Ventilatie niet-residentieel - KLIMACOMFORT

VEA
Ventilatiedocument:
NIET - RESIDENTIEEL
januari 2009
1

1
2
3
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
4
4.1
4.2
5
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
6
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
7
7.1
7.2
8
8.1
8.2
8.3
8.4
9
9.1
9.2
10
10.1
10.2
VEA
Inhoud
Vooraf
Terminologie
Wat is een eis, een aanbeveling, een advies?
Ventilatiecomponenten: eisen bij niet-residentiële gebouwen
Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare toevoeropening (RTO)?
Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare afvoeropening (RAO)?
Welke eisen worden er gesteld aan een doorstroomopening (DO)?
Welke eisen worden er gesteld aan een ventilator?
Welke eisen worden er gesteld aan een warmteterugwinapparaat?
Welke eisen worden er gesteld aan natuurlijke afvoerkanalen?
Hygiënische ventilatie - niet-residentieel
Basis
Welke normen en documenten worden gehanteerd voor het bepalen van de niet-residentiële
ventilatievoorzieningen?
Hoe worden ventilatiesystemen van een niet-residentieel gebouw gedimensioneerd?
Type ruimten
Hoe bepaalt men het ruimtetype?
Wanneer wordt een ruimte beschouwd als een overige ruimte?
Hoe moet een liftkoker geventileerd worden?
Moeten leidingschachten geventileerd worden?
Moet een tochtsas geventileerd worden?
Debiet
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bij niet-residentiële gebouwen berekend?
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een 'ruimte bestemd voor menselijke bezetting' van
een niet-residentieel gebouw?
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een 'ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting'
van een niet-residentieel gebouw?
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een 'speciale ruimte' van een niet-residentieel
gebouw?
Wat gebeurt er als de ontwerpbezetting niet overeenstemt met de 'minimumbezetting'?
Kan voor een ruimte met een groot volume een aangepast minimaal geëist ontwerpdebiet berekend worden?
Kan voor een grote ruimte met een kleine bezetting een aangepast minimaal geëist ontwerpdebiet berekend
worden?
Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bepaald van een kleine ruimte met een hoge bezetting?
Zijn de eisen van het ARAB nog van toepassing?
Luchtkwaliteit
Moet de toevoerlucht van een ruimte altijd buitenlucht zijn?
Hoe moet ik de kwaliteit van de afvoerlucht van een ruimte bepalen?
Specifieke ruimten
Hoe bepaal ik de vloeroppervlakte van een trappenhal?
Hoe moet ik kleedkamers en douches ventileren?
Hoe moet ik een loods ventileren?
Hoe moet ik een wachtkamer, praktijkruimte, operatieruimte van een dierenarts, kinesitherapeut, arts… ventileren?
Balancering
Moeten ontwerptoevoer- en ontwerpafvoerdebieten in balans zijn?
Wat is de drukvoorwaarde? Hoe moet ik die berekenen?
Systemen
Is de toepassing van een natuurlijk ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw toegestaan?
Hoe moet een ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw worden geregeld?
januari 2009
2
4
5
6
6
7
11
11
11
12
12
13
14
15
15
15
16
16
19
20
20
20
21
21
21
22
23
25
25
26
26
27
27
28
28

11
VEA
11.1
11.2
11.3
12
12.1
Componenten
Welke toevoer- en afvoervoorzieningen moeten in elke ruimte voorzien worden?
Als de buitenlucht natuurlijk wordt toegevoerd en over de volledige breedte van het venster een regelbare
toevoeropening wordt geplaatst, is het geleverde debiet voor de ruimte te klein. Hoe kan dat opgelost worden?
Mag men een ventilator in een niet-residentieel gebouw kunnen afzetten of terugregelen?
Uitvoering
Mag het afvoerkanaal bij een natuurlijk ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw horizontaal verlopen?
De doelstelling van dit document is om antwoorden te formuleren op vragen die rijzen bij de toepassing
van de ventilatie-eisen uit de energieprestatieregelgeving. Andere aspecten in relatie met ventilatie,
akoestiek en esthetiek, en bouwkundige, financiële of andere aspecten worden hier dan ook niet of occasioneel
behandeld.
januari 2009
3
31
32
32
32

VEA
1 Terminologie
Onderstaande lijst geeft een aantal definities van termen of uitdrukkingen die in de vragen en antwoorden
worden gebruikt. Definities, al toegelicht in bijlage I, paragraaf 2 van het besluit van 11 maart 2005, in NBN
D50-001:1991 of in NBN EN 13779:2004, worden hier niet allemaal herhaald.
• Afvoervoorziening: de voorziening voor de afvoer van lucht uit een ruimte kan zijn:
o voorziening die de lucht rechtstreeks afvoert naar buiten het gebouw (via RAO en kanalen of via AO,
kanalen, een ventilator…);
o voorziening die de lucht laat doorstromen naar een andere ruimte via een doorstroomopening
(DO);
o voorziening die de lucht laat doorstromen naar een andere ruimte door middel van een recirculatie
voorziening (via kanalen en een ventilator).
• AO: afvoeropening van een ventilatiesysteem waarvan de afvoer mechanisch verloopt.
• Beschermd volume: zie bijlage I van het besluit van 11 maart 2005.
• Bijlage V: bijlage V van het besluit van 11 maart 2005.
• Bijlage VI: bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005.
• Buitenlucht: de lucht die in het systeem of door openingen van buiten binnenkomt, zonder eerst door
andere ruimten te gaan.
• DO: doorstroomopening
• EPB-regelgeving: regelgeving met betrekking tot EnergiePrestatie en Binnenklimaat.
• EPU: bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van kantoor- en schoolgebouwen
(bijlage II).
• EPW: bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van woongebouwen (bijlage I).
• Minimaal geëist ontwerpdebiet: het debiet per ruimte waarvoor de installatie volgens de energiepres-
tatieregelgeving minimaal moet ontworpen worden.
• Nominaal
o nominaal debiet van een ruimte (zoals gebruikt in NBN D50-001): wordt binnen de
energieprestatieregelgeving vervangen door ‘minimaal geëist ontwerpdebiet’;
o nominaal debiet van een RTO, DO of RAO: het debiet dat door de opening (in volledig open stand)
stroomt bij een op te geven drukverschil van 2 of 10 Pa;
o nominaal vermogen van een ventilatormotor: het maximale vermogen dat de motor bij continu
bedrijf kan opnemen. Dat staat los van het vermogen dat de motor opneemt wanneer
hij in een bepaalde toepassing een bepaald debiet levert;
o nominale stand van een ventilator: de stand die verondersteld wordt het ontwerpdebiet te
realiseren. Tenzij anders aangegeven op de standenschakelaar is de maximale stand de nominale
stand. Het nominale debiet is in dit verband het debiet dat de ventilator levert bij nominale stand.
• Luchtdichtheidsmeting: een meting van de luchtdichtheid van de gebouwschil door gebruik te maken
van overdruk of onderdruk, opgewekt door een ventilator. Het resultaat van de proef is een lekdebiet
over de gebouwschil, bij een opgegeven drukverschil.
januari 2009
4

