OVERZICHT - Acehbooks.org

KORPS MARECHAUSSEE
. OP ATJEH •——»
OVERZICHT
VAN DE
GESCHIEDENIS
VANAF DE OPRICHTING
— TOT EN MET —
19 13
NADRUK VERBODEN!

HET KORPS
MARECHAUSSEE

S A M E N G E S T E L D DOOR
— A. STRUIJVENBERG —
KAPITEIN VAN HET N.O.I. LEGER

VOÖWOÖÏl'D.
Het „Overzicht van de geschiedenis van bet korps
Marechaussee op Atjeh tot en met 19/3,'' dat den lezers
hierbij wordt aangeboden, is door ondergeteekcnde samengesteld
in opdracht van den Gewestelijk Militair Commandant van
Atjeh en Onder boor ig beden en Sumatra's Oostkust, in hoofdzaak
met de bedoeling om ter gelegenheid van het veertigjarig
jubileum van de Marechaussee tc kunnen beschikken over een
geschrift, dat in bandzamen vorm de belangrijkste gebeurtenissen
uit bet leven van dit korps zou bevatten, waarin de
voornaamste figuren, die bij de actie der Marechaussee op
Atjeb een rol hebben gespeeld, zouden zijn belicht en waarin
de groote beteekenis die het korps voor de pacificatie van Indies
meest roerige gewest heeft gehad, duidelijk aan het licht zou
treden.
Toen nu kort geleden de "Redactie van bef „Nieuwsblad
voor Atjeh en Onderhoorigheden" het stuk op haar verzoek
ter inzage kreeg om daaruit enkele gegevens tc putten voor
een ten behoeve van het blad samen te stellen artikel, ter
oriëntatie van baar lezers ter gelegenheid van de komende
gebeurtenissen, vroeg zij toestemming het Overzicht in zijn
geheel te mogen drukken ten einde dit den abonnes aan den
vooravond der jubileumfeesten in boekvorm te kunnen aanbieden.
Vezc sympathieke geste vond bijval. Immers, al ligt het
hoofdactie~tijdperk der marechaussee op Atjeh, dat omstreeks
1913 zijn afsluiting vond, nog niet zoo heel ver achter ons,
wij moderne menschen leven snel en voor velen van ons is dit
alles al weer „geschiedenis". En deze geschiedenis, waarvan
bij de meesten wel enkele namen en feiten in het geheugen

Zijn blijven hangen, doch waarvan samenhang en verband niet
meer helder voor den geest staan, is toch voldoende interessant
en voor een rechtgeaard 'Nederlander van genoegzame beteekenis
om er wat meer van te weten. Derhalve werd de door
de Redactie gevraagde toestemming gereedelijk verleend.
Uit het bovenstaande volgt, dat het stuk niet geschreven
werd met het doel, waarvoor her thans wordt gebezigd.
IDaarom kon dit voorwoord niet worden gemist. Immers, de
korte tijd, die voor de samenstelling beschikbaar was, belette
uit den aard der zaak eenerzijds een diepgaande bronnenstudie,
anderzijds het streven daar volledigheid. Noodgedwongen moest
worden volstaan met het aangeven der hoofdlijnen, terwijl mede
bij het vermelden der voornaamste persoonlijkheden en bij het
boekstaven van belangrijke of typische feiten slechts bier en
daar een greep kon worden gedaan uit het rijke ter beschikking
staande materiaal.
Voor de oorspronkelijke bestemming van het overzicht was
dit voldoende : nu het echter voor publicatie wordt gebezigd
doet de onvolledigheid zich als een ernstig bezwaar gevoelen,
een nadeel, waaraan mei kon worden tegemoet gekomen doer
omwerking en aanvulling van het geschrift, omdat daarvoor
geen tijd meer beschikbaar was. Als dan ook het opstel in
den oorspronkelijken vorm de wereld ivordt ingezonden, geschiedt
dit met de nadrukkelijke waarschuwing, dat het geenszins de
pretentie heeft een, zij bet ook slechts bij benadering volledige
geschiedenis van het korps Marechaussee te geven en dat vele
namen van mannen, die zich een eereplaats hebben verworven
in het geschiedboek van dit korps, in dit boekje tevergeefs
zullen worden gezocht.
Koetaradja, den 2/en Maart 1930.
A. STRUIJVENBERG,
* Kapitein der Infanterie.

OPGAVE VAN BRONNEN.
G. B. Hooyer: De krijgsgeschiedenis van Nederlandsch-
Indië, deel III. ,
). B. van Heutsz : De onderwerping van Atjeh.
F. H. Boogaard: De tactiek der marechaussee in Groöt-
Atjeh in 1895. Mil. Gids 1902.
G. Graafland: Vervolg op idem. Mil. Gids 1902.
A. Kruisheer: Atjeh 1896.
W. C. Nieuwen-
huyzen : De politiek van den oorlog in Atjeh. :
I. M. T. 1897.
W. B. Oort : De vermeestering, van Koera Blang Qjeur,
rat. L M. T. 1902.
}. G. J. Kempees : De tocht van Overste van Daalen door
de Gajö-, Alas- en Bataklanden.
Pejix: Beschouwingen over fluitsignalen en wenken
bij de vechtwijze tegen den Atjeh-.
schen vijand. I. M. T. 1904.
Alex : De luitenant-generaal ]. B. van Heutsz.
L. Dersjanr : De overvalling van een berucht bendehoofd,
bekend om zijn klewangaanvallen
in Teunom, 1. M. T. 1909.-
}. C. Pabst: Oosi:4ndische Krijgsgeschiedenis, deel X,
bewerkt door A. A. G. Feuilletair de
Bruijn.
G. D. E- ]. Hotz: Beknopt geschiedkundig overzicht van
den Atjeh-qorlog..
I. M. T. 1898-'99 De Pedir-expeditie.
id. 1899 De Pasangan expeditie,
id. 1902 De expeditie naar Samalanga, Meureudoe
en Peusangan.
id. 1904 Wenken en voorschriften gegeven door
een troepen-commandant tevens civiel
gezaghebber in een nog niet geheel
gepacificeerd gebied; wijlen Kapitein
M. J. J. B. H. Campioni.

ï. M. T. 1909 De verrassing van Ana Galoeng op 29
Juni 1896.
id. 1920 De vermeestering van de vijandelijke
stellingen in de Paja Reubéë.
I.M.T. Extr. bijl. No. 2 Van Daalen, September tot November
1901.
id. id. id. No. H Van Daalen, Februari tot en met juli 1904.
id. id, id. No. 30 Handelingen eener marechaussee-colonne
onder den luitenant H. J. Schmidt.
F, F. Vervat en H. [.
A. D, Verhoeven : Nota Troepencommando Meulaboh.
H. J. A. D.
Verhoeven : id. id. Tjalang.
C. Marcus : id. id. Sigli en
Lammeulo.
H. }. A. D.
Verhoeven : id. id. Bireuên en
Lhokseumawè.
C. Marcus : id. id. Lhoksoekon.
H. f. A. D.
Verhoeven : id, id. Takingeun.
Voorts Gouvernementsbesluiten, instruccie's. Koloniale
Verslagen, voordrachten Koninklijke onderscheidingen, Gommandementsorders,
brieven, journalen, patrouilleverslagen,
voorschriften, enz.

HÉT VEERTIG-JARIG
JUBILEUM
VAN HET
KORPS MARECHAUSSEE
INLEIDING.
Bij Gouvernernents-besluit van 2 April 1890 No. 10
werd te Atjeh opgericht het Korps Marechaussee te voet.
Op den 2en April 1930 zal het dus 40 jaar geleden
zijn, dat het Korps in het leven werd geroepen, dat zulke
fraaie bladzijden zou toevoegen aan de geschiedenis van
het Nederlandsch-Indische leger.
Er zal op dezen dag in Atjeh worden gefeest, zooals
de Marechaussees dat van oudsher verstaan. Er zal worden
gejuicht en gespeecht, gedronken en geklonken. Woorden
van lof en bewondering zullen kwistig worden rondgestrooid.
Doch ook woorden van weemoed zullen
worden gesproken, weemoed bij de herinnering aan een
tijd met zijn lief en leed, die geweest is en nooit meer zal
terugkeeren ; weemoed bij de herdenking van zoovele
dapperen, die niet terugkwamen uit den strijd
Roem en eer, ze zullen op den 2en April den marechaussees
in ruime mate ten deel vallen. Het korps zal
dan eindelijk zijn vaandel krijgen en dat vaandel, zal het

- 2 -
symbool zijn van de eenheid die het korps vanaf zijn geboorte
heeft gekenmerkt.
Het geheele Nederlandsch-Indische leger zal het jubileum
van het korps meevieren en instemmen met de juichkreten,
die alom zullen opgaan. Maar laat ons, temidden
van het feestgedruisch, niet verzuimen een terugblik te
werpen op de 40 jaren, die achter ons liggen. Laat ons ze
in gedachten een oogenblik doen herleven, die gloriejaren
van het korps, die lange reeks „uitstekende daden", waardoor
het zich heeft onderscheiden. Geven wij er ons een
oogenblik goed rekenschap van, wat het korps Marechaussee
is geweest, wat het heeft beteekend en gedaan voor het
land, waaraan wij onze beste krachten willen wijden. Dan,
wanneer wij dat alles zullen hebben overdacht, misschien
dat wij dan zullen beseffen, dat de beteekenis van het
korps nimmer in haar volle waarde door ons is begrepen
en zal onze dank aan dat keurkorps nog warmer, ons
eeresaluut nog eerbiediger zijn.
Veertig jaar is een heele tijd. Toch niet zoo lang in
het leven van een korps 1 En, wanneer wij de vele schitterende
bladzijden opslaan die de marechaussees met hun
bloed hebben geschreven in het gulden boek der geschiedenis,
wanneer wij de ontelbare lauweren bewonderen, die
het korps in die 40 jaren heeft verzameld, dan duizelt het
ons even bij de gedachte, dat dat alles is gewrocht in betrekkelijk
zoo korte spanne tijds.
Is het niet, of wij de geschiedenis lezen van een korps
met Jangen, zeer langen staat van dienst ?
En zijn niet reeds tientallen namen van dapperen, die
hun leven lieten op het veld van eer in dat glorietijdperk
van de marechaussee, bijna legendarisch geworden onder
de jongeren ?
Een volledige geschiedenis van het korps Marechaussee
is nooit geschreven en zal ook wel nimmer geschreven
worden. En dat is jammer! Het zou een schoon boekwerk
worden, dat duizenden pagina's telde, en dat op elke bladzijde

- 3 _
getuigenis aflegde van hetgeen door moed, energie, volharding,
beleid en enthousiasme kan worden bereikt. Een
boek, dat de lotgevallen .vastlegde van een korps, dat
misschien zijn weerga in de geschiedenis niet heeft: een
boek, dat aan het nageslacht zou overgeven de schoonst
denkbare historie van militaire deugden in hun edelsten
vorm.
Ook wij zullen die geschiedenis niet schrijven. Maar
wel willen wij in vliegend tempo nogmaals den weg volgen,
dien het korps vanaf den dag zijner geboorte tot op heden,
moeizaam, pas voor pas, heeft afgelegd, en in enkele groote
lijnen het lief en leed schetsen, dat het korps in zoo ruime
mate ten deel is gevallen. Uit die lijnen zal de groote
beteekenis, die het korps heeft gehad voor de ontwikkeling
van Insulinde, helder aan den dag treden
Wij zullen ons bij het verhalen van de lotgevallen van
het korps beperken tot Atjeh. Want, al hebben ook
elders in den Archipel marechaussees gestreden en lauweren
geplukt, op Atjeh is de marechaussee geboren, in Atjeh zijn
de geest en de traditie ontstaan, die later over geheel Indië
zijn uitgestraald en die aan het Indische leger zijn grootheid
hebben hergeven.
De levensloop van het korps is ten nauwste samengeweven
met de geschiedenis van Atjeh. En in dezen terugblik
zullen dus de lotgevallen van het korps beschouwd worden
tegen hun natuurlijken achtergrond: „Atjeh na 1890".
I. HET ONTSTAAN VAN HET KORPS.
Het zag er in de jaren na 1881 in Atjeh weinig rooskleurig
uit 1
Een geruimen tijd had de Atjeh-oorlog nu reeds geduurd
en vele personeele offers en tallooze millioenen uit de
schatkist geëischt. Indië was aan de grens van zijn financieel
en personeel kunnen gekomen. Doch alle offers leken
tevergeefs gebracht, want niet alleen was het doel: de

- 4 -
onderwerping van Atjeh, niet bereikt, doch het liet zich
aanzien, dat wij er verder van verwijderd waren dan ooit.
De offensieve geest, die het Indische leger tijdens de
eerste jaren van den Atjeh-oorlog kenmerkte, en die tot zijn
hoogste ontwikkeling was gekomen onder het krachtige
bestuur van den energieken, bekwamen en karaktervollen
veldheer generaal K. VAN DER HEIJDEN, had van lieverlede
plaats gemaakt voor eene aarzelende, vrijwel volkomen passieve
houding, die het leger van alle energie en veerkracht
beroofde en er een log en voor den Atjeh-oorlog ten
eenen male onbruikbaar instrument van maakte. Zooals altijd
was het ook hier de politiek, die in hoofdzaak en in
eerste instantie schuld droeg aan dat droevig resultaat.
Deze politiek, die, gebaseerd op den eisch van bezuiniging,
na 1881 beoogde Atjeh langs zooveel mogelijk vredelievenden
weg tot onderwerping te brengen en die van offensief
tot defensief optreden, later tot algeheele onthouding leidde,
vond haar bekroning in het beruchte stelsel der geconcentreerde
linie. Een klein stukje grond in het uiterste Noordpuntje
van Atjeh was door een kring van posten en werken
afgepaald en binnen dat stukje grond was Atjeh's krijgsmacht
teruggetrokken om af te wachten de dingen die komen
zouden. Op deze wijze, en door met vriendelijke en zachte
hand te besturen, hoopte men het trotsche, vrijheidlievende,
fanatieke Atjehsche volk er toe te krijgen, het hoofd
in den schoot te leggen 1
Initiatief en offensief waren in den ban gedaan; afwachten,
lijdelijk toezien en onthouden, zich vooral niet
bemoeien met de interne aangelegenheden van het Atjehsche
volk, was het consigne. Was het wonder, dat, zooals een
schrijver het uitdrukte : „in de posten der geconcentreerde
linie de Atjehsche krijgsmacht haar lijdelijk gedrag met
verlies van gezondheid, moreele depressie en uitdooving van
den offensieven geest boette 77
De al van ouds bekende waarheid, dat een Oostersch
volk alleen door dwang tot onderwerping is te brengen

~ 5 ~
én dat het alleen hem zal gehoorzamen, die de macht heeft
getoond, zijn wil door te kunnen zetten, was hier wel ten
eenen male miskend !
De weifelende Atjeh-politiek van de jaren na 1881
oogstte de vruchten, die zij zelve had gezaaid. Want niet
alleen was er van eenige toenadering van den Atjeher geen
sprake en was bovendien de verwachte bezuiniging uitgebleven,
doch de vroeger behaalde resultaten waren zelfs
grootendeels weer teloor gegaan. Een aanzienlijke troepenmacht
was noodig, om ons op het door ons bezette strookje
grond, eenige tientallen K.M. 2
groot, te kunnen handhaven ;
onze invloed buiten de geconcentreerde linie, met uitzondering
van enkele kustplaatsen, was vrijwel nihil. De verzetspartij
groeide weer geleidelijk aan en haar optreden werd
steeds driester ; zelfs binnen de linie 'durfden zich vijandelijke
benden vertoonen en daar aanslagen te doen op onze
kunstwerken : wegen, bruggen, telefoonlijnen, de trambaan,
e. d., en posten en patrouilles te' overvallen. De smokkelhandel
tusschen het gebied binnen en de kampongs buiten de
linie tierde welig. Voorwaar een weinig schitterend beeld.
En het leger was zijn durf, zijn zelfvertrouwen kwijt !
De zwakke, weifelmoedige Atjeh-politiek in die dagen
sproot — de billijkheid gebiedt

In de eerste plaats hadden de groote en niet schitterend
succes bekroonde tochten onder K. VAN DER
HEIJDEN zoodanig hooge eischen van aanvulling voor de
troepenmacht van Atjeh gesteld, dat daaraan slechts ten
koste van de gevechtswaarde der infanterie had kunnen
worden voldaan. Die aanvulling bestond voor een groot
deel uit jonge, geheel onbedreven soldaten, waarmede geen
eenigszins hachelijke ondernemingen konden worden gewaagd.
Met soldaten van dit gehalte durfde men nog slechts
in groote, gesloten troepenmachten optreden. Geen ideale
gevechtsvorm tegenover een beweeglijken, de colonnes
omzwermenden tegenstander.
Er was meer ! De ervaringen, in den Russisch-Turkschen
Oorlog opgedaan, gaven aanleiding tot de in de jaren 1880 —
1885 uit Europa in Nederlandsch-Indië geïmporteerde denkbeelden
omtrent de geweldige uitwerking van het infanterievuur
op groote afstanden. Zonder er rekening mede te
houden, dat de uitkomsten van een Europeeschen oorlog
niet klakkeloos mogen worden overgebracht op den strijd
tegen den Inheemschen vijand met zijn geheel bijzonder
karakter, ging men ook hier groote waarde toekennen aan
het massavuur, met name het salvovuur, bij de actie tegen
eene Inheemsche verzetspartij. Een zeer langzaam optreden
der infanterie en ingewikkelde, logge gevechtsformatie's
waren er het gevolg van. Bovendien eischten die ingewikkelde
formatie's en de zucht naar vuuruitwerking het optreden
op open terrein. Zoo zagen wij dan ook onze
troepen op Atjeh steeds ageeren op de uitgestrekte sawahcomplexen,
waar de massale troepenmachten prachtige
schijven boden aan de Atjehsche schutters, waarvan er verscheidene
in die dagen treffende staaltjes van hun schietbekwaamheid
ten toon spreidden. Aan onze zijde waren de
resultaten van het vuur op de zeer goed gedekte, verspreid
opgestelde tegenstanders natuurlijk vrijwel nihil, terwijl het
gebrek aan snelheid in onze actie belette, den vijand aan
zijn kleed te komen. In een beschrijving van onze strijd-

~ ? -
wijze in die dagen lezen wij dan ook : „De infantérie bewoog
zich immer in marschcolonnes door het terrein, meer
in velddienst dan in gevechtsvorm, met het treurige gevolg,
dat bij vele gevechten de voor — of achterhoede bijna
geheel alleen het gevecht voerde terwijl de hoofdmacht
zich naar een gedekte stelling of naar huis haastte en het
grootste heil zocht in overmatig vuren".
Het is niet onaardig hier eenige staaltjes in te lasschen
ter typeering van de inactiviteit onzer troepen in die jaren,
tot 1896 toe, en van de excessen, waartoe de politiek van
onthouding van lieverlede had geleid. Wij zullen eenige
bloempjes kiezen uit het keurbouquet, dat de literatuur ons
hieromtrent aanbiedt. Zoo lezen wij b. v. :
,,Onze posten werden beschoten-door Atjehsche schutters,
die dag aan dag op precies dezelfde plekjes terugkeerden
om het spelletje te hernieuwen ; men wist ze niet
te verjagen".
Elders hooren wij :
,,De verschillende posten in [de hoofd- en buitenlinie
verdubbelden het aantal [der uit te zenden patrouilles en
constateerden, dat de meeste dier patrouilles beschoten
werden, zoodra zij zich dichtbij of maar even over de
demarcatielijn waagden. Doch getrouw aan het toen algemeen
geldend consigne vermeden de uitgezonden afdeeüngen
met zorg iedere vijandelijke ontmoeting en waagden
zich zelfs te nauwer nood aan een vuurgevecht,
dat immers altoos kans op dooden of gewonden opleverde
"
„In Januari 1896 was het Atjehsche schietspelletje langs
den Anak Galoeëngweg weer in vollen gang en zag men
het vernederend schouwspel van een vrij sterk infanterie —
detachement, dat met gebogen hoofd, onder het lastige
vijandelijke vuur in versnelden — of looppas het eenige
honderden meters lange eindje wegs aflegde onder langs
den dijk, niettegenstaande de vijand hoogstens uit 8 a 10
man bestond, maar opgesteld was in de tot het complex

_ 8 -
Lamkrak behoorende gampong Anak Baté, dus in voor
den troep verboden terrein".
Duidelijker bewijzen voor het gebrek aan initiatief in
het leger zijn wel niet te geven. Laat ons er de Indische
armee niet te hard om vallen; zij volgde slechcs de van
hoogerhand gegeven instructie's op.
Dat 's vijands moreel door deze tactiek snel steeg blijkt
wel uit het feit, dat hij het in den aanvang van 1896 zelfs
aandorst, eene krachtige beschieting te ondernemen van
gampong Berawai, op 900 M. ten O. gelegen van ons kampement
Kota-Alam, dus in het hartje van de geconcentreerde
stelling 1
Was het wonder, dat onder die omstandigheden én
bij de officieren én bij de minderen de vroegere offensieve
geest verslapte en ten slotte bijna geheel verdween 7 En
dat bovendien, waar de Atjeher bij vele gelegenheden had
getoond een meester te zijn in het hanteeren van het blanke
wapen en onze infanterie nog steeds was uitgerust met de
voor den strijd tegen den Inheemschen vijand ondeugdelijke
bajonet, langzamerhand een uicerst gevaarlijke klewangvrees
in het Indische leger begon te heerschen?
In dien tijd van depressie is het korps Marechaussee in
het leven geroepen, het korps, waaraan het voor een
belangrijk deel gegeven zou zijn het Indische leger uit
den toestand van lethargie, onbekwaamheid en panischen
vrees, waarin het verzonken was, op te wekken
tot nieuw, frisch, krachtig leven ; cot moed, energie en
zelfvertrouwen. Het korps, dat niet alleen in belangrijke
mate heeft bijgedragen tot de snelle en succesvolle beëindiging
van den Atjeh — oorlog, maar dat bovendien door zijn
schitterend voorbeeld het geheele leger omhoog hief, zoodat,
toen in 1904 de Buitenzorgsche troon bezet werd door den
genialen geest van VAN HEUTSZ en met kracht de hand
werd geslagen aan de taak: openlegging der buitengewesten, in
dat leger het prachtigste instrument ter beschikking stond
om die taak tot een goed einde te brengen.

~ 9 -
Het korps, dat de klewangvrees voor goed wist te overwinnen,
en dat er in slaagde den Atjeher ontzag en angst
in te boezemen voor onze troepen.
Zoo werd ook hier bewaarheid, dat groote menschen
en groote dingen geboren worden op het tijdstip, waarop
de behoefte eraan zich pijnlijk doet gevoelen
EL DE OPRICHTING VAN HET KORPS.
In December 1886 trad als Civiel- en Militair Gouverneur
van Atjeh op de Kolonel, later generaal-majoor
VAN TEIJN. Deze, bekwaam en energiek man, slaagde er
in eenige verbetering in den treurigen toestand van Atjeh
te brengen; echter, daar zijn handen gebonden waren door
de politieke richtsnoeren, die de Regeering gevolgd wenschte
te zien, slechts ten deele. Zoo zien wij dan ook in 1889 in
groot — Atjeh in hoofdzaak nog het oude beeld: eene groote
troepenmacht en eene aanzienlijke krachtsinspanning, benoodigd
om ons in de geconcentreerde linie te kunnen
handhaven, weinig invloed daar buiten en geen al te groote
veiligheid binnen de linie. Zóó driest waren de vijandig gezinde
Atjehers door onze passieve houding geworden, dat
zij niet alleen zich des nachts tot binnen de 75 M.
van de posten durfden vertoonen en daar tot soms de lampen
uit de lantaarns en de draagpaarden uit de stallen roofden,
doch dat bovendien vijandelijke partijgangersbenden en
marodeurs veelvuldig gedurende de duisternis vermetel on-
.ze linie binnendrongen. Aanslagen binnen onze postenketen,
voornamelijk op patrouilles en aflossingen, vernieling
van onze kunstwerken binnen de linie en molest van de ons
goedgezinde gampongs aldaar, waren schering en inslag.
Voorts werd een uitgebreide sluikhandel gedreven en werden
nacht op nacht goederen, v. n. L opium, wapenen en lijnwaden,
van binnen de linie naar buiten gebracht.
Daartegen moest iets worden gedaan. Daar de ervaring
geleerd had, dat de infanterie niet mobiel, strijdvaardig en

- 16. -
handig genoeg was om den strijd tegen de Atjehsche beft-*
den en marodeurs met succes te kunnen voeren, werden
op den 30sten October 1889 tot dat doel twee kleine mobiele
bewakingsdetachementen" opgericht en wel één te
Ketapang-Doea, één te Lam Peneroet, beide onder een
luitenant. Zij waren ontheven van garnizoens — en corveediensten;
de commandanten mochten hun mannetjes zelf
kiezen. Deze bewakingsdetachementen, die de voorloopers
geweest zijn van het korps Marechaussee, hebben ongetwijfeld
goed werk geleverd.
Zij zaten echter nog te veel vast aan de toenmaals heerschende
opvattingen betreffende de wijze van optreden tegen
den Inheemschen vijand en waren ten overvloede veel te
zwak om een groot succes te kunnen boeken.
Deze maatregel bleek dus niet afdoende te zijn. Wat
nu ?
^ Het was de toenmalige djaksa te Koetaradja, die het
middel aangaf om de moeilijkheid tot eene oplossing te
brengen. Hij betoogde, dat wij op den verkeerden weg
waren en, op dezen weg voortgaande, niet alleen den
Atjeher geen ontzag zouden inboezemen, veel minder nog
hem voor ons zouden winnen, doch het laatste restje respect,
dat wij nog in het vijandelijk kamp bezaten, zouden inboeten.
Hij raadde daarom aan, een aantal militairen uit te
kiezen, die genoeg persoonlijken moed bezaten om den
vijand in het wit van de oogen te durven zien, die genoeg
zelfvertrouwen bezaten om zich niet angstvallig vast te
klemmen aan hun geweer, doch den vijand met het blanke
wapen te lijf durfden te gaan, deze mannen op dezelfde
wijze te bewapenen als de verzetslieden en hen in mobiele
detachementen in te deelen. Deze detachementen moesten
dan den Atjeher gaan opzoeken, instede van hem af te
wachten. Daardoor en daardoor alleen zou het gelukken,
den tegenstander respect in te boezemen en verbetering te
brengen in den toestand.
Gulden woorden, waarin wel heel precies de vinger

« ii -
Werd gelegd op de wonde plekken in ons militair optreden
op Atjeh. Vreemd, dat de conceptie van het middel, dat
tot zulk een groot succes zou leiden, moest ontstaan in het
brein van een Inlandsch burgerambtenaar.
Het voorstel vond een gunstig onthaal. Dat is niet
te verwonderen, waar op dat tijdstip Chef van den staf te
Atjeh was de kapitein ]. B. VAN HEUTSZ, de man, die
scherper dan iemand anders de fouten in ons Atjehbeleid
doorzag, de prediker van het offensief en de
kracht in den strijd tegen Oostersche volken ; de man ook
die later, toen hij geroepen was om zijn denkbeelden inzake
de onderwerping en de pacificatie van Atjeh ten uitvoer te
brengen, zulk een ruim en dankbaar gebruik zou maken
van het voor die taak zoo bij uitstek geschikte korps
Marechaussee. Een nota werd ingediend, waarbij de
wenschelijkheid van de oprichting van een korps Marechaussee
werd betoogd en in welke nota als hoofdtaak
voor dat korps werd aangegeven: het voeren van den
contra-guerilla.
Bij Gouvernements Besluit van 2 April 1890 No. 10
werd daarop machtiging verleend, om tot ultimo December
1891 boven de formatie van het Leger te doen voeren de
noodige officieren en minderen voor de oprichting van een
korps Marechaussee te voet, ter bevordering van de veiligheid
en ter bewaking der kunstwerken binnen de geconcentreerde
linie in Groot-Atjeh.
Eenige maanden later was de oprichting van het korps
een feit geworden.
In het voor het korps vastgestelde Reglement werd de
taak als volgt omschreven : het korps staat ter beschikking
van den Civielen en Militairen Gouverneur van Atjeh en
Onderhoorigheden tot het verrichten van politiediensten
binnen de geconcentreerde stelling in Groot-Atjeh. In de
door den Gouverneur van Atjeh vastgestelde instructie
wordt dit nader gepreciseerd en in artikel 5 bepaald :
„De taak, welke in hoofdzaak op de marechaussees

- 12 -
rust, is de verzekering van de veiligheid des nachts binnen
de linie, zoowel wat betreft beveiliging van de daarbinnen
gelegen kunstwerken, waaronder de spoorbanen met bruggen
alsmede de telefoonverbinderingen een eerste plaats innemen,
als van de kampongs".
Twee dingen vallen ons al dadelijk op bij de beschouwing
van [bovenvermeld Gouvernementsbesluit, met
het Reglement en de Instructie. In de eerste plaats dat
de instelling van het korps slechts een tijdelijk karakter
droeg : de machtiging strekte zich niet verder uit dan tot
ultimo December 1891. Het was de eenige tijdelijke
maatregel niet, waaraan een heel wat langer leven .beschoren
zou blijken dan aan vele van zijn zusjes en broertjes,
die in het leven werden geroepen met de bedoeling,
onafzienbare tijden van kracht te blijven !
En als tweede merkwaardigheid valt ons in het oog,
hoe volkomen elke offensieve gedachte in de omschrijving
van de taak van het korps is vermeden. Had de geestelijke
vader van de marechaussee, de djaksa van Koetaradja,
offensief optreden ais eerste voorwaarde voor het nieuwe
wapen gesteld, de aan de oprichting voorafgaande Nota
gesproken van den contra-guerilla, hier werd alleen gerept
over „politiediensten, beveiliging en bewaking" en daarmede
de taak tot eene zuiver defensieve teruggebracht.
Goddank echter, dat het korps desniettegenstaande in offensieven
zin werd opgeleid en dat de opvolgende Commandanten
van den aanvang af hebben gezorgd voor het
kweeken van den energieken geest, die later, toen op de
marechaussee zulk een dringend beroep zou worden gedaan,
van het korps een offensief gevechtsinstrument bij uitnemendheid
had gemaakt.
Laten wij een oogenblik stilstaan bij het Reglement en
de Instructie. Wij lezen daarin, dat het korps zou tellen:
1 kapitein, 3 le luitenants en 12 brigades a 18 karabijnen,

- 13 -
elk onder commando van een Europeesch sergeant en
bestaande uit een niet-Europeesch korporaal en 15 niet-
Europeesche marechaussees; dat ter onderscheiding een
belegsel van geel laken op de beide hoeken van den kraag
en op de opslagen der mouwen zou worden aangebracht; —
nog altijd de droom van de flinken en energieken onder
onze jonge soldaten — dat het korps niet met den veldransel
zou zijn uitgerust en dat de Inlandsche militairen op gelijken
voet van schoenen zouden worden voorzien als de
Europeesche, Afrikaansche en Amboneesche militairen van
het korps.
De bewapening voor kader en manschappen werd als
volgt vastgesteld :
een karabijn als bij de cavalerie in gebruik, voorzien van
een geweerriem, doch zonder mondingband ;
een kapmes met scheede, schoen en gordel als bij de infanterie;
een klewang naar keuze;
een kris naar keuze;
een patroontasch, welke aan een smallen gordelriem wordt
gedragen en dient tot berging van 20 scherpe patronen.
Bepaald werd nog, dat de onderofficieren en minderen
uit de verschillende wapens van het leger gerecruteerd
en aangevuld zouden worden. In werkelijkheid hebben ook
officieren van andere wapens dan de infanterie bij het korps
gediend
Met uitzondering van de officieren, het administratief
kader en de brigadecommandanten was het korps Marechaussee
dus een geheel Inheemsch korps. Aanvankelijk was
het samengesteld uit Amboneezen en Javanen in de verhouding
1 op 2; later is deze verhouding gebracht tot
1 op ! r O
(') De gemiddelde sterkte bedroeg in de jaren:
1890 8 Eur. 30 Amb. 54 tril;
1891 14 „ 71 „ 133 „
1892 14 „ 99 „ 122 „

-1$ -
III. DE EERSTE JAREN.
Zoo was dan het korps Marechaussee te voet opgericht,
op eenigszins dualistischen grondslag. Stempelden eenerzijds
de bepaling, dat de onderofficieren en minderen zouden
worden gerecruteerd uit de verschillende wapens van het
leger zoomede de bijzondere bewapening (instede van een
„kris" werd algemeen de Atjehsche „rentjong" gekozen)
het korps tot iets bijzonders, een inderdaad voor offensief
optreden bestemden troep, de taakomschrijving daarentegen
wees in defensieve richting. Doch al dadelijk de eerste
korpscommandant, de kapitein G. G. |. NOTTEN, begon in
den juisten koers te sturen.
Vol energie zette hij zich aan de taak, van het korps
een keurtroep te maken, een troep, waarin een eigen geest
moest heerschen, een geest van initiatief en „Tatendrang".
Het gelukte hem door groote zorg en eindelooze toewijding
niet alleen den marechaussees een groote mate
van geoefendheid, zelfstandigheid en handigheid in den
strijd tegen de Atjehers bij te brengen, maar bovendien
in het korps een dapperheid, plichtsgevoel en volharding
te kweeken, die in dien tijd zonder weerga waren.
Hij stuurde het er op aan, het zóó ver te brengen, dat
ieder eenvoudig, oogenschijnlijk onbeteekenend fuselier, eenmaal
in het korps opgenomen, binnen korten tijd tot een
zich wel van zijn waarde bewust, naar daden hunkerend, flink
soldaat zou uitgroeien. En hij slaagde wonderwel in zijn streven.
Het korps was verdeeld in 3 afdeelingen, elk van 4
brigades, onder commando van een luitenant. De eenheid
was de brigade en alles werd in het werk gesteld om den
brigades het besef van „eenheid" bij te brengen. Vermenging
van brigades was ten strengste verboden ; overplaatsing
van de eene brigade naar de andere geschiedde slechts
bij uitzondering en alleen bij volstrekte noodzaak. Normaal
werden de aankomende militairen bij een brigade ingedeeld
en bleven daarbij tot zij het korps weer verlieten. Zij
kregen zelfs een vast nummer in de brigade. Ook schei-

