MORELE WEGWIJZERS - HU Onderzoek - Hogeschool Utrecht

Positiebepaling
12
M o r e l e w e g w i j z e r s
bij de normatieve theorieën waarbinnen de code past. Zo is een code in zichzelf natuurlijk
een manier om met morele vragen om te gaan die past binnen een deontologische
ethiek (ook wel beginselethiek genoemd, waarin de morele juistheid van een handeling
beoordeeld wordt door te kijken naar de aard van de handeling en de principes die hier
aan ten grondslag liggen, zie ook hoofdstuk 9) (zie Rothfusz, 2008). Omdat een code
een handvat vormt voor een ethisch verantwoorde uitoefening van het beroep, is zij
ook te zien als een vorm van prescriptieve ethiek 7 en auteurs die de code toelichten,
lijken dat vooral ook te doen om keuzes die in de hulpverlening gemaakt worden, moreel
te kunnen verantwoorden en beargumenteren. De stappenplannen en gespreksmethoden
die auteurs bespreken, vertonen overeenkomsten met de stappenplannen en
gespreksmethoden die ook in de literatuur over ethische reflectie in de zorgsector genoemd
worden. Zo analyseert De Jonge (1995) in hoeverre de Socratische gespreksvoering
relevant is voor de beroepspraktijk, en formuleert op basis daarvan een stappenplan.
Diezelfde methode van Socratische gespreksvoering wordt ook gebruikt in de
zorgsector (zie bijvoorbeeld Bauduin, 2003). Ook Rothfusz (2008) formuleert een stappenplan
voor de reflectie op morele dilemma’s dat overeenkomsten hiermee vertoont.
Het zou echter interessant kunnen zijn om te bezien of er voor de sociale sector wellicht
alternatieve gespreksmethoden en stappenplannen kunnen zijn, die rekening
houden met specifieke kenmerken van het beroep. Vooral als het gaat om het bespreken
van situaties die een minder ‘dilemma-achtig’ karakter 8 hebben kan dit relevant
zijn. Doorgaans plegen sociale professionals immers andersoortige interventies en hanteren
zij andere methodieken dan medici en verzorgenden in de zorgsector, waardoor
stappenplannen wellicht minder geschikt zijn of aangepast moeten worden voor gebruik
in de sociale sector. Hier komen we in hoofdstuk 11 op terug.
Naast bovengenoemde publicaties, die vooral ingaan op de vraag hoe morele reflectie
gestimuleerd zou kunnen worden, pleiten diverse auteurs (zoals Baart, Baart & Grypdonck,
Kunneman, Van Houten, Jacobs 9) reeds jarenlang voor een vergroting van de
(reflectie op) normatieve professionaliteit van sociale professionals. Zij stellen dat door
een toenemende nadruk op efficiëntie, bewezen effectiviteit (evidence-based practice)
en verzakelijking, belangrijke waarden als zorg, aandacht en betrokkenheid in de hulpverlening
in het gedrang komen. Een hernieuwde oriëntatie op de morele waarden die
inherent zijn aan de beroepsuitoefening is volgens deze auteurs noodzakelijk om goede
– ook in de zin van moreel juiste – hulp te kunnen bieden.
Er lijkt ten slotte een leemte te zijn in de literatuur die zich richt op morele oordeelsvorming
in de sociale sector, en dat is het gebrek aan empirisch onderzoek naar morele
dilemma’s en morele oordeelsvorming. In Nederland hebben wij geen publicaties kunnen
vinden die hier aandacht aan besteden en ook internationaal lijkt er nog weinig
7 Over het algemeen wordt in de ethiek, opgevat als “de wetenschappelijke of systematische studie
van moraal” (Bolt et al., 2003, p. 15) onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van
ethiek: de descriptieve ethiek brengt de heersende moraal in kaart en probeert te verklaren
waarom die moraal als normatief wordt beschouwd; de normatieve ethiek ontwikkelt theorieën
waarin morele overwegingen voor het handelen worden onderbouwd; de prescriptieve ethiek
beschrijft daarbinnen hoe het idealiter zou moeten; de meta-ethiek houdt zich bezig met een
filosofische analyse van de betekenis en rechtvaardiging van morele oordelen.
8 In hoofdstuk 4 zullen we laten zien dat morele vragen niet altijd de vorm aannemen van een
dilemma.
9 Zie bijvoorbeeld Baart, 2001, 1999, 1996; Baart & Grypdonck, 2008; Kunneman, 2007, 1996;
Van Houten, 1996; Jacobs et al., 2008.