Culemborg, 8 juni 2008 Tekst: Matteüs 9: 9-13 ... - Henri Veldhuis

Culemborg, 8 juni 2008
Tekst: Matteüs 9: 9-13
Thema: ‘Barmhartigheid wil ik’
Predikant: ds. H. Veldhuis
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Zo nu en dan hebben we in kerkenraad een uur van gezamenlijke bezinning over een belangrijk
thema. Afgelopen woensdag ging het over de vraag of wij óók van die consumenten zijn die
steeds maar méér willen, die niet alleen geloven in God maar ook in onbegrensde economische
groei en welvaart, - méér luxe, méér overdadige vakanties en meer vliegreizen, zonder lang stil
te staan bij de prijs die we daarvoor betalen.
Al gauw denk je aan het verhaal van de rijke jongeling. Een rijke jonge man komt met zijn
verlangen naar een echt en authentiek ‘eeuwig’ leven bij Jezus: “Meester, wat moet ik doen?” En
Jezus antwoordt: “Verkoop alles wat je heb, deel uit aan de armen en volg mij.” Een verhaal waar
we eigenlijk niet mee uit de voeten kunnen, zo bleek ook wel in de kerkenraad.
Matteüs, de tollenaar uit de tekst van deze morgen, is ook iemand die veel geld verzamelt, en
steeds meer wil. In Marcus en Lucas wordt hij Levi genoemd, in deze tekst Matteüs, misschien
omdat de schrijver van het Matteüs-evangelie zich herkent in deze tollenaar, - alsof hij zeggen
wil: “Ik was ook zo iemand die gevangen was door het geld, eerlijk of oneerlijk verdiend. Ik was
ook zo iemand die zijn onvrede en schuldgevoel wegstopte, totdat Jezus voorbij kwam. - Ik ben
nú ook zo iemand die geroepen is, die zomaar is meegegaan, ongelofelijk . . . De rijke jongeling
kon het niet, ik wel, een wonder, niet omdat ik zo goed ben, maar omdat Hij zo goed is.”
Hoe het kan, Jezus zag hem, riep hem en Matteüs volgde. Er zal wel een proces aan vooraf zijn
gegaan. En er is ook wel verschil tussen die rijke jongeling en de tollenaar. Die rijke jonge man
was een gerespecteerd burger die op een normale manier aan z’n geld gekomen was. Maar die
tollenaar collaboreerde met de Romeinse bezetter, een belastingambtenaar die zijn medeburgers
zo afperste dat hij een flink deel in eigen zak kon steken. Matteüs had vast een diep schuldgevoel,
en voelde natuurlijk ook de minachting van zijn volksgenoten. Met zo’n slecht geweten heb je
natuurlijk meer reden om je te bekeren dan die rijke jongeling.
Matteüs was gewoon slecht, en al helemaal in de ogen van de Farizeeën en schriftgeleerden, die
zagen dat Matteüs verkeerde in kringen die geen boodschap hadden aan God en zijn gebod, en
al helemaal niet aan de uitleg die de joodse wetgeleerden daaraan gaven.
De schriftgeleerden en Farizeeën vinden het dan ook onbegrijpelijk dat Jezus zomaar bij Matteüs
gaat eten, bij Holleeder en zijn maten, met al die dubieuze vrienden van Matteüs aan één tafel.
In die tijd betekende het delen van de maaltijd een vergaande vorm van gemeenschap, bijna net
zo ver als bij ons het avondmaal in de kerk.
Akkoord, het is mooi dat iemand als Matteüs zich bekeert, al moet je natuurlijk nog wel
afwachten of hij zich echt weet los te maken van zijn milieu. Maar om met hem mee te gaan naar
dat milieu en daar vrolijk gaan eten zoals Jezus nu doet. Stel je voor dat iemand van de Hells
Angels zich bekeert, dan ga je toch niet zomaar naar de vastgoed-feesten van Amsterdamse
onderwereld?