~ 15 -
ding van brigades werd met zorg vermeden. Méde ten
gevolge van de omstandigheid, dat de marechaussees, die
goed voldeden, jaren lang bij het korps bleven, ontstond
daardoor die nauwe band in de brigade, dat gevoel van
saamhoorigheid, dat van zulk een groote beteekenis zou blijken
te zijn en dat nog heden ten dage het essentieele kenmerk
van de marechaussee is.
De brigade was de eenheid in de hand van den brigadecommandant
en vormde één familie, één gezin, waarvan
de leden precies wisten, wat zij te doen hadden, waarvan
elk lid zich verknocht voelde aan de anderen en waarin
allen al spoedig op een wenk, zonder veel woorden, de
bedoelingen van het gezinshoofd, den brigadecommandant,
leerden begrijpen. De brigade vertegenwoordigde bovendien
de leden naar buiten; dappere daden, beleidvolle handelingen
kwamen niet in eerste instantie op naam te staan van de
individuen, die ze bedreven hadden, doch kwamen vóór
alles den naam van de betrokken brigade ten goede, zooals
ook begane fouten afbreuk deden aan den roep der brigade,
waarvan de leden aan die fouten debet waren. Door het
opwekken van een gepasten naijver tusschen de brigades
werden heilzame resultaten bereikt; niet alleen deden
de brigadecommandanten hun uiterste best om van het
troepje onder hunne bevelen iets aparts te maken, uitstekende
boven de anderen, doch bovendien streefden alle daarbij
ingedeelden naar het vestigen en hooghouden van den naam
hunner brigade.
Door stelselmatige en veelvuldige nachtelijke oefening
werd verkregen, dat de marechaussee zich met zeer groote
snelheid bewoog, ook in de lastigste terreinen, en bij nacht
zich onhoorbaar wist te verplaatsen.
In het gelid werd een zeer strenge discipline gehandhaafd.
Alle onnoodige drukte en lawaai werden vermeden, commando's
tot het uiterste beperkt; alles geschiedde nagenoeg
op teekens en signalen. Er werd gemarcheerd in zeer vlug
gecadenseerden pas. Het wachtwoord Was :• snel é'n gëruisch-

- 16 -
loos. Een en ander verhoogde sterk de tucht en het
plichtsbesef in het korps.
Natuurlijk werden de bovenvermelde resultaten niet als
bij tooverslag bereikt; geleidelijk aan streefde het korps zijn
volmaking tegemoet. Doch al heel spoedig deden zich de
gunstige gevolgen van de ingeslagen richting gevoelen.
In de eerste jaren bestond de dienst in hoofdzaak uit
het leggen van hinderlagen. Niet zelden rukten, na overdag
dienst te hebben gedaan, des nachts alle brigades van het
korps uit ter patrouilleering en tot het uitzetten van hinderlagen
en doorloopend waren ten minste 6 brigades, dus de
helft van het korps, op nachtdienst.
Dat een dergelijke actie buitengewoon afmattend was,
behoeft wel geen betoog. Zoo schreef dan ook de korpscommandant
op 2 Augustus 1891 aan den commandant van
de Zuider- en Oosterlinie : „Van de marechaussee gaan eiken
nacht 6 brigades uit; die brigades marcheeren tegen ongeveer
4'/a a 5 uur 's namiddags af, maken eerst een marsch van 2
uren en liggen daarna met een paar korte tusschenpoozen
den geheelen nacht in hinderlaag, om dan opnieuw den
marsch terug te maken.
Méér nachtdiensten kunnen als regel van hen niet
gevorderd worden".
Inderdaad, ook de strengste criticus zal wel niet kunnen
beweren, dat hier van overdreven gemakzucht mag worden
gesproken.
Maar, al kostte dat alles den marechaussees menig zweetdruppeltje
en menige opgeofferde nachtrust, het doel werd
bereikt. Want niet alleen werd de dienst voor de posten
in de linie door het optreden der marechaussee belangrijk
verlicht, behoefden geen sector-patrouilles meer te worden
uitgezonden en kon het uitzetten van hinderlagen des nachts
door de bezettingen der posten zeer worden beperkt, doch
bovendien boezemde dit actief optreden den vijand het
noodige ontzag in, De eerste kennismaking met de hinderlagen
der marechaussees was voor den Atjeher geen aan-

~ 17 -
gename geweest e'n hij was er heelemaal niet op gebrand,
die kennismaking vaak te hernieuwen.
Reeds op den 25sten Mei 1891 kon dan ook door den
Kapitein NOTTEN worden gerapporteerd :
„Door nu hier, dan daar verrassend op te treden, werd
dikwijls succes behaald, en wij zijn thans zóó ver gevorderd,
dat de veiligheid in het door ons bezette gebied zoowel 's
nachts als overdag bevredigend mag heeten en vijandelijke
benden respect hebben gekregen voor onze hinderlagen".
Ook het smokkelen van opium, wapens, lijnwaden, enz.
van het gebied binnen de linie naar buiten verminderde
sterk.
Grappig is wel, dat de gewapende Atjehers, die de
politie in het tegengaan van den sluikhandel bijstonden, al
spoedig den bijnaam kregen van „Marechaussee Atjeh".
Werd dus het optreden van de marechaussee al
spoedig met succes bekroond, ook in den boezem van het
korps gingen de zaken naar wensch. De onvermoeide
pogingen van den kapitein NOTTEN, het veelvuldig nachtelijk
ageeren en de herhaalde ontmoetingen met den vijand
waren niet zonder uitwerking gebleven. Er was in het korps
een superieure geest ontstaan, die zich herhaaldelijk op typeerende
wijze openbaarde. Wij willen daarvan een tweetal
staaltjes aanhalen. In een brief, gericht aan den Gouverneur
van Atjeh, handelende over het nachtgevecht van 7/8 Juli
1891, schrijft de korpscommandant:
„Onder de gewonden is er géén, wiens gedrag bijzondere
vermelding verdient, omdat zij allen te spoedig buiten
gevecht werden gesteld. Toch moet het in hen geprezen worden,
dat géén hunner een kreet van smart beeft geslaakt en zij er
z'ieb op hebben toegelegd, om den moed hunner strijdende
makkers niet te schokken".
Het zijn oogenschijnlijk onbeteekenende feiten als deze,
die den geest van een troep typeeren. Het is die geest,
die- eenvoudige soldaten in hachelijke omstandigheden, als

- 18 -
alle superieuren buiten gevecht zijn gesteld, het commando
doet nemen en den troep veilig thuisbrengen; die
soldaten rustig met hun lichaam den commandant doet
dekken; die aanspoort tot volharden in de achtervolging,
ook dan, als de levensmiddelen bijna verbruikt zijn en niet
is te voorspellen, wanneer weer bijgefourageerd kan worden,
óók dan, als de troep doodop en de kans op succes gering
is; die den moed en de geestkracht wakker houdt onder
de grootste ontberingen, de neerdrukkendste omstandigheden.
De uitingen van dien geest zijn in de geheele krijgsgeschiedenis
van het Indische leger in groot aantal te
vinden; in de geschiedenis van het korps marechaussee
echter vormen zij een bijna onafgebroken reeks.
In een schrijven van den korpscommandant van 13
April 1893 treffen wij voorts deze zinsnede aan :
,,Alle brigades zijn op hun beurt in gevecht geweest,
de diensten des nachts zoowel als overdag gelijkelijk verdeeld
en allen legden daarbij nagenoeg denzelfden volhardenden
ijver aan den dag, zoodat de verdiensten van
allen nagenoeg gelijk zijn".
Dat schrijven geeft reeds blijk van den hoogeromschreven
geest van eenheid in het korps, eenheid in de
brigades vooral.
Zoo verrichtte de marechaussee reeds kort na de oprichting
van het korps nuttig werk en was de eerste commandant
onverpoosd werkzaam om het korps tot een
keurtroep te maken. Zeer juist zag de kapitein NOTTEN
in, dat de taak van de marechaussee behoorde uit te gaan
boven het enge keurslijf, waarin die taak door Reglement
en Instructie was gewrongen, en dat een meer offensief
optreden op den voorgrond behoorde te staan.
Allereerst behoorden daarom de marechaussees de
vrijheid te krijgen om ook buiten de geconcentreerde linie
te ageeren, aanvankelijk met het hoofddoel, het terrein
aldaar nauwkeurig te leeren kennen, opdat zij later, wanneer

- 19 -
eene gevechtsactie in het de geconcentreerde linie omringende
gebied noodig zou blijken, door grondige kennis van
de terreinsomstandigheden het grootst mogelijke nut zouden
kunnen afwerpen. Vooral toen de veiligheid binnen de
linie, dank zij het onvermoeide nachtelijke ageeren der
marechaussees, aanzienlijk verbeterd was, zien we dan ook
telkens weer de korpscommandant hameren op hetzelfde
aambeeld : meer vrijheid. Hij vermocht echter zijne denkbeelden
niet tegen de toenmaals heerschende opvattingen
in door te zetten. Die opvattingen waren : niet agressief
optreden en binnen de linie blijven; geen troepen aan
verliezen bloot stellen. Herhaalde verzoeken van den korpscommandant
om ook buiten de linie te mogen verkennen
tot het opdoen van terreinkennis werden dan ook gewezen
van de hand. Wel heel duidelijk komt het verschil in opvatting
tusschen de autoriteiten en den korpscommandant
uit in een onbeteekenend voorvalletje, dat zich in die dagen
afspeelde. Een brigadecommandant, des nachts op hinderlaag
liggende in den rand van het door ons geoccupeerde
gebied, zag zijne kans schoon om een stout stukje te ondernemen.
Hij maakte met zijne brigade een klein uitstapje
op vijandelijk gebied en wist door beleidvol optreden een
Atjehsch vóórwerkje te bezetten en geheel te vernielen.
De kapitein NOTTEN, het voorval rapporteerende, meldde,
dat bedoelde onderofficier door hem ernstig was berispt
over zijne waaghalzerij, en dat het strengst mogelijke verbod
was uitgevaardigd tegen een dergelijk eigenmachtig optreden,
maar voegde er aan toe, dat hij, na die berisping, den
bewusten brigadecommandant een woord van lof voor zijn
moedig en beleidvol handelen tijdens de patrouille niet had
kunnen onthouden. Dit laatste vond bij den gouverneur van
Atjeh onverdeelde afkeuring; naar zijne meening viel er
hier niets te loven, slechts te straffen.
In een drietal brieven van den Gouverneur aan den
korpscommandant, onderscheidenlijk van 10 September, 26
October en 2.1 December 1892, vinden wij het standpunt

- 20 -
van hoogerhand ten aanzien van het gebruik der marechaussees
ten duidelijkste neergelegd. In die bescheiden treffen
wij achtereenvolgens aan :
>-In verband met de taak, die op het Korps-
Maréchaussée rust, moet het eene groote uitzondering zijn,
dat brigadecommandanten zich buiten de linie begeven tot
het doen van verkenningen of met welke bedoeling dan
ook !
Het optreden buiten de linie is vooral af te
keuren, omdat de brigadecommandanten in den regel onderofficieren
zijn, wien het, de ondervinding heeft dat voldoende
geleerd, in den regel te doen is om een of ander bravourstukje
uit te halen, terwijl het succes gewoonlijk al
zeer weinig te beteekenen heeft (')".
In den brief van 26 October :
„Ik heb de eer, UWeledelgestrenge mede te deelen, dat
vooreerst geen sprake mag zijn van offensief optreden in
het voorterrein door hinderlagen of patrouilles van Uw
korps".
En eindelijk in het schrijven van 21 December :
„Ik heb de eer, UWeledelgestrenge mede te deelen, dat
bij geheim schrijven van het Departement van Oorlog, Vilde
Afdeeling dd. 9 dezer No. 814 werd bepaald, dat het optreden
van tot Uw korps behoorende brigades buiten de
geconcentreerde linie in geen geval meer mag plaats
hebben".
Dat alles lijkt al heel weinig op den contra- guerilla !
Trouwens, dat de noodzakelijkheid van die taak voor
het korps in die dagen nog niet in wijden kring werd gevoeld,
blijkt wel uit den door Notten gevoerden strijd met
enkele bestuursambtenaren, die het niet goed konden zetten,
dat zij over de marechaussee niets te zeggen hadden. Het
(') Ongetwijfeld had de gouverneur gelijk, indien hij daarmede het
materieele succes bedoelde. Maar sloeg hij het moreele effect
op vriend' en vijand van die „bravourstukjes" niet te laag aan ?

- 21 -
was toch een politiekorps en behoorde dus als zoodanig
toch eigenlijk onder bunne bevelen te staan I
In het vrij zonnige schilderij, zooals dat hierboven van
het korps marechaussee in de eerste jaren van zijn bestaan
is gegeven, komen echter bij nadere beschouwing ook wel
meer sombere tinten voor.
Het fraaie voorbeeld, door het nieuwe korps gegeven,
was nog niet voldoende om het leger uit het moeras te
halen, waarin het verzonken was. Het actieve optreden
trok. de stoutmoedigen aan ; edoch, dit waren de uitzonderingen.
De geest van het Indische leger „en masse" was
nog onvoldoende ontwaakt en opgeheven om den roepstem
te beantwoorden. Reeds spoedig vlotte het niet erg met
de aanvulling. Zoo klaagt de korpscommandant in een brief
van 19 September 1892 hevig over „de verflauwde lust, om
bij het korps te dienen, mede in verband met de hevige
gevechten, waaraan de brigades hebben blootgestaan". Bij
een heel bataljon Infanterie bleek op zeker oogenblik geen
enkel man kader lust te voelen om bij de marechaussee ovér te
gaan. Zoo liep de geregelde aanvulling met geschikte elementen
van dat zoo kleine troepje, slechts één divisie sterk, zelfs
gevaar.
Het zou wel anders worden 1 Maar, aan den anderen
kant, ook in later jaren is dit geluid wel eens vernomen.
Ups en downs te dien aanzien hebben elkaar afgewisseld,
ten nauwste verband houdende met de militaire actie. Werd
er zwaar, doch met succes gevochten, was er roem en eer
te behalen, dan was de lust om bij het kops te dienen
steeds groot; werd er echter alleen groote inspanning van
de marechaussees gevergd zonder daaraan geëvenredigde
kansen op succes, dan verslapte de animo.
Als één van de middelen, om den lust tot dienen bij
de maréchaussee op te wekken, gaf de kapitein Notten
aan het houden van feesten na geslaagde ondernemingen,

*» 22 -
In het Reglement was de Civiel en Militair Gouverneur
van Atjeh gemachtigd, om ter belooning van flinke daden
en tot aanwakkering van den ondernemingsgeest premiën
uit te betalen, waartoe per brigade over een bedrag van
f 100.— 's jaars mocht worden beschikt. De korpscommandant
wilde nu deze gelden in hoofdzaak besteed zien tot
het houden van gezamenlijke feesten, brigadesgewijze of,
indien het te pas kwam, met het geheele korps. Dit gaf het
aanzien aan de beroemde marechaussee-fuiven met hun
eigenaardig en kenmerkend cachet, waaraan zich al spoedig
allerlei traditie's vastknoopten.
Het eerste feest voor het k®rps in zijn geheel werd
gehouden in April 1893; een som van f 600.— was hiervoor
uitgetrokken.
Eind September 1893 trad de kapitein NOTTEN als
korpscommandant af en werd opgevolgd door den kapitein
BAKKERS.
Inmiddels was. onder het bestuur van den in 1892 als
gouverneur van Atjeh opgetreden Kolonel, later Generaal
DEIJKERHOFF, de Regeering weder overgegaan tot een
nieuwe Atjeh-politiek, o.m. beoogende om met behulp van
Atjehsche hulpbenden het gebied rondom de geconcentreerde
linie van vijanden te zuiveren en onder ons rechtstreeksch
bestuur te brengen. Het geslepen, avontuurlijke verzetshoofd
Teukoe OEMA, een tegenstander, die het ons al
herhaaldelijk uiterst lastig had gemaakt, bood naast zijn onderwerping
aan, dit werkje voor ons op te knappen, natuurlijk
niet zonder daarbij zijn voorwaarden te stellen. Dit aanbod
werd op voorstel van generaal DEIJKERHOFF door de
Regeering aanvaard. Teukoe Oema kreeg de titels Toekoe
DJOHAN PAHALAWAN en PANGLIMA PRANG BESAR
en ontving naast rijke geldgeschenken groote voorraden
krijgsbehoeften: geweren, munitie, enz. voor het uitrusten
van het door hem op te richten Atjehsche korps. In-
. derdaad gelukte het hem, gesteund door onze troepen,

- 23 -
de door hem aanvaarde taak tot een goed einde te brengen.
Om het op die wijze veroverde terrein blijvend te bezetten
werd een kring van buitenposten opgericht buiten de geconcentreerde
linie, waarvan de hoofdpunten door ons,
de tusschenposten door Atjehers werden bezet. Doel van
deze posten was : dienen als punt van uitgang en ondersteuning
van onze patrouilles in het buitenterrein. Dit doel
kwam evenwel niet tot zijn recht. Wij lezen dan ook; „Helaas
echter werd door de bezetting van die posten van dat
patrouilleeren weinig werk_ gemaakt, en de patrouilles, die door
sommigen hunner nog werden uitgezonden, om de manschappen
tenminste iets te doen te geven, kozen in den regel uur
van afmarsch, route, enz. zoodanig, dat elke aanraking met
den vijand werd vermeden."
Zoo was dus het door ons geoccupeerde gebied aanzienlijk
uitgebreid. Deze vooruitgang was echter slechts een
schijnbare, want niet alleen was de toestand in wezen niet
veel verbeterd, doch bovendien waren wij min of meer ala
merci gekomen van de goedgezindheid van onzen Atjehschen
bondgenoot. Mocht deze het te eeniger tijd in zijn
hoofd krijgen, onze zaak ontrouw te worden, dan stonden
ernstige moeilijkheden voor de deur, niet het minst door
het groote aantal geweren, dat hem ter beschikking was gesteld
en dat in een dergelijk geval ongetwijfeld tegen ons
zou worden gericht. Dat inderdaad de Regeering en de
Gouverneur zich met deze politiek op zeer glad ijs hadden
gewaagd, het verloop der gebeurtenissen zou het bewijzen.
Het korps marechaussee was intusschen op den ouden
voet voortgegaan, Heel veel gelegenheid om zich bij de
verovering van het buitenterrein te onderscheiden — in 1893
had de marechaussee eindelijk toestemming gekregen om ook
buiten de linie op te treden—had het korps niet gekregen,
daar de troepen van T. Oema voor ons in hoofdzaak de
kastanjes uit het vuur haalden. Maar men had gedaan, wat
gedaan kon worden.
Zoo was het einde van 1895 gekomen, toen in Decem-

- 24 -
ber van dat jaar een man werd aangewezen als commandant
van het korps, die meer dan iemand anders zijn stempel
op de marechaussee heeft gedrukt, die den stoot heeft
gegeven tot de hooge vlucht, die het korps heeft genomen,
en die er van heeft gemaakt het schitterende keurkorps, dat
zulke prachtige diensten heeft bewezen en zoo vele, vele
lauweren heeft geplukt. Die man was de kapitein ]hr.
G.J.W.G.H. GRAAFLAND.
IV. HET TIJDPERK GRAAFLAND.
Toen Graafland het commando over de marechaussee
aanvaardde, kwam hij met geheel eigen denkbeelden over de
wijze van optreden van het korps. Naar zijne meening kleefden
nog vele en groote fouten aan de marechaussee. Deels ten
gevolge van de haar opgedragen begrensde taak, deels
ten gevolge van de omstandigheid, dat de eerste korpscommandanten
zich nog niet geheel hadden weten los te maken
van de oude sleur, van de toenmaals heerschende opvattingen
over de strijdwijze der infanterie en nog onvoldoende
doordrongen waren van de noodzakelijkheid om voor dit
nieuwe wapen een geheel eigen tactiek, een geheel eigen
wijze van optreden te ontwerpen, had naar zijn oordeel de
marechaussee zich nog niet in volle kracht kunnen ontplooien.
De hoofddienst, het leggen van hinderlagen, duidde nog
altijd op een te veel passief optreden ; aan het vuurwapen,
de karabijn, werd nog altijd te groote beteekenis toegekend.
Graafland zag het korps marechaussee niet als een politiekorps,
bestemd om de inwendige rust en veiligheid te veri
zekeren, maar als een keurtroep, waarmede de contra-guerilla
moest worden gevoerd, die den vijand moest gaan opzoeken,
mstede van hem af te wachten; kortom een offensief gevechts-instrument.
En, voorvoelende, dat spoedig de behoefte
aan een zoodanig korps zich zou gaan openbaren, begon
hij onmiddellijk in die richting te sturen. Daar hij een
krachtfiguur en een man van gezag was, gelukte het hem,

- 25 _
ook de chefs voor zijn ideeën te winnen en zijn denkbeelden
door te voeren.
Hij wist al dadelijk te doen breken met de gewoonte
om de marechaussees te gebruiken als dekking van convooien
en transporten. In stede daarvan werden uitgebreide
verkenningen verricht in het terrein buiten de linie. De
daarbij opgedane terreinkennis zou spoedig te pas komen.
Hij bracht grondige wijziging in de opleiding der marechaussee.
Gedeeltelijk volgde hij daarbij het oude voetspoor,
doch hij ging verder dan zijn voorgangers. Geen
commando's meer, geen ondoelmatige marsch-en gevechtsvormen,
geen gesloten optreden, geen handgrepen enrecrutenschool.
De opleiding werd uitsluitend gericht op de actie
en daarbij werd vooral de nadruk gelegd op den strijd
met het blanke wapen. Vooral ten aanzien van het gevecht
kwam hij met nieuwe, eigen denkbeelden. Hij was de prediker
van het offensief a outrance, En, als kern van dit*
offensief, het gevecht met het blanke wapen. Het vuur was
voor hem volkomen bijzaak, de karabijn een wapen, dat
alleen bij noodzaak mocht worden gebruikt. Voor den strijd
was zijn consigne : „Voorwaarts zonder oponthoud en zonder
vuren, in zoo breed mogelijk front. Is men voldoende dicht
genaderd, dan vallen de brigades zonder orders af te wachten
stoutmoedig aan. Vermijd het open terrein zooveel
mogelijk, verkies een gevecht in de kampongs boven een
gevecht in de sawah".
Deze en dergelijke woorden beteekenden voor die
jaren, een tijd, waarin men alleen met groote, massale troepenmachten
in open terrein durfde optreden en waarin men
zijn heil zocht in een overstelpend vuur, niet veel minder
dan een omwenteling. Dat beteekenden ook de daden
van Graafland. Zoo gelastte hij in den aanvang van zijn
optreden vaak, de patronen in den gesloten patroonzak te
houden en zóó het gevecht te beginnen. Zelfs zond hij
soms brigades uit ter overrompeling van bendehoofden en

— 26 -
hun gevolg zonder karabijn, om zijn marechaussees te leeren
zich krachtig te voelen op het blanke wapen alleen !
Door zijn ontembaren moed, zijn geestkracht, zijn gave,
om tot het hart van den soldaat door te dringen, en zijn
welsprekendheid, die tot groote daden wist op te wekken,
slaagde hij er al spoedig iri, zijn ondergeschikten geheel
voor zich te winnen. Ook de eenvoudige soldaat besefte
al gauw, dat de nieuwe korpscommandant een man was
onder wiens bevelen het dienen eervol zou zijn. Zoo gelukte
het hem in korten tijd een superieuren geest in het
korps te kweeken, die zich op schitterende wijze zou openbaren,
Ter volledige kenschetsing eenerzijds van de denkbeelden
van den man, die zulk een grooten invloed heeft
gehad op het korps, anderzijds van de wijze, waarop hij
het hart van zijn soldaten wist te treffen, kunnen wij niet
nalaten hier de toespraak in te lasschen, die Graafland tot
zijn korps richtte, toen dit voor het eerst, nog geen 4
maanden na zijn optreden, gezamenlijk uitrukte ter uitvoering
van een moeilijke en gevaarlijke opdracht. Die toespraak,
waarin men als het ware de militaire „geloofsbelijdenis"
van Graafland aantreft, heeft hij zelf neergeschreven.
Zij luidt als volgt: (')
,, Ik herhaal, wat ik U reeds dikwijls leerde :
De vijand steunt op zijn uit loopgraven en verschansingen
af te geven vuur. Wanneer gij U daarom slechts niet bekommert
en hem stoutmoedig met den- klewang te lijf gaat,
nergens stelling neemt, maar als vastbeslotenen op hem
aanrent, zonder uwe karabijnen te gebruiken, dan zult gij
de trompen hunner geweren hoe langer hoe hooger zien
gaan en de kogels telkens hooger over U heen hooren
fluiten. Maar dan mag er ook geen oogenblik aarzeling zijn
in den aanval. Gij moet attaqueeren in lange, dunne liniën
en er aan denken, dat, zoo gij veel verliezen lijdt, dit uw
eigen schuld is, omdat gij dan niet snel genoeg gestormd
(') 1, M. T. 1902 blz. 301 e v.

~ 27 -
en misschien te dicht naast elkaar geloopen hebt. Indien
gij op elkander aansluit, beschouw ik zulks als een teeken
van lafheid. Zoodra ik „marechaussee" roep, moet gij dien
kreet luid herhalen, met den klewang over het hoofd
zwaaien en als dollen op de Atjehers instormen. Gij moogt
U niet bekommeren over hen, die vallen; want daarvoor zal
de reserve zorgen, indien gij slechts altoos naar den vijand
toe de beweging voortzet. Wie schiet zonder vergunning
van zijn luitenant zal worden gestraft. Alles moet geschieden
met den klewang. De Atjehers moeten vandaag bang
worden voor uw klewangs. En zoo gij met den klewang
alléén vecht, zal ik tevreden zijn. Maar trotsch zal ik
zijn, indien gij mij de bewijzen kunt geven van uw vijanden
met de handen te hebben aangegrepen en gedood. De
ware moedige durft ook zonder wapen zijn vijand aan. Ik
reken er op, dat ik vanavond rapport ontvang van tallooze
gedoode vijanden, want dan weet ik, dat gijlieden weinig
verliezen zult hebben geleden.
Durf gij naar mijn voorschriften handelen ?
Durft gij op Uw klewangs vertrouwen ?
Zult gij den aanval doorzetten, dien ik zal bevelen ?
Durft gij dat te bezweren ?
„Brani soempah" was het antwoord der marechaussees.
Zij hebben hun eed niet gebroken, zooals wij zullen
zien. Zij hebben niet geaarzeld en zich stipt gedragen naar
de voorschriften van hun aanvoerder. En verscheidene
marechaussees behben inderdaad hun wapenen opgestoken
en den vijand met de bloote handen aangegrepen.
Ziedaar een voorbeeld van hetgeen een aanvoerder, van
dergelijk hout gesneden, met inheemsche troepen kan
bereiken !
Ongetwijfeld ging Graafland bij dit alles, op zichzelf
beschouwd, veel te ver. Overdreven was zijn verheerlijking
van den strijd met het blanke wapen, overdreven ook zijn
achteruitstelling van de beteekenis van het vuur. Geen

- 28 -
normaal denkend aanvoerder zal in normale omstandigheden
zijn mannen in het gevecht sturen met ongeladen, karabijnen,
veel minder nog de karabijnen doen thuislaten of
zijn soldaten aanraden, de wapens op te steken en met de
bloote vuist den vijand te lijf te gaan. In later jaren heeft
het wel eens moeite gekost, de in dien tijd geboren verheerlijking
van het blanke wapen, die bij de marechaussees
was ingeroest, tot redelijke proportie's terug te brengen en
de zucht, om den strijd uitsluitend met den klewang te
voeren, heeft wel eens onnoodige verliezen gekost. (')
Maar laat ons bij de critische beoordeeling van Graafland's
denkbeelden : „juger les choses d'après leur date '.
Wanneer wij de tijdsomstandigheden in aanmerking nemen,
dan verschijnt alles in een geheel ander licht. In de eerste
plaats was het Indische leger in die dagen nog niet met
het geweer (de karabijn) M. 95 uitgerust. Bovendien zien
wij in begin 1896 in Atjeh een gedemoraliseerd leger eenerzijds,
een tegenstander, die zich onzen meerdere voelt op
het blanke wapen anderzijds ; hier klewangoverschatting, aan
onze zijde klewangvrees. Onder die omstandigheden kwam
het er allereerst op aan, het vertrouwen in eigen kracht te
herwinnen, te toonen, dat wij ook op het blanke wapen den
Atjeher niet vreesden. Dit was noodig, niet alleen om den
geest van het korps zelf omhoog te brengen en om den
vijand ontzag in te boezemen, maar bovenal om aan het
leger het goede voorbeeld te geven, om dat leger een
exempel te stellen, waaraan het zich zou kunnen opheffen
uit de moreele depressie, waarin het verzonken lag. En
waar-het nog altijd de moreele factoren zijn, die den strijd
beslissen, ging dit belang boven alles, en ver uit boven alle
mogelijke overwegingen van materieelen aard.
Dat er daarbij naar de andere zijde werd overdreven,
wie zal het ontkennen ? Maar wie zal durven beweren, dat
die overdrijving, op dat moment overbodig was?
( l
) In dien tijd ontstond het gezegde: de kogel liegt, alleen'de
klewang spreekt de waarheid.