VEA
• RAO: regelbare afvoeropening
• RTO: regelbare toevoeropening
• TO: toevoeropening van een ventilatiesysteem waarvan de toevoer mechanisch verloopt.
• Toevoervoorziening: de voorziening voor de toevoer van lucht naar een ruimte kan zijn:
o voorziening die de lucht rechtstreeks toevoert van buiten het gebouw (via RTO of via TO, kanalen,
een ventilator…);
o voorziening die de lucht laat doorstromen vanuit een andere ruimte (via een doorstroomopening
(DO));
o voorziening die de lucht laat doorstromen vanuit een andere ruimte door middel van een
recirculatievoorziening (via kanalen en een ventilator).
• Natuurlijke ventilatie: ventilatiesysteem met natuurlijke toevoer en natuurlijke afvoer van lucht. In
woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem A genoemd.
• Mechanische toevoerventilatie: ventilatiesysteem met mechanische toevoer en vrije afvoer van lucht.
In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem B genoemd.
• Mechanische afvoerventilatie: ventilatiesysteem met vrije toevoer en mechanische afvoer van lucht.
In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem C genoemd.
• Mechanische toe- en afvoerventilatie: ventilatiesysteem met mechanische toevoer en mechanische
afvoer van lucht. In woongebouwen wordt dit ventilatiesysteem D genoemd.
2 Wat is een eis, een aanbeveling, een advies?
• Aan een eis moet verplicht voldaan worden om conform te zijn met de energieprestatieregelgeving.
• Een aanbeveling is een formulering die afkomstig is uit de norm en moet aanzien worden als code voor
goede praktijk of regel voor goed vakmanschap. Een aanbeveling is geen verplichting in het kader
van de energieprestatieregelgeving. Bij klachten van de bouwheer kan een afwijking door een expert
of rechter aanzien worden als het niet naleven van de goede praktijk door ontwerper of installateur.
• Bij sommige vragen worden soms bijkomende adviezen, aandachtspunten, opmerkingen of tips
gegeven (puur informatief).
Belangrijke opmerking:
• Ventilatiesystemen die perfect voldoen aan alle eisen en aanbevelingen leiden niet noodzakelijk tot
een steeds goed werkend ventilatiesysteem. De ontwerper kan verder gaan dan de minimale eisen om
tot een goed ventilatiesysteem te komen. Andere aspecten, die niet in de norm of regelgeving
opgenomen zijn, kunnen ook van belang zijn (akoestiek, esthetiek, gebruiksgemak, duurzaamheid…).
januari 2009
5

VEA
6
3 Ventilatiecomponenten: eisen bij niet-residentiële
gebouwen
3.1 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare toevoeropening
(RTO)?
Eisen
• Het (totale) ontwerptoevoerdebiet van de in een ruimte geplaatste RTO(‘s) moet voldoen aan de
ontwerpeisen van die ruimte. Om dat te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2 Pa (en
in sommige gevallen bij 10 Pa) van elke RTO gekend zijn. Deze debieten worden bepaald aan de hand
van een laboratoriummeting zoals vermeld in NBN EN 13141-1:2004.
• De vrije doorsnede van de opening kan manueel of automatisch geregeld worden hetzij continu, hetzij
in een voldoende aantal (minstens 3) tussenstanden tussen ‘gesloten’ en ‘volledig open’ (dus in totaal
minstens 5 standen).
• Het binnendringen van hinderlijk gedierte via de regelbare toevoeropening mag niet mogelijk zijn, te
beoordelen volgens de technische bepalingen met een bolletje en een schijfje zoals vastgelegd in § 2a
van bijlage V en § 7.11 van bijlage VI. Deze eis geldt voor elke mogelijke open stand.
• Er mag geen waterpenetratie mogelijk zijn tot en met een drukverschil van 150 Pa in de stand ‘gesloten’
en tot en met een drukverschil van 20 Pa in de stand ‘open’, te meten volgens de technische
bepalingen beschreven in § 2b van bijlage V en § 7.12 van bijlage VI.
• De comforteis: de onderzijde van de regelbare toevoeropeningen moet geplaatst worden op een
hoogte van minstens 1,80 m boven het niveau van de afgewerkte vloer. De onderzijde mag lager zijn
dan 1,80 m voor zover een testrapport over de luchtverspreiding in de woonzone volgens de norm
NBN EN 13141-1:2004 §4.5 beschikbaar is.
• De opening bestemd voor de toevoer van de lucht heeft een kleine doorsnede en is derwijze
ontworpen dat zelfs in geopende stand het risico op inbraak niet verhoogt.
Opmerking
• Bepaalde productkarakteristieken (zelfregelendheid) kunnen eventueel aanleiding geven tot een
lager E-peil.
• Een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kan gevonden worden op
www.epbd.be
3.2 Welke eisen worden er gesteld aan een regelbare afvoeropening
(RAO)?
Eisen
• Het (totale) ontwerpafvoerdebiet van de in een ruimte geplaatste RAO(’s) moet voldoen aan de
ontwerpeisen van die ruimte. Om dit te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2 Pa (en in
sommige gevallen bij 10 Pa) van elke regelbare afvoeropening gekend zijn. Deze debieten worden
bepaald aan de hand van een laboratoriummeting zoals vermeld in NBN EN 13141-1:2004.
januari 2009

VEA
• De vrije doorsnede van de opening kan manueel of automatisch geregeld worden hetzij continu, hetzij
in een voldoende aantal (minstens 3) tussenstanden tussen ‘gesloten’ en ‘volledig open’ (dus minstens
5 standen).
Opmerking
• een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kunt u vinden op www.epbd.be
3.3 Welke eisen worden er gesteld aan een DoorstroomOpening (DO)?
Eisen
• Het ontwerptoevoerdebiet of ontwerpafvoerdebiet van de in een ruimte geplaatste DO (één of
meerdere) moet voldoen aan de ontwerpeisen voor de doorstroomopeningen van die ruimte. Om dit
te kunnen beoordelen moet het nominale debiet bij 2 Pa of 10 Pa van elke doorstroomopening gekend
zijn.
• De doorstroomopening is niet regelbaar.
Opmerkingen
• Een DO is een permanente opening of spleet in binnenwanden en in of rond binnendeuren. Het debiet
bij 2 Pa of 10 Pa moet bepaald worden door meting zoals vermeld in NBN EN 13141-1.
o Een gedetailleerde beschrijving van de eisen en testvoorwaarden kan gevonden worden op
www.epbd.be
• De eis om de capaciteit te meten wordt vervangen door een berekening onder de 2 hieronder
vermelde condities:
o De DO wordt gevormd door een spleet onder een deur. Voor niet-residentiële toepassingen geldt
bovendien dat de kleinste afmeting minimaal 5 mm bedraagt, gemeten vanaf het niveau van de
afgewerkte vloer. Is de vloerafwerking niet gekend, dan neemt men hiervoor een dikte aan van
10 mm.
o Voor grote openingen neemt het Vlaams Energieagentschap volgend standpunt in:
De DO wordt gevormd door een grote opening in scheidingsconstructies. De oppervlakte van de
opening wordt gevormd door de projectie van de opening loodrecht op deze scheidingsconstructie
waarin ze is geplaatst en beperkt tot het deel dat een volledige loodrechte doorgang realiseert (zonder
omwegen, waar men door kan kijken). De minimale oppervlakte van de aaneengesloten opening
bedraagt 0.5 m². De diameter van de grootst mogelijke ingeschreven cirkel is hierbij niet kleiner dan
5 cm en niet kleiner dan de dikte van de scheidingsconstructie.
Voorbeelden die mogelijk leiden tot een aanvaarde ‘grote opening’:
• Een open keuken, die aansluit bij een woonkamer door de aanwezigheid van een
doorloopopening zonder deur, een niet afsluitbare baropening of doorgeefopening (geen
doorgeefluik).
0,5 m²
doorloopopening
≤
OK
januari 2009
7

