Erfrecht - Platform VG
Erfrecht - Platform VG
Erfrecht - Platform VG
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Erfrecht</strong><br />
Mensen met een<br />
verstandelijke beperking<br />
en erfrecht<br />
<strong>Platform</strong><strong>VG</strong><br />
Koepelorganisatie voor lettertype: collectieve Charlotte Sans Book Plain belangenbehartiging<br />
Kleuren: P 295 en P 136<br />
van mensen met een verstandelijke beperking,<br />
hun ouders en vertegenwoordigers
Colofon<br />
Tekst en redactie: Tamara Stranders<br />
Met dank aan: Jelger de Kroon<br />
Albert de Vos<br />
Opmaak: Catrien van den Berg<br />
Drukwerk: Drukkerij Walden, Bussum<br />
Tweede druk<br />
ISBN: 978-94-90381-05-9<br />
© 2010, <strong>Platform</strong> <strong>VG</strong> Utrecht
Inhoud<br />
Voorwoord 4<br />
Iemand met een verstandelijke beperking 5<br />
Een erfenis 7<br />
Geen testament 9<br />
Een testament 13<br />
Nog meer te regelen? 15<br />
Verstandelijk beperkt en erfgenaam 17<br />
Een eigen testament? 23<br />
Belastingen 24<br />
Beslisschema 25<br />
Verklarende woordenlijst 26<br />
Informatie 28<br />
Aangesloten organisaties 29<br />
3
Voorwoord<br />
Als ouder van iemand met een verstandelijke beperking wil je<br />
graag dat hij of zij een zo normaal en gelukkig mogelijk leven<br />
leidt. Bijna nooit gaat dat net zo vanzelfsprekend als bij andere<br />
kinderen uit een gezin. Je krijgt te maken met allerlei speciale<br />
regels, wetten, voorzieningen en instellingen. En natuurlijk wil je<br />
dat, ook na je overlijden, je kind met een verstandelijke beperking<br />
in de best mogelijke omstandigheden kan blijven leven. Daarom is<br />
het belangrijk erbij stil te staan wat het overlijden van ouders,<br />
juridisch gezien, betekent voor iemand met een verstandelijke<br />
beperking.<br />
Uiteindelijk krijgen we bijna allemaal met erfrecht te maken. Door<br />
vooraf een aantal maatregelen te nemen kun je je kind(eren) veel<br />
narigheid en ook kosten besparen.<br />
Er komt bij een sterfgeval veel regelwerk kijken. De belastingaangiften<br />
moeten gedaan worden; misschien is er een bedrijf dat<br />
gestaakt, verkocht of voortgezet moet worden; bankzaken moeten<br />
worden geregeld; een woning moet worden ontruimd en<br />
verkocht... Soms zijn er schulden en wat dan? Al dat werk komt<br />
neer op de erfgenamen. Het is werk waar zij meestal geen ervaring<br />
mee hebben én het komt in een periode van veel verdriet.<br />
In deze brochure gaan we kort in op de wetgeving over erfrecht<br />
en de mogelijkheden om speciale regelingen te treffen voor een<br />
zoon of dochter met een verstandelijke beperking.<br />
4
Iemand met een<br />
verstandelijke beperking<br />
Mensen met een verstandelijke<br />
beperking hebben meestal veel<br />
zorg nodig. Tijdens hun leven<br />
nemen de ouders vaak (een<br />
gedeelte van) die zorg op zich.<br />
Uiteraard eindigt de behoefte aan zorg<br />
niet na het overlijden van de ouders.<br />
Het is dan ook verstandig op tijd na te<br />
denken over de situatie die dan<br />
ontstaat.<br />
Wettelijke verdeling<br />
Op 1 januari 2003 is het nieuwe erfrecht<br />
in werking getreden. Dat biedt<br />
ouders die gehuwd zijn of een geregistreerde<br />
partnerschap hebben* een<br />
goede mogelijkheid om 'op de langstlevende'<br />
een testament te maken. Op<br />
grond van het nieuwe erfrecht wordt<br />
de langstlevende ouder vanzelf eigenaar<br />
van alle goederen die de ouders<br />
eerst samen bezaten, of die de overleden<br />
ouder alleen bezat. De kinderen<br />
moeten wachten op hun erfdeel tot<br />
hun overgebleven ouder ook overlijdt.<br />
Zij krijgen een vordering op de langstlevende.<br />
Dit wordt de 'wettelijke<br />
verdeling' genoemd.<br />
Wanneer je ouders<br />
zijn overleden<br />
word je ‘erfgenaam’,<br />
ook als je<br />
een verstandelijke<br />
beperking hebt. Je<br />
hebt, samen met<br />
je broers en<br />
zussen, recht op<br />
de erfenis: geld en<br />
andere bezittingen<br />
van je ouders.<br />
Wanneer je ouders<br />
nog leven kunnen<br />
ze regelen dat het<br />
deel dat jou<br />
toekomt ook echt<br />
voor en door jou<br />
kan worden<br />
besteed.<br />
5
Op grond van de ‘wettelijke verdeling’ verandert er dus eigenlijk<br />
niets na het overlijden van één van de ouders.<br />
Een verstandelijke beperking<br />
De wettelijke verdeling wordt in het ‘gehandicaptentestament’<br />
veelal aangevuld met bepalingen waarin de positie van degene<br />
met een verstandelijke beperking geregeld is. Niet alleen juridische<br />
aspecten komen daarbij aan bod, maar juist ook het fiscale<br />