- 29 -
Het leger is, mede dank zij het-prachtige voorbeeld
van de marechaussee, uit zijn staat van veTval opgeheven,
de klewangvrees is overwonnen.
En daar ging het om !
Zoo zien wij dan in de eerste maanden van 1896 het
korps marechaussee, we zouden haast zeggen getransformeerd
tot een korps Graafland. Hij zelf drukte later des
verschillen tusschen zijn korps en de infanterie als volgt uit :\
„Dat waren enkele der groote verschillen tusschen de^
infanterie en de marechaussee : vlug aantreden, geruischloos
marcheeren, géén commando's, een bijna automatische, van
zelf en zonder aanwijzingen beginnende en eindigende verkenningsdienst,
's nachts een blijvend verband tusschen de
brigades, die onafgebroken hun marsch vervolgden, een
volkomen onderling begrijpen, nimmer praten onder den
marsch en nooit „in rust" marcheeren, ook niet over dag.
Het zijn de beginselen, die sedert hebben gediend en
nog altijd dienen als basis voor het optreden van de marechaussee
en de infanterie op de buitengewesten.
Op die wijze ageerende, werd onafgebroken het terrein
buiten de linie afgepatrouilleerd, in de eerste plaats
met de bedoeling terreinkennis op te doen, zonder overigens
natuurlijk een ontmoeting met den vijand te schuwen.
Daarbij werd het open terrein, getrouw aan Graafland's
instructies, zooveel mogelijk vermeden, zoodat het optreden
veelal een verrassend karakter droeg.
„Was het wonder, dat de Atjehers ontzag begonnen te
gevoelen voor die weinig talrijke schare, die overdag en
's nachts op het onverwachtst te midden der meest gevreesde
en volkrijkste kampongs verscheen en ook even
geheimzinnig verdween als zij gekomen was ?" lezen wij
dan ook in een beschrijving van Graafland's tijd.
Aldus bouwde Graafland voort aan de volmaking van
-zijn-korps. Spoedig zou er een dringend beroep op worden

- 30 _
gedaan; de korpscommandant zorgde er voor, dat dit
beroep niet tevergeefs zou zijn.
Naar aanleiding van een aanval op een patrouille uit
onzen post Anak Galong besloot de Gouverneur jn Maart
1896 tot een "militair optreden in het complex Lamkrak
der XXII moekims, langs de Atjehrivier, welke actie de
bevestiging van de buitenlinie zou moeten voltooien. Oudergewoonte
zou Teukoe Oema met zijn korps, toenmaals 1000
strijders sterk, bij deze onderneming een gewichtige rol
vervullen.
Maar onze trouwe bondgenoot honoreerde ditmaal den
wissel niet, die op hem werd getrokken.
29 Maart 1896 verliet hij onze zijde, medenemende de
vele geweren, de groote munitievoorraden en de aanzienlijke
geldsommen/die wij wel zoo vriendelijk waren geweest,
hem te verstrekken !
Een illuzie werd op dien dag vernietigd, een politiek
ten grave gebracht.
De afval van T. Oema bracht plotseling den toestand
op een kritiek punt. In het tegenover de Lamkrak-moekims
gelegen gedeelte van de buitenlinie, daar dus, waar
het gevaar het eerst en het meest dreigde, waren kort te
voren 4 posten: Toei Selimbing, Aloer Oë, Montassik en
Mata Aier elk door een brigade marechaussee bezet. De
toestand was hachelijk in die kleine posten ; elk oogenblik
konden ze door een veelvoudige overmacht worden ingesloten
en afgeloopen. Het was al dadelijk niet meer mogelijk
ze zonder kleerscheuren te bereiken. Het was dus allerdringendst
noodig om een troepenmacht van Koetaradja
uit te zenden om ze onverwijld te doen ontruimen en de
bezettingen met den munitievoorraad veilig binnen de linie
te brengen.
Maar .... deze actie was een waagstuk en kon gemakkelijk
op een debacle uitdraaien. Eerst na langdurig

- 31 -
aandringen bij den Gouverneur kreeg Graafland dan ook
toestemming om de onderneming te beproeven. Waar men
vreesde voor een aanslag van T. Oema's benden op de
geconcentreerde linie, konden weinig troepen worden gemist
; behalve over zijn marechaussees kreeg Graafland nog
slechts de beschikking over 2 compagnieën infanterie, elk
ongeveer 100 bajonetten sterk.
En zoo trok de colonne op 30 Maart 1896 in den
namiddag er op uit om de kameraden uit het hol van den
leeuw te halen. De eerste groote onderneming van het
korps onder zijn commandant, de eerste gelegenheid, die
Graafland kreeg om zijn denkbeelden zelf aan de praktijk
te toetsen !
De onderneming was zeer gevaarvol. Naar onze begrippen
was de colonne sterk: 2 compagnieën infanterie
en 8 brigades marechaussee. Maar laat ons niet uit het oog
verliezen, dat men in die dagen een dergelijken tocht slechts
met bataljons zou hebben durven wagen en dat de Atjeher
van toen een zeer geduchte tegenstander was. De blokhuizen
waren omgeven door vijandig gezinde kampongs en
de tegenpartij, vele honderden strijders sterk en van tallooze
vuurwapenen voorzien, hadden sterke stellingen ingericht op
den weg daarheen. Het was dan ook niet zonder zorg dat
de commandant den tocht aanvaardde. Maar begrijpende,
dat snelheid bij deze actie op den voorgrond moest staan
en vertrouwende op zijn marechaussees besloot Graafland het
gevecht met zijn eigen mannetjes te voeren en de infanterie
slechts als dekking in den rug te gebruiken.
Vóór den afmarsch richtte de commandant tot zijn
troep de gedenkwaardige woorden, die wij hooger hebben
aangehaald.
Wij zullen dezen tocht, een der mooiste wapenfeiten
uit de Atjehsche krijgsgeschiedenis, vooral wanneer hij
wordt beschouwd in verband met de tijdsomstandigheden,
niet uitvoerig schilderen ('), niet in den breede verhalen,
(>) Zie hiervoor f. M. T. 1902 bl. 285 e. v.

op welk een voorbeeldige wijze Graafland met zijn dappefen
onder aanvoering van de luitenants Vuijk, Vis en Stoop de
onderneming tot een goed emde wist te voeren. Wij willen
volstaan met te vermelden, dat de bezettingen der posten,
met den mitrailleur en den geheelen munitievoorraad ten
koste van slechts 2 gesneuvelden en 4 gewonden veilig
binnen de linie werden gebracht.
Het beroep van den korpscommandant der marechaussees
op zijn mannen was niet tevergeefs geweest.
Helaas moest onder de gesneuvelden ook de luitenant
Vuijk zijn.
Maar de betaalde prijs was niet te hoog geweest!
Want niet alleen was den vijand een gevoelig materieel
verlies, en wat nog veel meer beteekende, een nog gevoeliger
moreele klap toegebracht, maar bovendien was de
deugdelijkheid van Graafland's theorieën en de groote militaire
waarde van het volgens die theorieën opgeleide korps bewezen.
De marechaussee had zich schitterend gehouden,
de groote beteekenis van een snel en krachtig offensief
optreden was glashelder aangetoond. Aan het leger was een
voorbeeld gegeven, een voorbeeld, dat diep zou inwerken
en dat rijke vruchten zou dragen. Is het te boud gesproken,
wanneer wij beweren, dat vanaf 30 Maart 1896 de victorie
op Atjeh begon ?
Toen de colonne te Koeta-Radja terugkeerde, was
iedereen stomverbaasd, dat de onderneming was gelukt
ten koste van zóó weinig verliezen !
7 April kwam de Legercommandant, de Luitenant-
Generaal VETTER, te Oelèë-Lheuë aan ter vervanging van
Generaal DEIJKERHOFF, tevens met de opdracht, de zaken
in Atjeh in goede banen te leiden.
Al spoedig bleek de noodzakelijkheid om de buitenlinie
op te heffen en de volgende dagen werden verschillende
excursiën gemaakt om de bezettingen af te halen en de
posten te ontruimen. Aan die excursiën nam het. korps

~ 33 —
marechaussee een zeer werkzaam aandeel. Zoo b. v. bij den
tocht op 17 April onder den daags te voren te Oelèë Lheuë
gedebarkeerden Luitenant-Kolonel VAN HEUTSZ, tot het
ontzetten van de posten Senelop en Lam Soet, waaraan 8
brigades marechaussee deelnamen. Evenzoo bij de excursie
op 20 April, waarmede de opheffing der buitenlinie werd
beëindigd en waarbij 10 brigades marechaussee onder
Graafland een zeer actieve rol speelden. Ook bij de verrassing
van de versterking Batoe in de XIII moekims Toengkoeb
wisten de daaraan deelnemende 6 brigades marechaussee
onder Graafland zich zeer te onderscheiden; niet
minder bij de diversie op 2 Mei naar Senelop en Montassik
en bij den tweeden tocht naar de XIII moekims Toengkoeb
op 4 Mei,
Bij al deze excursies, die ten doel hadden den aanval
op T. Oema's hoofdstelling voor te bereiden door het den
met hem verbonden afvallige hoofden in hun eigen gebied
lastig te maken, demonstreerden de marechaussees hun
superieure gevechtswaarde, hun onvermoeidheid en hun
bijzondere geschiktheid voor den strijd tegen den Atjehschen
vijand. Graafland en zijn mannen beten bijna overal
de spits af, baanden de infanterie den weg en boezemden
den tegenstander een heilzaam ontzag in. En, al ging het
uit den aard der zaak slechts geleidelijk, de infanterie begon
zich de dcfor de marechaussee gegeven lessen ten nutte te
maken en de groote waarde van Graafland's denkbeelden
in te zien. Een nieuwe, krachtige geest ontwaakte langzaam
maar zeker.
Van 23 — 26 Mei had de groote actie plaats om T.
Oema uit zijn stellingen in de IV en VI moekims te verdrijven,
waaraan door het geheele korps marechaussee werd
deelgenomen.
De onderneming werd met schitterenden uitslag bekroond.
In de daarop volgende dagen werden verder verschillende
excursie s uitgevoerd om het succes uit te breiden,
waarvan genoemd mogen worden de tocht onder den Ko-

~ 34 _
lonel STEMFOORT naar de IV moekims ter doorzoeking
van de aan de zuidelijke hellingen van het Raja-gebergte
gelegen kampongs, de excursie naar de Lamkrak moekims
op 9 en 10 Juni en de tocht naar de V moekims Montassik
op 16 en 17 Juni. Bij al deze tochten verzamelde het korps
marechaussee nieuwe lauweren.
De toestand was thans zóó verbeterd dat de legercommandant
het tijdstip gekomen achtte om naar Java terug te
keeren. Eind Juni vertrok hij, een krachtig gestelde geheime
instructie achterlatende, waarin o.m. werd gezegd:
,,Met het bezet houden der geconcentreerde stelling
zal echter gepaard gaan actief optreden der troepen
buiten de grens dier stelling, n.1. patrouilles der posten
in het voorterrein en kleinere of grootere colonnes, gevormd
uit de mobiele macht te Koetaradja, op grooteren afstand
buiten de linie.
Het doel van dit actief optreden, buiten de grens der
geconcentreerde stelling moet zijn:
het verjagen en zoo mogelijk vernietigen van vijandelijke
hoofden en benden;
het steunen der bevolking, voor zoover zij door feiten
bewijst, aan vijandig gezinden het rustig verblijf in haar
midden tegen te gaan;
het bij voortduring levendig houden bij de Atjehers van
het bewustzijn onzer overmacht, zooals dat door de operatiën
sedert 23 Mei j.1. thans krachtig gevestigd is."
Zoo was dan wederom en ditmaal voorgoed, gebroken
met de politiek van afwachten en onthouding en werd eindelijk
het eenige middel aangegrepen dat Atjeh tot onderwerping
kon brengen: actief en offensief optreden; den Atjeher
met kracht van wapenen dwingen om ons gezag te erkennen
door hem op te zoeken en aan te grijpen daar, waar
hij tegen ons in verzet kwam.
Na al het voorafgaande behoeft het geen betoog meer,
dat voor de actie zooals die in de instructie van den Gene-

- 35 -
raai Vetter werd aangekondigd, de marechaussee een welhaast
ideale troep vormde.
Het korps kon zich in zijn volle kracht ontplooien 1
Reeds den dag na het vertrek van den Legercommandant
werd een nieuwe excursie ondernomen om de kampongs
Rabat en Sibrèh te tuchtigen, waartoe een sterke troepenmacht
in 3 colonnes onder bevel van den Kolonel Stemfoort
uitrukte. De le colonne, onder commando van den Luitenant-
Kolonel van Heutsz, zou de tuchtiging uitvoeren.
Als eerste gevechtsdoel stond op het programma de
overvalling van de geduchte versterking Anak Galong, een
onzer vroegere posten, die in April tevoren was ontruimd
en door den vijand bezet. Deze taak werd opgedragen aan
het korps marechaussee dat bij de le colonne werd ingedeeld
en dat, gesteund door een compagnie snelladers (')
vóór het aanbreken van den dag zich bij verrassing van
de versterking moest meester maken.
De opdracht werd op schitterende wijze uitgevoerd;
de verrassing van Anak Galong vormt een van de schoonste
bladzijden in de geschiedenis van het korps marechaussee.
Velen onderscheidden zich bij deze affaire, niet het minst
de vier ingedeelde luitenants Stoop, Wagener, Vis, ( 2
) en
Dijkstra. Graafland, Wagener en Dijkstra werden bij het
gevecht gewond.
Wij hadden aan verliezen 4 gewonde officieren, 6 gesneuvelde
en 29 gewonde onderofficieren en minderen. De
vijand liet 112 dooden in onze handen achter.
In het nu volgende tijdperk werd het actieve optreden
met kracht voortgezet en vele excursies werden uitgevoerd
naar de streken, waar de verzetspartij nog niet het hoofd
in den schoot had gelegd. Ook aan deze tochten nam het
korps marechaussee een werkzaam aandeel. Het zou ons te
(') dit is een compagnie uitgerust met geweren M. 95.
C 2
) Eenige jaren daarna, in 1899, vond deze kranige marechausseeofficier
in het Pidiësche den dood-

- 36 -
ver voeren van al deze ondernemingen verslag te doen en
het aandeel der marechaussees in de behaalde successen te
beschrijven. Volstaan wij met de vermelding der voornaamste
acties waaraan de marechaussee deelnam : de excursie
naar de Kroeéng Raba-baai op 15 Juli, de oplichting van
Teukoe Nja-Makam in den nacht van 21 op 22 Juli, de tocht
naar de XXVI moekims op 29 en 30 Juli. de excursies naar
Lepong en Lohong van 8—14 Augustus, de tocht naar de
XXII moekims van 23 — 27 Augustus, voorts tal van kleinere
patrouilles in de maanden September en October, totdat op
30 October weer een grootere excursie onder commando
van Graafland werd gemaakt naar Ladoeng en Kroeëng-Raja.
Voorwaar een respectabele lijst, die wel bewijst dat het
korps marechaussee zijn dagen niet in ledigheid sleet.
In December 1896 trad Graafland als commandant van
het korps marechaussee af en werd opgevolgd door den
kapitein VAN KAPPEN.
Hij mocht zijn korps overgeven als een keurtroep, die
zijn groote militaire waarde in tal van gevechten in het afgeloopen
jaar had bewezen, die zich daarbij met roem had
overladen en die zijn naam voorgoed gevestigd had.
V. HET TIJDPERK NA GRAAFLAND 'S AFTRE­
DEN TOT HET OPTREDEN VAN GOUVERNEUR
VAN HEUTSZ (MEI 1898).
De krachtige, onverpoosde actie in 1896, na T. Oema's
afval, had belangrijke resultaten gewrocht. In 9 maanden
tijds was het gelukt om niet alleen de veiligheid binnen de
geconcentreerde linie afdoende te verzekeren doch bovendien
het de linie omringende gebied tot rust te brengen.
Het kwam er nu op aan om naast het behouden van hetgeen
bereikt was, het succes verder uit te breiden en de
l bevolking, die grootendeels gevlucht was, weer in de kam-
* pongs terug te lokken. Dit kon alleen dan gelukken, als wij
er voor zorgden dat ze daarna rustig aan den arbeid kon

- 37 -
blijven en niet langer door de verzetspartij werd lastig gevallen.
Door de Regeering werd thans op grond van bovenstaande
overwegingen aanvaard het z. g. stelsel van „actieve/
beheersching van de 3 sagi's van Groot Atjeh". De geconcentreerde
linie bleef daarbij behouden, echter met opheffing
van een aantal overbodig geworden posten. Zij zou tot
steunpunt dienen van een drietal mobiele colonnes, die vanuit
vooruitgeschoven bivaks zouden opereeren, ten einde,
ieder in haar eigen ressort, de dieper landwaarts in gelegen
streken te kunnen beheerschen en de verzetslieden verder
het gebergte in te jagen.
Te Lhoknga, Indrapoeri, Tjot Mantjang en later ook te
Kroeëng-Raja werden overeenkomstig dit plan bivaks opgericht
van waaruit onafgebroken werd gepatrouilleerd.
Het stelsel had het gewenschte succes. In de Atjehvallei,
het gebied der XXII moekims, waar de mobiele colonne
onder de bevelen was gesteld van den luitenant kolonel van
Heutsz, weerde de verzetspartij onder de hoofdleiding van
den befaamden aanvoerder Panglima Polim zich weliswaar
geducht, doch stap voor stap werd zij teruggedrongen, totdat
tenslotte op 25 October Seulimeum door ons werd
bezet. Hier werd onmiddellijk aangevangen met den bouw
van een bivak voor l'/ 2 bataljon infanterie.
Inmiddels was bij Gouvernementsbesluit van 13 Januari
1897 No. 1 het korps marechaussee uitgebreid tot een
sterkte van 5 officieren en 362 onderofficieren en minderen.
Tevens werd de taak van het korps gewijzigd; in den vervolge
zou het niet alleen meer worden gebruikt voor het \
verrichten van politiediensten doch bovendien voor „het
uitvoeren van die handelingen uit den kleinen oorlog, waar- '
toe het door zijne groote lokale terreinkennis en zijne vertrouwdheid
met de bevolking in het bijzonder geschikt was".
Zoowel de uitbreiding als de wijziging van de taak waren
van groote beteekenis ; hielden zij eenerzijds een erkenning
in van de groote verdiensten der marechaussee en van haar

- 38 ~
bijzondere geschiktheid voor den strijd tegen den Atjeher,
anderzijds maakten zij het mogelijk het korps beter tot zijn
recht te doen komen.
In Februari 1897 werd een tocht ondernomen in twee
colonnes naar Leupoeëng — ± 10 K.M. ten Zuiden van Lhoknga
— het gebied waar T. Oema met zijn benden verblijf
hield. Een dezer colonnes, bestaande uit het korps marechaussee,
1 compagnie infanterie en een detachement genietroepen
ging overzee en ontscheepte te Leupoeëng op
den 27en Februari. Van daar trok de colonne dwars door
het terrein naar Samahani — tusschen Koetaradja en Indrapoeri
aan de Atjehtram — alwaar zij 3 Maart d.a.v. aankwam,
zonder onderweg op ernstigen tegenstand gestooten te
zijn. Dit feit legt wel getuigenis af van den enormen vooruitgang
die sedert T. Oema's afval, dus in nog geen jaar
tijds in den toestand was gebracht.
Daar bleek dat de zware patrouillediensten, die in het
gebied der XXII moekims dag en nacht moesten worden
verricht, te veel waren voor de infanterie, werd eind
Augustus 1897 de infanterie-bezetting te Samahani vervangen
door 6 brigades marechaussee, die zich voor dit werk veel
beter eigenden. Samahani is dus de eerste marechausseepost
geweest.
In Juli werden 4 brigades marechaussee te Lhoknga
gelegerd voor het registreeren van de bevolking in de IV
en VI moekims, even later eveneens 4 brigades te Lam
Njong voor de registratie in de XIII moekims.
In Augustus 1897 werd het noodig een expeditie te
zenden naar Sigli, alwaar de verzetspartij het onze bezetting
herhaaldelijk zeer lastig maakte. Aan de onderneming namen
12 brigades marechaussee deel. Op 6 Augustus begonnen
de vijandelijkheden; 15 Augustus d. a. v. kon de expeditionnaire
troepenmacht worden ontbonden, nadat de rust in
Sigli en in de onmiddellijke nabijheid daarvan was hersteld.
Bij Gouvernementsbesluit van 16 December 1897 No.
9 werd het korps marechaussee wederom uitgebreid en

~ 39 ~
thans gebracht op een sterkte van 9 officieren en 485 on»
derofficieren en manschappen, vormende 2 divisiën. Vanaf
dit tijdstip werd de functie van korpscommandant teruggebracht
tot een in hoofdzaak administratieve. De korpscommandant
kwam daardoor op het tweede plan ; voortaan waren
de divisiecommandanten de eigenlijke leiders van de actie.
De taak: het verrichten van politiediensten binnen de
geconcentreerde linie, bleef nog steeds behouden. Gelukkig
echter was de toestand aldaar zoo veilig geworden, dat deze
taak niet veel meer om het lijf had, zoodat het korps marechaussee
voor gewichtiger diensten vrij kwam. Het is dan
ook in 1898 bijna voortdurend te velde geweest.
In den aanvang van 1898 was de verzetspartij, waarbij
zich ook de Pretendent Sultan bevond, onder haar leider
Panglima Polim in Pidië teruggetrokken en had Keumala tot
tijdelijken Sultanszetel en hoofdkwartier van het verzet geproclameerd.
Daartoe door P. Polim uitgenoodigd, sloot T.
Oema zich hier met een sterke en goed gewapende macht
bij de oorlogspartij aan. Het werd duidelijk dat een krachtig
actief optreden in dit gebied, al sedert lang het brandpunt
van verzet, van waaruit de strijd in alle streken van
Atjeh werd gevoed, dringend noodzakelijk was. Voorbereidingen
voor een expeditie in het Pidiësche werden dan ook
getroffen.
Temidden van deze voorbereidingen werd begin Mei
1898 de Kolonel VAN HEUTSZ tot Civiel en Militair Gouverneur
van Atjeh benoemd. Deze gebeurtenis luidde weer
een geheel nieuwe periode op Atjeh in, een periode, die
de meest glorierijke, van alle zou worden en zou leiden tot
de definitieve onderwerping van het land waarmede wij nu
welhaast 30 jaren in oorlog waren.
Even groot aanvoerder als scherpzinnig en vooruitziend
staatsman begreep van Heutsz, dat na de thans behaalde
resultaten de kroon op het werk gezet moest worden
door geheel Atjeh in den vasten greep van ons gezag te

- 40 -
brengen. Niet langer mocht worden genoegen genomen met
een invloedssfeer zich beperkende tot groot-Atjeh en de
kuststrooken der Onderhoorigheden, doch tot in het hartje
van het binnenland moesten onze troepen het zwaard brengen
aan allen, die zich tegen de „kompenie" verzetten, de
zegeningen van ons bestuur aan allen, die in goede verstandhouding
met ons wilden leven. En zoo zullen wij den
grooten „bedwinger van Atjeh" met snelle slagen he r
ver­
zet in de verschillende landschappen zien breken om daarna
alom het pacificatiewerk ter hand te nemen.
De periode van Heutsz (1898—1904) kenmerkt zich dan
ook eenerzijds door een aantal expeditiën en veldtochten,
anderzijds door den aanvang allerwegen van dien met het
pacificatie-werk hand in hand gaanden, eigenaardigen kleinen
oorlog, die met den naam „patrouille-actie" wordt aangeduid.
Deze groote en kleine actie zijn niet scherp te scheiden; ze
gingen onmiddellijk in elkaar over. Was het hoofdverzet in
een streek door een snellen, krachtigen veldtocht gebroken,
dan werd onmiddellijk het behaalde succes geconsolideerd
door het inzetten van een rustelooze achtervolging van de
uit elkaar geslagen benden en niet gerust, voor zij tot den
laatsten man onschadelijk waren gemaakt.
Aan beide actie's : de groote tochten en de patrouilleactie,
heeft de marechaussee een werkzaam aandeel genomen
en daarbij vele lauweren geoogst. Daar wij de patrouilleactie
landschapsgewijze zullen beschouwen en de excursiën
en tochten zich veelal over verschillende gebieden uitstrekten,
zullen wij, terwille van een goed overzicht, ons in het
volgend hoofdstuk uitsluitend tot de laatstgenoemde bepalen,
de bespreking van de patrouille-actie als een afgerond geheel
tot later uitstellende.

- 41 -
VI. DE GROOTE TOCHTEN EN EXPEDITIËN.
I. De Pidië-expeditie; excursiën in
Idi en Peusangan.
Onmiddellijk na het optreden van VAN HEUTSZ nam
onder zijn opperbevel de Pidië-expeditie een aanvang. Een
expeditionnaire troepenmacht van 4 bataljons infanterie met
hulpwapens, waarbij ingedeeld de le divisie marechaussee,
sterk 12 brigades, onder commando van den kapitein VAN
BLOEMEN WAANDERS, werd te Sigli samengetrokken.
Op den len Juni 1898 werd van uit Sigli opgerukt.
Tot 5 Juli toe werd het gebied in alle richtingen doorkruist
en overal de tegenstand die men ontmoette gebroken. Bij
de uiterst vermoeiende marschen en de vele gevechten was
de marechaussee steeds vooraan.
Toen noodzaakte het plotseling uitgebroken ernstige
verzet in Idi den opperbevelhebber zich onverwijld met een
bataljon infanterie en de le divisie marechaussee derwaarts
te begeven. 6 Juli 1898 vertrok deze troepenmacht naar
Idi. Na een korte, doch snelle en krachtige actie werd op
den lóen Juli de hoofdleider van het verzet : Teungkoe
TAPA, op de vlucht gedreven. Nadat nog van 18 — 21
Juli een excursie gemaakt was naar Simpang Oelim kon het
verzet als geëindigd worden beschouwd en keerde de opperbevelhebber
met de door hem meegenomen troepenmacht
weer naar Sigli terug.
De in Juni—Juli in het Pidiësche opgedane ervaring
had geleerd, dat men slechts te maken had met vijandelijke
benden, doch dat de bevolking in haar geheel niet aan
den strijd deelnam. Was zij daartoe in den aanvang misschien
wel geneigd geweest, ons krachtig en voortvarend
optreden, de weinige tegenstand, die de verzetspartij onzen
zegevierenden troepen had kunnen bieden, de oogenschijnlijk
geringe inspanning, die het ons had gekost om het hei-

_ 42 ~
lige Keumala te bereiken, dat alles tesamen had de bevolking
al spoedig van eventueele plannen in die richting
afgebracht. Van Heutsz begreep dan ook dat een rustelooze
achtervolging van de benden en vooral van de leiders van
het verzet op den voorgrond moest staan. Waren deze maar
eenmaal onschadelijk gemaakt dan kon de bevolking weer
rustig aan den arbeid gaan en zou de streek spoedig geheel
zijn gepacificeerd.
Doch de moeilijkheid was, de verzetsleiders en de
benden aan hun kleed te komen. Vaste verblijfplaatsen hadden
zij uit den aard der zaak niet, standhouden in stellingen
waagden zij na de hun toegebrachte zware verliezen
niet meer. Zij verschenen en verdwenen als dieven in den
nacht, trachtende snel een slag te slaan om dadelijk daarna
weer naar het moeilijk toegankelijke bergland uit te wijken.
Hiertegen was een ander optreden dan het tot dusverre
gevolgde noodzakelijk: groote mobiliteit, gepaard
gaande aan verrassing moest hier uitkomst brengen. Door
kleine colonnetjes, zoowel overdag als 's nachts het terrein
in alle richtingen doorkruisende en afzoekende, moest aanraking
met de benden worden gezocht.
Voor het eerst zien wij zich hier geleidelijk de strijdwijze
ontwikkelen, die daarna tot op den huidigen dag de
militaire actie op Atjeh en elders op de buitengewesten
heeft bepaald. Dat de marechaussee voor dit werk als gegeknipt
was, zal na het voorafgaande geen verwondering
meer baren; was zij niet van den aanvang af gewend geweest
aan snel en verrassend optreden, aan het patrouilleeren
dwars door het terein, ook bij nacht en ontij?
Tjot Moerong, een 20-tal K. M. landwaarts in, ten
Zuiden van Sigli gelegen, werd tot tijdelijk bivak van een
mobiele colonne bestemd, ten einde met meer succes de
benden te kunnen bestrijden en het verrassend element bij
die bestrijding beter tot zijn recht te kunnen doen komen.
Den tweeden Augustus 1898 werd het door twee bataljons
infanterie met hulpwapens en de divisie marechaussee, het

- 43 -
geheel onder den opperbevelhebber, bezet. Twee dagen
later nam de intensieve patrouillegang door kleine colonnes,
bij dag zoowel als bij nacht, een aanvang.
Deze rustelooze, felle actie had tengevolge, dat de verzetspartij
zich in de vlakte niet meer veilig voelde. De
hoofdleiders van het verzet: P. Polim en T. Oema weken
dan ook met den Pretendent-Sultan naar het gebergte uic
en zochten een toevlucht in de vallei van Tangsé, die nog
nimmer door onze troepen was bezocht en waarvan men
slechts wist dat zij ergens ten zuiden van Sigli, op ± 60 K.M.
afstand moest liggen. Doch dadelijk nam de opperbevelhebber
zijn maatregelen om den vijand ook hier te achtervolgen.
Op den Hen Augustus werd de le tocht naar Tangsé
onder leiding van den Lui tenant-Kolonel WILLEMS
ondernomen. Men stootte echter op de kloof van Beniët,
den eenigen toegangsweg tot de vallei, die zóó zwaardoor
T. Oema's benden was versterkt en versperd, dat onverrichterzake
moest worden teruggekeerd.
Op 22 Augustus d.a.v. werd de tocht opnieuw beproefd,
thans in twee colonnes. Bij de le colonne, onder persoonlijk
bevel van van Heutsz, was ingedeeld de divisie marechaussee.
De onderneming was een groot waagstuk: zonder aan- en
afvoerweg, zonder kaarten of gidsen trok de colonne op
grooten afstand van haar operatiebasis met slechts enkele
dagen vivres bij zich een woest en onherbergzaam bergland,
waarin wegen noch paden werden aangetroffen, binnen, ter
omtrekking van de zwaar versterkte kloof van Beniët.
Doch ook hier beloonde het geluk den stoutmoedige. De
tocht slaagde volkomen; zonder verliezen werd Tangsé
bereikt. T. Oema, zijn stelling in de kloof omtrokken ziende
en zich in den rug bedreigd voelende, vluchtte naar de
Westkust, waar. hij het volgend jaar even ten Noorden van
Meulaboh zou sneuvelen.
28 Augustus was de Tangsécolonne weer te Sigli terug.
De volgende dagen werd de rustelooze achtervolging

- 44 -
der vijandelijke benden voortgezet, waarbij zich de divisie
marechaussee wederom zeer onderscheidde. Onder meer
voerde zij in den nacht van 5 op 6 September een overvalling
uit, waarbij eenige voorname hoofden werden opgelicht,
Dit wapenfeit maakte een diepen indruk op de bevolking.
In September 1898 was dan ook de toestand in het
Pidiësche zóódanig verbeterd, dat het hoofdverzet geheel
gebroken was te achten. Slechts het onschadelijk maken
der overgebleven benden restte nog.
Eind September moest worden opgetreden in het landschap
Peusangan, gelegen op de Noordkust van Atjeh alwaar
T. Tjhi' Peusangan het ons lastig maakte. De opperbevelhebber
vertrok daartoe met 2 bataljons infanterie en hulpwapens,
zoomede de 2e divisie marechaussee van Sigli naar
Lhokseumawe. Op den 27en September begon van daar de
marsch ; 25 October kon de expeditionnaire macht worden
ontbonden nadat de rust in Peusangan en de aangrenzende
landschappen, waaronder Pasé, ten koste van slechts luttele
verliezen was hersteld.
Zoo had óns krachtig, actief optreden in 1898 wederom
groote successen geboekt en de onderwerping van Atjeh
een belangrijke schrede vooruit gebracht. Ook ditmaal had
de marechaussee zich schitterend gehouden en haar
groote waarde voor den strijd tegen den Atjeher, die zoo
vaak en zoo overtuigend gebleken was, deed het verlangen
geboren worden het korps belangrijk uit te breiden. Bij
Gouvernementsbesluit van 3 Maart 1899 No. 6 werd dan
ook de sterkte van het korps gebracht op 5 divisiën, welk
aantal tot 1926 behouden zou blijven, tesamen tellende 20
officieren en 1212 onderofficieren en manschappen. De
Plaatselijk Militair Commandant te Koetaradja werd belast
met het korpscommando.
Een gedeelte van het korps was bestemd om, met de
de garnizoenstroepen, de rust en orde in Groot-Atjeh te
handhaven, de rest om met de veldbataljons de in onder-

- 45 -
werping gebrachte streken te paciflceeren, de nog overgebleven
benden te achtervolgen en beschikbaar te blijven
voor het gewapenderhand optreden in gebieden, waar
wederom verzet mochc uitbreken. Door deze bestemming
werden de divisies telkens daar gebruikt waar zij het meest
noodig waren, zoodat wij ze herhaaldelijk van standplaacs
zien veranderen. Bij den aanvang der patrouilleactie, omstreeks
eind 1901, waren ze gelegerd:
de le divisie te Seulimeum,
de 2e divisie te Samalanga en Meureudoe,
de 3e divisie te Lam Njong,
de 4e divisie te Indrapoeri,
de 5e divisie te Lhoknga.
Deze standplaatsen betreffen slechts de divisiecommando's.
Naast deze garnizoenen waren in verschillende andere
bivaks onderdeelen der divisies gelegerd.
In het hoofdstuk „de patrouille-actie" zal nader worden
vermeld, waar de onderscheidene divisies achtereenvolgens
hun hoofdactiegebied vonden.
In 1898 was het korps marechaussee met de karabijn M 95
verwapend. Al spoedig bleek dat het wapen voor deze
troepen enkele wijzigingen behoefde. Nog in hetzelfde jaar
werden de noodige veranderingen aangebracht; de aldus
getransformeerde karabijnen kregen den naam van marechaussee-karabijnen
(karabijnen marechaussee M. 95).
Omstreeks dienzelfden tijd verviel de rentjong uit de
bewapening. In zijn lichte, handige en goede repeteerkarabijn
en zijn klewang had de marechaussee een in alle behoeften
volkomen voorziend stel wapens, zoodat een dergelijk kort
steekwaken als overbodig kon worden beschouwd.
2. De Pasé expeditie ; 7 Juni-14 September 1899.
In het eerste halfjaar van 1899 werd de Pasé-streek,
die het vorige jaar tijdens de Peusangan-expeditie was bezocht,

- 46 _
wederom in beroering gebracht, thans door Teungkoe (')
Tapa dezelfde, die in 1898 het heftige verzet in Idi
had georganiseerd. Onmiddellijk nam de Gouverneur zijn
maatregelen. Troepen werden te Lam Njong en Seulimeum
samengetrokken, vanwaar in 2 colonnes naar Meureudoe
werd gemarcheerd waar op den 7en Juni VAN HEUTSZ
zelf het opperbevel nam.
De expeditionnaire macht was samengesteld uit 2 bataljons
infanterie met hulpwapens en 6 brigades marechaussee.
Na dwars door Samalanga en Peusangan naar het verzetsgebied
te zijn getrokken en aldaar de verzecspartij onder
Tng. Tapa met belangrijke verliezen uit zijn stellingen te
hebben verjaagd, werden deze streken van eind Juni —
September in alle richtingen doorkruist en werd overal het
verzet den kop ingedrukt. Als resultaat van dit krachtige
optreden kwamen alle voorname hoofden op één na in het
Pasésche en aangrenzende landschappen in onderwerping.
3. De Samalanga expeditie.
Januari — Februari 1901.
Begin 1901 werd andermaal een optreden op Atjeh 's
Noordkust noodig, toen bleek dat in het landschap Samalanga
de hoofdleiders van het verzet: de Pretendent-Sultan
en Panglima Polim met hun aanhang een veilige toevlucht
hadden gevonden en zich aldaar krachtig hadden verschanst.
Zoo was o.a. de Glé Batèë Ilië met de omringende heuvels,
de geduchte stelling, waartegen in 1880 zelfs Generaal v.d.
Heijden herhaaldelijk het hoofd had gestooten, in krachtigen
staat van tegenweer gebracht. Wederom werd een expeditionnaire
macht te Meureudoe samengetrokken, ter sterkte
van 2 bataljons Infanterie met hulpwapens en de 2e divisie
( !
) Teungkoe, afkorting Tng. = het praedicaat van allen, die een
geestelijk ambt bekleeden.
Teukoe, afkorting T., is in het algemeen de titel of het aanspraakwoord
voor de Atjehsche bestuurders of „adëllijke" personen.