VEA
doorgeefopening
0,5 m²
≤
D d
• Een badkamer die aansluit aan een slaapkamer, zonder afsluitmogelijkheid.
• Een door muren en deur(en) afgescheiden ruimte waarbij de muren niet tot tegen de zoldering
doorlopen, bijvoorbeeld in een loft. De ruimte tussen de muren en de zoldering kan leiden tot een
aanvaarde ‘grote opening’.
0,5 m²
• Ruimten met verschillende functies zonder afscherming, bv. loft.
• Een open trapgat zonder afsluitmogelijkheid dat 2 ruimten verbindt.
0,5 m²
≤
≤
D
leefruimte
keuken
OK
d
OK
OK
januari 2009
8

VEA
0,5 m²
≤
0,5 m²
≤
NIET OK omdat geen aaneengesloten A 0,5 m²
≤
d
D
leefruimte
keuken
badkamer
leefruimte
Volgende voorbeelden voldoen niet: afschermingen met vele kleine gaatjes of perforaties,
een spleet rond een deur. Deze vereisen dus een meting.
D
d
OK
OK
januari 2009
9

VEA
D
NIET OK omdat A < 0,5 m²
0,5 m²
<
0,5 m²
≤
≤
D
d
≤
0,5 m²
d
D
0,5 m²
d
NIET OK omdat d < D
NIET OK omdat de doorgang niet loodrecht is
januari 2009
10
• In de 2 bovengenoemde situaties waarbij een meting wordt vervangen door een berekening
wordt de capaciteit van de doorstroomopening bepaald aan de hand van de oppervlakte

VEA
januari 2009
11
van de opening. De te gebruiken formules voor niet-residentiële toepassingen, zijn:
o 0,36 m³/h en per cm² spleet voor een drukverschil van 2 Pa (of 25,2 m³/h bij 2 Pa per 70 cm²);
o 0,80 m³/h en per cm² spleet voor een drukverschil van 10 Pa.
3.4 Welke eisen worden er gesteld aan een ventilator?
Eisen
• Er worden geen prestatie-eisen gesteld aan de ventilator in het kader van de energieprestatie-
regelgeving.
• Er zijn wel bepaalde eisen met betrekking tot de regeling van het ventilatiesysteem.
Voor niet-residentiële ventilatie (zie vraag 10.2).
Opmerking
• Het is uiteraard de combinatie van luchtkanalen en ventilatoren die zo moet ontworpen worden dat
de minimaal geëiste ontwerpdebieten kunnen gerealiseerd worden.
• Bepaalde productkarakteristieken (type, laag verbruik) kunnen het E-peil eventueel beïnvloeden.
• Een gedetailleerde beschrijving van de testvoorwaarden zal u kunnen vinden op www.epbd.be
3.5 Welke eisen worden er gesteld aan een warmteterugwinapparaat?
Eis
• Er worden geen prestatie-eisen gesteld aan het warmteterugwinapparaat in het kader van de
energieprestatieregelgeving.
Opmerking:
• Bepaalde productkarakteristieken (rendement, regeling, by-pass, …) kunnen het E-peil eventueel
beïnvloeden.
• Een gedetailleerde beschrijving van de testvoorwaarden zal u kunnen vinden op www.epbd.be
3.6 Welke eisen worden er gesteld aan natuurlijke afvoerkanalen?
Eis
• de kanalen zijn gedimensioneerd voor een maximale luchtsnelheid van 1 m/s;
• de kanalen lopen hoofdzakelijk verticaal - zie vraag 12.1;
• de kanalen monden uit boven het dak.

VEA
12
Hygiënische ventilatie – niet-residentieel
4 Basis
4.1 Welke normen en documenten worden gehanteerd voor het bepalen
van de niet-residentiële ventilatievoorzieningen?
Voor ventilatie in niet-woongebouwen verwijst bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 onder andere
naar een aantal artikelen uit de Belgische norm NBN EN 13779:2004 (en niet uitgave 2007).
De norm kunt u bestellen via http://www.nbn.be.
Het besluit van 11 maart 2005 en de bijlagen kunt u vrij downloaden van:
http://www.energiesparen.be/energieprestatie/professioneel/info/download.php.
4.2 Hoe worden ventilatiesystemen van een niet-residentieel gebouw
gedimensioneerd?
Bij het dimensioneren worden verschillende stappen doorlopen:
1. Kies het type ventilatiesysteem (natuurlijke ventilatie, mechanische toevoerventilatie, mechanische
afvoerventilatie, mechanische toe- én afvoerventilatie – zie §4 bijlage VI);
2. bepaal voor elke ruimte het ruimtetype (zie vraag 5.1);
3. bepaal voor elke ruimte het minimale geëiste ontwerpdebiet (zie vraag 6.1);
4. bepaal voor elke ruimte het type van toevoer- en afvoerlucht (zie vragen 7.1 en 7.2);
5. kies voor elke ruimte toevoer- en afvoer voorzieningen (zie vraag 11.1);
6. controleer de drukvoorwaarden voor het gebouw en stuur zo nodig de ontwerpdebieten bij (zie vraag 9.2);
7. start daarna met de technische uitwerking van de installatie, keuze van kanalen, ventilatoren, geluid,
regeling…
januari 2009

VEA
5 Ruimtetype
5.1 Hoe bepaalt men het ruimtetype?
januari 2009
13
Een eerste belangrijk onderscheid wordt gemaakt tussen ruimten binnen het beschermde volume (BV) van
het gebouw enerzijds, waarvoor diverse EPB-eisen kunnen gelden, en ruimten buiten het beschermde volume
anderzijds, waarvoor er in principe geen eisen zijn in het kader van de energieprestatieregelgeving.
Om de ventilatie-eisen van een ruimte binnen het BV te bepalen moet u eerst het ruimtetype definiëren.
Volgens bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 is een ruimte ofwel een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke
bezetting’, ofwel is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, ofwel een ‘speciale ruimte’:
o Bijlage VI definieert een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ als een ruimte die bedoeld
is om mensen bij een normaal gebruik maar een relatief korte tijd te laten vertoeven.
o Bijgevolg is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ een ruimte die bedoeld is om mensen
een langere tijd te laten vertoeven.
o Een ‘speciale ruimte’ is een ruimte met (een risico op) speciale verontreiniging waarvoor andere
(specifieke en/of strengere) eisen qua ventilatie kunnen gelden.
• ‘Ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’
Omdat bijlage VI niet definieert wat onder een ‘relatief korte tijd’ en een ‘langere tijd’ moet worden verstaan,
is het bouwteam verantwoordelijk om dat correct te interpreteren. Er is enige interpretatievrijheid,
maar de keuze is uiteraard niet volledig willekeurig. Ze moet verdedigbaar zijn. Bijlage VI geeft toch een
paar voorbeelden: circulatieruimten (zoals gangen, trappenhallen…), toiletten, archieven, opslagruimten...
zijn ruimten waar mensen maar relatief korte tijd vertoeven.
Opmerking: Ook al is de ruimte voortdurend in gebruik, het feit dat het telkens om andere mensen gaat
die maar een korte tijd van de ruimte gebruikmaken, zorgt ervoor dat de ruimte onder de categorie ‘niet
bestemd voor menselijke bezetting’ valt.
Bijlage VI bevat ook een uitsluiting: als in een ruimte een werkplek ingericht wordt (bijvoorbeeld een schrijftafel
voor de werknemer in een archief), dan valt de ruimte niet in de categorie ‘niet bestemd voor menselijke
bezetting’.
Douches en kleedkamers mogen ook gezien worden als ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’
(zie vraag 8.2).
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’(zie vraag 6.3).
• ‘Ruimten bestemd voor menselijke bezetting’
De energieprestatieregelgeving is van toepassing op gebouwen waarvoor energie verbruikt wordt om ten
behoeve van mensen een specifieke binnentemperatuur te bereiken (zie artikel 3.18 van het EPB-decreet).
Normaal gezien zijn de meeste ruimten in een gebouw ‘bestemd voor menselijke bezetting’. Voorbeelden
van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’: kantoorruimten, vergaderzalen, lokettenzaal, onthaal
…
In een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ is het minimale geëiste ontwerpdebiet afhankelijk van
de ontwerpbezetting. De functie van de ruimte zal in zekere mate de ontwerpbezetting van de ruimte
bepalen. Daarom definieert bijlage VI 37 types van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’, inclusief
het type ‘overige ruimten’ (zie vraag 5.2).
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 6.2).

