MORELE WEGWIJZERS - HU Onderzoek - Hogeschool Utrecht

3.5 REFLECTIE
M o r e l e w e g w i j z e r s
Belangrijke discussiepunten in elk onderzoek, betreffen de waarheidsgetrouwheid en
externe relevantie van de bevindingen die gedaan zijn, in wetenschappelijke termen
gaat dit over de validiteit en generaliseerbaarheid van het onderzoek. In hoeverre
stemmen de resultaten die in het rapport gepresenteerd worden overeen met de ‘werkelijke’
gang van zaken in de onderzochte hulpverleningspraktijken? En in hoeverre
hebben deze resultaten relevantie buiten de onderzochte hulpverleningspraktijken?
Validiteit
Met betrekking tot de eerste vraag is de constatering dat de begrippen ‘moraliteit’ en
‘morele’ voor de participanten geen vanzelfsprekende, heldere omschrijving en betekenis
hadden van groot belang. Dit onderzoek draaide immers om de vraag naar de wijze
waarop moraliteit in de hulpverleningspraktijk tot uitdrukking komt, en hoe hulpverleners
daarmee omgaan. Als dit begrip niet duidelijk is, is het ook de vraag of de bevindingen
iets onthullen over morele praktijken. Met dit ‘probleem’ is als volgt omgegaan.
Allereerst is, zoals reeds eerder ook al is toegelicht, tijdens de interviews – zowel met
hulpverleners als met leidinggevenden – gekozen voor een pragmatische manier van
vragen stellen, waarbij toelichting werd gegeven bij de definitie van de onderzoeker
van moraliteit, en waarin naast het begrip zelf, gebruik is gemaakt van indirecte manieren
van vragen stellen, omschrijvingen, toelichtingen en voorbeelden. Daarbij zijn wel
consequent dezelfde omschrijvingen en voorbeelden gebruikt in de diverse interviews.
Ten tweede zijn de reacties van de geïnterviewden op het begrip moraliteit ons inziens
ook indicatief voor de wijze waarop zij met de morele dimensie omgaan. Hoewel zij dus
wellicht soms andere associaties hebben bij de morele dimensie, of bij woorden als
‘waarden en normen’, zijn juist deze verschillen ook leerzaam voor een onderzoek als
dit. In de bevindingen zal hier dus op in worden gegaan. Ten derde leek het probleem te
verminderen gaandeweg het onderzoek. In de tweede en derde focusgroepbijeenkomst
met uitvoerende professionals leek het onderwerp van onderzoek veel concreter te
worden voor de respondenten, dat vertelden zij zelf, en ook de discussies riepen minder
vragen op dan tijdens de eerste bijeenkomst. Tijdens de focusgroepbijeenkomsten
met leidinggevenden/staf werd minder onduidelijkheid over de terminologie geconstateerd;
wel werd daar opgemerkt dat voor medewerkers niet altijd helder is wat onder
morele aspecten verstaan wordt. Daarmee leek er gaandeweg een gezamenlijk referentiekader
te ontstaan over de vraag wat moraliteit en de morele dimensie nu eigenlijk is.
Ook deze constatering vormt een belangrijke les voor onderzoek als dit: blijkbaar
wordt er in de praktijk geen moreel discours gehanteerd om naar de morele dimensie
van de hulpverlening te kijken (overigens wil dat niet zeggen dat er geen morele reflectie
plaatsvindt, maar daarover in de bevindingen meer!).
Concluderend kan gesteld wordt dat het deelnemen aan het onderzoek zelf ook een
leereffect had, voor zowel onderzoeker als participanten. Als het onderzoek bij deze
participanten nu nogmaals zou worden uitgevoerd, is het aannemelijk dat er andere,
wellicht meer verdiepende, discussies ontstaan omdat de conceptuele onduidelijkheid
hoogstwaarschijnlijk geringer is. Dit doet echter niet af aan het feit dat de ervaringen
die de participanten beschreven, wel degelijk betrekking hebben op hun dagelijkse
praktijk en er in de bijeenkomsten en interviews – al dan niet onder verwijzing naar het
concept ‘moraliteit’ – veel informatie gegeven is over de morele dimensie van het werk.
De discussies in de focusgroepbijeenkomsten en de interviews waren erg informatief,
en juist doordat herhaaldelijk met hulpverleners gesproken werd, konden de onder-
Projectbeschrijving 23