- 47 -
marechaussee. Op den 30en Januari 1901 trok van Heutsz
aan het hoofd van deze macht tegen den vijand op.
Tengevolge van een krachtige inleidende artillerie-beschieting
door de marine, ontruimde de vijand zonder slag of stoot
zijne stellingen, met uitzondering van het oude bolwerk: de
Glé Batèë Ilië, dat tot den laatsten man werd verdedigd.
Doch verzet, hoe moedig ook, kon niet baten; binnen korten
tijd waren onze zegevierende troepen meester van het
terrein en was ook hier het verzet gebroken.
4. De tochten ter achtervolging van den
Pretendent-Sultan en Panglima
Polim met hun aanhang.
In het tijdperk April 1896 — begin 1901 waren aan
de verzetspartij zware klappen toegebracht, doch nog altijd
bevonden zich de beide hoofdfiguren van het verzet: de
Pretendent-Sultan en Panglima Polim, op vrije voeten.
Was laatstgenoemde, het machtige en in hoog aanzien
staande hoofd der XXII moekims, de eigenlijke ziel der tegen
ons gerichte actie, ook de aanwezigheid van den Pretendent,
in de oogen der verzetspartij nog altijd den op den
Atjehschen sultanstroon rechthebbenden Toeankoe, vormde
een ernstig en steeds dreigend gevaar. Toen wij dan ook
na de Samalanga-expeditie de handen wat meer vrij kregen,
werd een scherpe actie ter achtervolging van deze beide
onruststokers, die zich veelal in eikaars nabijheid ophielden,
ingezet.
Na achtereenvolgens uit Peudada, Peusangan en Samalanga
verdreven te zijn, zocht Panglima Polim zijn toevlucht
in de bovenstreken van Keureutöë en Geudong, terwijl de
Pretendent-Sultan in September 1901 naar de Gajo-landen
uitweek. Ten einde hem ook hier niet met rust te laten
werden verschillende marechaussee colonnes gevormd en speciaal
met hun opsporing en achtervolging belast.
Zoo trok op den 27en September 1901 een marechaussee-

- 48 -
colonne ter sterkte van 12 brigades, waarbij ingedeeld de
Luitenants SCHEEPENS, jhr. BOREEL, WATRIN, AUKES,
KORNDÖRFFER en de onderluitenant CHRISTOFFELonder
den Majoor van DAALEN van Panté-Lhong naar den
Laoet Tawar (Gajolanden). Hoewel het geheele meergebied
gedurende twee maanden onafgebroken werd doorkruist, was
het tengevolge van de vijandige houding der bevolking
bijna onmogelijk om berichten los te krijgen. Eindelijk gelukte
het een Gajo op te vatten, die bereid bleek om de schuilplaats
van den Pretendent-Sultan aan te wijzen. Op den
19en October werd deze overvallen, doch hoewel 18 verzetslieden
konden worden neergelegd en vele wapens, preciosa
e. d. werden buitgemaakt, gelukte het den vorstentelg zelf
met zijn vrouwen en kinderen te ontkomen. Verdere aanraking
met den Pretendent en zijn aanhang werd niet meer
verkregen, zoodac de colonne medio November via Meulaboh
naar huis terugkeerde.
Eind 1901 werd een colonne van 4 brigades van de
3e divisie marechaussee onder den kapitein WEBB in Matang
Koeli (Lho' Soekon) gelegerd, in het bijzonder bestemd
voor de achtervolging van P. Polim. Korcen tijd daarna-21
januari 1902 - kwam echter de commandant door het neerstorten
van een valboom om het leven
Op 3 Maart 1902 rukte een colonne ter sterkte van 8
brigades marechaussee onder den Majoor v.d. MAATEN,
waarbij ingedeeld de Luitenants van HETTINGA TROMP,
BURGER en DRAAIJER vanuit Samalanga naar de Gajolanden
op. Ook deze colonne vermocht de vluchtelingen niet te
ontdekken en keerde op den 17en April onverrichterzake te
Panté-Lhong terug, na de verzetspartij een verlies van 18
man te hebben toegebracht en 44 vuurwapens te hebben
buitgemaakt.
Korten tijd daarna — 28 Juni 1902 —- rukte een colonne
ter sterkte van 4 brigades marechaussee (de luitenants STEIJN
VAN HENSBROEK en VASTENOU) en een sectie infanterie

- 49 -
(luitenant KORNDÖRFFER), onder bevel van den kapitein CO-
LIJN, wnd. controleur van Lhokseumawe, van uit laatstgenoemde
plaats er op uit ter opsporing van P. POLIM. Na tevergeefs
een schuilplaats van dezen te hebben overvallen trok COLIJN,
bericht hebbende ontvangen dat de panglima van den Pretendent
naar de Gajolanden was uitgeweken en vermoedende,
dat de Pretendent zelf wel niet ver zou
zijn, eveneens daarheen, daarbij eigener initiatief van zijn
opdracht afwijkende. Bij dezen tocht stootte de colonne op
de hellingen van den Boer ni Intèm-Intèm, den toegang
tot het Gajo-Loeös gebied, op een zeer zwaar versterkte
stelling, die genomen werd ten koste van 4 dooden en 10
gewonden, waaronder de luitenants STEIJN van HENSBROEK
en KORNDÖRFFER, waarvan de eerstgenoemde spoedig
daarop overleed. De vijand liet 37 dooden in zijn stellingen
achter.
Door het grooce aantal dooden en gewonden moest
de verdere actie worden gestaakt en keerde de colonne op
den len September te Lhokseumawe terug, na in totaal 92
verzetslieden te hebben neergelegd.
Inmiddels was den 19en Juli de luitenant SCHEEPENS
met 5 brigades marechaussee van Meureudoe naar Pameuë
gezonden ter opsporing van den Pretendent, die volgens
berichten hierheen was uitgeweken. Na geruimen tijd in
Pameuë gepatrouilleerd te hebben werd op bericht, dat de
Pretendent-Sultan naar Geumpang was vertrokken, dwars
over de bergen naar deze vallei opgerukt. Hier ging het
spoor verloren. Toen deze colonne, door vele zieken daartoe
genoodzaakt, medio September naar Lammeulo terugkeerde,
vertrok twee weken later een nieuwe colonne onder
den kapitein SCHNEIDERS van Peudada naar Pameuë,
terwijl een patrouille van 2 brigades marechaussee en een
sectie infanterie onder den luitenant WATRIN van Sigli
naar Geumpang ging ter samenwerking met de colonne
SCHNEIDERS. Terzelfdertijd ageerden twee mobiele marechaussee-colonnes
uit Groot-Atjeh, onder de luitenants

- 50 -
GEERTSEMA BEGKERING en AUKES, waarbij ook de
luitenant DINGER, op Atjeb's Noordkust en in de Gajolanden.
Toen daarop berichten er op wezen, dat de Pretendent
naar het Meulabohsche zou zijn gegaan, ging ook van hier
een colonne onder den kapitein ADAMA VAN SCHELTEMA
er op uit, terwijl de luitenant DARLANG het Beutongsche
afzocht. Voor deze felle actie—en wellicht ook nog om
andere redenen—week de Pretendent naar Pidië uit, waarop
den 13en November 1902 3 brigades van de le divisie te
Seulimeum naar Tangsé op marsch gingen. Deze colonne
vond wel een schuilplaats van den gezochte en kon eenige
verzetslieden neerleggen, doch den Pretendent zelf kreeg zij
niet in handen.
Toen kwam het bericht binnen dat de Pretendent-
Sultan zijn eerste vrouw, die zich in het landschap Peusangan
bevond, had laten aanzeggen in Pidië bij hem te komen.
Onmiddellijk liet de onderluitenant CHRISTOFFEL, wnd.
Civiel gezaghebber in Peusangan, alle wegen afsluiten en
zond hij zijn spionnen er op uit om deze vrouw in het oog
te houden. Toen zij zich in een prauw wilde inschepen om
naar Pidië te gaan, liet hij haar gevangen nemen-
Eind November 1902 zocht een colonne van 2 brigades
marechaussee en 1 sectie infanterie onder den kapitein
KRAMERS, waarbij ingedeeld de luitenant BODE, het
Peusangansche af. Daarbij werd een ladang overvallen, waar
een 8-tal verzetslieden konden worden neergelegd. Een der
lijken werd herkend als dat van den Pretendent. Zoowel
de persoonsbeschrijving als kleeding en wapening klopten
nauwkeurig, terwijl eenigen tijd later ook de zegelring van
den vorst terechtkwam, die bij de overvalling door een
marechaussee bleek te zijn buitgemaakt. Twijfel was dus
vrijwel uitgesloten. Toch bleek eenigen tijd later, dat de
hoop ijdel was geweest; de Pretendent was opnieuw den
dans ontsprongen en bevond zich nog in het land der
levenden.
Op den 25en December 1902 werden de favorite en de

~ 51 -
zoon van den Pretendent door majoor VAN DER MAATEN
in Lammeulo opgelicht. Onder den indruk van dit feit en van
de scherpe achtervolging bood de Pretendent op den 5en
januari 1903 zijn onderwerping aan.
Alle krachten werden nu op P. POLIM geconcentreerd.
Op den 24en Januari 1903 gelukte het den onderluitenant
Ghristoffel de schuilplaats van dezen verzetsleider te
overvallen en daarbij zijn echtgenoote gevangen te nemen.
Daarna werd herhaaldelijk met zijn 'benden aanraking gekregen,
waarbij deze menige veer moesten laten. P. Polim
zelf kreeg men echter niet in handen.
In den nacht van 20/21 Mei 1903 slaagde de majoor
van der 'Maaten erin de moeder, een der vrouwen en
nog enkele andere familieleden van P. Polim in Tangsé op te
lichten. Toen nu bovendien in Augustus van dat jaar verschillende
zijner schuilplaatsen werden overvallen door
patrouilles onder COLIJN, BREWER en GHRISTOFFEL,
waarbij hem zware verliezen werden toegebracht, legde P.
Polim eindelijk het hoofd in den schoot en kwam den
6en September d.a.v. in onderwerping. Hiermede waren de
beide hoofdfiguren van het verzet onschadelijk gemaakt.
De gevolgen van de onderwerping van P. Polim
waren van verstrekkende beteekenis. Tal van hoofden
kwamen zich de volgende maanden melden en vele uitgewekenen
keerden naar hun gampongs terug. Het einddoel:
de volledige pacificatie van Atjeh, was een belangrijke
schrede naderbij gebracht 1 (').
De hierboven geschetste successen waren practisch geheel
het werk van de marechaussee geweest. Onder leiding van
haar schitterende aanvoerders had zij prachtige staaltjes van
moed, volharding, energie en bekwaamheid te zien gegeven.
De verzetsleiders hadden geleerd wat het beteekende om
('). Na zijn onderwerping heeft P. Polim zich op de meest loyale
wijze van zijne verplichtingen tegenover ons gekweten en ons
als bestuurder der XXII moekims zeer belangrijke diensten bewezen.

- 52 -
de marechaussee op hun spoor te hebben ', dan baatte geen
vlucht, hoe snel ook, geen list, hoe fijn ook uitgesponnen.
Met de vasthoudendheid van een terriër bleven de brigades
aan de bende kleven, haar onophoudelijk opjagende, haar
geen uur rust gunnende, totdat de vijand zich zelfs in het
holst van den nacht, in de diepste wildernis of temidden
van bijna ontoegankelijke moerassen geen oogenblik meer
veilig voelde. En het einde was onvermijdelijk : onderwerping
of de dood.
Men moet het die oude marechaussee-commandanten
hooren verhalen om te beseffen, hoe het de bende te moede
was, die werd achterna gezeten door de marechaussee. Hoe
in onderwerping gekomen of gevangen genomen bendeleiders
nog langen, langen tijd daarna opschrikten bij het
minste geluid, sidderden bij een onverwachte beweging.
Hoe b. v. de bende van P. Polim 36 uren onafgebroken
door COLIJN werd achtervolgd, totdat de vijandelijke achterhoede
van uitputting neerviel en langs het pad de Beaumontgeweren
voor het oprapen lagen !
Was het wonder dat alleen al het woord „marechaussee"
voldoende was om schrik en ontsteltenis te verbreiden in
het vijandelijke kamp ?
5. De tocht van Overste van Daalen naar de
Gajo- en Alaslanden.
Wij zijn thans genaderd tot de meest beroemde tocht
op Atjeh: de 163-daagsche excursie onder den luitenant
kolonel VAN DAALEN door de Gajo-, Alas- en Bataklanden,
het schitterende wapenfeit, waarbij een handjevol mannen
stoutmoedig een marsch aflegde van meer dan 500 K. M.
door onbekend vijandig gebied, in het zuidelijk gedeelte
waarvan elke gampong in een vesting was herschapen, die
den indringer den doortocht trachtte te beletten en daarbij
tot den laatsten man, de laatste vrouw, het laatste kind
zelfs standhield! Tien brigades marechaussee bestonden

- .53 -
dit stoute stukje, een in getalsterkte onaanzienlijk colonnetje
dat echter van zoo superieur gehalte was dat de kwantiteit
door de kwaliteit meer dan vergoed werd. Onvergetelijk
blijft deze tocht voor ieder, die het verslag daarvan gelezen
heeft en groote bewondering vervult ons voor den man en
zijn onderbevelhebbers, die den tocht tot een goed einde
wisten te voeren.
Op den 9en Februari 1904 vertrok de colonne uit
Bireuën. Bij de macht, die in twee halve divisiën was
gesplitst, resp: onder bevel van den kapitein SCHEEPENS
en den len luitenant WATRIN, waren ingedeeld de marechaussee-luitenants
WINTER, CHRISTOFFEL, EBBINK en
AUKES, later de luitenants van BRAAM MORRIS en
DRAAIJER.
In het meergebied (het Takingeunsche) werd weinig
verzet ondervonden. Om verrassend de Gajo-Loeös te kunnen
binnenvallen en de sterke stellingen op den Boer ni
Intèm-Intèm, waartegen de colonne COLIJN zulke
belangrijke verliezen had geleden, te omtrekken, werd een
onbekend pad gevolgd, waardoor de colonne voor groote
terreinmoeilijkheden kwam te staan en ernstig oponthoud
kreeg. Over den afstand Djagong-Kla werd niet minder dan
9 dagen gedaan, hetgeen een nijpend voedseltekort tengevolge
had.
Eindelijk werd de Gajo-Loeös bereikt. Hier zou de
strijd eerst recht beginnen I
De bevolking van de Gajo-Loeös had zich op verzet
tot het uiterste voorbereid. Elk gampongcomplex was door
zware hindernissen omgeven en a. h. w. in een vesting herschapen,
waarbinnen zich de geheele gampongbevolking,
mannen, vrouwen en kinderen, had opgesloten, bereid zich
tot den laatsten druppel bloed te verdedigen. In die „vestingen"
hadden zich bij de uitgangen eenige fanatieke Gajo's -
geposteerd, gereed om eiken wankelmoedige, die zijn heil
in de vlucht zou willen zoeken, neer te slaan.
Tegen deze versterkingen moest achtereenvolgens wor-

- 54 -
den opgetornd. En de Gajo's bewezen dat het hen ernst
was geweest met hun voornemen om goed en bloed te
offeren voor de goede zaak! Ook dan als de borstweringen
veroverd, de mannelijke strijders grootendeels buiten
gevecht gesteld waren, wilden de overgeblevenen van overgave
niets weten. Zelfs de gewonden verzamelden hun laatste
krachten om te trachten een soldaat te dooden of te
verwonden.
Tot den laatsten man werd standgehouden en vrouwen
C en kinderen deden vaak in doodsverachting en fanatisme
' voor de mannen niet onder. Zoo moesten noodgedwongen
* geheele gampongs worden uitgeroeid.
Het was een droevig drama dat zich daar afspeelde in
de binnenlanden van Atjeh!
Toen in de Gajo-Loeös het verzetwas gebroken, rukte
de colonne op naar de Alaslanden. Ook hier vertoonde de
strijd hetzelfde beeld en moest gampong na gampong worden
* veroverd. Ook hier leed de verzetspartij zware verliezen.
Daarna trok de colonne via de Bataklanden naar Taroetoeng,
dat den 18en Juli werd bereikt, en van waar uit naar
Sibolga werd gemarcheerd, waar de troepenmacht zich den
21 en Juli inscheepte.
De moeilijke en gevaarvolle tocht was tot een goed
k einde gebracht, aan de opdracht op de meest schitterende
' wijze voldaan. Opnieuw had de marechaussee een gulden
blad aan het reeds zoo fraaie boek harer geschiedenis toegevoegd.
Behalve een groot aantal bronzen eereteekcnen voor
Moed en Trouw en eervolle vermeldingen werden toegekend
: 1 commandeurskruis der M. W. O. (Overste VAN
DAALEN) 1 ridderkruis 3e klasse (Scheepens), 1 eeresabel
(Watrin) en niet minder dan 42 ridderkruizen der 4e klasse
van de M. W. O.
Maar de offers waren dan ook niet gering geweest.
¥ Twee en twintig verwondingen van de officieren, 23 marechaussees
gesneuveld, 12 gewonden aan hun kwetsuren of

55 ~
aan ontberingen en uitputting overleden en 197 verwondingen
bij kader en manschappen, dat was de prijs die de
marechaussee voor het succes had betaald 1
De verliezen van den vijand beliepen echter alleen al^
aan gesneuvelde mannen een kleine 2000 strijders. Zóó ge- '
weldig was de indruk, die de colonne VAN DAALEN in
de zuidelijke Gajo- en Alaslanden had gemaakt, dat een colonne
ter sterkte van 6 brigades marechaussee onder den
kapitein COLIJN, die van 28 October 1904 - 5 Maart 1905
van Medan uit een tocht maakte door alle streken, welke
door de colonne VAN DAALEN waren doorgetrokken, ten
Zuiden van het Meergebied practisch nergens meer verzet
ontmoette.

56 -
VII. HET TIJDPERK VAN DE PATROUILLE­
ACTIE.
± 1901 - ± 1913
1. De Marechaussees als pacificators.
Wij hebben thans de marechaussees in verschillende
functies zien optreden: als politietroepen binnen de geconcentreerde
linie, als wegbereiders voor de groote infanteriecolonnes
in de dagen van GRAAFLAND'S optreden als
korpscommandant, als zeer gewaardeerde deelnemers aan
de verschillende expeditién: Pidië, Peusangan, Idi, Pasè,
Samalanga, als rustelooze achtervolgers van de hoofdfiguren
van het verzet: Panglima Polim en den Pretendent-Sultan
met hun aanhang, tenslotte als brekers van het verzet in
de Zuidelijke Gajo- en Alaslanden. Wij zullen thans de
marechaussees in een nieuwe rol beschouwen, nl. als
pacificators van Atjeh, in welke rol het keurkorps zich
voorzeker niet minder onderscheidde, niet minder eer en
roem oogstte, dan bij de uitvoering der andere militaire
diensten, die het sedert zijn oprichting had bewezen.
De krachtige slagen in de laatste jaren van de negentiende
en in het begin van de twintigste eeuw door VAN
HEUTSZ aan de verzetspartij toegebracht, hadden weliswaar
overal het verzet gebroken, doch geenszins uitgedoofd. In
de pas tot onderwerping gebrachte streken was de toestand
nog verre van rooskleurig. Tallooze bendeleiders met hun
aanhang zwierven er nog rond, levende op kosten der
bevolking. Deze laatste heulde overal met de verzetspartij,
hetzij uit sympathie, hetzij uit vrees ; de kwaadwilligen toch
wisten hun weerspannige landgenooten door onbarmhartige
cerrorisatie wel te dwingen zich naar hun wenschen te
voegen. Berichten waren dan ook in den aanvang uiterst
moeilijk los te krijgen ; de bevolking, wetende dat zij haar
leven in de waagschaal stelde door de djahats aan de
kompenie te verraden, hield zich liever van den domme en

~ 51 ~
steunde, al dan niet gedwongen, de benden zooveel mogelijk,
Deze laatste kregen voortdurend nieuwen aanhang; niet
alleen de avontuurlijke elementen stroomden hen toe doch
ook de jonge Atjehers, door de verhalen der ouderen in
de gampongs over den glorierijken strijd tegen de kompenie
opgezweept, boden in grooten getale hun diensten aan succesvolle
bendeleiders aan. Waar fanatieke geestelijken den '
strijd tegen der „kaphé", den „prang sabi" predikten, vond
hun roepstem altijd gehoor. Doch ook de levensmoeden
en zij die teleurgesteld waren of zich in hun rechten aangetast
voelden, zochten, ook al was de kompenie volkomen
onschuldig aan hun tegenspoed, immer een uitweg voor
hun ontevredenheid door de wapenen tegen den gehaten
indringer op te vatten. Zoo werd het verzet steeds gevoed.
Het kleinste succesje van een bendehoofd, het
geringste échec aan onze zijde, door den volksmond onmiddellijk
tot groote overwinningen, resp. ernstige nederlagen
opgeblazen, had altijd een sterke vermeerdering van
den aanhang der benden tengevolge.
In deze streken werden nu kleine troepenafdeelingen,
luttele brigades slechts sterk, gelegerd met opdracht het
gebied te pacificeeren, waartoe de commandanten naast het
militair ook het civiel gezag uit te oefenen kregen. Dit woord
„pacificeeren" hield zeer veel in! Allereerst moesten de
vijandelijke benden en vooral de leiders van het verzet onschadelijk
worden gemaakt. Maar om dit met succes te kunnen
doen, moest het vertrouwen der bevolking worden gewonnen,
ten einde berichten omtrent hun verblijfplaatsen te kunnen
loskrijgen. Met eindeloos geduld, veel tact, een goed begrip
van de psyche van den Atjeher, streng doch rechtvaardig
optreden, moest de bevolking er toe worden gebracht in den
militairen bestuurder den man te zien die eenerzij ds het
goede wilde, wiens streven was een weldadig bestuur te
voeren en het land tot bloei en welvaart te brengen, mede
door vernietiging der de bevolking terroriseerende benden,
anderzijds voldoende krachtig was om zijn wil onder alle

«— 58 —
omstandigheden door te zetten. Eerst dan als de bevolking
er van overtuigd raakte, dat de kompenie in staat was haar
volledig tegen de gevreesde wraakneming van de verzetslieden
te beschermen, kwamen de berichten los en kon de achtervolging
der benden met goeden kans van slagen beginnen.
Daarbij was de uiterste waakzaamheid geboden want, gezien
de verraderlijkheid van het Atjehsche volkskarakter, was op
de betrouwbaarheid der berichtgeving niet het minste staat
te maken. Menig zeer geloofwaardig klinkend bericht was
niet anders dan een lokvinkje om den troep in een zeer
gevaarlijke val te lokken en menige brigade, op een binnengekomen
bericht uitrukkende, viel in een hinderlaag om daar
met de zoo beruchte en bloedige klewan gaan vallen kennis
te maken. Werd de niets vermoedende troep door een op
eenige meters naast het pad in de alang-alang verscholen
liggende bende Atjehers met den klewang besprongen, dan
kostte dat meestentijds ernstige verliezen en gingen bovendien
vaak karabijnen verloren.
Het eigenaardige was dat dikwijls spionnen en gidsen,
die herhaaldelijk goede diensten hadden bewezen aan de
kompenie, plotseling overstag gingen en den troep verraadden.
Het was dan ook nooit met zekerheid vast te stellen
dat een spion niet beide partijen diende.
Zoo, zoekende en tastende, het vertrouwen der bevolking
langzaam winnende, de binnengekomen berichten
angstvallig schiftende en, dikwijls als het ware intuïtief de
waarde ervan bepalende, gelukte het eindelijk in de goede
richting te komen. Was men eenmaal op het goede spoor,
dan was het wachtwoord: snel, met alle energie en volharding,
maar voorzichtig de benden achtervolgen. Doch de vijand
toonde zich een waardig tegenstander! Met ongelooflijke list
en behendigheid wist hij zijn sporen te verbergen en den achtervolger
te misleiden. Dan werd het een strijd van list tegen list
behendigheid tegen behendigheid, volharding tegen volharding.
Wat in dien strijd door onze troepen is gepresteerd, grenst
aan het ongelooflijke. De oude rotten, in dezen „kleinen

- 59 -
oorlög" grootgebracht, hadden daarin een bedrevenheid
gekregen, die zonder weerga was. Spoorzoekers hadden
zich oncwikkeld, aan wie niets ontsnapte; een afgebroken
takje in het oerwoud, een voetafdruk, listig verborgen onder
een blad, een klein krasje op een steen in een riviertje, hun
scherpe oogen bespeurden ze en trokken er waardevolle
conclusies uit. In de achtervolging waren de patrouilles
onvermoeid; geen gebergte was hen te steil, geen rimboe
te dicht, geen moeras te diep. Marschen van 24 uur en
langer, in het afmattende tropische klimaat, kwamen herhaaldelijk
voor. Het fanatisme was zóó groot dat meermalen
werd doorgezet als vivresgebrek dreigde. In het gevecht
bewaarden de getrainde brigades een onverschrokken kaimte,
vormden zij een ondoordringbare burcht totdat het gevaar
was afgewend om dan met onweerstaanbaar élan de vluchtenden
na te zetten tot zij onschadelijk waren gemaakt. Dit
narennen der vluchtende vijanden (boeroeën) werd door
fanatieke marechaussees soms over een afstand van een
uur gaans en méér voortgezet.
Talloos waren de staaltjes van heldenmoed en energie
bij de vervolging der benden betoond, talloos ook de bewijzen,
tot welk een hoog peil het moreel was gestegen
van de troepen die langdurig aan deze actie hadden deelgenomen.
De' ervaring leerde dat een brigade van 20
karabijnen, mits goed aangevoerd, goed getraind en waakzaam,
een bijna onoverwinnelijken troep vormde. En dat, terwijl
men luttele jaren daarvoor, nog slechts met colonnes van
bataljons en compagnieën durfde uit te rukken 1
Alles ging bijna stilzwijgend bij deze actie. Ieder kende
zijn taak, ieder wist wat hem te doen stond, ook zonder
woorden of bevelen. Niemand behoefde tot waakzaamheid
te worden aangespoord, een ieder keek uit. Alle handelingen
werden als het ware automatisch verricht. En de bedrevenheid
was zóó groot dat de patrouilles met bijna even
groote zekerheid 's nachts optraden als overdag.
Gelukte het eindelijk de verzetspartij flinke verliezen

- 60 -
toe te brengen, dan was dubbele waakzaamheid gebodert.
Immers, deze verliezen deden het aanzien van de betrokken
benden verminderen en daar het verloren gegane prestige,
alleen was te herwinnen door een goeden slag te slaan,
lieten de bendehoofden daartoe niets onbeproefd. Vooral
haakten zij er naar geweren of karabijnen te bemachtigen.
Het bezit van vuurwapenen beteekende voor een bende
aanzien en macht. De in die dagen wel eens gemaakte
taxatie dat de sterkte van een bende was te stellen op
ongeveer 6 malen het aantal geweren en karabijnen waarover
zij beschikte, kwam door de bank wel tennaastenbij
uit. Elke buitgemaakte karabijn beteekende dus nieuw
aanzien en nieuwen aanhang voor de verzetspartij.
Juist dan als onze actie succes had, als wij er in waren
geslaagd een aantal schuilplaatsen en ladangs te ontdekken
'en te overvallen en vele kwaadwilligen neer te leggen, zien
wij de bendehoofden hun fijnste troeven uitspelen. Vooral
was dit het geval, als tengevolge van de door ons behaalde
voordeelen de minder stoutmoedige elementen der verzetspartij
neiging vertoonden om zich aan ons gezag te
onderwerpen. Met groote list en geduld werd het complot
gesmeed dat de bende in zijn aanzien moest herstellen. In
den regel werd de aanslag beraamd op een troep of een
commandant die nog weinig ervaring had in het patrouillewerk.
Dikwijls werd de betrokken troep dagenlang door de
vijandelijke spionnen gevolgd ten einde nauwkeurig te
kunnen vaststellen, op welke wijze werd geageerd en aan
welke fouten en onvoldoende veiligheidsmaatregelen de
patrouille zich schuldig maakte. Tot de tijd rijp werd geacht
om den slag te slaan. Boekten wij daarbij een échec,
leed de betrokken patrouille een ernstig verlies en gingen
geweren of karabijnen verloren, dan waren daarmede de
behaalde voordeelen weer grootendeels verloren gegaan en
kon men gedeeltelijk weer van voren af aan beginnen.
Dit wat het militaire gedeelte van het pacificatiewerk
betreft.

- 61 -
Middelerwijl werd krachtig voortgearbeid aan de ontwikkeling
van de streek. De bevolking werd geregistreerd,
het terrein in kaart gebracht, communicatiemiddelen werden
verbeterd, maatregelen getroffen om de welvaart te bevorderen,
de rechtspraak te verzekeren, geschilpunten op te
lossen of bij te leggen. Een nauwkeurige studie werd gemaakt
van land en volk, niet alleen in groote lijnen, doch
ook afdalende tot de kleinste details, als familie-relaties,
afstamming, verhouding tusschen individuen enz. ten einde
bronnen van twist, bijna altijd uitdraaiende op vermeerdering
van den aanhang der verzetspartij, te kunnen opsporen.
*
Ziehier in enkele lijnen geschetst wat de pacificatie van
tot onderwerping gebrachte gebieden alzoo inhield. Uit den
aard der zaak maakte dit alles niet zoo veel indruk naar
buiten. Schitterende wapenfeiten, veroveringen van bentengs
en stellingen, spreken tot de massa; dit kleine gedoe,
meestentijds in stilte uitgevoerd,; ontsnapte aan de aandacht.
Slechts ingewijden wisten wat het zeggen wilde, wanneer
kon worden gerapporteerd dat een streek gepacificeerd was,
dat een lang gezocht bendehoofd eindelijk onschadelijk was
gemaakt! Zij wisten hoeveel moed en energie, behendigheid
en volharding, inspanning en ontberingen noodig waren
geweest om een oogenschijnlijk zoo weinig éclatant succes
te kunnen boeken. In deze dagen zijn vele, zeer vele lauweren
geplukt die voor de schoonste wapenfeiten in bloedige
veldslagen niet behoefden onder te doen, doch de buitenwereld
wist ze doorgaans niet op hun juiste waarde te
schatten. Dr. G. SNOUCK HURGRONJE drukt het in zijn
voorrede op de Engelsche vertaling van zijn standaardwerk:
„de Atjehers" zoo juist uit:
„Waarlijk, mocht de guerilla al weinig gelegenheid
schenken tot zoogenaamd roemruchtige wapenfeiten, de
officieren hadden, om met hunne kleine afdeelingen door
bergachtig terrein,, vaak zonder voetpaden, door bosch,
moeras en rivierbeddingen, tientallen kilometers per dag af

- 62 -
te leggen ter bereiking van verborgen schuilplaatsen, heel
wat meer moed, toewijding, beleid en locale kennis noodig
dan men uit de eenvoudige militaire rapporten kan opmaken
en de ongemakken en ontberingen die zij en hunne ondergeschikten
zich hadden te getroosten, zouden voor een
minder nuchtere natie dan de Hollandsche reden zijn geweest
luide de loftrompet te steken."
Zoo is het. En wanneer wij de verrichtingen der
marechaussee tijdens de patrouille-actie wat nauwkeuriger
beschouwen, dan moeten wij erkennen dat haar optreden als
pacificator van Atjeh zeker niet minder roemvol is geweest
dan hetgeen zij tevoren presteerde.
De marechaussee alleen? Neen, ook aan de infanterie
komt een woord van grooten lof toe voor hetgeen zij in de
jaren der „kleine actie" heeft verricht. Zij had, vooral in de
dagen van VAN HEUTSZ, haar les geleerd; het goede
voorbeeld der marechaussee was niet tevergeefs geweest.
Menige eeretrofee heeft de infanterie zich bij den opbouw
van tot onderwerping gebrachte gebieden veroverd.
Maar, dit alles neemt niet weg dat de marechaussee
ook hier voorlooper en wegbereider geweest is. Door haar
werden de richtsnoeren van het beleid bij de uitvoering
van deze taak ontworpen, door haar de gedragsregels ontdekt,
die zich het best aanpasten aan de eigendommelijke kenmerken
van deze actie. In haar gelederen leerden de jonge officieren
den strijd voeren tegen de Atjehsche benden; zij was dus
tegelijkertijd voorbeeld, voorganger en leerschool. En dan,
in de meest roerige en gevaarlijke streken was het altijd
weer de marechaussee, die de taak toebedeeld kreeg om rust
^ en orde te herstellen; de fraaiste resultaten en wapenfeiten staan
op haar naam; uit haar gelederen kwamen de besten onder de
besten voort, officieren zoowel als minderen. Wie zich de lange
lijst van roemruchtige namen van marechaussee-officieren uit
die jaren in het geheugen roept, staat verbaasd dat in een
betrekkelijk zóó klein korps in een luttel aantal jaren zóóvele
uitblinkers konden voorkomen. En wie zich de tallooze

- 63 -
heldendaden van eenvoudige marechaussees in den strijd
tegen de benden herinnert, van Amboneezen zoowel als
van Javanen, die kan niet anders dan erkennen, dat in de/
inheemsche rassen van onzen archipel de prachtigste)
soldatendeugden schuilen en dat met dit materiaal alles kan/
worden bereikt, indien slechts die deugden er uit worden
gehaald.
Het is de bijzondere geest in het korps marechaussee
geweest die dit resultaat altijd heeft weten te bereiken. En
wij zeggen het den marechaussee-officier na die uitriep :
„Het is billijk en goed gezien dat men het korps de
eer geeft die het toekomt, doch onbillijk en schadelijk in
in het algemeen, er onmiddellijk op te laten volgen; „ja,
maar de marechaussees krijgen ook de beste kerels". Neen,
de waarheid is, dat tot nu toe het korps marechaussee
zichzelf vormt, welke elementen er ook aan toegevoegd worden".
Dat bereiken goede aanvoering, geest, traditie en met
zorg gekweekt zelfvertrouwen en zelfstandigheid.
Laat ons thans in enkele lijnen de verrichtingen der
marechaussees bij de pacificatie van Atjeh schetsen. Het is
ons uit den aard der zaak niet mogelijk deze actie uitvoerig
te schilderen, de namen te noemen der talloos velen, die
zich hierbij een eereplaats in het geschiedboek der marechaussee
veroverden. Wij kunnen slechts hier en daar een
greep doen uit het beschikbare materiaal, de voornaamste
gebeurtenissen boekstaven, enkele figuren noemen die zich
bijzonder onderscheiden hebben, doch willen er reeds bij
voorbaat den nadruk op leggen dat wij daarmede geenszins
tekort willen doen aan anderen wier verdiensten boven allen
twijfel verheven zijn. Maar wilden wij allen recht doen, dan
zou deze schets, wij zeiden het reeds bij den aanvang, tot
een boekwerk van duizenden pagina's uitdijen.

- 64 -
2. DE WESTKUST VAN ATJEH.
Na de reeks expeditiën en yroote tochten, die hun
afsluiting vonden in den befanmden tocht van de colonne
VAN DAALEN door de Gajo- en Alaslanden, is Atjeh's
Westkust ongetwijfeld het terrein geweest waar de marechaussee
haar voornaamste actie heeft gevoerd, waar vele
van haar beroemdste aanvoerders zijn opgetreden en waar
haar ongeëvenaarde kwaliteiten, zoowel voor het voeren
van den anti-guerillakrijg als voor de pacificatie van Atjeh,
zich op de schitterendste wijze openbaarden. Lang en hevig
is hier de strijd geweest, kostbaar bloed moest worden vergoten
en zware inspanning, vele ontberingen en groote volharding
werden van de marechaussees gevorderd alvorens
het einddoel kon worden bereikt. Maar ook ditmaal was het
beroep op dit keurkorps niet vergeefs ; prachtige staaltjes
van moed, beleid en energie vormen bij de actie in dit
gebied een bijna onafgebroken reeks. Het optreden van ,de
marechaussee bij de pacificatie van Atjeh's Westkust vormt
een der schoonste bladzijden uit de Indische krijgsgeschiedenis.
In de zuidelijke onderafdeelingen ter Westkust: Singkel
en Tapatoean, heeft de marechaussee in die jaren geen
voorname rol gespeeld. Wel werden deze gebieden af cn
toe bezocht door marechausseecolonnes doch de vaste bezetting
der bivaks bestond er, met een enkele uitzondering,
uitsluitend uit infanterie. Dit veranderde eerst na de ernstige
gebeurtenissen in 1925 en '26, die in deze schets niet zullen
worden besproken. (.').
Daarentegen is de pacificatie in de noordelijke landschappen
: de onderafdeelingen Meulaboh en Tjalang, bijna
geheel het werk geweest van de marechaussee. Wij zullen
met een kort verslag van de gebeurtenissen na 1900 in het
Meulabohsche aanvangen.
(') Zie hiervoor de bijdrage in het jubileumnummer van het I. M.T.
van de hand van den Kolonel C. A- Rijnders.