Voor de Farizeeën en schriftgeleerden is Jezus al afgeschreven, geen redden meer aan. Maar ze
uiten hun ongenoegen wel tegenover de leerlingen: “Gaan jullie daarin mee? Blijf je zo’n
dwaalleraar volgen die gemeengoed maakt met de onderwereld, waar ze alleen maar uit zijn op
geld en vrouwen? Jezus is afgeschreven, maar misschien dat je zijn leerlingen nog van Hem kunt
losmaken en op andere gedachten kunt brengen.
Jezus hoort het wel, al dat gepraat over Hem. Hij voelt het wel, onze argwaan en weerstand, onze
ergernis over zijn levensstijl en contacten. Hij onderbreekt ons geroddel, haalt ons uit de
vrijblijvendheid van irritatie op afstand en confronteert ons rechtstreeks, van aangezicht tot
aangezicht. En dan geeft Hij een korte reactie die alles zegt: alles over wat Hem beweegt om te
eten in onze onderwereld, alles over zijn motieven om de rijke jongeling of Matteüs - en
misschien ook ons - zo radicaal te roepen. Dat alles zegt Jezus met één woord uit de Schrift, een
citaat uit Hosea: “Barmhartigheid wil ik, geen offers” (Hosea 6:6).
Natuurlijk wil Jezus dat alle tollenaars en andere criminelen zich bekeren van hun slechte leven,
en dat vraagt offers, en dat wij allemaal zullen leven naar Gods geboden. Natuurlijk wil Jezus net
zoals de Farizeeën en schriftgeleerden dat wij Gods Thora nemen als leidraad voor ons leven.
Maar dan níet om ons zelf te rechtvaardigen tegenover God, níet om zelfingenomen neer te kijken
op corrupte belastingambtenaren, vastgoedcriminelen, belastingontduikers, zichzelf verrijkende
directeuren, of - aan de andere kant van de samenleving - neer te kijken op jonge Marokkaanse
criminelen in oude stadswijken, buitenlandse illegalen en profiteurs, uitkeringstrekkers die niet
willen werken, etc. - of zelfingenomen neer te zien op medeburgers die drie keer per jaar op
vakantie gaan, natuurlijk met lange vliegreizen, zonder oog voor het milieu, consumenten met
twee auto’s, met twee kinderen die altijd merkkleding dragen en op paardrijden zitten.
Nee, zegt Jezus, ik ben níet gekomen voor christenen die zich zichzelf nogal goed en rechtvaardig
vinden tegenover al die anderen. Want jij mag dan wel denken dat je heel wat offers brengt voor
een groene levensstijl met veel aandacht voor het milieu en de derde wereld, - maar ik ben niet
voor groene ego’s gekomen die zo blij zijn met zichzelf. Want zoals Hosea zegt: “Barmhartigheid
wil ik, en geen offers.”
Moet Matteüs dan geen grote offers brengen door zijn tolhuis in de steek te laten? Zeker wel,
maar Jezus vraagt niet om zo’n offer als een prestatie waarmee wij goede sier kunnen maken
tegenover God en de mensen. Jezus roept Matteüs en ook de rijke jongeling níet om hoge, te hoge
eisen te stellen, maar uit mededogen, uit barmhartigheid. Barmhartigheid, dat is de diepste
beweegreden waaruit wij alles wat Jezus zegt en doet, hoe veeleisend het soms ook lijkt, moeten
verstaan. Jezus is met ontferming bewogen over ons, wie we ook zijn, crimineel of fatsoenlijk.
Dát heeft Matteüs gevoeld, misschien al in eerdere ervaringen met Jezus, op afstand. Hij voelde
dat zijn onrust, zijn gewetensnood en minderwaardigheidsbesef, dat héél zijn innerlijke nood
werd gezien door Jezus met ogen van liefde en ontferming. Dáárdoor werd zijn onrust alleen maar
groter, werd zijn verlangen gewekt, zoals ook het verlangen van de rijke jongeling was gewekt.