element speelt een belangrijke rol. Door het op een juiste manier<br />
opstellen van een ‘gehandicaptentestament’ kun je veel belasting<br />
besparen. In het kort komt de regeling erop neer dat degene met<br />
een verstandelijke beperking onterfd wordt. Daar staat tegenover<br />
dat hij of zij een zogenaamd ‘vruchtgebruik’ krijgt over zijn<br />
kindsdeel (of een kleiner deel). Na het overlijden van de langstlevende<br />
treedt het vruchtgebruik in werking. Op dat moment heeft<br />
de erfgenaam met een verstandelijke beperking dus een bron van<br />
inkomsten uit het vruchtgebruik van het vermogen.<br />
Meestal kan hij of zij dit ‘vruchtgebruik vermogen’ niet zelf beheren<br />
en is er in het testament een bewindvoerder benoemd. Dit kan<br />
een familielid zijn, een stichting, maar ook een notaris.<br />
Deze testamentvorm is slechts een van de mogelijkheden.<br />
Afhankelijk van de mate van beperking en uiteraard afhankelijk<br />
van eigen wensen en situatie kun je het testament naar eigen<br />
inzicht samenstellen.<br />
* Waar in de brochure staat ‘gehuwd’, geldt de tekst ook voor<br />
geregistreerde partners.<br />
6
Een erfenis<br />
Inleiding<br />
Een erfenis bestaat uit de bezittingen<br />
en schulden (als die er<br />
zijn) van een overledene.<br />
We volgen in deze brochure<br />
vader Sander, moeder Inge en hun<br />
kinderen Tirsa en Nick. Sander en Inge<br />
zijn getrouwd in gemeenschap van<br />
goederen. Nick heeft een ernstige<br />
verstandelijke beperking. Wanneer<br />
Sander komt te overlijden terwijl Inge<br />
nog leeft (of omgekeerd) verandert er<br />
nog niets.<br />
Wanneer zowel Sander als Inge komen<br />
te overlijden kunnen de erfgenamen<br />
Tirsa en Nick, net als iedere andere<br />
Nederlander, op drie manieren omgaan<br />
met het geld en de goederen die<br />
Sander en Inge nalaten.<br />
Zuiver aanvaarden<br />
Wanneer Tirsa en Nick zich bepaalde<br />
bezittingen toeëigenen (zoals dat<br />
mooie schilderij of die dure klok) of<br />
zich met de afwikkeling van de nalatenschap<br />
bemoeien aanvaarden zij<br />
daarmee stilzwijgend de erfenis. Het<br />
Je kunt 3 dingen<br />
doen als je erfgenaam<br />
wordt: je<br />
kunt ja zeggen<br />
tegen de erfenis:<br />
dan neem je de<br />
bezittingen én de<br />
schulden (als die er<br />
zijn) aan. Als er<br />
teveel schulden<br />
zijn kun je nee<br />
zeggen. Maar je<br />
kunt ook meer<br />
bedenktijd nodig<br />
hebben om uit te<br />
zoeken of er schulden<br />
zijn. Dan heb<br />
je wel de hulp<br />
nodig van een<br />
notaris.<br />
7
gevolg daarvan is dat zij daarmee ook met het eigen vermogen<br />
aansprakelijk zijn voor eventuele 'schulden van Sander en Inge'.<br />
Beneficiair aanvaarden<br />
Gelukkig is er een oplossing om aansprakelijkheid te voorkomen:<br />
de wet kent het zogenaamde ‘recht van beraad’ gedurende drie<br />
maanden na het overlijden. In die tijd kan door de erfgenamen (in<br />
ons geval dus Tirsa en Nick) een eerste inventarisatie van de nalatenschap<br />
gemaakt worden. Schuldeisers kunnen in die periode<br />
geen recht doen gelden op goederen van de nalatenschap. De<br />
rechter kan de termijn eventueel verlengen. Na het verstrijken van<br />
de termijn moeten de erfgenamen een keuze maken: aanvaarden<br />
of beneficiair aanvaarden. Dat laatste betekent dat Tirsa en Nick<br />
niet aansprakelijk zijn voor eventuele schulden van Sander en<br />
Inge. Je noemt dit ook wel ‘aanvaarding onder het voorrecht van<br />
boedelbeschrijving’. De schuldeisers moeten dan tevreden zijn<br />
met wat er aan bezittingen is.<br />
Voor het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap gelden<br />
bepaalde formaliteiten. Daarvoor moeten Tirsa en Nick zo snel<br />
mogelijk de hulp van de notaris inroepen. Die kent de formaliteiten.<br />
Tirsa en Nick moeten zich wel al die tijd onthouden van<br />
handelingen waaruit zou kunnen blijken dat zij de nalatenschap<br />
aanvaarden! Zij mogen dus niks meenemen of geld opnemen van<br />
de rekening.<br />
Verwerpen<br />
Een andere mogelijkheid is de erfenis te verwerpen. Bijvoorbeeld<br />
omdat er veel schulden zijn. In dat geval wordt dus ook afgezien<br />
van de bezittingen.<br />
8
Geen testament<br />
Of iemand een testament<br />
heeft gemaakt is op te<br />
vragen bij het Centraal<br />
Testamentenregister in<br />
Den Haag (Postbus 19398<br />
2500 CJ Den Haag). Dit<br />
moet schriftelijk met daarbij een<br />
akte van overlijden van de betreffende<br />
persoon. Een akte van<br />
overlijden is tegen betaling te<br />
verkrijgen bij de gemeente waar<br />