- 65 -
MEULABOH.
De gesteldheid van het terrein in deze onderafdeeling
leende zich bijzonder tot het voeren van den guerilla-oorlog
en de hier optredende benden wisten daarvan een dankbaar
en handig gebruik te maken. De vlakke kuststrook is
bijna overal tot diep in het binnenland moerassig en heel
dit paja-terrein, dat voor onze troepen, vooral in den regentijd,
zoo moeilijk te doorschrijden is, bood den verzetslieden
prachtige schuilplaatsen aan. Naar de binnenzijde sloot het
moerasgebied aan op met alang-alang en struikgewas begroeid
heuvelterrein, dat te kust en te keur gelegenheid gaf tot het
uitleggen van hinderlagen en dat op zijn beurt weer overging
in woest en zwaar bergterrein, met. talrijke riviertjes
doorsneden, waar de verzetspartij, indien het haar in de
benedenlanden te warm werd, moeilijk vindbare ladangs en
schuilplaatsen kon aanleggen. Een uiterst zwaar actiegebied
dus, dat den benden een grooren voorsprong op onze
troepen gaf.
De verzetspartij in het Meulabohsche, ofschoon zij bij
het begin van de actie ruim van vuurwapenen was voorzien,
wist van haar geweren niet veel partij te trekken. Beschietingen
hadden gewoonlijk op zóó grooten afstand plaats,
dat zij ons geen verliezen berokkenden. Waar de verzetslieden
een enkele maal in stellingen of loopgraven streden,
ontruimden ze deze immer overhaast zoodra onze troepen
in de buurt kwamen of met een omtrekking dreigden.
Bivakbeschietingen kwamen over het algemeen slechts zelden
voor. Daarentegen toonde de tegenpartij zich een meester
op het blanke wapen en wist zij, om haar klewangaanvallen
zoo goed mogelijk te doen slagen, op listige wijze patrouillecommandanten
in een hinderlaag te lokken of op zeer handige
manier partij te trekken van zorgeloosheid of onachtzaamheid
onzerzijds. De tallooze overvallingen in deze streek,
waarvan de eerste reeds in den nacht van 24 op 25 April
1877 plaats had en die tot het einde van het verzet werden

- 66 -
toegepast, waren uiterst gevaarlijk zooals de ondervinding
had geleerd; listig opgezet en met ware doodsverachting
uitgevoerd, berokkenden zij ons vaak ernstige verliezen aan
mannen en vuurwapenen. In het uitdenken der hinderlagen
toonden de bendeleiders zich ware virtuozen. Telkens wisten
zij wat nieuws te verzinnen: nu eens werd de aanval
ingeleid met een lansenregen, dan weer met vuur; soms
werd gelijktijdig van voren en van achteren geattakeerd om
de verwarring te vergrooten, een ander maal de patrouille
in prauwen gelokt, die op een afgesproken plaats door de
Atjehsche roeiers werden omgekanteld of tot zinken gebracht.
Herhaaldelijk ook werden twee hinderlagen gelegd, één op
den heen — en één op den terugweg der patrouille om haar,
indien zij bij den eersten overval gewonden had gekregen,
en dientengevolge naar huis moest terugkeeren, geheel in
de pan te kunnen hakken of wel te hulp snellende afdeelingen
eveneens in de fuik te laten loopen. Alleen door uiterste
waakzaamheid, goeden kijk op het terrein en ten allen tijde
gevechtsvaardig marcheeren konden de patrouilles zich voor
een échec behoeden.
Bij den aanvang van de patrouille-actie stonden in
het Meulabohsche vele verzetshoofden met hun benden
tegen ons in het veld, waarvan de voornaamste waren:
Teukoe Keumangan van Seunagan en Tjoet Nja' Diën,
weduwe van den in Februari 1899 gesneuvelden T. Oema,
benevens eenige oelama's, (geestelijken) waarvan Teungkoe
Pedië de belangrijkste was. Verder moet hier worden vermeld
Teukoe Radja Tampo, niet zoozeer uit hoofde van de
belangrijkheid van dit verzetshoofd als wel omdat hij zich
thans, dertig jaren later, nog steeds niet heeft gemeld!
Ongetwijfeld waren hier de wereldlijke bendehoofden, in
tegenstelling b. v. met de Pidië-streek, de toonaangevende
verzetsleiders en moesten de oelama's zich in den regel met
een tweede-rangs rol tevreden stellen. Een van de hoofdredenen
hiervan was dat er in de onderafdeeling eigenlijk
geen oelama's waren, die uit hoofde van hun kennis op

- 67 -
dien titel aanspraak konden maken. Niettemin hadden zij
op de achterlijke en fanatieke bevolking veel invloed en
verschillende geestelijke verzetshoofden in het Meulabohsche
zijn er dan ook in geslaagd het ons geducht lastig te
maken.
Meestentijds waren de volgelingen der verzetsleiders in
benden gesplitst die onder aanvoering stonden van onderbendehoofden,
de z.g. panglima's, en min of meer zelfstandig
ageerden. Zij bleven echter in verbinding met de leiders,
van wie zij indien noodig instructies kregen. Somtijds
verzamelden de hoofden hun benden om gezamenlijk een
mooien slag te slaan, waarna zij zich weer oplosten en de
leiders zich met enkele getrouwen in hun schuilplaatsen terugtrokken.
Het gevolg hiervan was dat bij de door ons
uitgevoerde overvallingen der benden in den regel de hoofdverzetsleiders
buiten schot bleven en jarenlang den strijd
konden volhouden.
De bevolking bleef langen tijd met de verzetspartij heulen,
zoodat berichten uiterst moeilijk waren los te krijgen. Eerst
dan, wanneer aan de benden van een verzetsleider vele
verliezen waren toegebracht en tengevolge daarvan een groot
deel zijner volgelingen in onderwerping kwam, ging de
goedgezinde bevolking overstag. Dit lokte represaillemaatregelen
der verzetspartij uit; de bevolking werd geterroriseerd
en personen, waarvan werd vermoed dat zij aan
de Kompenie inlichtingen hadden verstrekt, werden vermoord.
Tegelijkertijd wijzigde de verzetspartij haar taktiek ; eenerzijds
streefde zij er naar door een éclatant succes de verloren
gegane invloed weer terug te winnen, anderzijds betrachtte
zij de grootste voorzichtigheid. Zij wisselde herhaaldelijk
van schuilplaats, liet deze door m boomen verborgen of op
heuveltoppen geplaatste uitkijkposten bewaken, bracht vaak
den nacht in het bosch onder den blooten hemel door om
eerst bij dag aan de ladangwerkzaamheden te beginnen en
liet de bivaks bespionneeren. Om niet bij het fourageeren
gevaar te loopen, gingen oogenschijnlijk onschuldige, doch

- 68 -
in waarheid met de verzetspartij heulende rotanzoekers of
visschers met een voorraad levensmiddelen het bosch in
om deze daar op een geheime, afgesproken plaats, aan
fourageurs der benden over te geven.. Elke list onzerzijds
werd met een tegenlist beantwoord.
Zoo zag de landstreek er uit, aan welker pacificatie de
marechaussee zulk een groot aandeel zou nemen.
In begin 1901 was er in het Meulabohsche, behalve een
infanterie-bezetting op de hoofdplaats, nog een mobiele
colonne werkzaam ter sterkte van 1 compagnie van het. le
Garnizoens-Bataljon, die behalve de bestrijding der tallooze
benden, mede tot taak had de registratie der bevolking,
toezicht op en dekking van den aanleg van wegen en telefoonverbindingen,
opname van het terrein, dekking van
vivrestransporten enz. De colonne was over verschillende
tijdelijke bivaks verdeeld, die werden betrokken naar gelang
de werkzaamheden dat vereischten. Daar zij uit den aard
der zaak te zwak was en te veel omhanden had om met
kracht den strijd tegen de verzetspartij te kunnen aanbinden,
.werden speciaal met dit doel van Koetaradja uitgezonden
mobiele colonnes met deze taak belast.
Zoo kwam medio 1902 een mobiele colonne, sterk 2
Amboneesche compagniën van hec 3e Garnizoens-Bataljon,
uit Koetaradja te Meulaboh aan om actie te voeren tegen
de bendehoofden.
De colonne leed eenige malen een ernstig échec, ('j in
verband waarmede de Gouverneur van Atjeh, Generaal VAN
HEUTSZ, persoonlijk een kijkje in Meulaboh ging nemen.
Hij nam met zich mee 3 brigades marechaussee, onder bevel
van den len luitenant DARLANG en waarbij ingedeeld de
onderluitenant CHRISTOFFEL, met de bedoeling om dit
troepje in het bijzonder te belasten met het onschadelijk
( l
) Bij een dezer gelegenheden sneuvelde de le luitenant der marechaussee
de Bruijn, commandant van een tijdelijk met de colonne
samenwerkende brigade der 5e divisie.

- 6

- 70 -
gingen niét geheel naar wensch. In verband hiermede werd
begin Januari 1904 de 2e divisie marechaussee van Samalanga
(') naar Meulaboh gezonden om orde op de zaken
te stellen. De van Tapatoean komende kapitein CAMPIONI
werd, behalve met het troepencommando, tevens met het
civiel gezag over de onderafdeeling belast. Van de divisie
betrokken 4 brigades het bivak te Poelo Ië, 3 brigades
Peureumeuë en 4 brigades Koeala J3hèë; de troepencommandant
kreeg Meulaboh als standplaats.
Onmiddellijk werd nu een krachtige actie ingezet tegen
de verzecshoofden, bij wie zich begin 1904 T. Djohan, halfbroer
van T. Keumangan, had gevoegd, die zich al spoedig als een geduchten
tegenstander ontpopte. Hij ageerde aanvankelijk in het
Seunagansche en werkte daar vaak met T. Keumangan samen.
Terwijl vanuit de bivaks Poelo Ië en Peureumeuë hoofdzakelijk
tegen deze bendehoofden werd opgetreden, slaagde de
bivakcommandant te Koeala Bhee, de le luitenant HOOGERS,
door krachtig, actief en beleidvol ageeren er al vrij spoedig
in verschillende verzetshoofden in de Wojla-streek onschadelijk
te maken, waaronder het voornaamste hoofd:
T. Seumoereuëng.
Van de tijdelijke aanwezigheid van een marechausseecolonne
onder den len luitenant der artillerie BREWER,
die van 18 Februari — 16 Maart 1904 een overlandtocht
van Padang Tidji naar Meulaboh ondernam, ook al ter opsporing
van Tjoet Nja Diën, maakte CAMPIONI gebruik
om een gezamenlijke actie tegen T. Keumangan te beginnen.
Met de colonne BREWER, versterkt met 4 brigades yan
de 2e divisie, werd tot dit doel naar de boven - Seunagan
opgerukt. T. Keumangan kon echter niet worden opgespoord.
Op den terugweg werd de colonne nabij Djeuram door
een meer dan 300 man sterke bende vanuit een goed gelegde
hinderlaag overvallen. Hierbij werd o. m. de kapitein
(') Deze divisie was, na de Samalanga expeditie in Maart 1901 verdeeld
over de landschappen Meureudoe, Samalanga en Peusangan.

- 71 -
CAMPIONI ernstig gewond; hij overleed den 6en Apri!
d. a. v. aan zijn kwetsuren. Een schitterend, algemeen geacht
en bemind marechaussee-officier, ervaren Atjeh-kenner en
patrouilleur ging met hem heen. Hij werd in Augustus 1904
als divisiecommandant, tevens Civiel Gezaghebber te Meulaboh,
opgevolgd door den Kapitein HELDENS.
Te Djeuram werden thans 6 brigades marechaussee
gelegerd om met T. Keumangan af te kunnen rekenen.
Het bivak te Peureumeuë werd opgeheven terwijl in
het boven - Meulabohsche, te Babah Kroeëng Manggi,
5 brigades, waarvan 4 van de 5e divisie ('), in bivak
kwamen.
Met verdubbelde kracht werd nu tegen T. Keumangan
opgetreden waarbij zijn benden vele verliezen werden
toegebracht. Bij een dezer acties sneuvelde de le luitenant
VAN DER ZEE door eigen vuur bij de Tado. Een patrouille
van 1-18 December 1904 onder den luitenant VASTENOU
naar de boven Tado en Tripa ondernomen, schitterend
geleid en even fraai uitgevoerd, slaagde er in 32 bendeleden
neer te leggen en vele wapens, waaronder 2 karabijnen
M. 95 buit te maken, zonder ook maar één enkel verlies
te lijden.
De scherpe patrouille-actie maakte diepen indruk en
had tengevolge dat T. Keumangan zich begin Januari 1905
meldde. Het grootste deel van zijn benden wist Teungkoe
Pidië handig tot zich te trekken. Enkele zijner panglima's
echter bleven zelfstandig ageeren; zij werden spoedig
daarop door de luitenants BREWER en KRAMERS onschadelijk
gemaakt.
Bij één dezer acties had een typisch voorval plaats dat
hier niet onvermeld mag blijven. Begin Februari 1905 rukte
de bivakcommandant te Djeuram, de le luitenant VASTE­
NOU, met 4 brigades marechaussee er op uit om in het
beneden Seunagansche op berichten een overval te doen
(') Was gelegerd te Poelo Raja, onderafdeeling Tjalang.

~. 72 -
op het bendehoofd Keutji Tjoet. De eigenlijke over-,
valling werd uitgevoerd door den luitenant BREWERS
met \'l 2 brigade. Toen de ladanghuisjes omsingeld werd ?e*
zag deze dat één hutje onbewaakt werd gelaten. Hij toog
er met zijn dardanel, den Amb. marechaussee SAHERTIAN,
No. 53494, onverwijld heen, doch werd met lansworpen
ontvangen, waardoor SAHERTIAN gewond raakte. Onmiddellijk
daarop storten zich acht met klewangs gewapende
Atjehers uit het hutje op den luitenant en zijn gewonden
dardanel, die zich echter zóó dapper weerden, dat zij alle
aebt aanvallers wisten neer te leggen !
Ongeveer terzelfdertijd liep, tijdens een patrouille in het
stroomgebied van de Kr. Seumanto, de Amb. marechaussee
Pariama No. 41228 plotseling met een kameraad op een
bende van 20 Atjehers. Onmiddellijk attakeerde Pariama,
gevolgd door zijn collega. Door hun onversaagd optreden
werd de bende, met achterlating van 7 dooden en 4 geweren,
op de vlucht gedreven.
Thans was de beurt aan T. Djohan, die het ons in
1904 geducht lastig had gemaakt en in de eerste helft van
1905 een tweetal succesvolle klewangaanvallen op onze troepen
had uitgevoerd, waarbij het slechts aan het moedig gedrag
van onderscheidenlijk de Amb. fuseliers Rajnbing No. 30526
en Supit No. 55067 en den Amb. sergeant Wattimena No.
49461 te danken was, dat de aangevallen afdeelingen nier
geheel in de pan gehakt werden. Nadat patrouilles onder de
marechaussee-officieren BREWER, SGHMIDT, VAN VU UREN
en later ook den kapitein VELTMAN die in Juni 1905
Heidens als troepencommandant tevens Civiel Gezaghebber
te Meulaboh had opgevolgd, zijn benden groote verliezen
hadden toegebracht, kwam T. Djohan den lOen Juli 1905
in onderwerping.
Daar uitlekte, dat T. Keumangan plannen koesterde om
weer naar de verzetspartij over te loopen. werd hij medio
1906 op zeer handige wijze door den befaamden 1 en luitenant
der marechaussee SCHMIDT gearresteerd.

Later, van 1916 af tot zijn dood in Juni 1929 toe, heefV
T. Keumangan ons als landschapshoofd van Seunagan nog
vele goede diensten bewezen.
Alles werd er nu op gezet om Tjoet Nja Diën, weduwe
van T. Oema, in handen te krijgen. Reeds vele pogingen '
waren in het werk gesteld om deze blinde vrouw, die onverzwakt
in het verzet bleef volharden, te arresteeren. Vele
patrouillecommandanten, o. a. DARLANG, BREWER,
VASTENOU, KRAMERS en CHRISTOFFEL hadden haar
reeds gezocht, doch hoewel zij er in slaagden haar benden
verliezen toe te brengen, zij zelve bleef onvindbaar. Zóó
hoog stond zij bij de bevolking in aanzien en werd zij"
bovendien gevreesd, dat niemand er aan dacht haar te verraden,
zoodat berichten over haar verblijfplaats uiterst moeilijk
waren los te krijgen.
Eindelijk, den 19en September 1905 gelukte het
VASTENOU in het meergebied (Gajolanden) een ladang
te overvallen, waarbij onder meer een vrouw sneuvelde die
als Tjoet Nja Diën werd herkend. De tjaps, preciosa en
het kasboek, op het lijk gevonden, zoomede het feit dat
de gesneuvelde vrouw blind was, bevestigden dit. Doch
kort daarna opduikende berichten leerden, dat de gesneu-velde
vrouw slechts een harer getrouwen was, die zich
voor Tjoet Nja Dién had opgeofferd om daardoor de vereerde
verzetsleidster het ontsnappen te vergemakkelijken.
Onze gevaarlijke tegenstandster was dus nog in leven.
Thans rukte de kapitein VELTMAN er zelf op uit..
Met groote moeite, eindeloos geduld en de uiterste behoedzaamheid
gelukte het hem nadere gegevens omtrent
haar verblijfplaats uit te vorschen, gegevens die ten slotte
werden verstrekt door een gewezen vertrouweling van Tjoet
Nja Diën, die deernis had met het kommervolle leven in
de diepste wildernis, waartoe zijn voormalige gebiedster,
onophoudelijk door onze patrouilles opgejaagd, zichzelve
door haar volharden in het [verzet had veroordeeld. Dit
hoofd wist een jonge fourageur van Tjoet Nja Diën in

- 74 ~
handen te krijgen die er tenslotte toe werd overreed haar
schuilplaats aan te wijzen, echter onder uitdrukkelijk beding
dat haar geen leed zou geschieden. Op den 4en November
1905 slaagde de marechausseecolonne onder
VELTMAN. waarbij de luitenants VAN VUUREN en
DERSJANT, er in de langgezochte gevangen te nemen.
De bijna uitgehongerde en zeer verzwakte vrouw, die in
acht dagen geen rijst had gegeten, doch slechts had geleefd
van geroosterde wilde pisangs en sajoer van pisangstam,
trachtte bij haar arrestatie nog het Atjehsch hoofd, dat
haar aan de Kompenie verraden had, met zijn eigen rentjong
te doorsteken. Bittere tranen van woede en schaamte
vloeiden haar over de wangen toen zij, die zich 6 jaren
lang aan alle nasporingen had weten te onttrekken, zich ten
slotte toch in handen der gehate ,,Kaphé's" zag. Wel
zelden is in de geschiedenis gewag gemaakt van een vrouw
met zulk een ontembare energie als deze weduwe van T.
Oema ; hoe lastig zij het ons ook heeft gemaakt, zij heeft
niettemin recht op onze bewondering.
In het laatst van 1906 gelukte het aan den bivakcommandant
te Koeala Bhee, den len luitenant DERSJANT,
enkele belangrijke bendeleiders en panglima's in de beneden
Wojla neer te leggen of tot onderwerping te dwingen. Bij
deze actie onderscheidde zich o.a. de Eur. sergt. BOOM.
Begin Februari 1906 werd het Infanterie-detachement
te Lamië vervangen door 4 brigades marechaussee onder
den voortvarenden len luitenant KUIPER. De bivaks te
Djeuram, Babah Kroeëng Manggi en Koeala Bhèë bleven
elk bezet door 4 brigades marechaussee, het laatstgenoemde
bivak door brigades van de 5e Divisie te Poeloe Raja
(onderafdeeling Tjalang).
Inmiddels was nog altijd het gevaarlijke geestelijke
verzetshoofd Teukoe Pediê op vrije voeten, de hoofdleider
van het verzet in de Moego en Meuko landschappen, gelegen
tusschen de boven Wojla en boven Meureubó.
Reeds in 1904 was vanuit de bivaks Koeala Bhèë en Babah

- 75"
Kroeêng Manggi een actie tegen dezen oelama ingezet en
waren de patrouillecommandanten VASTENOU, HOOGERS
en TEUNISSEN, benevens de Eur. serg. DE JONG en
DUIJTS er in geslaagd zijn benden verliezen toe te brengen.
Nadat hij in begin 1905, na de onderwerping van T. Keumangan,
zijn invloed belangrijk had uitgebreid door een groot
gedeelte van diens benden tot zich te trekken, werd de actie
nog verscherpt. ïn Augustus 1905 legde een colonne onder
VELTMAN, waarbij de luitenant BENNEWITZ, 20 van
zijn bendeleden neer, ten koste van slechts één gewonde
onzerzijds, doch het verzetshoofd zelf werd niet gevonden.
Zoo ging het ook de volgende jaren; wel kregen onze
patrouilles herhaaldelijk aanraking met zijn benden en konden
de luitenants KUIPER, RUEMPOL, VAN DER VLERK en
STENNEKES, de onderluitenant MEIJERS en de Eur. sergeanten
de JONG, BOOM en van DALEN hun meer of
minder ernstige verliezen toebrengen, doch de Teungkoe
zelf bleek telkenmale den dans ontsprongen te zijn.
In Juli 1908 werd het bivak te Babah Kroeêng Manggi,
dat herhaaldelijk door de bandjirende rivier onder water
werd gezet, verplaatst naar Kroeêng Beukah.
Intusschen was het verzet in de Wojla en Boebonstreken
nog steeds niet onderdrukt. In de boven Wojla
was in het begin van 1908 de sedert eenige jaren uitgeweken
geestelijke verzetsleider Tng. Imeum Si Adeuë teruggekeerd,
hetgeen onmiddellijk een opleven van het verzet tengevolge
had, vooral toen door weinig oordeelkundig patrouilleeren
in den aanvang successen op zijn benden uitbleven. Nadat
de bivakcommandant te Babah Kroeêng Manggi (later Kr.
Beukah), de 1 e luitenant SCHEURLEER reeds enkele tochten
naar de boven Wojla had ondernomen waarbij wel voordeelen
werden behaald doch Tng. Si Adeuë niet werd aangetroffen,
werd in November 1908 in Tanah Mirah een
tijdelijk bivak door 4 brigades marechaussee betrokken om
de boven Wojla grondig te zuiveren. Zoodra de luitenant
Scheurleer als commandant van dit bivak was opgetreden

- 76 -
— Januari 1909 — veranderde de toestand in dit gebied snei.'
Door het zorgvuldig opbouwen van een spionnenstelsel, het -
minutieus uitvorschen van de familieverhoudingen en relaties
der verzetslieden, en een zeer krachtige, actieve en beleidvolle
actie, wist deze officier in korten tijd de benden'
onschadelijk te maken en de streek te pacificeeren. In een
jaar tijds werden 24 verzetslieden neergelegd en kwamen er
niet minder dan 209 in onderwerping; Tng. Si Adeuë echter
wist zich voorloopig nog buiten schot te houden.
In November 1908 had een voorval plaats dat typeerend "
is voor het moreel van de marechaussee.
Een patrouille onder den Eur. sergeant DE JAGER had
in de Tadostreek een klewangaanval te doorstaan. In het i
gevecht werden den Amb. marechaussee Supusepa, No.
53479, de vingers van de linkerhand bijna geheel afgeslagen,
waardoor hij zijn karabijn niet meer kon vasthouden. Instede
van het wapen los te laten hing hij het snel aan den schouder ;
en hield zich daarop zijn tegenstanders met den klewang
van het lijf totdat de Amb. marechaussee Wuisan, No. 56412,
te hulp kwam. Ongelukkigerwijze sloeg deze echter al dadelijk
zijn klewang in tweeën; hij bedacht zich evenwel geen
oogenblik, greep zijn karabijn bij den tromp en sloeg er met
den kolf zóó duchtig op in dat hij twee aanvallers neervelde.'
Zag het er in het laatst van 1909 in de boven Wojla-'
streek, na het optreden Van Scheurleer, dus gunstig
uit, in de benedenlanden, vooral in het Boebon gebied, •
was de toestand niet zoo rooskleurig. 'Het verzet was er
tengevolge van de scherpe actie in de boven Wojla nog
toegenomen, omdat verschillende bendetjes van daar naarde
Boebon waren uitgeweken. Teneinde hier schoon schipte
maken en tevens eindelijk eens met Tng. Pedië af te
rekenen, werd een mobiele colonne onder den beroemden
patrouillecommandant, kapitein DARLANG, er op afgezon-;
den. De colonne kwam aanvankelijk in bivak te -Arongan
(beneden Wojla) later te Reusah (Boebon). In korten tijd
slaagde Darlang er- in verschillende voorname geestelijke-

• leiders in de Boebonstreek tot onderwerping te dwingen.
Door de scherpe achtervolging verbitterd, zon Tng. Pedië
op wraak. En werkelijk gelukte het een zijner panglima's
f den Eur. sergeant DE HAAS te bepraten en, onder voorspiegeling
van een belangrijk succes op een in de paja
verscholen bende die alleen te water te bereiken zou zijn,
met zijn patrouille in een aantal prauwtjes te lokken. Op
: een afgesproken plek lieten de Atjehsche roeiers de prauw-
•i tjes kantelen en maakten zich uit de voeten. Alles wat zich
i in de prauwen bevond werd, voorzoover het niet verdronk,
door aan den kant opgestelde Atjehers afgemaakt.
. Het was aan het voortvarend optreden van den toenmaligen
troepencommandant tevens Civiel Gezaghebber te
Meulaboh, kapitein GEERTSEMA BECKERING te danken
dat slechts 6 karabijnen verloren gingen.
Echter, dit mooie succes van Tng. Pedië was slechts
uitstel van executie. Voortdurend achtervolgd en opgejaagd
door de marechausseepatrouilles, waarvan er enkele, o.a. in
Januari 1910 een onder den luitenant ROMSWINCKEL, zijn
benden verliezen toebrachten, kwam dit gevreesde hoofd in
September 1910 met de voornaamste geestelijke leiders zijner
benden en enkele minder belangrijke bendehoofden met 70
volgelingen in onderwerping.
Terzelfdertijd, 23 September 1910, legde een brigade
onder den Eur. sergeant BRITTIJN, deel uitmakende van
een patrouille onder den luitenant SCHEURLEER, ten slotte
Tng. Imeum Si Adeuë neer. Met hem was de laatste der
belangrijke verzetshoofden onschadelijk gemaakt.
De verdere pacificatie ging snel, waartoe het beleidvol
optreden van de kapiteins GEERTSEMA BECKERING en
VELTMAN veel bijdroeg. In Juni 1911 konden dan ook
reeds de tijdelijke bivaks te Tanah Mirah, Reusah en Arongan
worden ingetrokken.
In 1913 kon het verzet als geëindigd worden beschouwd.
Harde klappen waren gevallen en veel bloed had gevloeid. In
de jaren 1902.--1913 waren niet minder dan 2230 verzetsliè-

- 78 ~
den in de onderafdeeling gesneuveld en ook aan onze zijde
waren belangrijke verliezen geleden. Doch het doel was
bereikt, de pacificatie van de streek een voldongen feit.
Nog slechts een twintigtal verzetslieden waren in 1913
overgebleven.
Het spreekt van zelf dat de hoogeromschreven actie
tegen de voornaamste bendeleiders gepaard ging met de
bestrijding der lagere goden, afzonderlijke bendehoofden
dan wel panglima's der hoofdfiguren. Het zou ons te ver
voeren dezen strijd uitvoerig te schilderen; volstaan wij
daarom met het vermelden van enkele patrouillecommandanten
der marechaussee die zich, behalve de reeds genoemde,
daarbij in het bijzonder onderscheiden hebben. Het zijn de
luitenants BRASSER, VAN HOLST PELLEKAAN en
MAKKINK. Doch ook vele Eur. sergeanten wisten de aandacht
op zich te vestigen. Naarmate de benden zich tengevolge
van onze actie meer en meer versnipperden en verspreidden
en dus met kleinere patrouilles kon worden opgetreden,
traden zij meer op den voorgrond. De namen der sergeanten
KINGMA, VAN HEUGTEN, BEELT, SCHOUTEN, HOUT,
MEIJER, BRITTIJN, DEN DEKKER, COELAND, BOS-
SERT, DIETRICH, HALKEMA, DEN BOEFF, DE JAGER,
SCRIWANECK en anderen, die zich moedige beleidvolle
patrouille commandanten toonden, mogen hier met eere
worden genoemd.
Na 1913 hebben in het Meulabohsche geen groote
acties meer plaats gehad. Toch bleef en blijft in deze
moeilijke streek met haar achterlijke, arme doch fanatieke
en lastige bevolking groote waakzaamheid geboden. De
aanval op het jachtgroepje van den len luitenant GOSENSON
in December 1917, waarbij deze officier en 3 marechaussees
zwaar werden gewond, de bivakoverval in April 1918,
die ons op 1 gesneuvelde en 6 gewonden kwam te staan,
de overval in Juni 1924 van een marechausseebrigade van
Takingeun in de Kawaj XII, het neerleggen, in hetzelfde jaar.

