Opmaak 1 - Melkveebedrijf

REPORTAGE
“Koe niet te hard voeren
aan het eind van de droogstand”
Tekst en beeld: Berrie Klein Swormink
De Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht adviseert
melkveehouders om koeien aan het eind van de
droogstand geen krachtvoer te verstrekken. Twee
melkveehouders vertellen over de manier waarop
zij dit advies in hun bedrijfsvoering inpassen.
Het verstrekken van enige kilogrammen krachtvoer
in de laatste weken van de droogstand is
een advies dat melkveehouders de laatste jaren
van diverse zijden krijgen. Paul Dobbelaar,
specialist voeding herkauwer bij de Faculteit
Diergeneeskunde in Utrecht, is het hiermee niet
eens. “Volgens de betreffende adviseurs is het
verstrekken van krachtvoer of andere energierijke
producten nodig om leververvetting te voorkomen.
Een matige stijging van de NEFA’s-concentratie
(nonesterified fatty acids, oftewel niet veresterde
vrije vetzuren) rond afkalven betekent echter
nog geen ernstige leververvetting”, aldus
Dobbelaar. “Mogelijk is een gering en geleidelijk
energietekort voor afkalven fysiologisch normaal
en betekent het niets minder dan een gezonde
aanpassing op het grote energietekort enkele
weken na afkalven.”
Dobbelaar wijst op het feit dat er al lang een
hogere energienorm bestaat voor koeien in de
laatste week van de dracht.“Daar is niets nieuws
aan. Wil je daarnaast krachtvoer bijgeven om
leververvetting te voorkomen, dan moet je eerst
nagaan of dat de kans op andere aandoeningen
niet vergroot. Mijns inziens is dat wel het geval.
De kans op melkziekte en zucht neemt toe”, stelt
Dobbelaar. Hij wijst op het feit dat rond het
afkalven de drogestofopname van een koe het
laagst is en dat die dan bovendien labiel is.
“Meer krachtvoer verstrekken, betekent dan een
nog lagere ruwvoeropname. Dat kan leiden tot
meer lebmaagdislocaties en klauwproblemen.”
Dobbelaar benadrukt dat uit West-Europees
onderzoek geenszins blijkt dat krachtvoer
verstrekken voor afkalven de melkproductie
vergroot.
Een abrupte rantsoenwisseling bij het afkalven is
niet gewenst. Daarom is het wel nodig om koeien
aan het eind van de droogstand via een soort
tussenrantsoen te laten wennen aan het rantsoen
van de melkgevende koeien. Dit kan door snijmaïs
en eventueel bijproducten uit het basisrantsoen
al voor afkalven te verstrekken. “Daarmee vergroot
je ook de energiedichtheid.”
16 | MELKVEEBEDRIJF / NR 8 / OKTOBER 2006 / REPORTAGE
Alwies Hermans, De Marke:
“Droogstandsrantsoen moet niet
te veel energie bevatten”
De Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht adviseert melkveehouders om koeien aan het eind van de
droogstand geen krachtvoer te verstrekken.
Moeilijk startende koeien, melkziekte en andere
gezondheidsproblemen kwamen lange tijd te veel
voor op Praktijkcentrum De Marke in Hengelo. Een
andere voeding van de droogstaande koeien heeft
er voor gezorgd dat de problemen goeddeels
verdwenen zijn.
De bemoeienis van de Faculteit Diergeneeskunde
bij de voeding van de koeien op Praktijkcentrum
De Marke in Hengelo (Gelderland) ontstond
toen de lokale dierenarts voedingsdeskundige
Dobbelaar benaderde met de vraag of hij de
opstartproblemen op het bedrijf eens wilde
onderzoeken. “Ons eigen idee was dat de koeien
voor het afkalven te weinig vraten. En dat ze
daardoor op de dag van afkalven al kampten met
een vorm van slepende melkziekte”, vertelt Alwies
Hermans, bedrijfsleider van het Praktijkcentrum.
“Om te proberen daar iets tegen te doen waren
we de koeien harder gaan voeren. Ze kregen een
luxer rantsoen en 2,5 kg brok vanaf een week
Hengelo >
voor het afkalven.”
Ondanks de rantsoenaanpassing kampten nog
steeds veel koeien met melkziekte en sluimerende
melkziekte. “Dat er ook veel sluimerende melkziekte
optrad hadden we zelf niet in de gaten.
