Waarden en Normen - Maatschappij en Politiek

een standaardstrategie. Schoolpopulaties, regio's, lokale omgevingen en wensen
van ouders lopen te zeer uiteen. Er moet daarom meer ruimte voor institutionele
variëteit komen, zonder de minimumeisen van gelijkwaardigheid en
gelijke toegang daarbij los te laten.
School en ouders
Met betrekking tot de (tweede) conclusie over het schoolklimaat benoemt de
Raad een paar interessante zaken over de relaties tussen school en huismilieu.
Dat de school geen instelling is en niet voor de reparatie van maatschappelijke
defecten kan zijn, is in de hele discussie over waarden en normen een
belangrijk inzicht. In dit specifieke kader krijgt dat extra nadruk: de school kan
niet alle, door falende ouders gecreëerde gaten in de opvoeding vullen - de
school moet dat ook niet willen.
Tegelijkertijd kunnen ouders voor het doen en laten van hun kinderen ook niet
zonder meer individueel verantwoordelijk worden gehouden en aansprakelijk
worden gesteld, ook al is dat doen en laten tengevolge van een niet-adequate
opvoeding van een minder sociaal gewenst karakter.
Deze beide vaststellingen moeten nog worden aangevuld met het inzicht dat
de sociale omgeving hier niet meer voor de nodige compenserende ingrepen
zorgt, want zover is de individualiseringstendens wel voortgeschreden.
De vraag is wie of wat voor het alsnog bijbrengen van gedragsvormen en normatieve
vaardigheden zorgt, indien noch de school, noch de ouder(s) apart
verantwoordelijk kunnen worden gesteld en er ook geen of weinig bemoeienis
van de sociale omgeving is? De Raad pleit voor school en ouders samen, maar
vertelt daarbij niet hoe.
Onderwijs als waarde
Er mag niet worden vergeten dat onderwijs, opgevat als de Bildung van de
Verlichting, op zichzelf een waarde vertegenwoordigt. Nu stelt de WRR 'dat
van een verval van de fundamentele waarden in Nederland geen sprake is',
maar met betrekking tot het onderwijs is dat nog niet zo zeker.
Eendimensionaal, curriculair nutsdenken, verzakelijking van de school als organisatie,
opgedrongen door een overheid die financieel rendement nog als
enig hard criterium lijkt te hanteren en het cynisme waarmee de ene mislukking
na de andere (basisvorming, vmbo) wordt begroet: illustreert dat niet een
zeker verval? En duidt de afwezigheid in de inburgeringcursussen voor nieuwen
oudkomers van een oproep zich als ouders voor een zo goed mogelijke
schoolcarrière van hun kinderen actief in te zetten daar ook niet op?
Terecht merkt de WRR op dat, als het om een bijdrage tot het oplossen van
maatschappelijke problemen gaat, de verwachtingen ten aanzien van het onderwijs
al decennia lang (te) hooggespannen zijn. De algemene conclusie van
de Raad dat, voorzover sprake is van verval van waarden en normvervaging,
dat toch vooral met een falende overheid heeft te maken, blijkt ook hier van
toepassing. Het onderwijs is gedurende diezelfde decennia van hooggespannen
verwachtingen ook het voorwerp van grote bezuinigingsdruk en plat rendementsdenken
geweest, met al zijn negatieve gevolgen - inclusief statusverlaging.
■
MAATSCHAPPIJ & POLITIEK • JUNI 2004
Waarden en Normen
9