VEA
• ‘Speciale ruimten’
K 2
K 1
K 3 K 4
ruimtetype?
bureel inkom sanitair
K 5
K 6
januari 2009
14
De ventilatie van ‘speciale ruimte’, met (een risico op) speciale verontreinigingen, valt buiten het toepassingsgebied
van de energieprestatieregelgeving, maar het is mogelijk dat andere regelgeving en/of regels
van goede praktijk andere specifieke en/of strengere eisen qua ventilatie opleggen.
Voorbeelden
o garages (als autostalplaats) met een oppervlakte, berekend aan de hand van de
binnenafmetingen, van meer dan 40 m²;
o stookplaatsen;
o brandstofopslagruimten;
o gasmeterruimten;
o ruimten voor drukreduceerinrichtingen van aardgas;
o liftkokers en liftkooien;
o huisvuilkokers en verzamelruimten voor huisvuil;
o bepaalde laboratoria (medisch, biologisch...).
Voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘speciale ruimten’ (zie vraag 6.4).
5.2 Wanneer wordt een ruimte beschouwd als een ‘overige ruimte’?
Een ‘overige ruimte’ is een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ die niet kan beschouwd worden als
één van de andere ruimtetypes van de tabel 1 van bijlage VI. Het spreekt vanzelf dat de beslissing om een
ruimte als ‘overige ruimte’ te beschouwen verdedigbaar moet zijn en dat bij twijfel altijd de voorkeur moet
gegeven worden aan één van de expliciet benoemde ruimtetypes uit tabel 1.
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 5.1).
Voor meer uitleg over de verschillende types van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 6.2).
Voorbeeld: Overdekte binnenruimte in een schoolgebouw
Een schoolgebouw bevat een overdekte en verwarmde ruimte, centraal gelegen ten opzichte van de
verschillende leslokalen. Die ruimte kan beschouwd worden als één van de volgende ruimtetypes:
o een polyvalente ruimte: als die ruimte in de praktijk gebruikt wordt als speelplaats bij slecht weer, voor
turnlessen, voor feestjes, voordrachten of vergaderingen of andere gelijkaardige activiteiten;
o een gang: als die ruimte enkel gebruikt wordt als doorgangsruimte tussen de andere leslokalen en
nutsruimten. Dat veronderstelt dat die ruimte door haar afmetingen of door de aanwezigheid van een
vaste uitrusting (bijvoorbeeld vaste bloembakken, een vijver, wanden en trappen…) niet kan gebruikt
worden als polyvalente ruimte.

VEA
5.3 Hoe moet een liftkoker geventileerd worden?
januari 2009
15
Liftkokers worden volgens bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005 beschouwd als ‘speciale ruimte’.
Voor speciale ruimten gelden geen ventilatie-eisen volgens de energieprestatieregelgeving. Het is echter
mogelijk dat andere wetgevingen (bv. betreffende brandveiligheid) wel ventilatie-eisen bevatten voor
een liftkoker.
Als een liftkoker voorkomt in een EPU-volume, is het verplicht om de liftkoker expliciet als ‘ruimte’ in te
geven op het tabblad Ruimten (Bouwkundige gegevens) of op het tabblad Ruimten (Hygiënische ventilatie)
in de EPB-software. Hoewel de liftkoker zich kan uitstrekken over verschillende verdiepingen, hoeft
de gebruiksoppervlakte maar eenmaal ingegeven te worden (bijvoorbeeld alleen op de gelijkvloerse verdieping).
Ook in het luik over de hygiënische ventilatie moeten dus de nodige gegevens ingevuld worden
(‘speciale ruimte’, eventueel het geëiste debiet uit een andere wetgeving, en de aanwezige ventilatievoorzieningen).
De liftkooi mag buiten beschouwing worden gelaten.
Hoewel er geen ventilatie-eisen worden opgelegd, kunnen er voor een liftkoker binnen het beschermde
volume wel isolatie-eisen gelden voor de scheidingsconstructies (U-max en R-min) - zie bijlage III van het
besluit van 11 maart 2005.
Opmerking
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet en het ontwerpdebiet zelf worden alleen bij de EPU-berekening (voor
niet-residentiële gebouwen) in rekening gebracht voor het bepalen van het referentieverbruik (noemer
van het E-peil). Bij de EPW-berekening (voor residentiële gebouwen) is dat niet het geval: daar wordt het
referentiedebiet voor het volledige EPW-volume op forfaitaire wijze bepaald.
5.4 Moeten leidingschachten geventileerd worden?
Een leidingschacht wordt in het kader van de energieprestatieregelgeving niet beschouwd als een ruimte
die geventileerd moet worden. Het is daarom niet verplicht om de leidingschacht als ruimte in te geven
in het tabblad Ruimten (Bouwkundige gegevens) of op het tabblad Ruimten (Hygiënische ventilatie) van
de EPB-software.
Hoewel er geen ventilatie-eisen worden opgelegd, kunnen er voor een leidingschacht binnen het beschermde
volume wel isolatie-eisen gelden voor de scheidingsconstructies (U-max en R-min) – zie bijlage III
van het besluit van 11 maart 2005.
Aandachtspunt
Het is mogelijk dat andere wetgevingen (bijvoorbeeld rond brandveiligheid) wel ventilatie-eisen bevatten
voor een leidingschacht.
5.5 Moet een tochtsas geventileerd worden?
Een tochtsas, in de betekenis van een kleine ruimte tussen de buitenomgeving en een gang of een inkomhal,
zonder toegangsdeuren naar een andere ruimte, bijvoorbeeld toiletten of kantoren, hoeft niet
verplicht geventileerd te worden. Het is wel verplicht om het tochtsas expliciet als ‘ruimte’ in te geven in
de EPB-software. Als ruimtetype kiest u voor een tochtsas ‘speciale ruimte’.
Uitzondering
Als een tochtsas expliciet als werkplek wordt ingericht, kan die niet meer als tochtsas beschouwd worden
en moet ze toch geventileerd worden. In de EPB-software wordt dan voor het ruimtetype de meest logische
keuze uit tabel 1 van bijlage VI gemaakt (bv. ‘hoofdingang’, ‘receptie’…)