~ 79

- 80 -
In den aanvang van het jaar 1900 was het troepencommando
over de onderafdeeling reeds geruimen tijd
gevestigd op het eiland Poelo-Raja. Dit punt was aanvankelijk
uitgekozen omdat het gunstig lag voor de controle van den
in- en uitvoerhandel en bovendien de bezetting hier tegen
aanslagen was beveiligd. Voor de actie echter bracht uit
den aard der zaak de ligging op een eiland vele bezwaren
mede, waaraan zoo goed mogelijk werd tegemoet gekomen,
door met mobiele colonnes te ageeren en voorts de in dit
gebied gestationneerde troepen, infanterie en marechaussee,
tijdelijke bivaks op den vasten wal te doen betrekken. Zoo
lagen b. v. begin 1900 zes brigades marechaussee, die een
tocht hadden gemaakt door Lho' Kroeët, Lageuën en Panga,
in een tijdelijk bivak te Keudé Panga, ± 20 K. M. ten Z. O.
van Tjalang.
Bij den aanvang der patrouilleactie in dit gebied waren
de voornaamste verzetslieden, die tegen ons in het veld
stonden : Teukoe Imeum Ripin Lam Soedjan, na T. Oema's
afval met dezen naar de Westkust uitgeweken, Teukoe Ali
Ba'et, gewezen Oelèëbalang van de VII moekims Ba'et in
Groot Atjeh, die eveneens T. Oema in 1896 was gevolgd,
en het Teunomsche bendehoofd Teukoe Radja Poetéh. De
oelama's in het Tjalangsche hadden weliswaar een niet te
onderschatten invloed op de achterlijke en fanatieke bevolking
doch traden niet als bendehoofd op zoodat zij hier
buiten beschouwing kunnen blijven.
Begin April 1900 kwam bericht binnen dat T. Imeum
Ripin bij den Glé Groetéë een stelling had bezet. 7 April
d.a.v. rukte een colonne onder den Kapitein BLECKMAN,
waarbij ingedeeld 4 brigades marechaussee onder den len
luitenant VAN HECHT MUNTING NAPJES tegen de stelling
op. Met achterlating van enkele dooden werd T. Imeum
Ripin verdreven waarna hij zich tijdelijk met de benden van
T. Ali Ba'et vereenigde. Door rustelooze patrouilleering, in
het bijzonder vanuit het tijdelijk bivak Lam No onder den
luitenant WIEGEL, werden daarna aan deze benden bii

- 81 -
verschillende gelegenheden klappen toegebracht en hen het
vuur zóó na aan de schenen gelegd, dat zij in September
1900 naar het Teunomsche, in het Z. gedeelte van de onderafdeeling
Tjalang, uitweken. Onverwijld werd nu het
tijdelijk bivak Lam No naar Teunom verplaatst, waarop
T. Imeum Ripin, als speelde hij stuivertje wisselen met de
Kompenie, naar het Lam No'sche terugkeerde en het thans
verlaten bivak aldaar in brand stak. Vervolgens week zijn
bende uit naar Pidië.
Eind 1900 ageerde een colonne, sterk 4 brigades marechaussee
en 2 sectiën infanterie onder den len luitenant
MAIDMAN in het Teunomsche om het voornaamste verzetshoofd
in dit gebied : T. Radja Poetéh, die 31 October
1900 een aanslag had gepleegd op de woning van het Hoofd
van Panga om zijn voorraad geweren te vermeerderen, in
handen te krijgen. Dit mocht evenwel niet gelukken omdat
T. Radja Poetéh naar het Geumpangsche uitweek. Daarentegen
kreeg genoemde officier wél aanraking met de bende
van T. Ali Ba'et, „der Dritte ïm Bunde" der hoofdverzetsleiders,
en wist haar een verlies van 10 man toe te brengen.
Bij deze gelegenheid onderscheidde zich zeer de Eur.
sergeant BRUINZEEL.
Den 23en januari 1901 overviel MAIDMAN een bende
van den inmiddels uit het Geumpangsche teruggekeerden
T. Radja Poetéh, welke bende, op één man na, geheel werd
neergelegd. Daarna werd dit verzetshoofd zelf energiek nagezet.
Hij nam hiervoor wraak door op den 23en Februari d.a.v.
een brigade marechaussee te overvallen bij welke gelegenheid
9 marechaussees werden gewond en 2 karabijnen verloren
gingen. Als antwoord onzerzijds hierop werd een verscherpte
actie ingezet waarbij o. a. de le luitenant GEERTSEMA
BECKERING de bende gevoelige verliezen wist te berokkenen.
Intusschen was m April T. Imeum Ripin weer uit
het Pidië'sche ter Westkust teruggekeerd. Een marechaussee-colonne
van Poelo Raja, behoorende tot de 5e
divisie, onder den kapitein HELDENS, werd er thans op

- 82 -
uit gezonden om met dit verzetshoofd en met T. Ali Ba'et
af te rekenen. Nadat zij er in geslaagd was T. Imeum Ripin
te verdrijven werd medio Juli bericht ontvangen, dat dit
hoofd nabij Oedjoeng Peulintah een benteng had gebouwd.
Met 4 brigades marechaussee en een groep infanterie rukte
de kapitein HELDEN S tegen deze versterking op en vermeesterde
haar ten koste van 1 gesneuvelde en twee
gewonden. De tegenpartij leed belangrijke verliezen.
In de 2e helft van 1901 en in 1902 werd nu overal
krachtig en met succes tegen de benden opgetreden. T. Imeum
Ripin, achtervolgd door patrouilles, o.a. onder de luitenants
DAM, DARLANG en ENGELHART, moest in totaal in
dit tijdperk een verlies van ruim 70 volgelingen boeken.
T. Ali Ba'et verging het niet beter; vele van zijn aanhangers
sneuvelden bij de hardnekkige achtervolging van den luitenant
GEERTSEMA BECKERING, - hierbij onderscheidde
zich bijzonder de Eur. sergeant de ROODE — en den onderluitenant
CHRISTOFFEL, terwijl mede een marechausseecolonne
onder den kapitein SWART, afkomstig van de 5e
divisie te Lhong, T. Ali Ba'et verliezen toebracht.
Ook T. Radja Poetéh was niet fortuinlijk. Eind April
1902 werd een zijner benden door den luitenant CONSTANT
overvallen waarbij 4 man werden neergelegd. Helaas sneuvelde
bij deze onderneming de patrouillecommandant. De
colonne onder Swart behaalde eveneens successen op de
benden van T. Radja Poetéh.
In Augustus 1902 werd de geheele 5e divisie marechaussee
onder commando van den kapitein SWART, die
tevens met het Civiel Bestuur werd belast, in de onderafdeeling
Tjalang gelegerd.
Ook in het jaar 1903 werd met gunstig gevolg rusteloos
geageerd. Door actief en beleidvol patrouilleeren gelukte het
achtereenvolgens aan den Eur. sergeant FISCHER en aan
den toenmaligen bivakcommandant te Lam No, den luitenant
VASTENOU, een aantal volgelingen van T. Imeum Ripin neer
te leggen. Deze en andere successen brachten de bevolking

- 83 -
meer en meer op onze hand. De bende week daarop uit
naar het boven-Teunomsche, waarop te Toei Peuria
aan de Kr. Teunom, dezelfde kampong waar in Maart 1880
de Fransche ingenieurs VALLON en GUILLAUME waren
vermoord, door 4 brigades marechaussee bivak werd betrokken.
Een brigade onder den luitenant DIEMONT wist,
vanuit dit bivak ageerende, medio 1903 de bende een verlies
van 14 man toe te brengen, een patrouille onder den Eur.
sergeant DU1JTS in September 1903 nog 7 verzetslieden neer te
leggen. Onder den indruk van deze verliezen verliet T. Imeum
Ripin in October d.a.v. de onderafdeeling en sloot zich in
het Meulabohsche bij Tjoet Nja Diën aan. Hij werd den 6en
April 1904 door een patrouille onder Darlang neergelegd.
Zijn uitwijken had ten gevolge dat zijn achtergebleven
panglima's met hun volgelingen in onderwerping kwamen.
Medio 1904 was de geheele Daja streek practisch gezuiverd
van vijandige élementen.
Terzelfdertijd als T. Imeum Ripin nam ook T. Ali Ba'et
naar boven Meulaboh de wijk. De scherpe achtervolging
van de patrouillecommandanten DIEMONT, VAN DER
VLERK, TEN KLOOSTER en VASTENOU, waarbij hij
menige veer moest laten, had hem den grond te warm
onder de voeten gemaakt. Ook hij sloot zich aan bij Tjoet
Nja Diën ; na de arrestatie van deze vrouw meldde hij zich
in November 1905.
Thans was van de voornaamste leiders van het verzet
alleen nog T. Radja Poetéh over. In Februari 1903 hadden
patrouilles onder VASTENOU, DERSJANT en TEN
KLOOSTER 23 zijner volgelingen neergelegd. Ook vanuit
het tijdelijke bivak Toei Peuria werd met succes tegen hem
geageerd. Toen nu tengevolge van deze actie een twintigtal
leden zijner bende in onderwerping kwamen, begreep T.
Radja Poetéh dat een éclatant succes dringend noodig was
om zijn aanzien te herstellen. Door fijn gesponnen list gelukte
het hem, op een oogenblik waarop slechts één brigade
thuis was, op den 25en September 1903 de Eur. sergeant

- 84 -
HEK met 9 marechaussees uit het tijdelijk bivak Keudé
Teunom te lokken. Op eenigen afstand van het bivak werd
het kleine troepje door een 70-tal Atjehers plotseling met
den klewang besprongen, waarbij als eerste slachtoffer de
commandant viel. De Amb. korporaal Sopacua No. 46241
en de Amb. marechaussee Ursepuny No. 34823, de overmacht
niet tellende, gingen onversaagd den vijand te lijf
doch moesten helaas het onderspit delven, niet echter dan
nadat zij hun leven duur hadden verkocht. Nog twee
marechaussees werden neergeslagen, zoodat het groepje was
geslonken tot 4 man, die bovendien reeds allen gewond
waren. Doch, hoe hachelijk de situatie ook was, de dappere
kerels verloren het hoofd niet. Eén hunner, de Amb.
marechaussee Liwowoné No. 49576, nam onmiddellijk het
commando op zich, wist door een kort maar hevig vuur
den aanval tot staan te brengen en ging daarop met de
Inlandsche marechaussees Sono No. 33625 en Amat No. 39148
tot den tegenaanval over. De vijand, door dit stoutmoedig
optreden verrast, nam de wijk, 9 dooden op het gevechtsveld
achterlatende. Slechts 2 karabijnen gingen verloren.
Wij hebben dit voorval uitvoerig geschilderd als een
typisch voorbeeld, één uit de velen, van het schitterende
moreel en de onversaagdheid der marechaussees uit die dagen.
Als antwoord op deze overvalling werd met verdubbelde
kracht de actie tegen T. Radja Poetéh voortgezet. Nadat
zijn benden in October en November ernstige verliezen
hadden geleden legde de le luitenant DERSJANT in den
nacht van 9—10 November 1903 de geheele bende, waaronder
T. Radja Poetéh zelf, neer. Zijn nog resteerende
onderbendehoofden kwamen de daarop volgende maanden
in onderwerping, zoodat in Mei 1904 Teunom van vijandelijke
elementen was gezuiverd.
In 1905 brak opnieuw verzet uit in deze streek. Een
speciale marechausseecolonne onder Geertsema Beckering
wist echter in den loop van 1905 dit verzet geheel te
breken, bij welke actie in totaal niet minder dan 110 ver-

- 85 -
zetslieden werden neergelegd, terwijl een 150-tal „moslemin'
(kwaadwilligen) zich onderwierpen.
In 1906 ondernamen benden uit het Meulabohsche en
Geumpangsche strooptochten in Teunom. De toenmalige
troepencommandant in Tjalang, de kapitein Jhr. BOREEL,
trad hiertegen met kracht en met zooveel succes op, dat in
December 1906 de rust wederom was hersteld.
Ook in de volgende jaren, tot 1913 toe, doken telkens
weer benden op, voornamelijk uit Meulaboh en Geumpang.
Ze werden echter geleidelijk onschadelijk gemaakt, waarbij
o. m. de luitenant der marechaussee SCHMIDT een actieve
rol speelde.
In Januari 1908 werd de 5e divisie marechaussee, die
thans in het Tjalangsche wel kon worden gemist, naar Lhokseumawè
gezonden, om mede te werken aan het breidelen
van het steeds in kracht toenemende verzet aldaar. Sedert
dat tijdstip is deze divisie op de Noordkust gebleven.
In Juli 1908 werd het troepencommando van Poelo
Raja naar Tjalang verplaatst.
Thans is er nog slechts een infanterie - bezetting te
Tjalang en Lam No in de onderafdeeling gelegerd.
Ten einde een indruk te geven van den omvang van
het verzet zij vermeld, dat bij het begin der patrouilleactie
de verzetspartij + 2300 man telde. In de jaren 1900
tot en met 1913 sneuvelden 726 verzetslieden en werden
611 vuurwapens achterhaald.
3. DE AFDEELING PIDIË.
Na de groote Pidië-expeditie in 1898 onder VAN
HEUTSZ was de tegenstand in dit aloude centrum van
verzet wel gebroken doch er zou nog heel wat moeten
worden gestreden alvorens deze streek geheel van vijanden
was gezuiverd en in waarheid gepacificeerd kón worden
genoemd. De uitvoering van dit pacificatie—werk was opgedragen
aan een sterke macht t.w. 2 bataljons Infanterie,

_ 86 ~
de 3e divisie marechaussee en een peloton Cavalerie, waarvan
de marechaussee het meest mobiele element vormde,
meer in het bijzonder bestemd voor het patrouilleeren in
het moeilijk toegankelijke bergland. Deze troepenmacht was
over een aantal bivaks verdeeld: Sigli, Padang Tidji, Didoh,
Beureunoen, Langga en Meureudoe, waarvan het bivak
Langga in Juli 1902 naar Lammeulo werd verplaatst. Daarnaast
werden nog in tal van plaatsen tijdelijke bivaks betrokken.
De patrouille—actie in het Pidiësche droeg een gansch
ander karakter dan de strijd zooals wij die op de Westkust
leerden kennen. De oorzaken hiervan waren vele. In
de eerste plaats het verschil in terreinsgesteldheid tusschen
de betrokken streken: ginds een deels moerassig, zwaar
beboscht, dun bevolkt en achterlijk gebied, hier een rijke
streek, waarvan het in de laagvlakte gelegen gedeelte dicht
was bevolkt, met groote gampongs en uitgestrekte sawahcomplexen
en vrijwel geheel open terrein. Dit laatste lokte
als vanzelf uit tot beschietingen, waarvan dan ook door de
verzetspartij, die ruim voorzien was van vuurwapens en munitie
en zelfs over wapensmederijen en buskruit werkplaatsen
beschikte, een dankbaar gebruik werd gemaakt. Ontelbare
malen werden onze troepen en bivaks hardnekkig door de
benden bekogeld. Daarnaast had de kompenie in het Pidiësche
verschillende objecten die zich prachtig voor de uitvoering
van aanslagen leenden. Daar was vooreerst de
tramlijn ! Honderden malen is de baan door de verzetspartij
gestoord die daarbij vaak geen halve maatregelen nam:
somtijds toch werd de ijzeren baan over kilometers tegelijk
met behulp van hefboomen en karbouwen omvergeworpen.
Ook de treinen moesten het ontgelden; het beschieten en
laten derailleeren van treinen was een zeer geliefde sport
van de benden die daarin al spoedig een groote vaardigheid
verkregen. Herhaaldelijk werden b. v. de laschplaten der
rails losgeschroefd en vervolgens, ter misleiding van de

» 87 ~
machinisten, de koppen der schroefbouten in klei nagebootst.
Ook de telefoonverbindingen, wachthuisjes en bruggen
werden veelvuldig vernield.
In deze aanslagen vond de verzetspartij een zoo ruim
veld van actie, dat zij zich niet op het uitvoeren van klewangaanvallen
behoefde toe te leggen, Overvallingen van onze
troepen van uit hinderlagen kwamen dan ook slechts sporadisch
voor; trouwens het open terrein in de vlakte leende
zich niet daartoe. Daarentegen waren aanslagen op individueele
personen schering en inslag. Ontelbare malen werden
ons goedgezinde hoofden, onze berichtgevers, spionnen en
gidsen, vaak met hun gezinnen, vermoord en hun woningen
in brand gestoken. Ook pas in onderwerping gekomen verzetslieden
werden, uit vrees voor verraad, herhaaldelijk door
hun vroegere bendegenooten afgemaakt.
Verder was Pidië het land van de aanslagen op dienaren
der kompenie, de z.g. Europeaanmoorden, die tot op
den huidigen tijd toe in deze afdeeling hebben plaats
gevonden. Dit vond zijn oorzaak voornamelijk in het godsdienstig
fanatisme der bevolking van dit gebied. Van
oudsher was Pidië het centrum van het geloof; hier waren
de beroemdste godsdienstscholen gevestigd en trof men
de befaamdste godgeleerden aan, waarvan er enkele zich
zelfs zulk een naam hadden verworven, dat zij bij hun leven
reeds „kramat" waren. De vele oelama's predikten onophoudelijk
den „prang sabi", den heiligen oorlog en spiegelden
de strijders voor het geloof, de „ware Moslemin'\ de schoonste
belooningen hiernamaals voor als zij in den strijd tegen de
kaphé's vielen of zelfs maar dienaren der kompenie vermoordden.
Zij zouden dan als „sjahid", geloofsgetuige, het
Paradijs ingaan. De invloed der geestelijke leiders was in
dit gebied dan ook zeer groot. Zij stonden zeer in aanzien,
soms zelfs in reuk van heiligheid en waren in de oogen
der bevolking met wonderbare krachten, waaronder natuurlijk
de gave van onkwetsbaarheid, begiftigd. Voor zoover
zij zelf niet direkt aan de actie deelnamen, zweepten zij de

~ 88 ~
bevolking op en wisten daardoor steeds opnieuw menschen,
v.n.1. jonge, fanatieke en avontuurlijke gamponglieden naar
de verzetspartij te doen overloopen. Hun invloed in deze
richting blijkt wel uit de navolgende cijfers. In het begin
van 1902 was de sterkte der verzetspartij in Pidië op 2 a
3000 strijders te taxeeren. Hoewel nu in de jaren 1902 —
1905 + 4000 verzetslieden in dit gebied sneuvelden,
bedroeg het aantal bendeleden medio 1905 toch nog zeker
2000 man. Wel een bewijs dat de oeloema's met hun
opruiende redevoeringen succes hadden.
Voorts gaven de geestelijken djimats en heilige spreuken
uit den Koran uit, inden den „boeloeng sabi", de bijdrage
voor den strijd tegen de ongeloovigen en hielden aldus de
krijgskas gevuld. Hieruit werden wapens en munitie bekostigd
en de benden onderhouden. Zoo speelden de teungkoe's
bij het verzet een uiterst gewichtige rol en het was dus
van het grootste belang hen onschadelijk te maken.
De zeer volkrijke gampongs stelden de verzetspartij in
staat een tactiek in te voeren die ons den grootsten last
bezorgde. Na een aanslag gepleegd te hebben losten de
benden zich n.1. op en hielden zich als vreedzame lieden
in hun gampongs schuil tot tijd en wijle een nieuwe actie
op het programma stond. Daar zij veelal door roof zich
in het bezit van gampongpassen hadden gesteld was het
uiterst moeilijk hen hier te achterhalen. Als tegenmiddel liet
de troepencommandant in Pidië, de majoor v.d. MAATEN,
op groote schaal gampongcomplexen in den nacht omsingelen
en bij het aanbreken van den dag methodisch
doorzoeken. Als regel werd daarbij de infanterie voor de
afsluiting, de marechaussee voor het doorzoeken gebruikt.
Dit doorzoeken was een uiterst moeilijk werkje, want de
verzetslieden waren kunstenaars in het uitzoeken van plekjes
om zich te verstoppen. In hooge boomen, struiken, bamboestoelen,
putten, loengs (goten), onder dorre bladeren of
matten wisten zij zich zóó prachtig te verbergen dat het een

- 89 -
toer was om hen te ontdekken. Zelfs ondergrondsche
schuilplaatsen in de gampong vonden toepassing. Niet
zelden duurde dan ook het doorzoeken van één gampongcomplex
een geheelen dag.
Bij den aanvang der patrouille-actie trad de verzetspartij
nog wel eens in stellingen op. Zoo b.v. in Juli 1900 bij den
Glé Poen tong en bij Hot, in 1901 in de Pa ja Reubèë nabij
Padang Tidji, tegen welke laatste stelling wij op den 3en Maart
1901 — zelfs het hoofd stootten. 8 Maart d.a.v. werd de
aanval, nadat de artillerie was aangekomen, herhaald en
ditmaal met succes bekroond. Aan deze laatste actie namen
5 brigades marechaussee onder den kapitein LA GORDT
DILLIE en twee brigades onder den luitenant AUKES deel.
Daarna vermeed de verzetspartij den strijd in stellingen.
Het voornaamste bendehoofd dat bij den aanvang der
eigenlijke patrouille-actie tegen ons in het veld stond, met
uitzondering natuurlijk van den Pretendent - Sultan en
Panglima Polim, wier geschiedenis reeds vroeger werd verhaald,
was T. BÉN PEUKAN. Zoon van het vroegere hoofd
van Meureudoe en vermaagschapt aan de aanzienlijkste
Atjehsche geslachten, had hij grooten invloed en stond hij
in hoog aanzien. In vroegere jaren stond hij met de kompenie
op goeden voet doch liep later, omdat zijn eerzucht niet
voldoende werd bevredigd, naar de verzetspartij over. Hij
stelde zich aan het hoofd der partijgangers uit Meureudoe
en West-Samalanga.
Verdere belangrijke verzetshoofden waren Nja Moeda,
Pang Andah en Tng. di Tjot Tjitjiêm, laatstgenoemde bevelhebber
van de strijdkrachten der Tiro - teungkoe's, waarover
later meer. Elk dezer bendehoofden kon 3 a 400 man
in het veld brengen. Daarnaast traden nog een aantal kleinere
benden zelfstandig op; af en toe vereenigden deze zich
echter met de hoofdverzetsleiders.
Bij de groote tochten in de eerste jaren der 20ste eeuw
ter achtervolging van den Pretendent Sultan en Panglima
Polim kregen de daarvoor aangewezen colonnes herhaaldelijk

- 90 -
aanraking met de Pidiësche benden. Zoo b. v. de colonne
VAN DAALEN in April 1902 in het Zuid - Meureudoesche
met de bende van T. Bén Peukan waarbij dit verzetshoofd
zelf gewond werd en 7 dooden in onze handen moest laten.
Nadat hij nog eens ternauwernood den dans was ontsprongen,
bij welke gelegenheid hij o. m. twee zijner panglima's
verloor, vond T. Bén het in Augustus 1902 geraden
naar Samalanga uit te wijken. In dezelfde maand echter nam
hij wraak; een marechaussee-brigade onder een Europeesch
sergeant, speciaal uitgezonden om zijn verblijfplaats uit te
vorschen, viel in een hinderlaag van ± 100 Atjehers, volgelingen
van T. Bén Peukan. Wel bleef de brigade meester
van het terrein en legde zij 17 aanvallers neer, doch ten
koste van 9 gesneuvelden, 13 gewonden en 9 karabijnen.
Een scherpe achtervolging door den kapitein der marechaussee
LA GORDT DILLIÉ en de luitenants DARLANG en
de VAIJNES VAN BRAKELL BU.YS berokkende zijn benden
in de tweede helft van 1902 en begin 1903 zoovele verliezen,
dat T. Bén naar de Tiro streek — Lam meulo — uitweek.
Ook hierheen achtervolgd door de marechaussee had kort
daarna een treffen plaats, waarbij een brigade onder den
luitenant de Vaynes van Brakell Buys bijna in de
pan gehakt werd ; slechts het beleidvol en onverschrokken
optreden van den commandant en eenige dapperen redde
de situatie. Hierna trok T. Bén Peukan weer naar het
grensgebied Meureudoe — Samalanga.
In April 1903 sloot Nja Moeda, een stoutmoedig avonturier
uit de heffe des volks voortgekomen, zich met
zijn bende bij T. Bén Peukan aan. Tot [nu toe had dit
bendehoofd zich onledig gehouden met trambaan-en telefoonvernielingen,
bivakbeschietingen, het vermoorden van
onze spionnen, het verbranden van keude's en meer van
dergelijk „kleingoed". Veel genoegen beleefde hij niet van
de aansluiting want reeds in juli 1903 werd zijn bende door
een brigade marechaussee verrast, wat hem op 17 dooden
en het verlies van een groot aantal wapens kwam te staan.

— 91 ~
De beide verzetsleiders werden in Zuid Meureudoe
niet met rust gelaten. Voortdurend door de marechaussee
opgejaagd trokken zij zich in het hooggebergte terug, alleen
dan naar de vlakte afdalende als zij den tijd gekomen
achtten om een slag te slaan. Op den 5en September
hadden zij daarbij succes en wisten zij een patrouille van
2 brigades marechaussee en een groep infanterie in een
hinderlaag te laten loopen. Hierbij sneuvelden de commandant,
de kapitein v. d. HOEVE, een Europeesch sergeant
en 1 Inlandsen marechaussee, terwijl niet minder dan 22
minderen gewond werden. De aanval werd ten slotte door
de overblijvenden onder den luitenant BODE afgeslagen ;
12 dooden bleven in onze handen. Maar de beide bendeleiders
hadden zich gewroken 1
Thans werd de luitenant RIJNEN met 2 brigades
marechaussee er op af gezonden. Door krachtig en beleidvol
ageeren wist hij in November en December 1903 18
volgelingen van T. Bén Peukan, waaronder zijn voornaamste
bendehoofd en 3 panglima's neer te leggen en vele wapens
en preciosa buit te maken. Deze successen en enkele
kleinere voordeelen door de luitenants v. d. VLERK, v. d.
ZEE en HOOGERS behaald brachten ruim 200 volgelingen
van T. Bén Peukan, waaronder eenige belangrijke hoofden,
in onderwerping. Deze sloot zich daarop nog nauwer bij
Nja Moeda en bij Tng. di Tjot Tjitjiëm aan. Duchtig
nagezeten door patrouilles onder de kapiteins COLIJN en
STOOP, den luitenant DARLANG en den Europeeschen
sergeant BOOGH, welke laatste op den 25en Januari 1904 9
zijner volgelingen wist neer te leggen, kwam T. Bén Peukan
eindelijk op den len Februari 1904 in onderwerping.
Deze gebeurtenis was van grooten invloed. Vele hoofden
met een groot aantal volgelingen meldden zich en tal
van wapens werden ingeleverd.
Nja Moeda keerde daarop weer tot zijn oude geliefde
bezigheden: beschietingen, vernielingen, brandstichting en
moord terug. Zoo beschoot hij o.m. herhaaldelijk het bivak

~ 92 -
te Sigli van uit prauwen op zee. Verder wist hij niet alleen
een trein bij Gloempang Minjeu' te laten derailleeren doch
ook den extra trein, van Sigli uitgezonden om de reizigers
over te nemen, te doen ontsporen! Voortdurend werd de lijst
zijner euveldaden langer doch het gelukte niet hem aan het
kleed te komen. Eindelijk, in April 1905, werd weer aanraking
met zijn bende verkregen. Tot tweemaal toe slaagde de luitenant
VISSER er in haar verliezen toe te brengen. Op den
30en April 1905 in gevecht gekomen met een patrouille
onder den luitenant BENNEWITZ, liep Nja Moeda bij het
uitwijken daarvoor in een door den luitenant LANDZAAT
gelegden hinderlaag en werd neergelegd.
Inmiddels was het aan den voortvarenden luitenant der
marechaussee V. GESSELER VERSCHUIR, gelukt het
beruchte bendehoofd Pang Andah, eveneens een meester
in trambaan-aanslagen, in het Laweungsche neer te leggen,
na een met veel beleid en energie, gevoerde actie, terwijl
een poging om Toeankoe Noerradén, de eenig overgebleven
vertegenwoordiger van het Sultansgeslacht bij de
verzetspartij, in November 1904 op te lichten aan den
luitenant der marechaussee BURGER het leven kostte.
Eenige maanden later werd dit verzetshoofd door den
luitenant Jhr. BOREEL gevangen genomen. Hiermede waren
de voornaamste wereldlijke verzetsleiders in het eigenlijke
Pidië onschadelijk gemaakt al bleven er nog genoeg geduchte
bendeleiders van den 2en rang over.
Wij moeten ons thans een oogenblik bezighouden met
de geestelijke hoofden van verzet. Zooals reeds werd
uiteengezet hadden de teungkoe's een zeer grooten invloed
op de verzetspartij doch namen zij meestentijds niet direkt
aan den strijd deel. Onder deze categorie zijn vooral te
vermelden Tng. di Tjot Plieëng, van wien de eigenlijke
leiding van het verzet uitging en wiens aanzien en gezag
zelfs nog belangrijk hooger werden aangeslagen dan die van de

- 93 -
latere Tiro-teungkoe's voorts Tng. di Aloeë Ketapang en
Tng. di Reubèë. Deze oelama's werden naarstig door
onze troepen gezocht. Beide eerstgenoemden werden medio
1905 neergelegd; Tng. di Reubèë werd eind 1909 gevangen
genomen. Met het onschadelijk maken dezer gevaarlijke
leiders was de pacificatie van Pidië een belangrijke schrede
vooruit gebracht.
Een geheel andere figuur was Teungkoe di Tjot Tjitjiëm,
de opperbevelhebber van de door de Tiro-teungkoe's
aangeworven en onderhouden strijdkrachten. En welk een
opperbevelhebber! Hij schoeide zijn goed van vuurwapens
voorziene, soms meer dan 400 man sterke benden geheel
op militaire leest, waarbij hij vooral van de marechaussee,
de meest geduchte tegenstandster van de verzetspartij, het
kunstje afkeek. Hij kleedde zijn volgelingen in een soort
zwarte uniform, waarbij pinangscheeden de witte slobkousen
moesten voorstellen, en deelde ze in brigades in. Marschorde
en marschdiscipline werden zorgvuldig gehandhaafd. Fluitsignalen
kenden zijn „troepen" evengoed als de marechaussee ;
zelfs hoornsignalen vonden toepassing, doordat dë Teungkoe
als hoornblazer kon beschikken over een deserteur. Deze
vriend stuurde in den aanvang soms de bewegingen onzer
colonnes met zijn signalen in de war!
Van eenigen afstand bezien vertoonden de regelmatig
marcheerende, in uniform gekleede benden van Tng. di Tjot
Tjitjiëm zooveel overeenkomst met een militaire colonne, dat
vergissingen niet uitbleven. Zoo b. v. hield medio April 1902
bij Poelo Seupéng (Zuid Pidië) een militaire patrouille, een
colonne van dezen bendeleider op eenigen afstand ontwarende,
haar voor eigen partij. Gelukkig werd de vergissing
door een toeval bijtijds ontdekt en konden in het daarop
volgende gevecht 43 bendeleden worden neergelegd. Onzerzijds
werden de luitenant DERSJANT en 7 minderen gewond.
Na deze onfortuinlijke ontmoeting wijzigde Tng. di Tjot
Tjitjiëm zijn tactiek en zocht in den vervolge zijn heil meer

- 94 -
in het optreden met kleine benden, beschietingen op grooten
afstand, trambaan- en telefoonvernielingen, enz.
In December 1902 gelukte het den kapitein der marechaussee
SGHNEIDER zijn bende een [verlies van 19 dooden
toe te brengen, bij welk wapenfeit de patrouillecommandant
zelf gewond raakte. In Januari 1903 sneuvelden wederom 19
bendeleden van den Teungkoe. In Maart 1903 boekte de
luitenant WATRIN een nog grooter succes; niet minder
dan 26 volgelingen van den Oelama wist deze officier neer
te leggen in de Keumala - streek. (Zuid Pidië). Ook in de
daarop volgende maanden van dit jaar ging het den Teungkoe
met voor den wind; het waren vooral de patrouillecommandanten
der marechaussee DARLANG, WATRIN, VAN
GESSELER VERSCHUIR en VOGEL, die er in slaagden
zijn benden gevoelige klappen toe te brengen. De luitenant
VERSCHUIR wist daarbij bovendien de langgezochte groote
wapen - en buskruitwerkplaats van de bende op te sporen
en te vernietigen. Het verzetshoofd zelf bleef echter buiten
schot.
In 1904 werd de achtervolging naarstig voortgezet, waarbij
v.n.1. de kapitein TOLHUYS, de luitenant VERSCHUIR en
de Europeesche sergeant van DORSTEN successen wisten
te behalen. Onder den indruk dezer verliezen ging de verzetspartij
er meer en meer toe over onze patrouilles van
grooten afstand te beschieten om dan snel de wijk te nemen
voor wij haar aan het kleed konden komen, een strijdwijze,
die zeer afmattend werkte op onze troepen. Toch gelukte
het in 1905 de benden nog flinke klappen te bezorgen,
waarbij o.a. de sergeant HEYBROEK zich onderscheidde.
Eindelijk, in Maart 1906, was de beurt aan Tng. di Tjot
Tjitjiëm zelf gekomen. Op den 29en van die maand gelukte
het aan den Europeeschen sergeant GOTZ na zeer beleidvolle
actie het verzetshoofd met 11 volgelingen neer te leggen.
De „opvolger" van Tng. di Tjot Tjitjiëm was Tng. Lejman''.
Onder zijn opperleiding had op den 20en Juni 1907 de
beruchte overval plaats op het marschbivak te Keumala,

95 -
waartoe verschillende benden waren samengetrokken. Bij
deze gelegenheid hield de in het marschbivak voor den
nacht ondergebrachte infanteriegroep onder den Europeeschen
sergeant GERLA tegen een 10-voudige overmacht moedig
stand en wist, zij het ten koste van 2 gesneuvelden en 8
gewonden, het bivak Lammeulo te bereiken na den vijand
een verlies van 19 man te hebben bezorgd.
Tng. Lejman werd 15 April 1908 met 33 volgelingen
door een marechaussee patrouille onder den luitenant JENAE
neergelegd, f')
Zijn opvolger was Tng. Aron van Keumala, een ondernemend,
fanatiek en stoutmoedig leider, die in het bijzonder
het Keumala-gebied onveilig maakte. On tegen dit hoofd met
kracht te kunnen optreden werd begin 1909 de infanteriebezetting
te Lammeulo vervangen door 8 brigades marechaussee
van de 4e divisie onder den divisie-commandant.
Deze maatregel werd al spoedig met succes bekroond want
reeds op den 30en Januari slaagde de luitenant JENAE er
op handige wijze in de bende van dezen oelama verliezen
toe te brengen terwijl in de daarop volgende maand twee
zijner brigadecommandanten, de Europeesche sergeanten
KAZEN en ROMIJN, eveneens verscheidene bendeleden
wisten neer te leggen. Later was het vooral de commandant
te Lammeulo, kapitein JHR. BOREEL, die de bende met
goed gevolg achter de hielen zat.
In den nacht van 7/8 December 1909 gaf Tng. Aron
zoowel van zijn groote vindingrijkheid als van zijn overmoed
en gevoel voor humor blijk. Hij kleedde n.1. een aantal
zijner volgelingen als militairen en verscheen daarmede
onverwachts op de keudé te Garot, alwaar de bende, Jvoorgevende
een militaire patrouille van Padang Tidji te zijn,
toegang eischte. Vervolgens werden 8 Beaumontgeweren
van de bewakers, onderhoorigen van den Imeum van Garot,
in beslag genomen, onder voorwendsel dat het den troepen-
(')• Zie voor dit fraaie wapenfeit No. 14 van den tweeden bundel
van de „Patrouilletochten in Atjeh en Onderhoorigheden".

- 96 -
commandant ter oore was gekomen, dar de Imeum we!
deed alsof hi| de kompenie goed gezind was, doch dar hij
in het geheim met de verzetspartij heulde. De Imeum van
Garot, bemerkende hoe de vork in den steel zat, wilde tegen
de gewaande soldaten optreden, doch werd daarbij zwaar
gewond, waarna de bende onverwijld met de buitgemaakte
geweren aftrok.
Dit stoute stukje werd echter reeds den volgenden dag
gestraft door den kapitein BOREEL, die twee der bendeleden
neerlegde en er twee gevangen nam. Ook de Europeesche
sergeant GELL en de luitenant HOGERVORST
wisten de bende verliezen toe te brengen ; laatstgenoemde
ontdekte daarbij in een gampong, die hij doorzocht, een
ondergrondsche schuilplaats waarin eenige verzetslieden den
dood vonden.
Eind 1910 kreeg een marechaussee-patrouille onderden
luitenant der Artillerie SCHUURSMA weer aanraking met
de bende, die ook bij deze ontmoeting een veer moest
laten.
Nadat nog de Europeeseh sergeant KAZEN een succes
had weten te behalen, gelukte het ten laatste aan den
kapitein VAN GHEEL G1LDEMEESTER, toenmaals bivakcommandant
te Lammeulo, in den nacht van 30/31 October
1911 de bende van Tng. Aron op behendige wijze in te
sluiten en daarna het hoofd met

- 97 -
werden slechts nu en dan bezocht door colonnes en
patrouilles uit SeulimeunTfle divisie marechaussee), Padang
Tidji en het Pidiësche. Dientengevolge was dit gebied een
welkom toevluchtsoord voor verzetshoofden, die zich aan
de scherpe achtervolging in andere streken tijdelijk wilden
onttrekken. Het aantal bendeleiders met hun volgelingen
was hier dan ook vaak zeer groot.
Doch niet alleen waren het wereldlijke bendehoofden,
tegen wie moest worden opgetreden, ook geestelijke leiders
moesten worden bestreden. Dit gebied was n.1. de zetel
van het befaamde, onverzoenlijke Tiro-geslacht. Het hoofd
dezer familie, de zeer invloedrijke, zeer fanatieke en bekwame
Teungkoe di Tiro Tjhèh Saman, had zich in 1884 tot leider
van het verzet in Groot Atjeh opgewerkt en daarna zijn
positie tegenover de adathoofden door een aanstellingsacte
van den Pretendent-Sultan weten te doen bevestigen. Na
zijn dood in 1890 traden zijn zonen in het voetspoor huns
vaders totdat een hunner, Tng. Ma' Amin, in 1896 bij Anak
Galong sneuvelde. Daarna onthielden de overigen zich van
het daadwerkelijk deelnemen aan het verzet met uitzondering
van Tng. di Boekit, die eenige malen als bendehoofd optrad.
Toch was hun invloed uit den aard der zaak zeer groot en
was het dringend noodzakelijk deze achter de schermen
optredende, de verzetspartij opstookende geestelijke drijvers,
onschadelijk te maken.
Van Juli —September 1902 werd Tangsé ten behoeve
van de registratie der bevolking tijdelijk door eenige brigades
marechaussee bezet terwijl een aanvang werd gemaakt met
het aanleggen van een grooten weg van Lammeulo naar
• Tangsé. In het volgende jaar ageerden de patrouillecommandanten
WATRIN, BOREEL, VAN DER MA ATEN en
DARLANG in de Tangsé-vallei en het Geumpangsche,
waar zij de verzetspartij zware klappen toebrachten. Hierdoor
verbeterde de toestand in het landschap Tangsé snel;
alle bendehoofden op één na en + 200 volgelingen kwamen
. in onderwerping.

