. éénen Keten zyn. Die genadige 

God die myne goede bedryven , uit liefde 

en eerbied voor Hem gepleegd , zal 

beloonen ; zal my ook ftraffen , als ik 

volharde 

loozen. 

in zyne geboden te verwaar- 

Hy die in deezen trant denkt , heeft 

juist niet veel te maken met de vèrfchillen 

dier geleerden , die , zonder veel 

taal of oordeelkunde te bezitten , tusfchen 

elkander die verfehillen nog al levendig 

houden. Het Onderwerp is ook van dat 

gewigt niet om 'er veel tyds aan te hefteden 

: 'er is zo veel voor ons om te 

betrachten , dat. ik zeer weinig ophebbe 

met enkelde befpiegelingen. Ons leven is 

zo kort , zo onzeker ; wy weten zo 

weinig , en dat weinige nog zo onvolkomen 

! Laat dit ons echter niet zwaarmoedig 

maken. Wy zyn hier , om het zo 

eens uittedrukken, in de eerfte fchool. Laaten


ten wy maar naerfHg , en aandagtig zyn , 

op dat wy zo veel te gefchikter worden voor 

dien verhevenen ftaat , waar in onze zucht 

tot waarheid voldaan zal worden. Vooral 

myne lieve Vriendin , laaten wy ons hart 

verbeteren , onze driften bellieren , onze 

goede neigingen zorgvuldig aankweeken , 

en het kwade beftryden : dan zullen wy, 

als ons laatfte uur daar is , en God met 

blydfchap gedient hebbende, hem eeüwig 

verheerlyken. 

Ik ben met hartlykheid uwe Vriendin. 

NE-

NEGENENTWINTIGSTE BRIEF. 

MEJUFFROUW , ZEER GEËERDE VRIENDIN. 1 

£Iet Werkje van den Heer CRAIG , 

door u op het alleraangenaamfte in onze 

taal overgebragt , en aan my vereert, 

hebbe ik met veel genoegen ontfangen 

; en ik betuige myne erkentenis en 

verpligting. Men vindt in het zelve de 

befchryving van het volmaakfte karakter 

welk ooit op deeze aarde gezien is. De 

tyd door u hieraan befteet is gewisfelyk 

wél befteed. Maar de Voorrede , voor 

dit Werkje, heeft my byzonder gefmaakt;als 

waarin uwe gehechtheid aan het zuivere Christendom, 

buiten alle menichelyke byvoegzelen, 

en bepaalingen, en te gelyk uwe oubefchroomtheid 

om 'er opentlyk voor uitte 

durven komen , ten allerfchoonften en 

kragtigften doorftraalt. 

Dat uwe gezondheid beter is, dan in 

vroeger tvd , verheugd my. Wees op uwe 

hoede , om dezelve , zo veel mooglyk


lyk zy , te bewaaren , en door eene 

al te groote ingefpannenheid van geest 

niet weer te krenken ! Men kan in goedé 

en nutte bezigheden ,• te vvrig 

en te werkzaam zyn ; waardoor altoos 

de gezondheid , maar vooral die van 

zulk een allertederst en aandoenlykst 

mensch als waar voor ik u heb ïê#ren 

kennen , verwoest wordt ; ja waardoor 

wy die edele vermogens , infpanning , geheugen 

, en verbeeldingskragt verliezen. 

Deeze raad is de beste dien ik geeven kan. 

Eeflüit eens om een geheel jaar lang Quina 

'te gebruiken. Als uw Zenuwgeftel fterker 

wordt , zult gy genot van uw leven hebben 

, en niets weten van die duizenderlye 

ongemakken die u zö kwellen , en 

'Waarvan ik u zo gaarn nog eens geheel 

bevryd zage ! Moed en gedult Wordt by 

de geneezing uwer kwaal vereischt ; en 

gy weet zelf wel., dat de blymoedigheid 

de balzem des levens is. Leef dan 

blymoedig , werkzaam , en , kan. het 

zyn , gélukkig. Dit wenscht u , uwe 

hoogagtende vriend en dienaar. 

Amfterd. 27 Septemb. 

1770. 

J. GRASHUIS. 

DER-

DERTIGSTE BRIEF, 

M E J U F F R O U W ! 