We dachten dat de koeien problemen hadden
door traag functionerende levers. Nu vermoeden
we dat ook sluimerende melkziekte een oorzaak
was van de slechte voeropname rond het afkalven.
Melkziekte beïnvloedt de penscontracties.”
Al met al begonnen veel koeien niet op een
vlotte manier aan een nieuwe lactatie. Naast de
al genoemde problemen waren er ook andere
gezondheidsstoornissen zoals mastitis en
klauwproblemen en lebmaagdraaiingen.
Advies
Van Dobbelaar kreeg Hermans het advies om het
energieniveau van het rantsoen in de droogstand
te verlagen. Bij de koeien in de tweede droog-

Bedrijfsprofiel
— Praktijkcentrum De Marke in Hengelo
(Gelderland) is een proefboerderij waarvan
de bedrijfsvoering gericht is op beperken
van mineralenverliezen en een zo klein
mogelijke belasting van bodem, water en
lucht.
— Bij het bedrijf hoort 55 ha lichte zandgrond.
Hiervan is 11 ha blijvend grasland.
44 ha is in gebruik voor vruchtwisseling:
22 ha gras, 10 ha maïs, 6 ha MKS en 6 ha
gerst/erwtensilage.
De Marke heeft een melkquotum van
658.000 kg. Het rollend jaargemiddelde
van de melkproductie is 9.509 kg met
4,43 % vet en 3,46 % eiwit. <
Alwies Hermans
standsgroep was de energieopname 12.000 tot
13.000 VEM per dier per dag. “Nu mikken we
op 9.500 tot 10.000 VEM”, vertelt Hermans.
De Marke werkt met twee droogstandsgroepen.
In de tweede groep komen de koeien ongeveer
drie weken voor afkalven.
Het ruwvoerrantsoen in de tweede droogstandsgroep
bevat dezelfde ruwvoercomponenten als
het rantsoen van de lacterende koeien: snijmaïs,
GPS (gerst-erwten), graskuil en gedorst hooi.
De verhouding is bij de droogstaande koeien
wel anders dan bij de lacterende dieren. Bij de
droogstaande koeien zit er met name minder
graskuil in het rantsoen omdat graskuil veel
kalium en natrium bevat. Deze twee elementen
verstoren de gewenste kationen-anionenbalans
bij droogstaande koeien. Gedorst hooi is aan het
droogstandsrantsoen toegevoegd om te zorgen
dat de totale energiedichtheid niet te hoog wordt.
Ook zorgt gedorst hooi voor meer structuur. Bij
het ‘oude’ droogstandsrantsoen namen de
koeien 15 tot 16 kg droge stof per dag op. Bij het
huidige rantsoen is dat ongeveer 12 kg droge
Rantsoen
droogstandsgroep I
In kilogrammen droge stof:
8,5 kg mengkuil (herfstgras+maïsstro)
2 kg graskuil
0,9 kg restvoer
mineralenmengsel + magnesiumoxyde
Dit rantsoen is goed voor ongeveer 8.800 VEM
Rantsoen
droogstandsgroep II
In kilogrammen droge stof:
3,5 kg graskuil
3,0 kg snijmaïs
1,0 kg GPS (gerst-erwten)
4,0 kg gedorst hooi
0,5 kg soja
mineralenmengsel + magnesiumoxyde <
stof per koe per dag.
De Marke mikt op een ruw eiwitgehalte in het
rantsoen voor de tweede droogstandsgroep
van 14,5 %.
Ondanks het advies van Dobbelaar kan
bedrijfsleider Hermans het niet laten om de
koeien voor afkalven toch een beetje krachtvoer
te verstrekken. Vanaf een week voor afkalven
kunnen de dieren ongeveer 0,5 kg krachtvoer per
dag opnemen. “Dan weten ze na het afkalven
ook dat ze af en toe naar de krachtvoerbox
kunnen.”
Minder
Na anderhalf jaar met het nieuwe rantsoen
gewerkt te hebben, durft bedrijfsleider Hermans
zonder meer te stellen dat de aanpassing een
goede zet geweest is. “Het aantal gevallen van
melkziekte is sterk afgenomen. Ook lebmaagdraaiingen
zien we vrijwel niet meer. En het
probleem van traag opstarten na afkalven is
uit de wereld.” Hermans concludeert dat het
beter is om koeien voor afkalven niet te veel
energie op te laten nemen. “Dan nemen ze na
afkalven beter voer op.”