de overledene het laatst heeft<br />
gewoond.<br />
Is er geen testament en hebben<br />
Sander en Inge geen erfgenamen<br />
aangewezen, dan bepaalt de wet<br />
wie de erfgenamen zijn. De erfgenamen<br />
hebben recht op hun<br />
erfdeel, maar zijn ook verantwoordelijk<br />
voor de afwikkeling<br />
van de erfenis. Zij kunnen dat<br />
niet weigeren.<br />
De volgende personen<br />
kunnen erven:<br />
• de echtgenoot (ote)<br />
of partner en de<br />
kinderen<br />
Als die er niet (meer)<br />
zijn:<br />
• ouders, broers en<br />
zussen<br />
Als die er ook niet zijn<br />
• grootouders en<br />
daarna:<br />
• overgrootouders<br />
Wie erven?<br />
De erfenis gaat naar de erfgenamen. Erfgenamen zijn familieleden<br />
(bloedverwanten). Daarbij worden vier groepen onderscheiden die<br />
na elkaar in aanmerking komen voor de erfenis. Zolang er in een<br />
groep nog een erfgenaam is, komt de volgende groep niet aan<br />
9
od. Wanneer iemand uit één van de groepen is overleden treedt<br />
er ‘plaatsvervulling’ op. Dat wil zeggen dat de afstammelingen van<br />
de erfgenamen in die groep in zijn of haar plaats komen. De vier<br />
hoofdgroepen zijn:<br />
• de echtgenoot(ote) of geregistreerd partner en de kinderen<br />
• ouders, broers en zussen<br />
• grootouders<br />
• overgrootouders<br />
Daarnaast is er nog een regel die bepaalt dat een erfgenaam moet<br />
bestaan op het moment dat de erfenis ontstaat. Wanneer de vader<br />
van een ongeboren kind komt te overlijden is dat kind, als het<br />
levend ter wereld komt, ook erfgenaam.<br />
Wanneer een mogelijke erfgenaam een misdrijf heeft begaan<br />
tegen de overledene is hij ‘onwaardig’. Dat wil zeggen dat zijn<br />
recht op het erfdeel vervalt.<br />
Als er in geen van de groepen meer erfgenamen bestaan tot<br />
en met de zesde graad, gaat de erfenis naar de Staat der<br />
Nederlanden.<br />
Kinderen<br />
Kinderen nemen in het erfrecht een speciale plaats in. Zij hebben<br />
namelijk altijd recht op een gedeelte van de erfenis.<br />
Legitieme portie<br />
Dat deel van de erfenis waarop het kind altijd recht heeft heet<br />
‘de legitieme portie’. De legitieme portie bestaat alleen uit geld<br />
en dus niet uit goederen. De legitieme portie is de helft van de<br />
10
waarde van het erfdeel van het<br />
kind. Stel dat Inge nog leeft en<br />
dat alleen Sander is overleden. In<br />
dat geval:<br />
Als je geen testament<br />
hebt gemaakt, geldt<br />
het 'wettelijk erfrecht'.<br />
• heeft Inge recht op de helft<br />
van het gemeenschappelijk<br />
De wet regelt dan wie<br />
vermogen omdat Sander en<br />
Inge getrouwd zijn in<br />
wat krijgt. Je hebt als<br />
gemeenschap van goederen. kind altijd recht op een<br />
Een rekenvoorbeeld: stel er is deel van de erfenis. Dat<br />
een vermogen van<br />
heet 'legitieme portie'.<br />
€ 120.000,-. Inge heeft dan<br />
recht op € 60.000.<br />
• hebben Inge, Tirsa en Nick<br />
samen recht op de andere helft (dat wil zeggen ieder 1/3 van<br />
de helft). In het rekenvoorbeeld dus ieder: € 20.000. De legitieme<br />
portie is daar weer de helft van. In het voorbeeld:<br />
€ 10.000.<br />
Onterven<br />
Een ouder kan zijn kind(eren) in zijn testament onterven. Maar elk<br />
kind kan altijd zijn ‘legitieme portie’ opeisen. De legitieme portie<br />
bestaat alleen uit geld. Zolang de andere ouder/partner van de<br />
overledene nog in leven is, kan het kind dat geld niet opeisen. Het<br />
opeisen van de legitieme portie hoeft niet via de rechtbank. Dit<br />
kan, binnen vijf jaar na het overlijden, via een schriftelijk verzoek<br />
aan de notaris die de erfenis heeft afgehandeld.<br />
11
Wilsrechten<br />
Kinderen kunnen hun ‘wilsrechten’ inroepen op het moment dat<br />
een langstlevende ouder aangeeft dat hij weer wil trouwen. Met<br />
het inroepen van ‘wilsrechten’ krijgen kinderen de goederen van<br />
de langstlevende ouder in eigendom. Uiteraard ieder voor het deel<br />
waarop hij recht heeft. De langstlevende ouder behoudt wel het<br />
‘vruchtgebruik’ van de goederen. Dat betekent dat hij of zij de<br />
goederen mag gebruiken. De kinderen hebben op dat moment dus<br />
niks aan hun eigendom. Daarom wordt dit een ‘bloot’ eigendom<br />
genoemd. Pas nadat de langstlevende ouder is overleden krijgen<br />
de kinderen het volledig eigendom over de goederen.<br />
12
Een testament<br />
Als Sander en Inge wel een testament hebben gemaakt,<br />
wordt de erfenis in beginsel verdeeld zoals zij dat in het<br />
testament hebben bepaald.<br />
Executeur<br />
In het testament kun je iemand<br />
aanwijzen als executeur. Een<br />
executeur heeft de plicht de<br />