- 98 -
Op den 6en Februari 1904 werd Tangsé blijvend bezet,
aanvankelijk door 2 secties infanterie. Korten tijd daarna ging
wederom de luitenant DARLANG naar het Geumpangsche op
stap. Bij deze patrouille overviel hij in den vroegen morgen
van den 6en April 1904 met 2 brigades marechaussee de
schuilplaats van een berucht bendehoofd, T. Brahim Mon
Tasië. Nadat de afsluitingsgroep op haar plaats was gekomen
ging Darlang tot den aanval over, doch, wetende
dat er vrouwen en kinderen in de hutten aanwezig waren,
liep hij zelf ongewapend vooruit om te trachten het bendehoofd
door overreding tot overgave te bewegen. Dit stoutmoedige
optreden werd beantwoord met revolverschoten
en een klewangaanval van de bende op dezen officier. Dank
zij het voortvarend en moedig gedrag van den Europeeschen
sergeant VAN DORSTEN, die onmiddellijk, gevolgd door
zijn mannen, te hulp snelde, werd het leven van den
patrouillecommandant gered en T. Brahim met 7 zijner volgelingen
neergelegd. Dit voorval legt getuigenis af, zoowel van
den grooten persoonlijken moed van Darlang als van de
angstvalligheid, waarmede bij de actie werd getracht vrouwen
en kinderen te sparen, Het lijdt dan ook geen twijfel
dat in de overgroote meerderheid der gevallen, waarbij
tijdens de patrouille-actie op Atjeh vrouwen of kinderen
werden gewond of gedood, de marechaussee niet den
minsten blaam treft.
Bij deze gelegenheid sneuvelde ook T. Imeum Ripin,
een der drie groote bendeleiders uit het Tjalangsche, die
in 1903 van daar was uitgeweken en zich tijdelijk bij T.
Brahim Mon Tasië had aangesloten.
Ook in de resteerende maanden van het jaar 1904 wist
Darlang vele succesen in het Geumpangsche te boeken.
Medio 1905 liepen in de Tangsé-vallei verschillende
hoofden, hoofdzakelijk onder invloed der oelama's, weer
naar de verzetspartij over, zoodat het verzet hier en in het
Geumpangsche krachtig opleefde. De Infanterie-bezetting
te Tangsé werd daarop door 3 brigades marechausee onder

~ 99 -
den luitenant LANDZAAT vervangen. Deze maatregel bleef
niet zonder gunstige uitwerking: in de tweede helft van
1905 en begin 1906 werden vele verzetslieden neergelegd
of gearresteerd. Toch werd hierdoor het verzet niet gebroken.
Om dit te bereiken werd een groote actie op touw
gezet; troepen, hoofdzakelijk marechaussee van verschillende
bivaks: Sigli, Tangsé, Babah Kr. Manggi (Meulaboh) en
Ka. Bhèë kregen opdracht om concentrisch op de Geumpang-vallei
aan te rukken en deze op 9 Mei 1906 binnen
te vallen. Het geheel stond onder de leiding van den
Luitenant Kolonel VAN BAAR VAN SLANGENBURGH.
De uitslag beantwoordde niet geheel aan de hooggespannen
verwachtingen: slechts 25 verzetslieden konden worden
neergelegd.
In Januari 1907 werden de 3 brigades marechaussee van
Tangsé naar Geumpang verplaatst en vervangen door infanterie.
Later werd in Tangsé wederom marechaussee gelegerd
en tot op den huidigen dag zijn Tangsé en Geumpang
marechaussee-posten gebleven.
Hoewel in 1908 en 1909 de actie in dit gebied scherp
werd voortgezet — hierbij onderscheidde zich o.m. de Europeesche
sergeant VON GILSA — zag het er eind 1909 nog
steeds niet rooskleurig uit in deze streken. Verschillende
bendehoofden stonden nog tegen ons in het veld en bleven
onvindbaar, de Tiro-teungkoe's onder aanvoering van Tng.
Majet Tjhi' Tiro en Tng. di Boekit, waren nog steeds op
vrije voeten. Om hieraan een einde te maken werden
mobiele colonnes met groote bewegingsvrijheid er op af
gezonden.
Zoo kwam 21 December 1909 een colonne onder den
befaamden speurder, den len luitenant der marechaussee
SCHMIDT, sterk 2 brigades marechaussee in de Tangsé
vallei aan. Zij zou er tot eind 1912 blijven. De actie dezer
colonne, in de extra bijlage van het I.M.T. No. 30 uitvoerig
beschreven, vormt een der fraaiste voorbeelden van een
marechaussee-optreden in de latere jaren. Handig werken

- 100 -
met spionnen, zorgvuldig en behoedzaam uithooren der
bevolking, taai volhouden, ook bij tegenslagen, fraai spoorzoeken,
scherp opmerken, spitsvondig conclusies trekken,
juist combineeren en stoutmoedig erop in gaan als daarvoor
de tijd gekomen was, vormen de kenmerken dezer voorbeeldige
actie. Succes bleef dan ook niet uit: in Mei 1910
werd Tng. di Boekit, in September van hetzelfde jaar Tng.
Majet Tjhi' Tiro neergelegd, terwijl mede in Mei, September,
October en November 1911 aan de verzetspartij gevoelige
verliezen werden toegebracht. Ten slotte werd in December
van dat jaar Tng. Tjhi' Ma 'At, de laatste rechtstreeksche afstammeling
van het geslacht der onverzoenlijke Tiro-teungkoe's,
neergelegd.
Een groot aandeel in het succes hadden de uitmuntende
patrouillecommandant, de Europeesche sergeant VON GILSA
en de Amb. marechaussee NUSSY, even schitterend spoorzoeker
als dappere vechtersbaas.
De verzetspartij, die ongeacht deze verliezen den strijd
hardnekkig bleef volhouden, trad nu zoo voorzichtig op en
was langzamerhand zoo ingeschoten geraakt op de methode
van den luitenant SCHMIDT, dat in 1912 geen groote
successen meer konden worden geboekt. Toen deze officier
eind 1912 met buitenlandsch verlof ging, gooide de toenmalige
bivakcommandant te Tangsé, de 1 e luitenant der marechaussee
LE MAIRE het dan ook over een anderen boeg. En met
succes; reeds in den nacht van 20/21 Februari 1913 mocht
hij het genoegen smaken het belangrijkste overgebleven
bendehoofd te arresteeren, waarop de meeste verzetslieden
den strijd opgaven en in onderwerping kwamen.
In Geumpang, waarheen een aantal partijgangers waren
uitgeweken, hield de le luitenant der marechaussee VAN
ARKEL, bivakcommandant te Geumpang, grondig opruiming.
In 1913, het laatst in September van dit jaar, wist deze officier
verschillende bendeleden neer te leggen waarop bijna
alle verzetslieden het hoofd in den schoot legden. Het
verzet was ook hier geëindigd.

* 101 -
Thans is nog steeds de 4e divisie marechaussee in het
Zuid Pidiësche gelegerd, de staf en 6 brigades te Lammeulo,
3 brigades te Tangsé en 3 te Geumpang. De divisiecommandant
oefent tevens het civiel gezag in dit gebied uit;
de bivakcommandant te Geumpang treedt op als schakelofficier.
De verschillende aanslagen der latere jaren, na 1913,
toonen duidelijk de noodzakelijkheid aan om deze streken
met hun fanatieke bevolking vooralsnog in den vasten greep
der marechausseebrigades te houden.
4. DE AFDEELING NOORDKUST
VAN ATJEH.
Het groote complex staatjes en landschappen, waarvan
de voornaamste zijn : Lhokseumawe, Samalanga, Peusangan,
en Geudong (Pasé), thans met Lhoksoekon vereenigd tot
de Afdeeling Noordkust van Atjeh, vormde reeds vanaf
de eerste jaren van den Atjeh-oorlog een lastig gebied, dat
ons veel werk bezorgde. Verschillende tuchtigingen en
expeditiën waren dan ook noodig om de weerspannige
hoofden in deze streken tot rede te brengen. Doch, met
hoe goeden uitslag ook bekroond, geen dezer dwangmaatregelen
vermocht een blijvende uitwerking tot stand te
brengen. Ook bij de laatste excursiën : de Peusangan-,
Pasé-en Samalanga expeditiën in het tijdvak 1898-1901
onder van Heutsz, werden wel flinke klappen uitgedeeld,
doch de algeheele onderwerping der betrokken gebieden
werd niet bereikt. Bij den aanvang der patrouille-actie telde
dan ook de verzetspartij nog wel een 15 a 16000 leden,
zoodat het te voorzien was dat er nog heel wat strijd zou
moeten worden gevoerd alvorens dit gebied als volledig
gepacificeerd zou kunnen worden aangemerkt.
Het optreden der verzetspartij op de Noordkust vertoonde
veel overeenkomst met de actie der benden in Pidië.
Ook hier trambaan- en telefoonvernielingen, verbranden van

- 102 •*
wachthuizen, bruggen en keudé's, bivakbeschietingen, terrorisatie
van de bevolking, het vermoorden op groote schaal
van onze spionnen of gidsen en ons goedgezinde hoofden
e. d. m. Echter kwamen hier, in tegenstelling met Pidië,
klewangaanvallen veelvuldig voor, voornamelijk in Samalanga
en het Lhokseumawesche, hetgeen in hoofdzaak is toe te
schrijven aan de meerdere bedektheid van het terrein in
deze contreien en aan de aanwezigheid van uitgestrekte
moerassen en bako-bako bosschen. Eigenaardig was het
dat ze hier, in afwijking van hetgeen de Westkust te zien
had gegeven, herhaaldelijk zonder eenige inleiding, hetzij
met vuur, lansworpen of een schijnaanval, werden uitgevoerd.
Het fanatisme en de doodsverachting, door de kwaadwilligen
aan den dag gelegd, waren echter niet minder groot dan
elders, zoodat ook op de Noordkust klewangaanvallen uiterst
gevaarlijk waren.
De ladangs en schuilplaatsen der benden moesten niet
alleen in het gebergte maar vooral in de paja's en vloedbosschen
worden gezocht, waarvoor de verzetspartij tot het laatst toe
een groote voorkeur aan den dag legde, voornamelijk, omdat
ze daar dichter bij de gampongs kon blijven.
Evenals in Pidië had ook in dit gebied de geestelijke
partij een zser grooten invloed en waren de Oelama's de
ziel van het verzet. In Samalanga waren het de Tiroteungkoe's
— zie Pidië — die den toon aangaven. Het
Peusangansche was het actieterrein der Oelama's van de
school Awé Geutah, geestverwanten van Tng. Tjhi' di Tiro,
der grooten leider van den Atjeh — oorlog in 1884 en volgende
jaren. In het Lhokseumawésche en de Pasestreek hadden
twee zéér beruchte leiders: Tng. di Mata Ië alias di Paja
Bakong en Tng. di Barat het heft in handen. Zij ageerden
echter nimmer zelf in deze streken. Wij zullen ze later, bij
de bespreking van de actie in Lhoksoekon en in de Gajolanden
weer terugzien.
Ook hier lieten de geestelijke leiders van het verzet
zich over het algemeen met den eigenlijken strijd niet in.

~ 103 ~
'Zoo zag het gebied er uit, dat in de jaren 1902 — 1913
het tooneel zou zijn van feilen strijd, een strijd, waarin ook
hier de marechaussee een belangrijke rol zou spelen. Een
kort overzicht van het aandeel van het korps in de pacificatie
dezer streken moge aan de bespreking der voornaamste
gebeurtenissen voorafgaan.
Na de Samalanga expeditie, waarbij de 2e divisie
marechaussee zich onderscheidde, was op de Noordkust,
behalve een infanteriemacht, ook deze divisie achtergebleven,
verdeeld over Samalanga en Peusangan. Naast deze vaste
bezetting ageerden voorts in deze streken in de jaren 1901 —
1903 de verschillende vliegende colonnes, hoofdzakelijk ter
opsporing van den Pretendent-Sultan en Panglima Polim,
die reeds vroeger werden gememoreerd. Toen, tengevolge
van deze actie, eind 1903 de toestand op de Noordkust
belangrijk was verbeterd en een krachtig optreden in Meulaboh
noodzakelijk bleek, werd in Januari 1904 de 2e divisie
daarheen overgebracht en ageerden daarna in het gebied
Samalanga — Peusangan — Lhokseumawe nog slechts af en
toe brigades der le, 3e of 4e divisie, hetzij in mobiele colonnes,
hetzij vanuit tijdelijk betrokken bivaks. In deze periode
kwam dus de actie der marechaussee op de Noordkust min
of meer op het tweede plan. Doch toen in de jaren 1906 -
1908 'het verzet hier wederom krachtig opleefde, v. n. 1.
tengevolge van het ontijdig terugzenden van een bataljon
infanterie naar Java, (') werd in Januari 1908 de 5e divisie
onder den kapitein GEERTSEMA BECKERING van Tjalang
naar het Lhokseumawesche verplaatst. Mede tengevolge
van de actie dezer divisie, naast de doeltreffende maatregelen
van den in Juni 1908 als Gouverneur van Atjeh opgetreden
Luit. Kolonel SWART, werd daarna in betrekkelijk korten
tijd het verzet in de Noordelijke landschappen volledig de
kop ingedrukt.
(') Wellicht heeft ook de uitslag van den Russisch-Japanschen
oorlog in dezen invloed uitgeoefend.

~ 104 -
Sedert is de 5e divisie op de Noordkust gebleven ; zij
is thans gelegerd in Lhoksoekon (Staf en 5 brigades) mee
een detachement te Paja Bakong van 4 en een te Panton
Laboe van 3 brigades.
Thans de voornaamste gebeurtenissen tijdens de pacificatie
der Noordkust-landschappen.
Bij den aanvang van het tijdperk der patrouille-actie
ageerden in het Samalanga — Peusangan — Lhokseumawe
complex de Pretendent-Sultan en Panglima Polim met hun
zeer grooten aanhang, waarbij zich ook de Oeléëbalang van
Geudong : T. Lotan en zijn broeder T. Radja Meukoeta,
alsmede T. Radja Lhó', oudste zoon van den vorigen Maharadja
van Lhokseumawe, hadden aangesloten. Uit den aard der
zaak was in de eerste jaren alle inspanning er op gericht
om deze hoofdfiguren der verzetspartij onschadelijk te maken.
Vele, waaronder de beroemdste, marechaussee-aanvoerders :
COLIJN, CHRISTOFFEL, WEBB, VASTENOU, SCHEE­
PENS, WATRIN, VAN DER MA ATEN, BREWER, VELT-
MAN, GEERTSEMA BECKERING, DINGER, AUKES e.a.
namen aan deze actie deel, brachten de tegenpartij zware
verliezen toe en wisten tenslotte den Pretendent-Sultan en
Panglima Polim tot onderwerping te dwingen — zie het
hoofdstuk ,,De groote tochten" —.
De felle achtervolging door de colonnes onder de
bovenvermelde marechaussee-officieren en door de troepen
der vaste bezetting, waarbij honderden verzetslieden onschadelijk
werden gemaakt, bracht een aanzienlijke verbetering
in den toestand. Reeds vóór de onderwerping van Panglima
Polim keerden meer dan 1000 uitgewekenen naar hun
gampongs terug. Toen nu ten laatste ook deze hoofdleider
in onderwerping kwam, gaven de bovenvermelde Geudongsche
hoofden eenige dagen later eveneens den strijd op en
onderwierpen zich. Deze gebeurtenissen waren van verstrekkenden
invloed ; als gevolg hiervan keerden vele kleinere
bendehoofden met niet minder dan ruim 2000 volgelingen

- 105 -
naar hun gampongs terug. Ook T. Radja Lho' hield het
niet lang uit in zijn eenzaamheid en meldde zich reeds in
November 1903.
Werd dus de actie tegen de algemeene leiders van het
verzet met den besten uitslag bekroond, ook tegen de locale
verzetshoofden in Peusangan, Peudada en Samalanga was de
marechaussee middelerwijl krachtig en met succes opgetreden.
In Peusangan werd de laatste benteng der verzetspartij:
Kota Blang Djeurat genomen. Op den 3len December 1901
vermeesterde een marechaussee-colonne onder den kapitein
VAN DER MAATEN, waarbij o.a. de kapitein WEBB en
de luitenants BURGER en VERSCHUIR waren ingedeeld,
deze versterking ten koste van 2 gesneuvelden en 24 gewonden.
De vijand liet 79 dooden achter, waaronder de
belangrijkste Peusangansche hoofden.
Na dit wapenfeit trad als hoofdleider van het verzet in
Peusangan op Tng. Thji' Awé Geutah, die door onze
patrouilles naarstig werd gezocht. De luitenant BURGER
en de Eur. sergeant DE RIDDER slaagden er in zijn
benden verliezen toe te brengen. Na het optreden van den
bekwamen speurder CHRISTOFFEL als waarnemend Civiel
Gezaghebber van Peusangan — October 1902 — werd de actie
tegen dit verzetshoofd nog verscherpt. Vele ladangs en
schuilplaatsen in het gebergte werden opgeruimd en talrijke
kwaadwilligen neergelegd. Als gevolg hiervan kwamen niet
minder dan 1500 kwaadwilligen in onderwerping. Veel had
hiertoe bijgedragen CHRISTOFFEL's methode om de vrou-J
wen en kinderen der bendehoofden op te lichten, waardoor
deze eerder geneigd waren den strijd op te geven.
Tng. Tjhi' Awé' Geutah vond het onder de gegeven
omstandigheden veiliger om een tijdje van het tooneel te
verdwijnen en liet dan ook omstreeks Maart 1903 het gerucht
van zijn overlijden verbreiden. Hij dook later echter
weer springlevend op.
In Peudada was eind 1901 ten behoeve van den tramaanleg
en voor de registratie der bevolking een bivak opgericht,

— 106 —
waarin mede eenige brigades marechaussee uit Samalanga
tijdelijk werden gelegerd. Vanuit dit bivak werd scherp
geageerd om het belangrijkste verzetshoofd in dit gebied,
den in Mei 1901 uitgeweken T. Moeda Peudada, in handen
te krijgen. Nadat reeds enkele malen aanraking met zijn
bende was verkregen, waarbij de marechaussee successen
wist te boeken, voerde T. Moeda Peudada in het voorjaar
1902 met + 40 man een klewangaanval uit op een 15 karabijnen
sterke marechaussee brigade onder den Eur. sergeant DEN
BOEFF, die een ploeg wegwerkers dekte. De aanval werd
ditmaal ingeleid met een beschieting, waardoor al dadelijk
de commandant en 2 marechaussees gewond raakten;
onmiddellijk daarop vlogen de kwaadwilligen met den klewang
in de vuist er op in. Maar de brigade versaagde niet. DEN
BOEFF, door zijn verwonding niet meer in staat zelf aan
het gevecht deel te nemen, vuurde zijn mannetjes aan en
bleef de leiding behouden. De Amb. marechaussee Latulete,
No. 53500, die een Atjeher met 2 karabijnen van gewonden
zag wegloopen, sprong uit de brigade, rende den man
achterna, sloeg hem neer en bracht de karabijnen mee terug.
Spoedig was de brigade meester van het terrein ; de vijand
vluchtte met achterlating van 11 dooden, 6 geweren en vele
blanke wapens. Wij kregen 5 gewonden doch karabijnen
gingen niet verloren.
De actie tegen T. Moeda Peudada werd nu met verdubbelde
kracht voortgezet. Doch, hoewel zijn benden, o.m.
door toedoen van den luitenant TIDEMAN, verliezen te
boeken kregen, gelukte het niet het hoofd zelf in handen
te krijgen. In het laatst van October 1902, toen de onderluitenant
CHRISTOFFEL als wd. Civiel Gezaghebber van
Peusangan was opgetreden, ging ook deze met marechaus-
^seebrigades van Pante Lhong er op uit. Met snelle slagen
'/bracht hij den benden van T. Moeda Peudada gevoelige
\ klappen toe met het gevolg dat reeds in November een
twintigtal kleinere bendehoofden met vele volgelingen in
onderwerping kwamen. Toen nu Christoffel in December

- 107 -
1902 bovendien de echtgenoote van het bendehoofd ge-s^
vangen wist te nemen, meldde T. Moeda Peudada zich
kort daarna met zijn geheelen aanhang.
T. Oebét was het voornaamste verzetshoofd in Samalanga.
in juni en Juli 1901 kreeg de hier gelegerde marechaussee
aanraking met zijn benden, waarbij een aantal kwaadwilligen
werden neergelegd. Hij versterkte en bezette daarop de
geduchte Tjot Tanoh Mirah, in welke stelling hij blijkbaar
tot het uiterste stand wilde houden. Doch toen de marechaussee,
na versterking uit Samalanga te hebben gekregen,
tot den aanval overging en de versterking wilde omsingelen,
nam de bende overhaast de vlucht.
Ook in Augustus en November 1901 had T. Oebét
verliezen te boeken, terwijl in het eerste halfjaar van 1902 de
luitenant TIDEMAN en de Eur. sergeanten MENDE en DE
RIDDER zijn benden eenige klappen toebrachten. Uit wraak
hierover lokte T. Oebét een brigade onder een Amb. sergeant
in een hinderlaag, waarbij al dadelijk de commandant
en de korporaal sneuvelden en 6 marechaussees werden
gewond. De Javaansche marechaussee RABOESIN, No. 42885,
nam het commando op zich, ging onmiddellijk tot den tegenaanval
over en dreef den vijand terug, waarna hij zijn
gehavend troepje op een meer overzichtelijk terreingedeelte
bracht. Toen de vijand opnieuw begon op te dringen, liet
RABOESIN eenige salvo's afgeven en commandeerde daarna
zoo luid mogelijk in het Atjehsch : „12e brigade vlug vooruit,
10e brigade links uit de flank naar den kampongrand". De
list gelukte; de bende, overtuigd dat er nog 2 brigades in
de buurt waren, droop haastig af!
In Augustus 1902 voerde T. Oebét andermaal een
klewangaanval uit, thans met een bende van + 100 man op
een brigade onder den Eur. sergeant JANSEN. Maar hoewel
ook hier het kader al dadelijk sneuvelde en de troep bovendien
nog niet minder dan 7 dooden en 13 gewonden kreeg,
hield de brigade schitterend stand, waarbij, naast verschillende
anderen, de Amb. marechaussee Maitimu, No. 28843 zich

- 108 -
bijzonder onderscheidde. Zóóveel respect boezemde het
heldhaftig optreden der brigade den vijand in, dat hij,
niettegenstaande hij voortdurend het op hulp wachtende en
de gevallen makkers bewakende groepje bleef omzwermen,
het toch niet waagde andermaal een aanval te doen.
Het behoeft wel geen betoog dat T. Oebét scherp
werd achterna gezeten. In het bijzonder de kapitein la Gordt
Dillié en de luitenants HOOGERS, HETTINGA TROMP
en v. d. VLERK hadden daarbij succes. Tengevolge van
deze actie kwam T. Oebét 9 December 1903 in onderwerping.
Zijn opvolger was |T. di Aloeë Keutapang — zie Pidië. —
Het was vooral de korporaal, later sergeant Gackstatter,
die door zeer beleidvolle en moedige actie tegen dezen
oelama en zijn benden voordeelen wist te behalen.
Tng. di Aloeë Keutapang werd 15 Augustus 1905 door
een infanterie patrouille van Meureudoe neergelegd.
Zoo waren dus eind 1903 de meeste verzetslieden op
Atjeh's Noordkust, waaronder de allervoornaamste, onschadelijk
gemaakt en kon de 2e divisie marechaussee naar
Meulaboh worden gezonden om daar schoon schip te maken.
/ In October 1905 werd het 12e bataljon Infanterie naar
Java teruggezonden waardoor enkele bivaks moesten worden
opgeheven. In verband hiermede werden 6 brigades marechaussee
van de 3e divisie (Pidië; in Leuboe gelegerd.
Het terugtrekken van dit bataljon en het daarmee
gepaard gaande opheffen van bivaks had ernstige gevolgen.
Vooral de oelama's wisten dit feit handig uit te buiten
door het voor te stellen alsof dit een bewijs van zwakheid
onzerzijds was, dat een nieuwe en voor de verzetspartij
gunstige periode inluidde. Nu het klaarblijkelijk met de
overheersching der „Kaphé's" op een eind ging loopen, was
de tijd aangebroken voor de geheele bevolking om als goede
„Moslemin" de verzetspartij te steunen. Onder den invloed
van deze en dergelijke redeneeringen begon overal ter

~ 109 ~
Noordkust het verzet weer op te laaien. Trambaan- en<
telefoonvernielingen, bivakbeschietingen, moord en brandstichting
waren aan de orde van den dag; vele klewangaanvallen
werden op dekkingen wegwerken of transport
uitgevoerd. Zoo werd b. v. in December 1905 tusschen
Bireuën en het bivak Teupin Blang Mane een transportdekking
overvallen, waarbij allen sneuvelden of gewond
werden en een groot aantal geweren verloren ging. De
bende, hieraan debet werd onmiddellijk door een marechaussee
patrouille onder den luitenant WINTER achtervolgd
en reeds drie dagen later afgestraft; 17 dooden bleven
daarbij in onze handen.
Wel werden in 1906 verschillende successen op de
verzetspartij behaald, waarbij o.m. de luitenant SMAGGE zich
onderscheidde en door den sergeant VAN HARLINGEN
eindelijk den doodgewaanden, doch in 1903 weer herleefden
Tng. Tjhi' Awé Geutah werd neergelegd, doch de situatie
verbeterde daardoor niet. Integendeel; het verzet breidde
zich hoe langer hoe meer uit, aan welk feit ook minder \
juiste bestuursmaatregelen schuld waren.
Het toenemende verzet uitte zich eveneens in een sterk
verhoogde terrorisatie der bevolking, die, onvoldoende door
onze troepen tegen de aanslagen der verzetspartij beschermd,
noodgedwongen meer en meer op de hand der kwaadwilligen
kwam.
Ook in 1907 gelukte het niet den geest van ontevre- c
denheid en tegenstand te bezweren, al vielen er harde klappen
en wisten vooral de nieuw opgetreden bivakcommandant
te Leuboe, luitenant WATRIN en de luitenant VAN
BRAAM MORRIS vele kwaadwilligen neer te leggen of tot
onderwerping te dwingen.
In 1908 bereikte de door de verzetspartij uitgeoefende,
terreur haar toppunt, hetgeen, behalve aan de reeds genoemde j
oorzaken, moet worden toegeschreven aan de door de
oelama's verkondigde voorspelling, dat 1908 een voor de
geloovigen bij uitstek gunstig jaar zou zijn. Een groot

- 110 _
gedeelte van de bevolking week dan ook uit, in Keureutoë
en de Paséstreek stond men zelfs aan den vooravond van
een algemeenen opstand.
In Januari 1908 werd de 5e divisie onder den kapitein
GEERTSEMA BECKERING van het Tjalangsche naar het
Lhokseumawesche overgebracht. Voorts werd eenig maanden
later de zuivering van de streek opgedragen aan
* den kapitein CHRISTOFFEL met de marechausseecompagnie
van het IVe bataljon infanterie, terwijl de kapitein
SCHEEPENS door den in Juni opgetreden nieuwen
Gouverneur, den Luitenant Kolonel SWART, werd belast
met het bestuur over de nieuw opgerichte onderafdeeling
Lhoksoekon en het commando over de 5e divisie marechaussee.
Tengevolge van deze maatregelen en van het
^doeltreffende bestuursbeleid van den nieuwen Gouverneur
jtrad al spoedig verbetering in. Reeds in 1909 keerden een
200-tal kwaadwilligen naar hun gampongs terug. Ook de
daaropvolgende jaren werd de pacificatie met kracht voortgezet,
zoodat in 1911 het verzet als geëindigd kon worden
beschouwd.]
Veel had hiertoe bijgedragen het beleidvolle, energieke
en volhardende ageeren van den bivakcommandant te Boeloeh
Blang Ara, luitenant SCHOUTEN.
In 1912 liepen nog slechts enkele kwaadwilligen rond.
Toch duurde het nog tot 1922 vóór het laatste bendehoofdje
zich meldde.
In de jaren 1902-1913 werden op de Noordkust 3391
verzetslieden neergelegd terwijl 1570 vuurwapenen werden
buitgemaakt of ingeleverd.
5. DE ONDERAFDEELING LHOKSOEKON.
Het gebied ten Oosten van den Kroeêng Pasè gelegen,
in hoofdzaak bestaande uit de landschappen Keureutoë.
Simpangoelim, Matang Koeli en Peutoë, neemt ten aanzien
van de patrouille-actie een min of meer eigen plaats in. Hoe-

- 111 -
wel deze streek — thans, met uitzondering van Simpangoelim,
de onderafdeeling Lhoksoekon uitmakende — staatkundig tot
de Noordkust van Atjeh behoort, is daarom het verloop der
gebeurtenissen in dit terrein niet in het vorige hoofdstuk
besproken, doch zal het hieronder als een afzonderlijk
geheel in beschouwing worden genomen.
De actie der verzetspartij in dit gebied vertoonde over
het algemeen veel overeenkomst met die in de overige
landschappen ter Noordkust van Atjeh. Echter kwamen
klewangaanvallen hier nog veelvuldiger voor en legde de
verzetspartij een nog grootere vaardigheid in het uitdenken
van listen aan den dag dan elders. Dat zij daarbij niet tegen
wat arbeid opzag als er uitzicht bestond om een mooien
slag te slaan, moge uit het volgende blijken. In Juli 1909
ontving de commandant te Lhoksoekon, de kapitein der
marechaussee Scheepens, bericht, dat in de paja een
schuilplaats van een berucht bendehoofd aanwezig zou zijn.
Een op dit bericht uitgezonden patrouille van 2 brigades
trof inderdaad op een open plek in de paja een tweetal
zeer groote hutten aan, met atap gedekt en volkomen het
uiterlijk van dergelijke woningen in deze streek dragende.
Gelijk later bleek was echter onder de atap onzichtbaar
een tweede dak aangebracht, doch dit vervaardigd van
dikke balken en met een laag grond bedekt. De stijlen
dezer woningen waren van losse pinnen voorzien waarop
dit zware samenstel rustte. Aan de pinnen waren telefoondraden
bevestigd, die goed gemaskeerd naar het bosch
leidden; trok de bende nu aan deze draden dan werden de
losse pinnen uitgetrokken en stortte het zware dak ineen.
De bedoeling was natuurlijk om de patrouille te verlokken
de huizen binnen te gaan, hetzij om ze te doorzoeken,
hetzij om er nachtbivak in te betrekken, om dan op een
gunstig oogenblik het geheel te doen instorten. Ware deze
list niet door waakzaamheid mislukt, dan zou ongetwijfeld
de patrouille een zwaar verlies hebben te boeken gekregen.

- 112 -
Ook valboomen werden door de verzetspartij in het
Lhoksoekonsche herhaaldelijk en met succes toegepast.
De vele uitgestrekte en moeilijk toegankelijke moerassen
in dit gebied: de Paja Tjitjèm, Paja Leubo, Paja Blang
Boeah e. a. boden de verzetspartij te kust en te keur lastig
op te sporen en nog lastiger te overvallen schuilplaatsen aan.
Menige modderpatrouille moest dan ook door onze troepen
in den loop der jaren worden gemaakt, alvorens deze terreinen
geheel van kwaadwilligen waren gezuiverd.
De geestelijke leider van het verzet in deze streken was
Teungkoe di Mata Ié, alias Tng. di Paja Bakong, daarbij
krachtig terzijde gestaan door zijn schoonzoon Tng. di Ba rat,
die zich meer in het bijzonder met het uitvoerende dee!
der taak belastte en daadwerkelijk en zeer actief aan het
verzet deelnam. Zooals reeds werd vermeld traden deze
. oelama's eveneens als leiders van het verzet in het Lhokseumawesche
en in de Pasèstreek op. Tng. di Mata Ié had
vroeger een godsdienstschool in Paja Bakong bezeten, die
zeer beroemd was en uit geheel Atjeh leerlingen trok. Later
ging hij zich meer en meer wijden aan het prediken van
den „prang sabi" om tenslotte, toen zijn school verloopen
was, zich geheel tot de leiding van het verzet te bepalen.
Tng. di Barat, behalve schoonzoon ook leerling van Tng,
di Mata Ié, trad eerst omstreeks 1900 op den voorgrond.
Als hoofdbendeleider was in korten tijk het daadwerkelijk
verzet bijna geheel in hem verpersoonlijkt.
Eind 1903 weken beide geestelijken voor de scherpe
achtervolging door onze colonnes op de Noordkust en in
het Lhoksoekonsche naar de Gajolanden uit, waar zij zich
spoedig eveneens tot leiders van het verzet wisten op te
werken — zie ,,de Onderafdeeling Takingeun". — Zij bleven
echter de hoofdleiding in het Lhoksoekonsche, waarheen zij
herhaaldelijk voor korteren of langeren tijd terugkeerden,
behouden.