Als een bijkomend positief effect van de
rantsoenaanpassing bij de droogstaande koeien
noemt Hermans de lagere biestproductie.
“Koeien produceren nu meestal niet meer dan
7 à 8 liter biest. Voordeel voor de koe is een
kleinere aanslag op de energie- en
calciumvoorraad, en voor het kalf betekent het
meer geconcentreerde biest.”
Ook de melkproductie komt na afkalven wat
rustiger op gang dan in het verleden het geval
was. “Dat is even wennen. Maar na 10, 14 dagen
zie je de melkproductie snel toenemen. Een
geleidelijke start zorgt er voor dat de koeien
het makkelijker aan kunnen.”
Recent is de afkalfstal op De Marke aangepast.
De koeien kalven nu in een ruim strohok dat
grenst aan de stal voor de droogstaande koeien.
Voorheen stonden de koeien aangebonden als
ze moesten kalven. “Ook die verandering pakt
goed uit. Koeien lijken een stuk makkelijker te
kalven nu ze vrij rond kunnen lopen. Ook stoppen
ze niet meer met vreten rond het afkalven.”
Na de geboorte van het kalf geven de medewerkers
van De Marke iedere koe standaard 20 tot 40
liter lauw water. Sinds kort combineren ze dit
met de zogenoemde koekikker, een smakelijk
drankje dat de koe voorziet van snelle energie
en makkelijk opneembaar calcium. <
Jan Willem Huetink, Bronkhorst:
“Meer melk
door beter droogstandsmanagement”
Melkveehouder Jan Willem Huetink laat zijn koeien
in de laatste weken van de droogstand niet meer
tussen de melkkoeien lopen. Ze krijgen nu een
rantsoen op maat zonder krachtvoer. Problemen
met melkziekte heeft Huetink vrijwel niet meer.
Ook zijn de koeien vruchtbaarder en zit de
melkproductie flink in de lift.
Het kan altijd beter, is het motto van
melkveehouder Jan Willem Huetink in Bronkhorst
(Gelderland). Het aanbod van de faculteit
Diergeneeskunde vorig jaar om zijn bedrijf eens
onder de loep te nemen, greep Huetink dan ook
met beide handen aan. Onder leiding van Paul
Dobbelaar, specialist voeding herkauwer bij de
faculteit Diergeneeskunde, lichtte een groep
studenten het melkveebedrijf van Huetink door.
Op het moment van de bedrijfanalyse was
Huetink niet ontevreden over de prestaties van
zijn melkveestapel. “Maar ik wist dat er op >
MELKVEEBEDRIJF / NR 8 / OKTOBER 2006 / REPORTAGE | 17

onderdelen zeker verbetering mogelijk zou zijn.
Zo hadden we bijvoorbeeld te veel problemen
met zucht en melkziekte. Ook was de
vruchtbaarheid niet geweldig. Ik moest bij te
veel koeien hulpmiddelen gebruiken om ze
drachtig te krijgen”, vertelt Huetink die sinds
twee jaar voltijds op het bedrijf werkt.
Net als op Praktijkcentrum De Marke kreeg ook
Bij het voeren van de droogstaande koeien maakt
Huetink onderscheid tussen koeien in de eerste
helft van de droogstand en koeien die binnen
enkele weken moeten kalven door de dieren vast te
zetten aan het voerhek.
Bedrijfsprofiel
— Samen met zijn ouders heeft Huetink een
melkveebedrijf in Bronkhorst (Gelderland).
Met ongeveer 75 melkkoeien melken de
maten een quotum vol van ongeveer
777.000 kg.
— Huetink benut 60 ha grond waarvan
45 ha in gebruik is als grasland.
Op de overige 15 ha teelt hij snijmaïs. <
Jan Willem Huetink
18 | MELKVEEBEDRIJF / NR 8 / OKTOBER 2006 / REPORTAGE
Huetink het advies om zijn droogstaande koeien
anders te gaan voeren. “Ik was gewend om
droogstaande koeien ongeveer 2 weken voor het
afkalven bij de melkgevende koeien te plaatsen
om ze op die manier alvast te laten wennen aan
de aanstaande lactatie en het daarbij behorende
rantsoen. De krachtvoergift voerde ik in die
periode op tot ongeveer 2,5 kg per dag.”