De rijke jongeling was geen crimineel, maar een fatsoenlijke jongen, - en toch leefde hij met
onvrede, voelde hij de leegheid van zijn hart. Onrust en verlangen die zo sterk werden dat hij naar
Jezus ging: “Heer, wat moet ik doen?”
2

Het is waar, Jezus is radicaal en vraagt misschien wel grote offers van ons, net zoals bij Matteüs
of de rijke jongeling. Maar Jezus heeft maar één beweegreden, die ligt in het hart van God zelf:
Hij is met ontferming over ons bewogen. Hij ziet onze geestelijke armoede, ons gevangen zijn
in zonde of welvaart. Hij ziet ons lijden aan een slecht geweten, Hij ziet ons diepe verlangen naar
ècht leven, naar liefde en vriendschap, - Hij ziet ons verlangen naar God zelf.
En daarom wil God ons helpen en genezen, daarom wordt hij mens als Jezus, spreekt Hij ons aan
met grote ontferming. En juist omdat Jezus ons diepste verlangen zó goed begrijpt, durft Hij ons
zoiets te vragen: “Sta op en volg mij.” “Verkoop alles wat je hebt, deel uit aan de armen, en volg
mij.”
Radicale roeping van Matteüs, omdat Hij Matteüs liefheeft; een radicaal antwoord aan de rijke
jongeling omdat Jezus hem zo liefheeft. Dan is de roeping van de één nog niet dezelfde als die
van de ander. Jezus’ roeping van de rijke jongeling hoeft niet dezelfde te zijn als die van ons, -
al moeten we zo’n roeping voor onszelf niet op voorhand uitsluiten. Dat deed Franciscus ook niet.
Dus hoeft onze discussie in de kerkenraad niet vroegtijdig vast te lopen in de vraag of wij ook
alles moeten verkopen. Maar de vraag is wèl of u, jij en ik het aandurven om Jezus zó dichtbij
laten te komen, zijn radicale barmhartigheid zó toe te laten in ons leven.
Durven wij in de kerkenraad, thuis of bij vrienden eerlijk te vertellen wat onze innerlijke onvrede
is, onze worsteling met welvaart, fout gedrag, oneerlijkheid, egoïsme, ons slechte geweten, ons
onvermogen eenvoudig te genieten, onze geestelijke armoede, - ons diepere verlangen naar èchte
liefde en vriendschap in plaats van al die schone schijn van nietszeggende feestjes?
Jezus is radicaal, en dat moeten we voluit laten staan, maar de bron van die radicaliteit is zijn
eindeloze ontferming voor de nood van ons hart. Van daaruit hoopt Hij ons te zoeken en te
vinden, - ons vinden op het punt waar wij zijn barmhartigheid durven toelaten in ons eigen leven,
zodat ook voor ons het moment kan komen dat Jezus ons een eigen roeping geeft, - een roeping
die past bij de nood en kansen van mijn leven, bij de schuld en verlangens van mijn hart, bij de
capaciteiten en beperkingen van mijn persoon.
Die roeping kan betekenen dat ik offers moet brengen, van alles moet loslaten. Maar wij hoeven
ons niet vooraf laten afschrikken door die mogelijke offers. Jezus vraagt ons alleen maar ons hart
te openen voor zijn liefde en barmhartigheid, zodat we hetzelfde risico lopen als Matteüs: dat we
liefde ervaren, aanvaarding en vergeving: eindelijk iemand die door mijn harde buitenkant
heenkijkt en mij liefheeft. Eindelijk iemand die mij, zo’n tollenaar, niet minacht maar vèrder kijkt
en mij liefheeft, onvoorwaardelijk zelfs.
Laten wij Christus toe in die radicaliteit van zijn barmhartigheid? - dat is de vraag. En omgekeerd:
Zijn wij zèlf ook barmhartig als wij van anderen vinden dat die stevig moeten worden
aangepakt: jeugdige criminelen, immigranten, zichzelf verrijkende directeuren, junkies,
gemakzuchtige kerkleden? Kunnen we anderen krachtig aanspreken vanuit barmhartigheid,
barmhartigheid die heel wat anders is dan soft gepraat of slap gedogen?