Ik hebbe veel verpligting aan onzen 

Eerwaerden Vriend — Door wien myne 

begeerte naar een afdrukzel van 't Gecstryk 

Scheeplied i ter uwer kennis gekoomen 

is ; maar nog oneindig meerder aan u , 

welke daar aan niet alleen fpoedig heeft 

voldaan , maar dit Meesterftuk der Kunst 

ook heeft doen verzeilen door een Brief 

die my nog aangenamer was dan het 

Scheeplied. 

Alles wat uwen geest der Waereld heeft 

medegedeelt , heb ik met fmaak gelezen ; 

maar nu herlees ik alles met nog meer 

genoegen , nu het my heeft mogen gebeuren 

eene van dezelve uit .uwe eige hand 

te ontfangen. 

Niets zal my aangenamer zyn , dan 

wanneer de Kennis door dit middel aan u 

4L DEEL, y be-

3©S BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

bekomen , aanleidelyk zy tot eene onderlinge 

vriendfchap , waar toe ik , van myne 

zyde gereed ben alles toe te brengen : 

evenwel onder deeze voorwaerde , dat het 

my vry fta met u in 't vriendelyke te 

mogen verfchillen , en , my vereenigende 

met de begrippen van den Heer Burgermeester 

—— „ verftdd te ftaan dat de 

„ Lykbusch van den Grooten NOORDKERK , 

„ tot nog toe , door u , zyne hartvriendin 

, met geene Cipres fen verfiert is ". 

Onder alle des waardigen mans Vrienden , 

en Vriendinnen , berust by weinigen het 

vermogen om dit naar waarde te kunnen 

doen : en zouden deeze dan zwygen ? Ik 

fta u wel toe dat de droefheid eenigen 

tyd ons hart zó kan overftelpen , dat de 

lippen geflooten blyven : maar , weldenkende 

wezens zyn gewoon, in treurige omftandigheden 

, 't hoofd om hoog te heffen 

, ' en aan den Tyd te geven het geen 

ay eerst aan de Reden ge weigert hadden. 

Het gantfche Nederland , en in 't byzonder 

myn Amfteldam , verwagt dit van 

uwen eerbied voor 's mans gedagtenis ; en 

ik voeg 'er , zo het iets helpen kan , 

myne bede by ; als een vriend des overledenen 

zederd twee en veertig jaaren ; en 

een anderen al» een Regent deezer flad , 

dis

ONDERWERPEN. XXX. BRIEF. 307 

die best weet welk eenen Burger wy aan 

hem verlooren hebben , en (ten zy de 

Hemel miraklen deedde !) nooit zullen 

wedervinden. 

Uw Brief is my eerst gisteren ter hand 

gekomen , my van huis hier gezonden 

zynde , alwaar ik my , zederd Mai zeventienhonderd 

negenenzestig , als Getommiteerde 

in den Raad van Staaten , doorgaans 

hebbe opgehouden. 

Ik hebbe voortegenwoordig hier niets by 

te voegen , als de verzekering dat ik u 

hoogacht , en met verlangen de gelukkige 

gelegenheid te gemoet zie , waarin ik U 

van eenig wezentlyk nut zoude kunnen 

zyn , terwyl ik my wyders met veel yver 

noeme, 

Uw Gehoorzaame en 

Verpligte Dienaar. 

(getekend.) ISAAK SWEERS. 

's Hage 25 Decesnb. 

EEN

EEN EN DERTIGSTE BRIEF. 

Dezelfde aan dezelfde. 

MEJUFFROUW , ZEER. GEËERDE VRIENDIN ! 