Dobbelaar en zijn mensen adviseerden Huetink
om voor een andere aanpak te kiezen.
Gezamenlijke huisvesting met de melkgevende
koeien betekende volgens hen dat de koeien in
de laatste weken van de droogstand extra
calcium binnenkregen. Ook het energieniveau
was te hoog voor droogstaande koeien.
Melkveehouder Huetink stopte met het
verplaatsen van droogstaande koeien twee
weken voor afkalven. Het advies om de groep
droogstaande koeien op te delen in twee groepen,
kon hij vanwege ruimtegebrek in de stal nog niet
opvolgen. Bij het voeren van de droogstaande
koeien maakt Huetink echter wel onderscheid
tussen koeien in de eerste helft van de
droogstand en koeien die binnen enkele weken
moeten kalven.
Dit doet hij door koeien bij het voeren vast te
zetten aan het voerhek. Koeien die binnen tien
dagen moeten afkalven, krijgen bovenop het
droogstandsrantsoen (zie kader ‘Rantsoen
Rantsoen
droogstandsgroep
In kilogrammen droge stof:
4,4 kg kuilgras
3,3 kg snijmaïs
3,3 kg beheershooi
mineralenmengsel (zonder natrium)
Bronkhorst >
droogstandsgroep’) enkele scheppen van het
rantsoen van de melkgevende koeien, aangevuld
met wat extra snijmaïs.
Bij het samenstellen van het droogstandsrantsoen
gaat Huetink uit van de gangbare normen.
Adviseur Theo Harbers van ForFarmers maakt
regelmatig een rantsoenberekening voor het
droogstandsrantsoen dat beheershooi, snijmaïs
en kuilgras bevat.
Natrium-arm
Tot het afkalven moeten de droogstaande koeien
het bij Huetink zonder krachtvoer stellen. Wel
voegt Huetink mineralen toe aan het rantsoen.
Dat is geen standaard droogstandsmengsel,
maar een op maat gemaakt mineralenmengsel.
Het wijkt vooral af doordat het geen natrium
bevat. “Zucht bleef, vreemd genoeg, ook na de
rantsoenaanpassing van de droogstaande koeien
een probleem. Ik probeer zucht te voorkomen
door de droogstaande koeien zo veel mogelijk
natriumarm te voeren”, vertelt Jan Willem. Om
dezelfde reden krijgen de droogstaande koeien
geen eigen bronwater meer te drinken maar
leidingwater.“Het bronwater hier is natriumrijk.”
Sinds hij de droogstaande koeien anders is gaan
voeren kent Huetink maar weinig melkziekteproblemen
meer. “Ook zijn de vruchtbaarheidsresultaten
verbeterd en is de melkproductie fors
gestegen.” Jan Willem pakt zijn melkcontroleuitslagen
erbij en toont hoe de 305-dagenproductie
is gestegen van zo’n 8.500 kg naar
ruim 9.698 kg met 4,49 % vet en 3,55 % eiwit.
Overigens is de stijging van de melkproductie
niet alleen toe te schrijven aan een beter
droogstandsmanagement. De bedrijfsanalyse
leverde ook adviezen op om het rantsoen voor
de melkgevende koeien te verbeteren. Eén van
de belangrijkste adviezen die Huetink op dit
gebied kreeg, was het verhogen van het
zetmeelgehalte in het rantsoen. Dat heeft hij
gedaan door het verhogen van het aandeel
snijmaïs, het toevoegen van de bijproducten
Amygold en aardappelsnippers en het voeren
van een zetmeelrijkere brok aan de verse koeien.
Eén van de manieren om een vinger aan de pols te
houden is het maandelijks scoren van de conditie
van zowel de lacterende als de droogstaande
koeien. “Dat doe ik na iedere melkcontrole.
Kost me nog geen 20 minuten per keer.”
Melkveehouder Huetink is van mening dat zijn
melkkoeien in het eerste deel van de lactatie nog
iets te veel conditie verliezen. “Mogelijk gaan
we proberen dat conditieverlies te beperken
door nog iets meer aandacht te schenken aan
het energiegehalte van het rantsoen.”