MORELE WEGWIJZERS - HU Onderzoek - Hogeschool Utrecht

M o r e l e w e g w i j z e r s
haar moeder mag”. Bureau Jeugdzorg bekijkt het van een andere kant, volgens de hulpverlener
toonden ze “nul flexibiliteit […] in kijken naar wat er wel kon” en “geen inzicht
[...] in wat tienermoederschap, hun zaten alleen maar op het moederschap en niet op
het tiener”. Dit kan geduid worden als een moreel probleem op mesoniveau: omdat
beide organisaties niet volgens eenzelfde visie werken botsen de benaderingen van
hulpverleners uit de verschillende organisaties. Maar misschien is hier ook het macroniveau
een oorzaak van het probleem: doordat de overheid zich in de afgelopen jaren in
toenemende mate bemoeit met de regelgeving in de jeugdzorg en steeds meer richtlijnen
en criteria oplegt aan organisaties, wordt het steeds moeilijker om de hulpverlening
af te stemmen op de concrete situatie van individuele cliënten.
Voor de hulpverlener en de organisatie waar zij werkt is het belangrijk om een cliënt te
benaderen vanuit respect voor haar identiteit en uniciteit. Dat betekent dat er niet rigide
“nee, nee, nee” gezegd wordt, maar dat er rekening wordt gehouden met wat een
cliënt laat zien, de afspraken die ze nakomt, de verantwoordelijkheid die ze aankan als
16 jarige. Ook die verantwoordelijkheid moet gezien worden binnen de context: ze kan
sommige dingen wel en andere dingen niet; ze komt uit een bepaalde culturele achtergrond
waar de band tussen moeder en dochter heel belangrijk is en hoewel ze moeder
is, is ze ook een tiener en geen volwassene. Dit onderscheid is binnen de hulpverlening
aan tienermoeders wezenlijk, want:
Bij tieners, als ik jou opbel en ik zeg tegen jou, vandaag goh door privéomstandigheden
moet ik het afzeggen, dan ga je mij niet daarop bevragen, dan neem jij
aan wat ik zeg. Wij zijn volwassen mensen, als jij dat tegen mij zegt, neem ik dat
aan, dat is voor jouw stuk, jij bent volwassen dus schat dat zelf in. Bij tieners
werkt dat zo niet.
Deze opvatting past bij de zorgethische benadering waar autonomie gezien wordt als
iets dat afhangt van de relationele netwerken en de context waarbinnen iemand functioneert
(Lindemann, Verkerk en Walker, 2009) in plaats van als een principe dat impliceert
dat iemand vrij en onafhankelijk is en zelfstandig eigen keuzen maakt op basis
van eigen oordelen en waarden (Beauchamp & Childress, 1994). Deze ‘liberale’ opvatting
is in de Nederlandse zorg- en welzijnswereld sinds de jaren ’70 van de twintigste
eeuw gemeengoed geworden en heeft geleid tot vormen van hulpverlening waarin de
eigen verantwoordelijkheid van cliënten ‘heilig’ is en bemoeizorg wordt afgewezen.
Onder wat de hulpverlener zegt over de opstelling van Bureau Jeugdzorg (“alleen maar
die verantwoordelijkheid leggen bij een meisje van 16 jaar” en “hun zaten alleen maar
op het moederschap”) vermoeden we zo’n visie op autonomie. Uit bovenstaande uitspraak
spreekt ook een specifieke visie op hoe tieners redeneren: men kan van hen niet
verwachten dat ze, net als volwassenen, altijd de drijfveren en redenen van iemand anders
begrijpen en weloverwogen handelen (zie ook paragraaf 6.3).
We besluiten onze analyse van ethische benaderingen met de vraag of in deze casus
ook nog invloeden gevonden kunnen worden van morele instincten (zie § 9.1.5). Het
lijkt bijna onmogelijk om in de hulpverlening aan jonge moeders geen elementen van
de hechtingsmoraal terug te vinden. In deze casus vermoeden wij onder het argument
van de hulpverlener “dat zij naar haar moeder mag, dat is hartstikke belangrijk in bepaalde
culturen ook nog eens” een (onbewuste?) verwijzing naar dit instinct. Verder
zou in deze casus sprake kunnen zijn van (begrip voor) de geweldmoraal. Waar Bureau
Jeugdzorg in deze casus volgens de respondent de nadruk legt op de gevaarlijke thuissituatie
van de jonge moeder, en haar daar juist weg wil houden, lijkt de hulpverlener dit
minder belangrijk te vinden. Zij zet juist het belang van naar huis gaan (hechtingsmo-
Een aantal cases uitgelicht
111