VEA
6 Debiet
Minimum debiet: volledige procedure
bestemd voor
menselijke bezetting
bezetting
vastgelegd
door bouwteam
43 m³/h
per persoon
max.
roken?
ja nee
functie ?
oppervlakte
per persoon
berekende
bezetting
22 m³/h
per persoon
type ruimte ?
niet bestemd voor
menselijke bezetting
aantal wc's
gekend ?
ja
25 m³/h
per wc
wc ?
ja nee
nee
1,3 m³/h
per m²
15 m³/h
per m²
debiet
volgens
die normen
speciale ruimte
andere
normen ?
ja nee
debiet
volgens
andere
specificaties
januari 2009
16
6.1 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bij niet-residentiële
gebouwen berekend?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte hangt in de eerste plaats af van het ruimtetype.
Daarom moet eerst bepaald worden of het gaat om een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, een
‘ruimte niet bestemt voor menselijke bezetting’, of een ‘speciale ruimte’ (zie vraag 5.1).
De procedure is in de volgende figuur geschematiseerd.
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’
(zie vraag 6.2).
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘ruimten niet bestemd voor menselijke
bezetting’ (zie vraag 6.3).
Voor meer uitleg over het minimaal geëiste ontwerpdebiet van ‘speciale ruimten’ (zie vraag 6.4).
6.2 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een
‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een niet-residentieel
gebouw?
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ (zie vraag 5.1).
Ontwerpbezetting
De ontwerpbezetting geeft aan voor hoeveel personen de ruimte bestemd is. Het bouwteam heeft de
volledige vrijheid om de ontwerpbezetting te bepalen.
De zogenaamde ’minimumbezetting’ is de bezetting berekend op basis van de vloeroppervlakte per persoon
vermeld in tabel 1 van bijlage VI voor het ruimtetype dat het bouwteam heeft gekozen.

VEA
Opmerking
januari 2009
17
Het spreekt voor zich dat er geen wettelijke minimumeis is aan de werkelijke bezetting of de ontwerpbezetting
van een ruimte; de term ‘minimumbezetting’ werd alleen als hulpmiddel ingevoerd.
De termen ontwerpbezetting en minimumbezetting worden gebruikt om het minimaal geëiste ontwerpdebiet
van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een niet-residentieel gebouw te bepalen.
Minimaal geëiste ontwerpdebiet
De regelgever legt per ruimte een minimaal geëist ontwerpdebiet op, dat in principe bepaald wordt op
basis van de ontwerpbezetting en een minimumdebiet per persoon.
Als de ontwerpbezetting voor een ruimte kleiner is dan de waarde bepaald op basis van tabel 1 van bijlage
VI of als het bouwteam zelf geen ontwerpbezetting vastlegt, dan moet bij de bepaling van het minimaal
geëiste ontwerpdebiet, de bezetting volgens tabel 1 van bijlage VI aangehouden worden. Daarbij
wordt het berekende aantal personen op de eenheid naar boven afgerond.
Het bouwteam is dus altijd verplicht om het ruimtetype te bepalen. De ontwerpbezetting, echter, moet
niet worden opgegeven als ze niet vastgelegd is. In dat geval wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet
alleen bepaald op basis van de ‘minimumbezetting’ - zie vraag 6.5.
Op die manier wil de overheid garanderen dat, ook als voor een ruimte bij het ontwerp een zeer lage
bezetting voorzien wordt, nog een goede binnenluchtkwaliteit (minimaal IDA3 voor de minimumbezetting
van het gekozen ruimtetype) bereikt kan worden, mocht er in een latere fase een meer gangbare bezetting
optreden (bijvoorbeeld bij verandering van gebouwgebruiker) zonder dat daarvoor de hardware van
het ventilatiesysteem aangepast moet worden (wat een ingrijpende en dure operatie kan zijn).
In een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, is het minimaal geëiste ontwerpdebiet per persoon
(ook minimumdebiet genoemd) gelijk aan:
o 22 m³/h.persoon 1 als roken in de ruimte expliciet verboden is;
o 43 m³/h.persoon 2 als roken in de ruimte niet expliciet verboden is.
Ruimtetype
Het bouwteam is verantwoordelijk voor het bepalen van het ruimtetype. Ze kiezen het type dat de ruimte
volgens hen het best beschrijft. Zoals vermeld in bijlage VI en in de helpfunctie van de EPB-software, zijn
de hoofdcategorieën (vette druk in tabel 1) alleen indicatief. Dat wil zeggen dat alle ruimtetypes in alle
gebouwen kunnen worden geselecteerd, onafhankelijk van de hoofdcategorie. Natuurlijk moet de gemaakte
keuze verdedigbaar zijn. Een slaapzaal in een vakantiecentrum als een kantoor definiëren is vanzelfsprekend
niet aanvaardbaar. Een leslokaal als ‘overige ruimte’ definiëren is dat evenmin.
Als een ruimtetype niet expliciet of bij benadering in tabel 1 van bijlage VI is opgenomen, moet ‘overige
ruimte’ geselecteerd worden.
Samenvatting: stappenplan voor het bepalen van het minimaal geëiste ontwerpdebiet
Stap 1:
Het bouwteam bepaalt, als het dat wenst, de ontwerpbezetting.
1 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het minimumdebiet dat overeenkomt met
binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 11 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’,
waar roken verboden is, gelijk aan 22 m³/h.persoon.
2 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het minimumdebiet dat overeenkomt met
binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 11 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’,
waar roken niet verboden is, gelijk aan 43 m³/h.persoon.

VEA
Stap 2:
• het bouwteam kiest het type ruimte;
• het type ruimte bepaalt de vloeroppervlakte per persoon volgens tabel 1 van bijlage VI;
• de gebruiksoppervlakte van de ruimte wordt gedeeld door die vloeroppervlakte per persoon;
• de ‘minimumbezetting’ wordt naar boven afgerond op de eenheid.
Stap 3:
januari 2009
18
Het bouwteam bepaalt of er in de ruimte al dan niet gerookt mag worden. Het minimumdebiet dat overeenkomt
met binnenluchtklasse IDA 3 bedraagt voor niet-rokers 22 m³/h.persoon; voor rokers bedraagt
dat 43 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het maximum van de resultaten uit stappen 1 en 2 wordt vermenigvuldigd met het minimumdebiet uit stap
3. Het resultaat is het minimaal geëiste ontwerpdebiet.
Voorbeeld 1: bureel van de directeur van een school, met een oppervlakte van 20 m²
Stap 1:
De ontwerpbezetting is voor dat bureel gelijk aan 1. In de EPB-software geeft men dat aan door het selectievakje
‘ontwerpbezetting gekend’ aan te vinken en ‘1’ in te vullen als ontwerpbezetting.
Stap 2:
Een bureel is expliciet in tabel 1 opgenomen als ‘kantoor’ onder de hoofdcategorie ‘kantoorgebouwen’.
In het EPB-software moet men ‘kantoorgebouwen’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ en ‘kantoor’
in het veld ‘soort ruimte’ kiezen.
Volgens tabel 1 van bijlage VI is de vloeroppervlakte per persoon in een kantoor gelijk aan 15 m²/persoon.
Dat leidt tot een minimumbezetting van 20/15 = 1,33, naar boven afgerond = 2 personen. Deze minimumbezetting
is groter dan de bezetting die bepaald is door het bouwteam (ontwerpbezetting = 1) en bijgevolg
wordt deze minimumbezetting gebruikt om het minimaal geëiste ontwerpdebiet te bepalen.
Stap 3:
In de ruimte wordt niet gerookt. Het minimumdebiet bedraagt dus 22 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor de ruimte is, in het voorbeeld, gelijk aan:
2 personen x 22 m³/h.persoon = 44 m³/h.
Voorbeeld 2: indoor speeltuin met een oppervlakte van 180 m²
Stap 1:
Volgens de bouwheer kunnen er gedurende de week 35 personen en tijdens één namiddag per week 70
personen in de speelruimte aanwezig zijn. Het ventilatiesysteem moet dus voor 70 personen ontworpen
worden. In de EPB-sofware wordt het selectievakje ‘ontwerpbezetting gekend’ aangevinkt en ‘70’ als ontwerpbezetting
ingevuld.
Stap 2:
Een indoor speeltuin is niet expliciet in tabel 1 opgenomen. Volgens het bouwteam benadert geen enkel
ruimtetype uit de tabel die ruimte. De speeltuin is immers voorzien van vaste speeltoestellen en kan dus
enkel als speeltuin worden gebruikt. Bijgevolg kan die ruimte niet als polyvalente ruimte worden aanzien.