erfenis zo goed mogelijk af te<br />
wikkelen. Niemand is verplicht de<br />
taak van executeur op zich te<br />
nemen, iedereen mag het verzoek<br />
weigeren. Maar meestal<br />
wordt zo’n verzoek, uit eerbied<br />
voor de overledene, wel geaccepteerd.<br />
Sander en Inge zouden<br />
er goed aan doen een executeur<br />
te benoemen omdat Nick een<br />
verstandelijke beperking heeft<br />
(zie ook pag. 18).<br />
Met een testament<br />
kun je regelen hoe je<br />
bezit verdeeld wordt<br />
na je overlijden. Het<br />
is verstandig om<br />
iemand aan te wijzen<br />
die dat allemaal<br />
regelt. Zo iemand<br />
heet een 'executeur'.<br />
Legaat<br />
Een legaat is een toedeling van een omschreven goed of geldbedrag.<br />
In het testament staat duidelijk omschreven waar het om<br />
gaat en wie de ontvanger is. Iemand die een legaat ontvangt, is<br />
een ‘legataris’, maar géén erfgenaam. Bijvoorbeeld: ik legateer<br />
€ 5.000,- aan de Stichting X (genoemd met volledige naam en<br />
adresgegevens).<br />
13
Codicil<br />
Aanvullend op een testament is het ook mogelijk om een codicil<br />
te maken. Daarin bepaal je wie welke goederen krijgt en hoe je<br />
de uitvaart geregeld wil hebben. Maar het is niet mogelijk om via<br />
een codicil geld of onroerend goed aan iemand na te laten en ook<br />
niet om een executeur aanwijzen via een codicil. Je hoeft voor een<br />
codicil niet naar de notaris en het is makkelijk te veranderen. Een<br />
codicil heeft ook veel nadelen: Je kunt niet in één keer al je bezittingen<br />
nalaten, je moet alles exact omschrijven. Bovendien kan<br />
het codicil gemakkelijker zoekraken.<br />
14
Nog meer te regelen?<br />
Voogdij<br />
Ouders met minderjarige<br />
kinderen (kinderen jonger dan<br />
18 jaar) kunnen in hun testa-<br />
In een testament kun<br />
je vastleggen wie er<br />
ment een voogd benoemen. voor je minderjarige<br />
Een voogd zorgt voor de kinderen<br />
als de ouders komen te overlijden.<br />
Wanneer er geen voogd is benoemd,<br />
kinderen zorgt als<br />
jij er niet meer bent<br />
kan dat tot vervelende situaties lei- (een voogd).<br />
den. Bijvoorbeeld als verschillende Of wie er wettelijk<br />
familieleden de zorg voor de kinderen<br />
opeisen. Wanneer Sander en Inge voor<br />
Tirsa en Nick een voogd benoemen<br />
vertegenwoordiger<br />
wordt voor je<br />
in hun testament, is die benoeming volwassen kind<br />
bindend. Maar iemand die bij testament<br />
tot voogd is benoemd, kan zo'n<br />
benoeming wel weigeren. Het is dus<br />
wanneer hij of zij een<br />
verstandelijke<br />
wel iets dat je met degene die je wilt beperking heeft. Ook<br />
benoemen moet bespreken.<br />
kun je regelen dat je<br />
Bewind<br />
Je kunt bepalen dat een erfgenaam<br />
erfenis zoveel mogelijk<br />
binnen de directe<br />
wel eigenaar wordt van geld en goederen,<br />
maar dat hij er niet zomaar<br />
mee mag doen wat hij wil. In dat ge-<br />
familie blijft.<br />
val moet er een curator of bewindvoerder zijn of worden benoemd<br />
die verantwoordelijk is en zo goed mogelijk voor het erfdeel van<br />
de erfgenaam moet zorgen. Deze mogelijkheid is natuurlijk van<br />
belang bij iemand met een verstandelijke beperking zoals Nick.<br />
15
Uitsluitingsclausule<br />
Het erfdeel van kinderen komt in de gemeenschap van goederen<br />
terecht wanneer zij getrouwd zijn zonder huwelijkse voorwaarden.<br />
Gaat een kind later scheiden dan gaat de helft naar zijn of haar<br />
ex-partner. Met een uitsluitingsclausule kunnen ouders dat voorkomen<br />
door te bepalen dat de erfenis niet wordt opgenomen in de<br />
gemeenschap van goederen.<br />
Inbrengverplichting<br />
Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat als je één van de<br />
erfgenamen iets hebt gegeven, dat geld of die goederen als een<br />
voorschot op de erfenis moet worden beschouwd. De waarde van<br />
de goederen wordt dan op het moment van overlijden ingebracht<br />
in de erfenis. Degene die dit voorschot heeft ontvangen, krijgt dan<br />
een kleiner aandeel van de erfenis. Maar het omgekeerde kan ook:<br />
je kunt ook vastleggen dat die schenking gewoon een cadeautje<br />
was en dat die buiten de erfenis moet blijven.<br />
Tweetrapsmaking<br />
Met een tweetrapsmaking zorg je ervoor dat goederen en vermogen<br />
na het overlijden van een erfgenaam naar een derde gaan en<br />
niet naar de directe erfgenamen van die eerste erfgenaam. Deze<br />
mogelijkheid is van belang in de situatie van Sander en Inge. Hoe<br />
je dat kunt regelen wordt nader uitgelegd op pagina 20.<br />
16
Verstandelijk beperkt en erfgenaam<br />