TT 

^ 

w e 

Mengelzangen voldoen ten uiterfte 

; byzonder uw Lykiang op den Heer 

NooRDKKRfc; die ik in den Haag 

heb hooren noemen : un Chef cPOcuvre der 

Nederdultfche Poëzy ; en dat van 'Menfchen 

, die over de Vaderlandfche Dichtkunst 

, niet gunülg denken. Het Likkers 

veem op den Vygendam alhier , ' houdt 

het voor één der beste vruchten van uw ver, 

nuft. Wat geluk voor my het poëtisch 

vuur der Dichtresfe dus te hebben opgewekt 

1 Wat eer voor 's braayen mans 

gedagtenis J wat roem voor ons Vaderland 

, dat 'er nog mannen gevonden worden 

, welkers deugden verdienen der onftérflykheid 

te worden geheiligd ! en dat 

wy nog penfeelen -hebben , welke voor 

de eeuwigheid willen en kunnen fchilderen J 

Ik kan u het rechte denkbeeld van myne 

vreugd niet geven , die ik , door het 

ge-

ONDERWERPEN. XXXI. BRIEF, 30$ 

geduurig iherleezen van dat fchoone ftuk 

geniet 1 

De overige flukken in dit Boekdeel vervat 

, pryzen zich zelf; maar fchilderachtig 

vind ik boven alles Vader JACOB 

„ Daar hy voor 't rustbed van zyn lieve 

R A C H E L zit ": Wat 'er de Beöordeelaars 

der Boeken over zullen zeggen , 

moeten wy afwagten. Maar vraagt gy , 

zou men over de fraayheid van een Vaers 

niet mogen oordeelen , pf het niet mogen 

goedkeuren , zonder te zeggen of de 

Dichter , of Dichtresfe in ? 

t geheel te 

vergelyken is by deeze of die Dichter of 

Dichtresfe ? Gy hebt zeer zeker gelyk : 

alle vergelykiugpn zyn haatlyk en gaan 

altoos mank. 

Maar dewyl- wy, thans de eeuw der 

Dichtresfen in ons Vaderland beleven , 

en de Nederlandfche Parnas geraakt is onder 

eene vrouwlyke Heerfchappy , wensch 

ik met al myn hart , dat daar eene vrye 

Rcpublikynfche Regeering moog' ftand houden 

; en niemand naar 't oppergebied 

ftaan. Van uwe geestneiging wagte ik 

dit niet ; dit recht doe ik u. Althans ? 

wat 'er ook gebeure , ik zal my ftipte- 

V 3 .-yk

3IO BRIEVEN OVER VERSCHEIDEN 

lyk houden aan ket Sentiment van den Her» 

tog Regent , D'OREEANS , die aan 

den Cardinaal de NOAÏLLES , hem dringende 

, om in het ter dier tyd zweevende 

verfchil tusfchen de jefuiten en Janfenisten 

, over de bekende Conftitutie Uni 

genitus , de party tegens de eerfte te kiezen 

, antwoordde : „ Gabellaan (een groo- 

„ te zwarte krulhond , die aan zyn Hoogs> 

heids voeten lag) „ Gabellaan en ik , 

y, zyn abzplut gerefolveert , om ons in 

s, dit gewigtig ftuk Neutraal te houden." 

M enz. 

Houd u ook verzekerd van myne ware 

vriendfehap en leef gelukkig ; de Stadshuis 

klok roept my ten Rade. enz. 

(getekend) 

ISAAK SWEEIS. 

B E-

ONDIRW-ERPEN. XXXI. BWIP. 3" 

B E R I C H T . 

* Gewigtige reden dwingen my , om ge' 

bruik te maken van deze drie Brieven , die 

ik nooit gedagt bad uit myne banden te zullen 

geven. V Smart my gevoelig, door nieuwe 

bewyzen overgebaalt zynde , te moeten 

erkennen , dat f 

er , waarlyk , zeer laage 

en verfoeilyke karakters gtvonden worden , 

onder Menfchen die men in de zamenleving 

voor ordenielyke lieden houdt ! Hemel, zeide 

ik , is dit mooglyk ? toen ik de proeven 

ontving die my , boe ongaarn , hebben doen 

befluiten , deeze drie brieven uittegeven. Dit 

is het minfie recht dat ik my zelf doen kan. 

Lezers , voor wien tk fchryve , gy zyt , 

indien u der zeiver leBuur behaagt , dat 

ge. -"gen ver pligt aan de diepfte-ingekankerdfte 

kwaadaertigheid welke immer toeleidde , 

om een onfchuldig Mensch te kwellen. En 

gy , lage zielen , die my hier toe dwingt , 

(zo ik my zelf altans billyk wil behandelen 

,) eenmaal moet ik het vermaak hebben

3T2 B È R I e H T. 

»«« verreuitziende afgunst het masker 

cfteligten. Niet om u , ó neen ; maar om 

zwakke , en gevolglyk ligtgelovige lieden te 

toonen, wahrtoe wezens van ' uwen aart inflaat 

zyn.

brieven

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?