VEA
19
Men kiest dus voor ‘overige ruimten’. In de EPB-software moet men ‘overige ruimten’ in het veld ‘ruimtecategorie
(indicatief)’ en in het veld ‘soort ruimte’ kiezen.
Volgens tabel 1 van bijlage VI is de gangbare vloeroppervlakte per persoon in een ‘overige ruimte’ gelijk
aan 15 m²/persoon. Dat leidt tot een minimumbezetting van 180/15 = 12, naar boven afgerond = 12 personen.
Dat is kleiner dan de bezetting die door het bouwteam werd bepaald en bijgevolg wordt niet de
minimumbezetting maar wel de ontwerpbezetting gebruikt om het minimaal geëiste ontwerpdebiet te
bepalen.
Stap 3:
In de ruimte wordt niet gerookt. Het minimumdebiet bedraagt dus 22 m³/h.persoon.
Stap 4:
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor de ruimte is, in het voorbeeld, gelijk aan:
70 personen x 22 m³/h.persoon = 1.540 m³/h.
Opmerkingen
o Een kleuterklas wordt ook als leslokaal aanzien.
o Bij niet-residentiële gebouwen wordt er geen maximumgrens aan het ontwerpdebiet opgelegd.
o Met betrekking tot het regelen van debieten, zie vraag 10.2.
o Andere regelgevingen of regels van goede praktijk kunnen ook van toepassing zijn, zoals het
Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB). Volgens het ARAB moet het debiet minstens
gelijk zijn aan 30 m³/h.werknemer of gelijkgesteld, zie vraag 6.9.
6.3 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet berekend van een
‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ van een niet-residen-
tieel gebouw?
Voor een definitie van de categorie ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’, zie vraag 5.1.
Er zijn twee soorten ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’:
o ‘toiletten’;
o ‘andere’.
In ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’ en die niet in de categorie ‘toiletten’ vallen, is het
minimaal geëiste ontwerpdebiet 3 gelijk aan 1,3 m³/h.m². Het minimaal geëiste ontwerpdebiet is dus afhankelijk
van de vloeroppervlakte. In de EPB-software zal u ‘ruimte niet voor menselijke bezetting’ in het
veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen. De EPB-software berekent het minimaal geëiste ontwerpdebiet
van de ruimte.
In toiletruimten is het minimaal geëiste ontwerpdebiet gelijk aan 25 m³/h per wc (tel het totale aantal toilettoestellen
en urinoirs) of 15 m³/h per m² vloeroppervlakte als het aantal wc’s/urinoirs niet gekend is op het
ogenblik van de dimensionering van het ventilatiesysteem. In de EPB-software zal u ‘toiletten’ in het veld
‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen en eventueel het selectievakje ‘aantal toiletten gekend’ aanvinken.
In het geval dat het aantal toiletten gekend is, moet u het aantal invullen. De EPB-software berekent het
minimaal geëiste ontwerpdebiet van de ruimte.
3 Volgens bijlage VI (§ 7.1) mag, bij de dimensionering van ventilatiesystemen, het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan het
minimumdebiet dat overeenkomt met binnenluchtklasse IDA3.
Volgens tabel 12 van de norm NBN EN 13779: 2004 is dat minimumdebiet in ruimten die niet bestemd zijn voor menselijke bezetting,
gelijk aan 1,3 m³/h.m².
januari 2009

VEA
20
6.4 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘speciale
ruimte’ van een niet-residentieel gebouw berekend?
Voor een definitie van ‘speciale ruimte’, zie vraag 5.1.
In § 6.4 van bijlage VI worden ‘speciale ruimten’ omschreven als ruimten met (een risico op) speciale
verontreinigingen waarvoor andere (specifieke of strengere) regelgeving of andere eisen op het vlak van
ventilatie gelden. Bijgevolg valt de ventilatie van speciale ruimten buiten het toepassingsgebied van de
energieprestatieregelgeving. Het ventilatiesysteem moet volgens die andere regelgevingen, eisen of regels
van goede praktijk ontworpen worden.
In de EPB-software moet u ‘speciale ruimte’ in het veld ‘ruimte-categorie (indicatief)’ kiezen, en het ontwerpdebiet
invullen.
Aandachtspunt
In een speciale ruimte zou het ontwerpdebiet minstens gelijk moeten zijn aan het minimaal geëiste ontwerpdebiet
van het overeenkomstige ruimtetype, als er geen speciale verontreiniging zou optreden.
Voorbeeld
Een sterk verontreinigde gang van 33 m², die bijvoorbeeld in verbinding staat met een chemisch laboratorium,
zal beschouwd worden als een speciale ruimte. Het ventilatiesysteem kan volgens andere regels
van goede praktijk (bijvoorbeeld internationale of buitenlandse normen) gedimensioneerd worden. In elk
geval zou het ontwerpdebiet gelijk aan of groter moeten zijn dan het minimaal geëiste ontwerpdebiet van
een ‘ruimte niet voor menselijke bezetting’, dus 33 m² x 1,3 m³/h.m² = 42,9 m³/h.
6.5 Wat gebeurt er als de ontwerpbezetting niet overeenstemt met de
‘minimumbezetting’?
Als de ontwerpbezetting, zoals het bouwteam die heeft gedefinieerd, bekend is, dan vinkt u het selectievakje
‘ontwerpbezetting gekend’ aan en geeft u de ontwerpbezetting in.
Als de ontwerpbezetting, zoals het bouwteam die heeft gedefinieerd, kleiner is dan de ‘minimumbezetting’,
moet het ventilatiesysteem gedimensioneerd worden voor het minimaal geëiste ontwerpdebiet dat
overeenkomt met de ‘minimumbezetting’. Dat werd zo vastgelegd omdat de werkelijke bezetting gedurende
de levensduur van het gebouw sterk kan variëren (zie vraag 6.2).
6.6 Kan voor een ruimte met een groot volume een aangepast minimaal
geëist ontwerpdebiet berekend worden?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte in een niet-residentieel gebouw dat al of niet bestemd
is voor menselijke bezetting, wordt bepaald volgens de procedure die volledig in de vragen 6.2 en
6.3 is beschreven.
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ruimte hangt af van het ruimtetype en van de ontwerpbezetting
en/of de gebruiksoppervlakte, maar niet van het volume. De berekening houdt geen rekening
met de hoogte. De hoogte heeft immers nauwelijks invloed op het aantal aanwezige personen of op de
(vervuilende) activiteiten.
Voor een ruimte met een groot volume en een kleine bezetting mag u geen aangepast minimaal geëist
ontwerpdebiet berekenen. Zoals voor alle ruimten is het ook voor hogere ruimten toegelaten om voor een
hoger ontwerpdebiet te kiezen, maar het is niet verplicht.
januari 2009