Kan iemand met een verstandelijke<br />
beperking erfgenaam zijn?<br />
Wanneer een ouder overlijdt en<br />
één van de kinderen heeft een<br />
verstandelijke beperking, zijn er<br />
verschillende scenario’s denkbaar.<br />
Het kind kan minderjarig of<br />
meerderjarig zijn; er kunnen wel<br />
of geen broers of zussen zijn; hij<br />
of zij kan wel of niet onder curatele<br />
staan of een bewindvoerder<br />
en/of mentor hebben; er kan een<br />
bedrijf zijn dat wel of niet wordt<br />
voortgezet door broers en zussen.<br />
Een aantal van die mogelijkheden<br />
bespreken we hier.<br />
Wanneer iemand eigenaar is van<br />
een onderneming of hij is er<br />
nauw bij betrokken, is het zeker<br />
verstandig vóóraf een notaris te<br />
raadplegen.<br />
Volgens de wet is de enige eis om<br />
erfgenaam te kunnen zijn dat<br />
iemand bestaat op het moment<br />
dat de erfenis ontstaat. Dat<br />
betekent dat iemand met een<br />
verstandelijke beperking zonder<br />
meer erfgenaam is.<br />
Als je een verstandelijke<br />
beperking hebt, ben<br />
je gewoon erfgenaam,<br />
net als je broers en<br />
zussen. Als je niet voor<br />
jezelf kunt opkomen<br />
omdat je nog minderjarig<br />
bent of een<br />
verstandelijke beperking<br />
hebt, moet een<br />
ander je daarbij helpen.<br />
Zo iemand wordt<br />
altijd benoemd door de<br />
rechter. Hij of zij heet<br />
een voogd als je<br />
minderjarig bent en een<br />
mentor of curator als<br />
je volwassen bent. Een<br />
bewindvoerder helpt je<br />
alleen met het geld en<br />
de goederen.<br />
17
Minderjarige kinderen<br />
Stel dat Sander en Inge beiden komen te overlijden terwijl<br />
de kinderen minderjarig zijn. Als er door hen niet bij<br />
testament een voogd is benoemd zal de rechter alsnog een<br />
voogd benoemen. De voogd is verantwoordelijk voor het<br />
beheer van de erfenis en voor de opvoeding van de kinderen.<br />
Volwassen kinderen<br />
Ook als Nick meerderjarig is, kan hij niet voor zichzelf<br />
opkomen. Daarom is het verstandig om iemand te benoemen<br />
die zijn belangen behartigt: een bewindvoerder en/<br />
of mentor of een curator. Het liefst iemand uit de familie<br />
of naaste omgeving. Een bewindvoerder, mentor of curator kan,<br />
los van een overlijden, al worden benoemd vanaf het moment dat<br />
iemand 18 jaar is. Maar er kan ook in het testament een bewindvoerder<br />
zijn aangewezen. Als ook dat niet is gebeurd, zal de rechter<br />
een bewindvoerder benoemen.<br />
Staat iemand met een verstandelijke beperking onder curatele of<br />
is zijn of haar vermogen onder bewind gesteld, dan mag een<br />
nalatenschap alleen ‘beneficiair’ worden aanvaard (zie pag. 8). Om<br />
de nalatenschap in zo’n situatie met zo min mogelijk formaliteiten<br />
en kosten af te kunnen wikkelen, is het van groot belang dat in<br />
het testament een executeur is aangewezen.<br />
Onterven<br />
Kunnen Sander en Inge hun gehandicapte zoon Nick onterven?<br />
Ja, dat kan, maar Nick houdt altijd recht op zijn ‘legitieme portie’<br />
(zie pag. 10). En het kan ook anders.<br />
18
Legitieme portie<br />
Omdat die legitieme portie altijd Je kunt je kinderen<br />
opgeëist moet worden, is Nick<br />
niet 'onterven'. Dat<br />
daarvoor afhankelijk van zijn<br />
curator of bewindvoerder. Die kan wil zeggen dat<br />
de legitieme portie opeisen, maar kinderen altijd recht<br />
kan het ook laten. Een curator of<br />
hebben op een deel<br />
bewindvoerder is verplicht verantwoording<br />
af te leggen over de van de erfenis = de<br />
besteding van het geld. Hij mag legitieme portie.<br />
het niet voor zichzelf uitgeven<br />
maar er is geen rechter die de<br />
bewindvoerder zal aanmoedigen om eens iets te doen met het<br />
geld ten behoeve van Nick.<br />
Sander en Inge willen niet dat het geld wordt opgepot, maar ook<br />
niet dat het verdwijnt in bijvoorbeeld hoge eigen bijdragen voor<br />
de AWBZ. Ze willen een manier vinden waardoor hun bezit zo<br />
goed mogelijk wordt aangewend voor de zorg voor Nick. Daarom<br />
kiezen Sander en Inge liever voor een andere oplossing dan de<br />
legitieme portie.<br />
Het ‘blote’ eigendom<br />
Het is mogelijk om Tirsa de enige erfgenaam te maken. Sander<br />
en Inge kunnen Tirsa dan de verplichting opleggen - een zogenaamde<br />
‘last’ - om het deel dat eigenlijk aan Nick toekomt, te<br />
gebruiken voor zijn verzorging. Tirsa krijgt het ‘blote eigendom’<br />
over het bedrag dat gelijk is aan Nick zijn erfdeel: Nick krijgt het<br />
vruchtgebruik (de rente) en Tirsa mag het geld niet gebruiken. Zij<br />
