MORELE WEGWIJZERS - HU Onderzoek - Hogeschool Utrecht

M o r e l e w e g w i j z e r s
Het is lastig om de vinger te leggen op de morele dimensie van de hulpverlening.
De morele kwesties waar hulpverleners mee in aanraking komen variëren in hun
abstractieniveau en het aspect van de hulpverlening waar zij betrekking op hebben.
Het gaat niet altijd om grootse dilemma’s, maar ook om alledaagse vragen.
4.2.2 VERSCHILLEN TUSSEN DE WERKERS
Daarnaast verschillen de respondenten ook in hun ervaring van morele kwesties. Een
tweetal respondenten geeft aan dat zij zich nooit voor een morele kwestie of dilemma
geplaatst zien. Doorvragen leert dan dat dit niet wil zeggen dat zij geen morele spanningen
signaleren in hun werk. De betreffende professionals noemen beiden voorbeelden
van situaties waarin bepaalde waarden en normen voor hen op het spel staan en
zich op gespannen voet met elkaar verhouden. Deze spanningen plaatsen de professional
in kwestie echter niet voor een vraag of dilemma. Er was in dat geval dus geen
sprake van morele twijfel. De verklaring die de betreffende respondenten hier zelf voor
geven is dat ze “niet snel iets lastig vinden” of dat ze “een open communicatiestijl hanteren
en recht door zee zijn”. In de argumentaties voor hun handelen in de betreffende
situaties, lijkt echter ook weerspiegeld te worden dat de respondenten in kwestie duidelijke
referentiekaders hebben en een sterk idee hebben van ‘wat goed is’.
Meer over deze omgang met morele vragen volgt in het volgende hoofdstuk, waarin
onderzoeksvraag 2 behandeld wordt. Op dit punt is het echter van belang om duidelijk
te maken dat wij naar aanleiding van de verschillen tussen werkers een onderscheid
maken tussen morele spanningen, morele kwesties en morele dilemma’s (zie ook figuur
4-B). De term morele spanningen is gereserveerd voor die situaties waarin geen morele
twijfel is. Er wordt door een hulpverlener opgemerkt dat er waarden op het spel staan
en dat deze zich soms ook moeilijk tot elkaar verhouden, maar hij/zij ervaart geen of
weinig twijfels of ongemak. Er is geen moreel probleem omdat het antwoord, voor de
betreffende hulpverlener, voor de hand ligt. Bij morele kwesties is dat wel het geval:
daar wordt een antwoord gevraagd in termen van goed of slecht, juist of onjuist (Van
Thiel & Van den Hoven, 1999). In aansluiting bij Bauduin & Kanne (2009, p. 13), worden
morele kwesties hier dan ook gedefinieerd als kortdurende of langdurige kwesties,
vragen of situaties waarin verschillende waarden met elkaar botsen en waarbij er twijfel
is over de vraag welke regel, handeling of deugd gepast is, of wanneer er ongemak of
twijfel gevoeld wordt bij een reeds gekozen handeling. Het zijn, met andere woorden,
momenten waarop meerdere waarden – langdurig of kortdurend – met elkaar op gespannen
voet staan en tot twijfel of ongemak leiden. Bij morele dilemma’s, tot slot, zit
een betrokkene klem tussen twee morele handelingsalternatieven (Bauduin & Kanne,
2009). In de literatuur worden aan morele dilemma’s, en de afgeleiden daarvan, veelal
een aantal kenmerken toegeschreven (Sinnott-Amstrong, 1988; McDonald, 1993):
Aan een actor wordt de morele eis gesteld te kiezen tussen twee alternatieven;
geen van de alternatieven is moreel ‘belangrijker’ dan de ander;
de actor kan niet beide alternatieven tegelijkertijd kiezen;
maar kan wel voor een van beide alternatieven kiezen.
De indeling van Struijs (1998) is in dit verband interessant. Struijs schetst een drietal
botsingen van waarden, te weten:
Een moreel dilemma: een onoplosbare botsing van morele opvattingen.
De morele dimensie 31