VEA
21
6.7 Kan voor een grote ruimte met een kleine bezetting een aangepast
minimaal geëist ontwerpdebiet berekend worden?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een nietresidentieel
gebouw wordt bepaald volgens de procedure die volledig in vraag 6.2 is beschreven.
Het specifieke geval waarbij de ontwerpbezetting kleiner is dan de ‘minimumbezetting’, berekend door
de EPB-software, wordt in vraag 6.5 beschreven.
Samengevat: u mag voor een grote ruimte met een kleine bezetting geen kleiner minimaal geëist ontwerpdebiet
hanteren.
6.8 Hoe wordt het minimaal geëiste ontwerpdebiet bepaald van een kleine
ruimte met een hoge bezetting?
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ van een nietresidentieel
gebouw wordt bepaald volgens de procedure die volledig in vraag 6.2 is beschreven.
Het specifieke geval waarbij de ontwerpbezetting hoger is dan de ‘minimumbezetting’, berekend door de
EPB-software, wordt in vraag 6.5 beschreven.
Samengevat: als de ontwerpbezetting die bepaald werd door het bouwteam, hoger is dan de ‘minimumbezetting’,
berekend door de EPB-software, wordt de ontwerpbezetting gebruikt bij het bepalen van het
minimaal geëiste ontwerpdebiet.
6.9 Zijn de eisen van het ARAB nog van toepassing?
Het Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB) stelt dat ruimten waarin werknemers tewerk
worden gesteld, minimaal met een debiet van 30 m³/h per werknemer of gelijkgesteld moeten worden
geventileerd. Die reglementering blijft geldig, onafhankelijk van de eisen van de energieprestatieregelgeving
- zie http://meta.fgov.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=2062 voor meer details. Omdat de energieprestatieregelgeving
een andere methode hanteert dan het ARAB, zal u vooraf moeten aftoetsen
welke regelgeving het hoogste minimaal geëiste ontwerpdebiet oplegt.
januari 2009

VEA
7 Luchtkwaliteit
7.1 Moet de toevoerlucht van een ruimte altijd buitenlucht zijn?
Het antwoord op deze vraag varieert afhankelijk van de ruimte.
• ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’
22
130
130
100 m²
januari 2009
22
Het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’, moet
gerealiseerd worden met buitenlucht. Alle bijkomende debieten mogen gerealiseerd worden met buitenlucht,
opnieuw gebruikte lucht van ETA 1 of doorstroomlucht van ETA1.
Bij hergebruik van afvoerlucht moet immers voldaan worden aan elk van de richtlijnen in bijlage A.6 van
de norm NBN EN 13779:2004. Met andere woorden, het bijkomende debiet moet van luchtkwaliteit ETA1
zijn (zie vraag 7.2).
• ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’
In afwijking van de voorschriften van NBN EN 13779:2004 kan in ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’,
het ontwerptoevoerdebiet volledig worden gerealiseerd met afvoerlucht uit andere ruimten van
de kwaliteit ETA 1 of ETA 2.
Bijlage VI stelt daarbij toch een voorwaarde. De bijdrage van afvoerlucht van kwaliteit ETA 1 of ETA 2 uit
andere ruimten in het ontwerptoevoerdebiet van een ruimte, hangt af van het ontwerpdebiet van de
ruimte of ruimten waaruit die lucht betrokken wordt. De som van de ontwerpdebieten vanuit een ruimte
naar andere ruimten kan niet groter zijn dan het eigen ontwerpdebiet van die ruimte (zie onderstaand
figuur).
Opmerking: het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet van een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke
bezetting’, mag natuurlijk ook (volledig of gedeeltelijk) gerealiseerd worden met buitenlucht.
• Speciale ruimten
De ventilatie van speciale ruimten valt buiten het toepassingsgebied van de energieprestatie-regelgeving.
Het is toch sterk aanbevolen om aan elk van de richtlijnen in bijlage A.6 van de norm NBN EN 13779:2004
te voldoen.

VEA
Algemene opmerking
Het ruimtetype heeft ook invloed op de kwaliteit van de afgevoerde lucht (zie vraag 7.2).
Tabel 1 Classificatie van de afvoerlucht (volgens de norm NBN EN 13779: 2004 - tabel 3)
Klasse
ETA1
Omschrijving Voorbeelden (ter informatie)
Lage vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit ruimten waarin de
vervuiling voornamelijk teweeggebracht
wordt door de menselijke stofwisseling en het
gebouw, met uitzondering van ruimten waar
mag worden gerookt
Matige vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit bezette ruimten die meer
onzuiverheden bevat dan lucht uit de ruimten
uit categorie ETA1 of uit ruimten met andere
activiteiten en lucht uit ruimten die normaal
gesproken tot categorie ETA1 zouden behoren,
maar waar mag worden gerookt
Hoge vervuilingsgraad
Lucht, afkomstig uit ruimten waar de
luchtkwaliteit sterk beperkt wordt door de
productie van vocht, chemische stoffen
enzovoort
januari 2009
23
7.2 Hoe moet ik de kwaliteit van de afvoerlucht van een ruimte bepalen?
Als men de afvoerlucht van een ruimte wil laten doorstromen of opnieuw gebruiken, is het noodzakelijk
om de kwaliteit van de afvoerlucht te bepalen om te oordelen of ze daarvoor geschikt is. De kwaliteit van
de afvoerlucht is afhankelijk van de activiteiten die in de ruimte plaatsvinden. De norm onderscheidt vier
klassen (aan de hand van een omschrijving). Als een luchtstroom lucht bevat die afkomstig is van verschillende
ruimten, is het de categorie met het hoogste cijfer die de klasse bepaalt.
ETA2
ETA3
ETA4
Zeer hoge vervuilingsgraad
Lucht die geuren en onzuiverheden bevat die
schadelijk zijn voor de gezondheid, in
concentraties die hoger zijn dan die welke
toegestaan zijn voor de binnenlucht van
bezette ruimten
Kantoren, met inbegrip van kleine opslagruimten,
openbare ruimten, klaslokalen,
trappen, gangen, vergaderzalen, handelsruimten
zonder andere bron van vervuiling
Restaurants, keukens waar warme drank
wordt bereid, winkels, opslagruimten, hotelkamers
Toiletten, sauna's, keukens, bepaalde
chemische laboratoria, fotokopieerruimten,
rookruimten
Afzuiging voor grills en keukendampkappen,
garages, wegtunnels, parkings, schildersateliers,
wasserijen, bepaalde chemische
laboratoria, veelvuldig gebruikte rookruimten
…
Toegepast op de ruimtetypes van tabel 1 van bijlage VI, kan aan de kwaliteit van de afvoerlucht van elk
ruimtetype een ETA-klasse toegekend worden; zie de tabel op pagina 24. Deze tabel is louter informatief.