krijgt het geld pas wanneer Nick zelf komt te overlijden. Omdat<br />
19
Nick zelf geen ‘eigenaar’ is geweest van het geld laat hij dus ook<br />
geen vermogen na. En dat betekent dat Tirsa bij zijn overlijden<br />
nu niet nóg eens successierecht hoeft te betalen. Op dat moment<br />
vervalt namelijk het ‘vruchtgebruik’ en wordt Tirsa eigenaar van<br />
het geld. Een ander voordeel van het feit dat Nick juridisch gezien<br />
geen ‘eigenaar’ is van het geld, is dat de erfenis daarmee ook niet<br />
kan worden ‘opgegeten’ door de eigen bijdrageregeling AWBZ.<br />
Nick is dus min of meer onterfd, maar krijgt er iets anders voor in<br />
de plaats: het vruchtgebruik.<br />
Tweetrapsmaking<br />
In de situatie dat een erfgenaam een verstandelijke beperking<br />
heeft kan een tweetrapsmaking zinvol zijn. Sander en Inge kunnen<br />
als ouders zo sturen wie het vermogen krijgt dat over is op het<br />
moment dat Nick komt te overlijden. Dat is van belang omdat Nick<br />
vanwege zijn ernstige verstandelijke beperking nooit kinderen zal<br />
krijgen. Die kunnen dus niet van hem erven. Tirsa als zus wel. Als<br />
Sander en Inge niks regelen moet Tirsa een veel hoger tarief aan<br />
successierechten betalen.<br />
Bij een tweetrapsmaking betaalt zij ook twee keer successierecht<br />
maar wel veel minder. Zo’n tweetrapsmaking (ook wel ‘over de<br />
hand erven’ genoemd) kan alleen binnen de familie.<br />
Geld in een stichting onderbrengen<br />
Familiestichting<br />
Een andere mogelijkheid is om het vermogen onder te<br />
brengen in een familiestichting. Het doel van zo’n constructie is<br />
om de fiscus zo min mogelijk vat te laten krijgen op de erfenis.<br />
20
Dat is zinvol als het om een groot<br />
vermogen gaat. De familiestichting<br />
kan uitbetalingen aan kinderen/<br />
kleinkinderen over een groot aantal<br />
jaren spreiden of het geld<br />
bestemmen voor de verzorging<br />
van het familielid met een<br />
verstandelijke beperking. Het<br />
stichtingsbestuur is daarvoor<br />
verantwoordelijk. Zo voorkom je<br />
ook dat broers en zussen later<br />
hoge successierechten moeten<br />
betalen.<br />
De familiestichting kent echter<br />
ook nadelen: in het familiebestuur<br />
kan makkelijk onenigheid ontstaan<br />
over de besteding van het geld.<br />
Steunstichting<br />
Een andere mogelijkheid is om<br />
een deel van het vermogen na<br />
te laten aan een steunstichting.<br />
Bijvoorbeeld de steunstichting<br />
van de organisatie waar het kind<br />
met een verstandelijke beperking<br />
woont. Die organisatie betaalt<br />
geen successierecht. Het geld<br />
komt dan zowel aan het kind als<br />
zijn medebewoners ten goede. Een<br />
Er zijn mogelijkheden<br />
om ervoor te zorgen<br />
dat geld en goederen<br />
uit een erfenis zoveel<br />
mogelijk ook ten goede<br />
komen aan mensen<br />
met een verstandelijke<br />
beperking.<br />
De manier waarop dat<br />
het beste kan is afhankelijk<br />
van de grootte<br />
van de erfenis en van<br />
de vraag of er broers<br />
en zussen zijn.<br />
Een notaris kan helpen<br />
om de manier te vinden<br />
die het beste past bij<br />
de speficieke situatie.<br />
21
nadeel is, dat voor de bewoners/vertegenwoordigers niet altijd<br />
zichtbaar is hoe het geld precies is besteed. Steunstichtingen willen<br />
het geld nog wel eens oppotten.<br />
Schenkingen tijdens het leven<br />
Als iemand hoge successierechten wil voorkomen kan hij de nalatenschap<br />
beperken en tijdens het leven schenkingen doen.<br />
• In het geval van Sander en Inge helpt het niet echt om dochter<br />
Tirsa flink wat geld te geven vóór het overlijden. De fiscus erkent<br />
de legitieme portie namelijk over het rest-vermogen plus<br />
de schenkingen die daarvoor zijn gedaan. Tenzij Tirsa alles<br />
heeft uitgegeven zou de curator of bewindvoerder geld dat<br />
toebehoort aan Nick kunnen terugvorderen.<br />
• Wanneer Sander en Inge hun geld aan goede doelen of derden<br />
buiten de familiekring schenken (gewoon uitgeven dus) dan<br />
blijft er weinig nalatenschap over. Dat kan een manier zijn om<br />
Nick te onterven. Maar ook voor Tirsa blijft dan weinig over.<br />
22
Een eigen testament?<br />
Nick is niet alleen ontvanger<br />
van de erfenis Als je volwassen bent en<br />
van Sander en Inge, hij een verstandelijke<br />
is ook ooit zelf ‘erfla-<br />
beperking hebt mag je<br />
ter’. Wanneer Nick onder<br />
bewind is gesteld, mag hij zelf ook zelf een testament<br />
een testament maken. Hij moet maken. Alleen wan-<br />
dan wel in voldoende mate zelf<br />
neer je onder curatele<br />
zijn wil kenbaar kunnen maken<br />