Kunnen we elkaar aanspreken, heel streng misschien wel, vanuit een hart dat verder kijkt dan de
harde buitenkant van sommige ontspoorde jongeren of sommige rijke zakenmensen? Kunnen we
leiding geven en tegelijk raken aan iemands hart? - aan zijn of haar persoonlijke nood en ook zijn
persoonlijke verlangens? Hoe stevig en streng we voor elkaar soms ook moeten zijn, onze harde
wereld en samenleving zal alleen echt veranderen als we elkaars harten weten te raken uit
barmhartigheid. Zonder liefde en mededogen geen wezenlijke verandering.
3

Wetten en regels handhaven met koude harten verwarmt geen mens of wereld. Een wereld vol
kwaad en geweld veranderen door alleen maar gebod en veroordeling, zoals de Farizeeën en
schriftgeleerden dat proberen, zal nooit lukken. De wereld en wij zelf zullen alleen veranderen
door barmhartigheid, door liefde en vergeving van God, door mededogen voor elkaar. Alleen door
de grondeloze ervaring van zulk mededogen vond Matteüs de unieke kans om te breken met zijn
tollenaarsleven. Alleen uit verlangen naar zulke liefde durfde de rijke jongeling het te vragen:
“Meester, wat moet ik doen?”
Bij die vraag mag ons gesprek in de kerkenraad of waar dan ook stil worden, als we in het licht
komen staan van Gods ontferming en dan durven vragen: “Heer, ik ben zó ontroerd door uw
barmhartigheid, - mijn verlangen naar uw vrijheid is zo sterk geworden, wat zal ik doen?”
Daarvoor zijn we kerkenraad en gemeente, om elkaar te helpen bij díe vraag te komen, “Heer, wat
zal ik doen?”
En precies op dat punt laten we elkaar dan ook in onze waarde en vrijheid, want ieder krijgt zijn
eìgen unieke antwoord, vroeger of later, voor zijn eigen hart en levensstijl. Daar mogen we elkaar
wel op bevragen, dat is ook heel goed, - maar alleen uit het besef dat ieder van God zijn eigen
roeping krijgt, een eigen weg met God waar jij van af moet blijven. Op dat punt kunnen we elkaar
ook weer vrijlaten en toevertrouwen aan God. Zoals Jezus die rijke jongeling weer los kon laten,
totdat er misschien weer zo’n moment zou komen (want God kan wachten): “Meester, hier ben
ik tòch weer, want buiten uw barmhartigheid kan ik niet leven. Wat moet ik toch doen?”
Welk antwoord Jezus dan ook geeft, aan die ander, aan jou of mij, - het zal radicaal zijn en
vèrstrekkend, want het is de roeping van zijn onvoorwaardelijke barmhartigheid.
Amen
4

Gebed van de zondag
Christus, onze Heer,
Wat hebben we gedaan of nagelaten
in de afgelopen week?
Was het goed of niet,
hadden we anders gekund of gemoeten?
Hoe kunnen we verder,
in de komende week?
Wat zouden we moeten doen?
Met al die vragen komen we in deze kerkdienst,
om ze te stellen in het licht
van uw barmhartigheid.
In dat licht zien we pas goed
hoeveel er was in de afgelopen week
waarvoor we dankbaar kunnen zijn.
Misschien zien we ook wat er niet goed was
en wat vraagt om uw vergeving.
God, wat zullen wij doen
in de komende week?
Die vraag maken wij tot een vraag aan U,
in uw ontferming over ons,
want anders wordt die vraag ons te zwaar,
te veeleisend om nog te durven stellen.
Goede God,
spreek een woord dat richting geeft
aan de weg van ieder van ons,
vandaag en alle dagen.
Amen