- 113 -
In de eerste jaren van de twintigste eeuw was de streek,
waarvan wij de lotgevallen thans zullen schetsen, het actiegebied
van verschillende marechaussee-colonnes, die in
hoofdzaak tot taak hadden Panglima Polim op te sporen.
Deze, voor de achtereenvolgende expeditiën in Pidië,
Peusangan en Samalanga, en de scherpe patrouille-actie
in deze streken, hoe langer hoe verder naar het Qosten
uitwijkende, had tenslotte een toevlucht gezocht in boven
Keureutoë, alwaar eveneens een energieke actie tegen hem
op touw werd gezet. Zoo werd, speciaal te zijner eere, eind
1901 een colonne van 4 brigades van de 3e divisie marechaussee
van Groot-Atjeh onder den divisiecommandant,
kapitein WEBB, te Matang Koeli gelegerd. Tijdens een
excursie van deze colonne naar den boven-Keureutoë vond
helaas deze schitterende, algemeen beminde marechausseeofficier
door het neerstorten van valboomen den dood.
Toen Panglima Polim in September 1903 in onderwerping
was gekomen en, mede tengevolge van onze energieke
actie, de toestanden in het Lhoksoekonsche belangrijk waren
verbeterd — in April en October 1903 keerden niet minder
dan resp. 3100 en 2800 uitgewekenen naar hun gampongs
terug — werd de marechaussee grootendeels uit dit gebied
teruggetrokken en ageerden hier de eerstvolgende jaren nog
slechts af en toe marechaussee-patrouilles, al dan niet in
samenwerking met de infanterie. Uit deze periode is, wat
de marechaussee-actie betreft, weinig belangrijks te vermelden.
De wederopleving van het verzet op de Noordkust in
de jaren 1906 — 1908, in het vorige hoofdstuk besproken,
deed uit den aard der zaak ook hier haar invloed gelden.
Zij uitte zich, behalve door een sterk verhoogde actie
der verzetspartij tegen onze troepen, bivaks, transport-dekkingen,
keudé's en de trambaan, voornamelijk in een heftige
terrorisatie van de bevolking. In de Zuidelijke landschappen
b. v. werd in de jaren 1906 — 1908 bijna een derde deel
van het aantal woningen verbrand, meer dan de helft van
den veestapel geroofd en geslacht en een 300-tal mannen,

- 114 -
vrouwen en kinderen vermoord. Geen wonder dan ook dat
de bevolking, door onze troepen onvoldoende beschermd,
deels de partij van het verzet koos, deels naar rustiger
streken uitweek en dat de hoofden, die niet aan het verzet
wenschten deel te nemen, uit lijfsbehoud gedwongen waren
een toevlucht te zoeken in Lhokseumawe of op de keudé's
in de onmiddellijke nabijheid der bivaks.
Medio 1907 dook Tng. di Mata Ië, met zijn schoonzoon
Tng. di Barat uit de Gajolanden afgedaald, weer in het
Lhoksoekonsche op, waar hij onmiddellijk het roer weer in
handen nam en door het prediken van den prang sabi de
verzetspartij tot verhoogde activiteit wist te brengen.
Evenals op de Noordkust bereikte ook hier in 1908 het
verzet zijn hoogtepunt. Bij de vroeger reeds uiteengezette
oorzaken van dit betreurenswaardige feit kwam hier nog een
reden bij, nl. de terugkeer in Januari 1908 van T. Tjhi'
Bentara, landschapshoofd van Keureutoë, die een tijd lang
in Koetaradja was aangehouden. Deze was allerwegen, en in
het bijzonder bij de verzetspartij, gehaat, zoodat zijn wederoptreden
het smeulende vuur van verzet nog meer aanwakkerde.
In Januari 1908 kwam de 5e divisie marechaussee onder
den kapitein GEERTSEMA BECKERING uit Poelo Raja in
het Lhokseumawesche aan en werd te Lhoksoekon, Panton
Laboe en Boeloeh Blang Ara gelegerd waartegenover de
infanterie bezetting van Keureutoë en de Boelohstreek naar
het Tjalangsche ging. Ook deze troepenverplaatsing werd
door de oelamapartij gretig aangegrepen als voorwendsel om
de bevolking wijs te maken dat de kompenie spoedig zou
weggaan en dat het dus met de overheersching van de
kaphé's binnenkort gedaan zou zijn.
. Deze redeneering vond alom geloof en miste haar uit-
\ werking niet. Meer en meer breidde het verzet zich uit. De
r 5e divisie marechaussee, te zwak om met goed gevolg de
actie in dit geheele uitgestrekte, bijna in staat van opstand
verkeerende gebied te kunnen voeren, slaagde er niet in den
toestand meester te worden. Ook de tijdelijke versterking

- 115 -
Van de troepenmacht met 2 mobiele colonnetjes, elk van 4
groepen infanterie, onder den Luitenant Kolonel BARON
VAN HEERDT, had niet de gewenschte uitwerking. Het ,werd
duidelijk dan alleen krachtige maatregelen uitkomst f
zouden kunnen brengen.
De in Juni 1908 ter vervanging van Generaal VAN
? DAALEN als Gouverneur van Atjeh opgetreden Luitenant-
; Kolonel SWART, ging daartoe dan ook onmiddellijk over.
De colonne van HEERDT was vervangen door de marechaussee-compagnie
van het 4e Bataljon Infanterie onder den
kapitein CHRISTOFFEL, welke in Panton Laboe werd
gelegerd, terwijl in Juli de onderafdeeling Lhoksoekon werd
opgericht met als eerste bestuurder de befaamde patrouilleur
en Atjeh-kenner, kapitein SCHEEPENS. Terzelfdertijd nam
deze het commando over de 5e divisie marechaussee van
den kapitein GEERTSEMA BECKERING over.
Tengevolge van deze regelingen en door verstandige
bestuursmaatregelen ging het thans snel den goeden kant
uit. In korten tijd werden verschillende en belangrijke successen
behaald door CHRISTOFFEL en zijn onderaanvoerders,
waaronder de luitenant AGERBEEK en de sergeanten
MARKS en de LALSKY mogen worden vermeld. Ook de
kapitein SCHEEPENS wist belangrijke voordeelen op de
verzetspartij te boeken en bovendien door wijs beleid en
een krachtig doch rechtvaardig bestuur het vertrouwen der
bevolking te herwinnen. Binnen enkele maanden was dan
ook aan de overheersching der benden een einde gemaakt.
In totaal sneuvelden in het tweede halfjaar 1908 137 kwaad- J
willigen, werden er 22 gevangen genomen en keerden niet
minder dan 322 man naar hun gampongs terug.
Het algemeen verzet was hiermede bedwongen. De
bevolking, thans overtuigd van onze macht, begon met ons
tegen haar vroegere terrorisators op te treden, die het al
spoedig in de bewoonde streken te benauwd kregen en naar
de moerassen of het gebergte uitweken. Natuurlijk gaf de
verzetspartij zich niet zonder slag of stoot gewonnen en trachtte

- 116 -
'zij op alle mogelijke manieren onzen troepen afbreuk te
doen. Zij bediende zich daarbij van de uitgezochtste listen.
Zoo liep b. v. eens een patrouille onder Christoffel op een
bergpad, aan de eene zijde waarvan zich een steile bergwand
verhief, terwijl aan den anderen kant een diepe afgrond
gaapte. Hoewel gewaarschuwd dat de verzetspartij iets
tegen de patrouille in het schild voerde, zag niemand de
valstrik, vóór de gids er den commandant op opmerkzaam
maakte. Het bleek toen dat de kwaadwilligen aan de zijde
van den steilen bergwand een langen kabel van slingerplanten
onzichtbaar hadden aangebracht, aan de uiteinden waarvan
zware manden met steenen waren vastgemaakt, die door
stevige rotan werden vastgehouden. Kapten nu de bendeleden
deze rotans door, dan zouden de manden met steenen naar
beneden storten, in hun val den kabel van slingerplanten
en dientengevolge ook de geheele patrouille in den afgrond
meesleurende !
Eind 1908 en begin 1909 kwamen berichten binnen,
dat Tng. di Mata Ië en Tng. di Barat weer naar de
Gajolanden waren uitgeweken, een bewijs te meer, dat het
• verzet was gebroken. Desniettegenstaande werd met kracht
de achtervolging van hun benden voortgezet. De kapitein VAN
DER VLERK, die in Januari 1909 het commando van Christoffel
had overgenomen, ging met zijn colonne zelfs speciaal van
Panton-Laboe naar Leuhong — nabij Paja Bakong — over om
zich beter aan de opsporing van Tng. di Barat te kunnen wijden.
Ook kapitein Scheepens bleef naarstig naar dezen oelama
speuren. Tengevolge van deze actie kwamen enkele zijner
volgelingen in onderwerping.
In September 1910 gelukte het aan den Eur. sergeant
Slooten na zeer beleidvolle en energieke actie het laatste
overgebleven wereldlijke bendehoofd van politieke beteekenis,
Pang Nanggröë, die het ons reeds van September 1905 af
had lastig gemaakt, in de Paja Tjitjèm neer te leggen. Deze
Pang Nanggröë was gehuwd met de verstooten vrouw van
het gehate landschapshoofd van Keureutoë, T.Tjhi' Bentara, en

- 117 -
weduwe van diens broeder T. Tjoet Moehamat alias T. Tjhi
Toenong, van welken laatsten zij een zoon had. Dit stiefzoontje
van Pang Nanggröë, T. Radja Sabi, werd door de geheele
bevolking als het wettige landschapshoofd van Keureutoë
beschouwd ; van daar dat P. Nanggröë hem steeds in zijn
onmiddellijke nabijheid hield, omdat dit aan zijn bende een
„legitiem" karakter gaf. Na den dood van den panglima
namen lagere hoofden de leiding zijner bende over, die
eveneens T. Radja Sabi als haar kostbaarste schat meevoerde.
In 1910 en 1911 moest de verzetspartij nog enkele
malen een veer laten, hoofdzakelijk door toedoen van den
luitenant BEHRENS en de Eur. sergeanten Mosselman en
Kretz.
In den loop van Januari 1912 keerde Tng. di Barat
weer in het Lhoksoekonsche terug. Onmiddellijk werd jacht
op hem gemaakt. Op den 28en Februari d.a.v. werd zijn
schuilplaats in het stroomgebied van den Boven-Keureutoë
door een patrouille onder den luitenant BEHRENS ontdekt,
dank zij schitterend spoorzoeken van den Amb. sergeant
Dambohpulu No. 55058. Bij de overvalling der schuilplaats
sneuvelde eindelijk deze beruchte oelama.
Na den dood van Tng. di Barat werd alles er 'op gezet
om Tng. di Mata Ië onschadelijk te maken. Op den lOen
Maart 1913 slaagde de luitenant BEHRENS er in zijn schuilplaats
te overvallen. Tng. di Mata Ië kon slechts ternauwernood
ontsnappen ; zijn tulband en rozenkrans moest hij
zelfs achterlaten. Sedert werd in deze streken van dit
geestelijk verzetshoofd niets meer vernomen — zie voor
de verdere lotgevallen van Tng. di Mata Ië het hoofdstuk
„De Onderafdeeling Takingeun" —.
Nu moest de jeugdige T. Radja Sabi, stiefzoon van
Pang Nanggröë, nog worden opgevat. De pogingen om
hem in handen te krijgen bleven echter vruchteloos, totdat
eindelijk, in December 1913, dit verzetshoofd in onderwerping
kwam. Zoodra hij zich had gemeld, doken evenwel
geruchten op dat het de echte Teukoé niet was doch slechts

~ 118 —
eert ondergeschoven jsind, door de verzetspartij gebruikt óm
de actie van het werkelijke hoofd af te leiden. Na een
ingesteld onderzoek besliste Gouverneur SWART dat het
gerucht valsch en dat de knaap, die zich gemeld had, wel
degelijk de ware T. Radja Sabi was.
Nauwelijks was Gouverneur SWART van Atjeh vertrokken
of de echte T. Radja Sabi kwam zich melden —
13 Maart 1919— ! De verzetspartij was er dus in geslaagd
de kompenie ruim 6 jaar om den tuin te leiden,
Volledigheidshalve zij hier nog vermeld dat thans de
5e divisie marechaussee nog in het Lhoksoekonsche is gelegerd
en wel de staf en 5 brigades te Lhoksoekon, 4
brigades te Paja Bakong en 3 brigades te Panton Laboe.
6. DE AFDEELING GAJO- EN ALASLANDEN.
A. De Onderafdeeling Takingeun.
De Gajo-en Alaslanden, onderhoorig aan Atjeh, hadden
van den aanvang van den oorlog af het verzet tegen de
kompenie gesteund, hetzij daadwerkelijk, hetzij door het
storten van bijdragen voor den prang sabi. Bovendien vond
ieder van elders komend bendehoofd met zijn volgelingen
in deze landen een gastvrij onthaal zoodat dit gebied een
uitgezochte en veilige schuilplaats vormde voor allen die zich,
om even op adem te komen, een tijdlang aan de hardnekkige
vervolging door onze colonnes en patrouilles in Groot-
Atjeh of in de kustlanden wilden onttrekken. Er was dus
alle aanleiding om ook deze streken eens met een militair
bezoek te vereeren ten einde de verzetspartij haar rustig
toevluchtsoord hier te ontnemen.
Zoolang echter onze troepen handen vol werk hadden
om het verzet in de kustlanden meester te worden, een
taak, die vooral in den aanvang alle beschikbare krachten
opeischte, kon van een militaire actie in de binnenlanden
van Atjeh, hoe gaarne men die ook op het program-

- 119 -
ma zou hebben gezet, geen sprake zijn. Toen evenwel in
1901 de Pretendent-Sultan en Panglima Polim tengevolge
van de scherpe achtervolging op de Noordkust met een
gedeelte van hun aanhang naar de Gajolanden uitweken,
kregen deze daardoor plotseling sterk verhoogde beteekenis
en kon een excursie naar dit gebied niet langer worden
uitgesteld.
Dit had de verschillende tochten naar de Gajolanden
ten gevolge, die in een vroeger hoofdstuk zijn besproken en
eindigden met den tocht van de colonne VAN DAALEN
in 1904, die het verzet in de Gajo Loeös en de Alaslanden
volledig onderdrukte. In de noordelijke Gajolanden, het
Meergebied, de Dörötstreek en de Samarkilangvallei echter
bleef het verzet voortwoekeren. Toen dan ook in het voorjaar
van 1905 een marechaussee colonne onder COLIJN, die
sedert October 1904 de Overste VAN DAALEN als Assistent-Resident
van de Gajolanden had opgevolgd, deze streken
van Medan uit bezocht, ondervond zij hier overal vijandelijkheden
en werd zij bijna dagelijks beschoten.
Het waren vooral de geestelijke verzetsleiders Tng. di
Mata Ië, alias Tng. di Paja Bakong en zijn schoonzoon,
Tng. di Barat, onze oude bekenden van het Lhoksoekonsche
die hier, evenals op de Noordkust, als onruststokers
optraden Uitwijkende voor het rustelooze ageeren onzer
patrouilles op de Noordkust kwamen deze oelama's in 1903
in de Gajolanden terecht, waar zij getweeën eveneens ,het
verzet organiseerden. Het is wel teekenend voor den roep
die van deze Atjehsche geestelijken uitging dat zij er in
slaagden onder de Gajo's zooveel invloed te krijgen. Als
trait-d'union tusschen zich en de landsbevolking gebruikten
zij, naast hun Atjehsche bendehoofden, een aantal Gajosche
panglima's. Hoewel zelf meestentijds niet rechtstreeks
aan de actie deelnemende bleven zij de leiders van het
verzet, ook dan als zij tijdelijk naar de Noordkust terugkeerden.
Eind 1904 en begin 1905 doorkruisten verschillende

- 120 -
colonnes, infanterie zoowel als marechaussee, de Laut Tawarstreek
en het Samarkilangsche op zoek naar deze verzetsleiders
en hun benden. Zonder veel succes echter; wel
kon hier en daar een kwaadwillige worden neergelegd en
werden vele schuilplaatsen, ladangs en voorraden opgespoord
en vernietigd, doch de eigenlijke benden kreeg men niet
te pakken. Het werd dan ook al spoedig duidelijk dat
krachtiger maatregelen noodig zouden zijn om dit gebied
geheel tot onderwerping te brengen.
Als eerste stap in deze richting werden op den 3en
April 1905 in Takingeun 4 brigades marechaussee gelegerd
onder bevel van den len luitenant VERSCHUIR, die tevens
tot Civiel Gezaghebber van de pas gevormde Onderafdeeling
Meergebied en Dörötstreek werd benoemd. De luitenant
EBBINK werd hem terzijde gesteld.
De registratie van de bevolking werd ter hand genomen
en een begin gemaakt met een intensieven patrouillegang.
Het tijdperk der eigenlijke patrouille-actie was daarmede
voor dit gebied aangebroken. Het zou echter al spoedig
blijken dat de bezetting van Takingeun voorloopig het werk
nog niet afkon en den steun van mobiele colonnes vooralsnog
niet kon ontberen.
Bij den aanvang der patrouille-actie was practisch de
geheele bevolking in het Meergebied, de Dörötstreek en de
Samarkilangvallei op de hand der verzetspartij.
In deze streken droeg het optreden der vijandelijke
benden weer een geheel eigen karakter, op vele punten
afwijkende van dat in de Atjehsche landschappen. Ook
hier speelden daarbij de gesteldheid van het terrein en de
aard der bevolking de hoofdrol. Het woeste bergland, met
zijn vele kale, goed uitzicht gevende uitloopers, leende zich
bijzonder voor beschietingen op grooten afstand en daar de
verzetspartij in den aanvang ruim van vuurwapenen was
voorzien, vormde dan ook het bekogelen van onze bivaks,
patrouilles en transporten verreweg de meest geliefkoosde
bezigheid der benden. Klewangaanvallen en bivakoverval-

- 121 -
lingen kwamen wel voor doch betrekkelijk zelden ; bovendien
werden ze in den regel niet met de doodsverachting en
onstuimigheid uitgevoerd die de Atjehsche aanvallen met
het blanke wapen kenmerkten en waren dan ook lang niet
zoo gevaarlijk als deze laatste.
Door de eigenaardige bestuursinrichting der Gajo's,
berustende op genealogischen instede van territorialen grondslag,
waarbij dus de stam en het geslacht de eenheid
vormden, konden de bendehoofden rekenen op den steun
van al hun stamgenooten, zoodat hier de bevolking de
verzetspartij nog veel meer medewerking verleende dan
elders het geval was. Daar bovendien de Gajo's zeer ongaarne
voor spion of gids spelen, was het verkrijgen van
berichten omtrent de kwaadwilligen in dit gebied uiterst
moeilijk.
De vijand, door de bank niet al te fanatiek en agressief
van aard, nam een heel arsenaal van middelen te baat om zich
aan verliezen te onttrekken en aanraking met onze patrouilles
te vermijden. Hiertoe behoorde in de eerste plaats een
vernuftig bewakings-en inlichtingssysteem. Ook vrouwen en
kinderen werden voor dit doel uitgebuit door hen op verkenning
uit te zenden en te gebruiken voor het bewaken
van ladangs en schuilplaatsen. Werd een bende overvallen,
dan probeerde zij zich met vrouwen en kinderen uit de
voeten te maken om ons het schieten te beletten. Ook
maakten de kwaadwilligen herhaaldelijk van vrouwenkleeding
gebruik om onze patrouilles te ontloopen.
Schuilplaatsen werden veelvuldig in grotten aangelegd.
Een typische strijdwijze voor dit gebied was het laten
neervallen van zware rolsteenen langs de steile hellingen op
onze patrouilles.
De onophoudelijke beschietingen vormden een groote
last. Het zware bergterrein maakte het bijna onmogelijk de
hoog op de toppen der uitloopers opgestelde schutters te
omtrekken of te besluipen. Gelukte dit al eens een enkele
keer. dan lieten zij zich, zoodra onze mannen in hun

—-m -
onmiddellijke nabijheid gekomen waren, eenvoudig in de
diepe ravijnen vallen, waar onze militairen hen niet snel
konden volgen en maakten zich zoo uit de voeten. Bij de
achtervolging bleef dan ook veelal succes uit.
Dit alles tesamen: het weinig agressieve optreden der
benden, de groote steun, die de bevolking ,,en masse" hen
bood, de groote moeilijkheid om berichten los te krijgen,
de zorgvuldig georganiseerde inlichtings-en bewakingsdienst
der verzetspartij, het gebruiken van vrouwen en kinderen'
als „bescherming" en het zware, gedeeltelijk kale bergterrein,
is oorzaak, dat zoo weinig éclatante successen bij dé
patrouille-actie in de Noordelijke Gajolanden konden worden
geboekt en dat in het algemeen ons optreden hier voor
den buitenstaander een zoo weinig „briljanten" indruk
maakte. Een kwaadwillige neergelegd hier, een schuilplaats
overvallen en één of twee geweren buitgemaakt daar; nu
eens een bendehoofdje opgelicht in die gampong, dan weer
na langdurige, hardnekkige achtervolging een partijganger
gearresteerd in dat terrein, dat zijn de gewone resultaten
dezer actie. Niets van de schitterende wapenfeiten, zooals
wij die in Groot-Atjeh en in de kustlandschappen hebben
leeren kennen. Alleen de ingewijden weten, hoeveel inspanning,
energie, beleid en volharding noodig waren om deze
kleine, oogenschijnlijk zoo poovere succesjes te kunnen
behalen.
Wij zullen deze actie, die voor den lezer over het
algemeen weinig interessants biedt, niet op den voet volgen,
doch volstaan met in enkele groote trekken het verloop der
gebeurtenissen te schetsen. Evenmin zullen wij de namen
noemen van de tallooze min of meer belangrijke bendehoofden
die tegen ons in het veld stonden, of van de vele
oelama's, die het verzet steunden. Het zij genoeg te vermelden
dat zij in beteekenis en invloed allen verre achterbleven
bij de geestelijke hoofdverzetsleiders Tng. di Paja
Bakong en Tng. di Barat.

- 123 -
Het eerste optreden van de bezetting van Takingeun
werd nog niet met veel succes bekroond. Toen echter eind
Juli de kranige marechaussee-officier VASTENOU als bivakcommandant
optrad—de luitenant VERSCHUIR was kort te
voren geëvacueerd, evenals de luitenant EBBINK, die vervangen
werd door zijn collega VAN LAKERVELD — ging
het geleidelijk aan beter. Geholpen door enkele voordeelen,
welke de Europeesche sergeanten TEICKE, DE LA CROIX
en SCHAFHUIZEN wisten te behalen, kon VASTENOU
het zelfs zoo ver brengen, dat reeds eind 1905 enkele bendehoofden
met hun volgelingen in onderwerping kwamen.
Het jaar 1906 begon goed. Verschillende colonnetjes,
o.a. uit Lhoksoekon en het Lhokseumawesche, doorkruisten
het Meergebied en legden in totaal "een 50-tal kwaadwilligen
neer. Ook de luitenant BENNEWITZ, die eenigen tijd als
wnd. bivakcommandant optrad, wist met verschillende zijner
brigadecommandanten, waaronder de sergeanten VAN
HARLINGEN en RÜGEBREGT mogen worden genoemd,
de verzetspartij niet onaanzienlijke verliezen toe te brengen.
In September 1906 nam de kapitein DE LEAU het
commando te Takingeun over.
In de tweede helft van 1906 en 1907 waren het vooral
de luitenants BRASSER en BENNEWITZ en de Europeesche
sergeant DOLLEMAN, die successen wisten te boeken. In
November van het laatstgenoemde jaar slaagde de kapitein
DE LEAU er in een hoofdenbijeenkomst te omsingelen,
waarbij 5 panglima's werden neergelegd. Nadat aan de verzetspartij,
o.a. door den patrouillecommandant sergeant POWA,
nog eenige gevoelige verliezen waren toegebracht, boden
eind 1907 240 kwaadwilligen hun onderwerping aan-
Inmiddels was op den 25en Augustus de bezetting te
Takingeun met één brigade versterkt.
13 Juli 1908 nam de kapitein SOETENS het commando
te Takingeun over. Twee dagen later gelukte het aan een
brigade onder den sergeant SELBACH een aantal belangrijke
en beruchte bendehoofden neer te leggen.

124 -
Eind Augustus 1908 werd de bezetting van Takingeun
wederom versterkt, thans met 2 groepen infanterie.
In het tweede halfjaar 1908 en in 1909 traden van de
patrouillecommanten der marechaussee in het bijzonder de
luitenant BENNEWITZ en de sergeanten STRIJBIS en
FALKENBURG op den voorgrond. Ook ditmaal hadden
de behaalde successen tot resultaat dat verschillende bendehoofden
en panglima's met hun volgelingen het hoofd
in den schoot legden.
Eind December 1909 werd een groep infanterie in een
nachtbivak tc Tjampoeran (Boekit-streek) door een bendetje
kwaadwilligen van 15 man overvallen tijdens een hevige
regenbui. De aanval slaagde volkomen ; behalve de groepscommandant
sneuvelden niet minder dan 11 militairen.
De onmiddellijk door den bivakcommandant te Takingeun,
kapitein SOETENS, ingestelde achtervolging had geen
succes.
Deze geslaagde bivakoverval had een zeer ongunstigen
invloed op de pacificatie in het geheele gebied. Overal
leefde het verzet weer op ; de benden werden steeds driester
en het aantal beschietingen nam hand over hand toe. Ook de
terrorisatie van de bevolking bereikte een nog niet gekend peil.
Om de bezetting van Takingeun in hoofdzaak beschikbaar
te houden voor de actie in het Meergebied werd in de
Linggö-streek een afzonderlijke colonne met de actie belast.
In het jaar 1910, tijdens het optreden van den kapitein
HEROLD als troepencommandant te Takingeun, gelukte het
wel de verzetspartij verliezen toe te brengen, waarbij onder
meer de luitenant ENGLES, thans commandant van het
korps, zich onderscheidde, maar merkbare verbetering kwam
daardoor in den toestand niet. Daar men op deze wijze
niet opschoot werd eind 1910 de geheele 3e divisie marechaussee
in het Takingeunsche gelegerd. Het troepencommando
en bestuur gingen over op den luitenant H. MEIJER ;
voor de Dörötstreek werd een afzonderlijke, vaste colonne
bestemd.

- 125 _
Op dat tijdstip telde de verzetspartij in de Noordelijke
Gajolanden nog ruim 500 man.
Dank zij de intensieve en beleidvolle patrouille-actie
van den luitenant MEIJER, zijn taaie volharding en zijn
helder inzicht in en groote kennis van de maatschappelijke
verhoudingen en de adat in de Gajolanden, was een jaar
later nog slechts een 60-tal kwaadwilligen over en was
de pacificatie van dit gebied practisch een voldongen feit.
Het onschadelijk maken van de restanten der benden was
van dit oogenblik af nog slechts een kwestie van tijd.
Ten einde aanslagen op de transporten met meer succes
te kunnen bestrijden werd Blang Rakal, halverwege aan
den transportweg Bireuën — Takingeun gelegen, door 3
brigades van de 3e divisie bezet.
Bij de actie in 1911 onderscheidden zich bijzonder de
Europeesche sergeanten RÜGEBREGT en NURKS.
In Februari 1912 vond eindelijk Tng. di Barat aan de
boven-Keureutoë (Lhoksoekon) bij een ontmoeting met
een patrouille onder den luitenant BEHRENS den dood.
Hiermede was met één slag aan den zoo grooten en gevaarlijken
invloed der Atjehsche Oelama's een einde gemaakt.
Tng. di Mata Ië toch trok zich na den dood van zijn schoonzoon
geheel uit het verzet terug. Nog een jaar lang hield
hij zich in het Lhoksoekonsche schuil, waar zijn djamboer in
Maart 1913 door den luitenant BEHRENS werd overvallen.
Daarna werd van Tng. di Mata Ië • niets meer vernomen;
hij trok zich in het hooggebergte terug en onthield zich van
elke actie. In 1917 eerst werd zijn ladang bij toeval ontdekt
door een brigade onder den sergeant TOEKIMIN en
werd dit laatste der groote geestelijke verzetshoofden in
Atjeh neergelegd.
Na den dood van Tng. di Barat werden in 1912 en
1913 de restanten zijner benden door rustelooze vervolging
buiten gevecht gesteld dan wel tot onderwerping gedwongen.
Slechts de z.g. „Doesoenbende" bleef nog over. Deze,
inmiddels tot 23 man aangegroeid, overviel op 10 Augustus

- 126 -
1916 een onzer marschbivaks, waarbij wij 3 lichtgewonden
kregen terwijl de bende een verlies van 3 man leed. Daarna
werd de bende geleidelijk onschadelijk gemaakt.
Na den dood van Tng. di Mata lë, alias di Paja Bakong
sloten zijn volgelingen zich aaneen en vormden de z. g.
,-Samarkilangbende", die thans nog wordt gezocht en uit 5
man bestaat.
De bivaks Blang Rakal, Djamat en Bintang werden in
1923 opgeheven en de geheele 3e divisie marechaussee,
sterk 9 brigades, werd in Takingeun gelegerd.
B. De onderafdeeling Gajo-Loeös.
De colonne VAN DAALEN had in 1904 de verzets-
A partij in de Gajo-Loeös een dusdanige afstraffing gegeven,
! dat haar in de eerstvolgende jaren geheel de lust was vergaan
om zich.nog eens met de kompenie te meten. Toen
dan ook kapitein COLIJN in het najaar van 1904 dit gebied
bezocht, hoofdzakelijk ter regeling van bestuursaangelegenheden,
stuitte zijn colonne practisch nergens meer op
vijandelijkheden. Met een betrekkelijk kleine infanteriebezetting
kon derhalve aanvankelijk worden volstaan om deze
streek in toom te houden.
Na verloop van tijd evenwel stak de verzetspartij in de
Gajo-Loeös het hoofd weer op en gingen de toestanden in
dit gebied geleidelijk aan achteruit totdat medio 1909 het
verzet een .zoodanigen omvang had genomen, dat tot krachtiger
maatregelen moest worden overgegaan. Niet minder
dan 9 belangrijke, naast een aantal kleinere benden, maakten
op dat tijdstip de Gajo Loeös onveilig en werden van dag
tot dag driester in hun optreden. Daar de infanterie niet
m staat bleek om den toestand meester te worden werd het
noodig geoordeeld de hulp der marechaussees in te roepen
om deze streek te zuiveren en het verzet den kop in te
drukken.
Op den 16en Augustus 1909 kwamen de eerste brigades

— 127 -
van de le divisie marechaussee, toen nog in garnizoen te
Seulimeum en Indrapoeri, onder den divisiecommandant,
kapitein MUURLING, te Blang Kedjeren aan, eenigen tijd
later door de overige brigades gevolgd, totdat in November
van dat jaar de geheele divisie in de Gajo Loeös was
vereenigd.
Onmiddellijk werd een krachtige actie tegen de benden
ingezet. De zuivering van het westelijk gedeelte der vallei
was opgedragen aan een mobiele colonne onder commando
van den onderluitenant KANIESS, die zich met zooveel beleid
en energie van deze taak kweet, dat hij in het 2e
halfjaar van 1900 25 kwaadwilligen wist neer te leggen en
een 60-tal bendeleden tot onderwerping te dwingen. Hiermede
waren de voornaamste benden in dit deel van het
gebied vernietigd of in kleine groepjes opgelost.
Middelerwijl was ook in de overige streken der Gajo
Loeös met succes opgetreden en hadden de kapitein MUUR­
LING, de luitenants VAN ECK, SNELL, VOUTE en de
Europeesche sergeanten TEESINK, DE SMET, WISSE en
VAN DER POST aan de verzetspartij gevoelige klappen
toegebracht.
Zoo kon het nieuwe jaar met vertrouwen worden ingegaan.
Ook in 1910 mocht de colonne KANIESS er in slagen
een groot aantal bendeleden onschadelijk te maken, zoodat
op het einde van dat jaar in de west-vallei nog slechts de
restanten van een tweetal benden waren overgebleven. Daar
ook in het verdere gebied de verzetspartij menige veer had
moeten laten was de pacificatie van de Gajo Loeös een belangrijke
schrede vooruit gebracht en liet het zich aanzien,
dat het verzet binnen niet al te langen tijd geheel bedwongen
zou zijn.
In 1911 werd met de resten der benden in de westvallei
afgerekend, waarbij zich o.m. de Europeesche sergeant VALK
onderscheidde. Toen nu bovendien in het overige gebied
tengevolge van onze actie een groot aantal kwaadwilligen

- 128 -
in onderwerping kwam, kon hec eigenlijke verzet als geëindigd
worden beschouwd. De laatstovergebleven bendehoofden
met hun volgelingen werden in de eerste helft van 1912,
hoofdzakelijk door toedoen van den kapitein MUURLING
en den luitenant RIEMSDIJK onschadelijk gemaakt, zoodat
in Augustus 1912 in geheel de Gajo Loeös nog slechts een
twaalftal djahats rondzwierven.
In Februari 1914 werd de laatste kwaadwillige neergelegd
door een patrouille onder den kapitein BOREEL, die
in October 1912 het divisie commando van den kapitein
MUURLING had overgenomen. Sedert hebben rust en
vrede geheerscht in dit gebied, dat vele jaren is bestuurd door
den luitenant, later kapitein KANIESS die zich hierbij al
evenzeer onderscheidde als hij het tevoren in zijn patrouille-actie
had gedaan.
Wij zijn thans aan het slot gekomen van ons overzicht
van de geschiedenis der marechaussee. Moge het ons gelukt
zijn den lezer te doordringen van de groote beteekenis die
dit korps voor de ontwikkeling van Nederlandsch-Indië in
de laatste 4 decennia heeft gehad. En mogen wij hem de
overtuiging hebben bijgebracht dat velen dergenen, die in
het hoofd-actietijdperk der marechaussee hun bloed en hun
beste krachten voor de Nederlandsche zaak hebben veil
gehad, aan den lande diensten hebben bewezen, waardig om
met een eerezuil bekroond te worden.

TYP. ATJEH DRUKKERIJ
KOETA-RADJA