aan de notaris. Vaak is dit een staat mag dat pas als de<br />
probleem.<br />
rechter je toestemming<br />
heeft gegeven.<br />
Staat Nick onder curatele, dan<br />
kan hij alléén met toestemming<br />
van de kantonrechter een testament maken. Nick is namelijk ‘wilsonbekwaam’<br />
en een testament maken is een handeling is waarbij<br />
het juist aankomt op het vastleggen van de eigen wil. De curator kan<br />
daarom geen testament maken voor Nick. Voor de erfenis van wilsonbekwame<br />
mensen geldt het wettelijk erfrecht.<br />
23
Belastingen<br />
24<br />
Indien een familielid is overleden, krijg je te maken met<br />
twee soorten belastingen: de inkomstenbelasting en de<br />
belasting voor het recht van successie.<br />
• Iemand die overleden is, hoeft uiteraard vanaf dat moment<br />
geen inkomstenbelasting meer te betalen. De nabestaanden<br />
moeten echter nog wel afrekenen over het inkomen tot de dag<br />
van het overlijden.<br />
• Iedereen die geld erft, moet daarover belasting betalen. Deze<br />
belasting heet het recht van successie.<br />
Hoeveel successierecht iemand moet betalen hangt af van de<br />
relatie met de overledene én van de waarde van de erfenis.<br />
De algemene regel daarbij is dat hoe groter de afstand tot de<br />
overledene (zie pag. 10,<br />
de 4 groepen) hoe hoger<br />
het bedrag aan succes- Als iemand overleden is<br />
sierecht. Uitgezonderd<br />
moeten de nabestaanden<br />
van successierecht zijn<br />
voor hem of haar nog met<br />
als ANBI (algemeen nut<br />
beogende instellingen) de belasting afrekenen.<br />
erkende instellingen. Op<br />
de website van de belas-<br />
Daarnaast moet je zelf<br />
tingdienst is een rekenhulp<br />
te vinden waarmee belasting betalen over de<br />
de hoogte van het bedrag waarde van de erfenis. Dat<br />
aan successierecht te<br />
heet successierecht.<br />
berekenen valt:<br />
www.belastingdienst.nl
Beslisschema<br />
Beide ouders: Sander en Inge overlijden<br />
Kinderen: Tirsa en Nick (verstandelijk gehandicapt)<br />
Wel testament<br />
Geen testament<br />
Tirsa en Nick meerderjarig<br />
Tirsa en Nick minderjarig<br />
Tirsa en Nick meerderjarig<br />
Tirsa en Nick minderjarig<br />
Nick heeft een<br />
- bewindvoerder/curator<br />
- er is een executeur<br />
benoemd<br />
Ouders hebben:<br />
- een voogd benoemd<br />
- een executeur<br />
benoemd<br />
Rechter benoemt:<br />
- een bewindvoerder/<br />
curator voor Nick<br />
- een executeur<br />
Rechter benoemt:<br />
- een voogd<br />
- een executeur<br />
verschillende<br />
mogelijkheden<br />
na 18 jaar<br />
tot 18 jaar:<br />
volgend neemt taak<br />
ouders over<br />
wettelijke verdeling<br />
en eventueel codicil<br />
na 18 jaar<br />
tot 18 jaar:<br />
voogd neemt<br />
taak ouders over<br />
Familiestichting<br />
Tweetrapsmaking<br />
Tirsa krijgt<br />
'bloot eigendom'<br />
Nick onterven =<br />
minimaal legitieme<br />
portie<br />
25
Verklarende woordenlijst<br />
Aanvaarden<br />
Het accepteren van een erfdeel, inclusief de schulden. Hierdoor wordt iemand erfgenaam.<br />
Beneficiair aanvaarden<br />
Een bijzondere manier van accepteren van een erfdeel. Hiervoor moet een verklaring<br />
worden afgelegd bij de arrondissementsrechtbank. Als er niet voldoende bezittingen zijn<br />
om de schulden te betalen, hoeft de erfgenaam het tekort niet zelf bij te betalen.<br />
Bewind<br />
Bewind is de periode waarin het erfdeel wordt beheerd door iemand anders (bewindvoerder).<br />
Een erfgenaam kan dan niet zelfstandig beschikken over de geërfde goederen.<br />
Bloot eigendom<br />
Het eigendom waar geen lusten en lasten van worden genoten. Er vindt hier dus geen<br />
'vruchtgebruik' plaats. (B.v. een huis waarin je niet woont en geen inkomsten uit verwerft<br />
of kosten voor betaalt).<br />
Codicil<br />
Codicil is een wilsbeschikking die niet door de notaris wordt opgemaakt. Het is een zelf<br />
geschreven en ondertekend document. Het codicil is geschikt voor het vermaken van<br />
bepaalde kledingstukken, sieraden of inboedelgoederen of om vast te leggen hoe men<br />
begraven of gecremeerd wil worden.<br />
Een codicil moet handgeschreven zijn (dus niet met de computer) en voorzien zijn van<br />
een datum en handtekening.<br />
Executeur<br />
Executeur is degene die door de erflater is aangewezen om de nalatenschap af te<br />
wikkelen.<br />
Gehandicaptentestament<br />
Een testament dat is toegesneden op gezinnen met een gehandicapt kind dat niet voor<br />
zichzelf kan opkomen met als doel de positie van het gehandicapte kind als erfgenaam<br />
goed te regelen.<br />
Inbrengverplichting<br />
Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat geld of goederen die je aan erfgenamen<br />
hebt gegeven beschouwd moeten worden als een voorschot op de erfenis.<br />
Legaat<br />
Een legaat is een duidelijk omschreven goed of een bepaald genoemd geldbedrag dat je<br />
aan iemand nalaat.<br />
Legitieme portie<br />
Legitieme portie is dat deel van de nalatenschap waarop (klein)kinderen minimaal recht<br />
hebben.<br />
26
Onterven<br />
Via een testament regelen dat erfgenamen niet het deel van de erfenis krijgen waar zij<br />
wettelijk recht op hebben. Met uitzondering van de legitieme portie waar kinderen altijd<br />
recht op hebben kunnen erfgenamen onterfd worden. De legitieme portie moet wel<br />
opgeëist worden. Doet het kind dat niet dan vervalt zijn aandeel aan de overige<br />
erfgenamen.<br />
Plaatsvervulling<br />
Als bij vererving een erfgenaam is overleden, onwaardig is, onterfd is of de erfenis heeft<br />
verworpen vindt plaatsvervulling plaats. Afstammelingen van het kind, broer of zuster,<br />
grootouder of overgrootouder komen in de plaats van een kind, broer of zuster, grootouder<br />
of overgrootouder.<br />
Uitsluitingsclausule<br />
Met een uitsluitingsclausule kan je voorkomen dat (toekomstige) partners de helft zouden<br />
krijgen van een bepaald bezit. Dit stuk valt dan niet (ook niet in de toekomst) in de<br />
gemeenschappelijke boedel.<br />
Verwerpen<br />
Verwerpen is het niet accepteren van een erfdeel, er afstand van doen. Voor een verwerping<br />
moet een verklaring bij de rechtbank worden afgelegd.<br />
Vruchtgebruik<br />
Vruchtgebruik is het zakelijk recht om iemand anders zijn goed (veelal eigendommen) te<br />
gebruiken en daarvan de vruchten (opbrengsten) te genieten, dit alsof men daar zelf de<br />
eigenaar van is. Mits men zorgt dat het goed in stand blijft.<br />
Wettelijke verdeling<br />
Bij de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende echtgenoot (of geregistreerd partner)<br />
de nalatenschap van de overleden echtgenoot (of geregistreerd partner). De kinderen<br />
krijgen een geldvordering ter grootte van hun erfdeel, die pas opeisbaar is als de<br />
langstlevende is overleden.<br />
De wettelijke verdeling is van toepassing als de overledene geen testament heeft gemaakt<br />
en een echtgenoot of geregistreerd partner en tenminste één kind achterlaat.<br />
Wilsrecht<br />
Wilsrecht is het recht dat een kind heeft om goederen uit een nalatenschap in eigendom<br />
te krijgen als sprake is van stieffamilie.<br />
Zuiver aanvaarden<br />
Van zuiver aanvaarding spreekt men als de erfenis aanvaard wordt, ongeacht of het<br />
eventuele saldo positief of negatief is. Kortom: met alle daaraan verbonden rechten en<br />
plichten.<br />
27
Informatie<br />
Internet<br />
• Het Centraal Testamentenregister:<br />
www.centraaltestamentenregister.nl<br />
• Informatie over erfrecht: www.erfwijzer.nl en www.notaris.nl<br />
• Overzicht en notarissen en offertes:<br />
www.notaris-vergelijken.nl<br />
• Curatele, bewind en mentorschap:<br />
www.justitie.nl/onderwerpen/familie_en_gezin/<br />
curatele_bewind_mentorschap<br />
• Actuele informatie en wetswijzigingen zijn te vinden via de<br />
website van het ministerie van Volksgezondheid,<br />
www.minvws.nl<br />
28
Aangesloten organisaties<br />
• BOSK www.bosk.nl<br />
• dit Koningskind www.ditkoningskind.nl<br />
• Stichting Down Syndroom www.downsyndroom.nl<br />
• Fragiele X vereniging Nederland www.fragielex.nl<br />
• Helpende Handen www.helpendehanden.nl<br />
• KansPlus www.kansplus.nl<br />
• LFB (Belangenbehartiging door<br />
en voor met mensen met een<br />
verstandelijke beperking) www.lfb.nu<br />
• Het LSR - Landelijk steunpunt<br />
(mede)zeggeschap www.hetlsr.nl<br />
• Landelijk Steunpunt Wonen (LSW) www.woonzelf.nl<br />
• Vereniging Naar-Keuze www.naar-keuze.nl<br />
• NVA (Nederlandse<br />
Vereniging voor Autisme) www.autisme.nl<br />
• Per Saldo www.pgb.nl<br />
• PhiladelphiaSupport www.philadelphiasupport.nl<br />
• Prader-Willi /<br />
Angelman Vereniging www.praderwillisyndroom.nl<br />
www.angelmansyndroom.nl<br />
• Stichting Osani www.osani.nl<br />
• Stichting Netwerk Rondom www.netwerkrondom.nl<br />
• Vereniging <strong>VG</strong> netwerken www.vgnetwerken.nl<br />
• L!R!S<br />
(Werkverband regionale platforms <strong>VG</strong>)<br />
29
<strong>Platform</strong><strong>VG</strong><br />
Postbus 1223<br />
3500 BE UTRECHT<br />
Herculesplein 215<br />
3584 AA UTRECHT<br />
T 030 - 2363729<br />
E info@platformvg.nl<br />
I www.platformvg.nl<br />
lettertype: Charlotte Sans Book Plain<br />
Kleuren: P 295 en P 136