VEA
Ruimtetypes die bestemd zijn voor menselijke bezetting
Ruimten uit tabel 1 of gelijkaardig, waar roken expliciet
verboden is en met afwezigheid van een gelijkaardige
vervuiling
Restaurants, cafetaria's, snelbuffetten, kantines, bars …
Slaapkamers in hotels, motels, vakantiecentra …
Slaapzalen in vakantiecentra
Kapsalons, schoonheidssalons
Winkels voor meubilair, tapijten, textiel …
Supermarkten, grootwarenhuizen
Dierenspeciaalzaken
Kleedkamers
Sportclubs: aerobicruimten, fitnessruimten, bowlingclubs
Cellen, dagverblijven
Keukens, kitchenettes, douches
Wasserettes, wassalons
Discotheken, dansgelegenheden
Fotostudio's, donkere kamers …
Apotheken, bereidingsruimten
Kopieerruimten, ruimten voor printers
Klasse
Dampkappen en andere directe afzuigingen ETA4
Tabel 2 Hergebruik van de afvoerlucht (NBN EN 13779 - tabel A.2)
Klasse
Omschrijving
januari 2009
24
ETA1
bij twijfel valt u terug op een slechtere ETA
ETA2
bij twijfel valt u terug op een slechtere ETA
ETA3
bij twijfel valt u terug op een slechtere ETA
Voor ‘ruimten niet bestemd voor menselijke bezetting’ moet het bouwteam de ETA-klasse geval per geval
bepalen.
De voorschriften van bijlage VI en van de norm NBN EN 13779:2004 zijn in de volgende tabel samengevat.
ETA1 Geschikt voor doorstroom en voor hergebruik, maar omdat het geen buitenlucht betreft,
wordt het niet meegerekend om te voldoen aan het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet
van een 'ruimte bestemd voor menselijke bezetting'
ETA2
ETA3
ETA4
Alleen geschikt voor doorstroom en voor hergebruik naar 'ruimten niet bestemd voor
menselijke bezetting' (of speciale ruimten).
Niet geschikt voor doorstroom en voor hergebruik
Niet geschikt voor doorstroom en voor hergebruik
In de EPB-software is er een selectievakje ‘roken toegestaan’ in het scherm ‘eigenschappen van een
ruimte’. Het selectievakje kan bij ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’, worden aangevinkt. In dat
geval verschijnt een boodschap: ‘Er mag niet gecirculeerd worden naar andere ruimten voor mensen!’.
Dat is een vertaling van de hierboven vermelde regels, namelijk:
o de afvoerlucht uit een ruimte waar roken niet expliciet verboden is, behoort tot klasse ETA2 of
slechter;
o ETA2 is alleen geschikt voor hergebruik in of doorstroom naar ‘ruimten niet bestemd voor menselijke
bezetting’ (of speciale ruimten).
(zie vraag 7.1)

VEA
8 Specifieke ruimten
8.1 Hoe bepaal ik de vloeroppervlakte van een trappenhal?
V3
de gelijkvloerse verdieping
Oppervlakte traphal =
vloeroppervlaktes
+
V1 + V2 + V3 + V4
V4
V2
V1
T3
T1
projectieoppervlaktes
van de trappen
T1 + T2 + T3
projectie van trappen van de gelijkvloerse verdieping naar de eerste verdieping
overloop tussen de gelijkvloerse verdieping en de eerste verdieping
overloop van de eerste verdieping
projectie van de trappen van de eerste naar de tweede verdieping
overloop van de tweede verdieping
totale vloeroppervlakte van de traphal
T2
V1
T1 + T2
V2
V3
T3
V4
januari 2009
25
Om de vloeroppervlakte van trappen en hellende vloeren te bepalen, stelt §.2 van bijlage II van het besluit
van 11 maart 2005 dat de verticale projectie op het horizontale vlak van de trap of vlak moet beschouwd
worden.
U kunt de volledige trappenhal als één ruimte invoeren. De vloeroppervlakte van de volledige trappenhal
bepaalt u dan door de som te maken van alle tussenliggende vloeroppervlaktes en de geprojecteerde
oppervlaktes van alle trappen (zie onderstaand figuur).
8.2 Hoe moet ik kleedkamers en douches ventileren?
Eisen
(V1+V2+V3+V4) + (T1+T2+T3)
Kleedkamers waar dezelfde personen een langere tijd aanwezig zijn (bijvoorbeeld een kleedster, schminkster
…) moeten beschouwd worden als ‘ruimten bestemd voor menselijke bezetting’ - zie tabel 1.
In vele gevallen kunnen kleedkamers en douches beschouwd worden als ‘ruimten niet bestemd voor
menselijke bezetting’ - zie vraag 5.1, namelijk als dezelfde mensen zich slechts een relatieve korte tijd aan-

VEA
26
of uitkleden en/of wassen. Bijgevolg mag het ontwerptoevoerdebiet volledig worden gerealiseerd met
afvoerlucht uit andere ruimten van de kwaliteit ETA 1 of ETA 2 (zie vraag 7.1).
Volgens NBN EN 13779:2004 is de afvoerluchtkwaliteit van douches van klasse ETA3 (of zelfs ETA4). Die lucht
mag bijgevolg niet hergebruikt worden, en moet onmiddellijk naar buiten afgevoerd worden (zie vraag
7.2).
Aandachtspunten voor douches
Het minimaal geëiste ontwerpdebiet voor een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’, is erg klein
(1,3 m³/h.m², zie vraag 6.3) en is zeker niet aangepast aan doucheruimten. Bijgevolg is het sterk aangeraden
om het ventilatiesysteem van doucheruimten volgens andere regels van goede praktijk te dimensioneren,
bijvoorbeeld die van NBN D 50-001 voor kleine doucheruimten (50 m³/h) of die van NBN
EN 13779:2004, § 6.4.3. (mechanische extractie die minstens 50% van de tijd een debiet van 7,2 m³/h.m²
afvoert, met een minimum van 36 m³/h per ruimte).
8.3 Hoe moet ik een loods ventileren?
Als de loods niet verwarmd of gekoeld 4 wordt ten behoeve van mensen, is de energieprestatie-regelgeving
niet van toepassing. Toch is het ook in dat geval aanbevolen om die loods volgens de regels van
goede praktijk te ventileren.
Als de loods wel verwarmd wordt ten behoeve van mensen, is bijlage VI van het besluit van 11 maart 2005
van toepassing. In dat geval moet men de procedure in 4.2 volgen om het ventilatiesysteem te dimensioneren.
De belangrijke stap is de bepaling van het ruimtetype (zie vraag 5.1).
o Een loods kan een ‘ruimte bestemd voor menselijke bezetting’ zijn, bijvoorbeeld als mensen daar hun
werkplek hebben.
o Een verwarmde loods kan ook een ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ zijn. Er is dus een
onderscheid tussen de kwalificaties ‘verwarmd ten behoeve van mensen’ en ‘niet bestemd voor
menselijke bezetting’. Het is mogelijk dat men de loods toch wil verwarmen, niet alleen voor de
goederen die daar blijven (om vorstgevaar of vochtproblemen te vermijden), maar ook voor de
mensen die daar een relatief korte tijd verblijven.
o De loods kan in sommige gevallen ook een speciale ruimte zijn, bijvoorbeeld een loods die een
garage is van meer dan 40 m² (zie vraag 6.4).
8.4 Hoe moet ik een wachtkamer, praktijkruimte, operatieruimte van een
dierenarts, kinesitherapeut, arts… ventileren?
Deze types ruimten zijn onderworpen aan de ventilatie-eisen van bijlage VI.
Voor elke ruimte moet het bouwteam het meeste geschikte ruimtetype bepalen, zoals in vraag 5.1 is beschreven.
Het bouwteam heeft daarbij enige vrijheid, maar de keuze moet verantwoord en verdedigbaar
zijn.
Bv. : in een dierenartsenpraktijk kunnen de voorbereidings- en de nabehandelingskamer en de RX-ruimte
als ‘ruimte niet bestemd voor menselijke bezetting’ of als ‘speciale ruimten’ beschouwd worden, afhankelijk
van de tijd die personen er doorbrengen.
In een dierenartsenpraktijk is het van belang de kwaliteit van de afvoerlucht goed te bepalen, om te vermijden
dat het ventilatiesysteem geuren en andere verontreinigende stoffen in het gebouw verspreidt.
4 Met ‘verwarmd’ of ‘gekoeld’ wordt bedoeld dat in de loods energie verbruikt wordt om een specifieke binnentemperatuur te
bereiken ten behoeve van mensen.
januari 2009

VEA
9 Balancering
9.1 Moeten ontwerptoevoer- en ontwerpafvoerdebieten in balans zijn?
januari 2009
27
Om diverse redenen kan er best gestreefd worden naar een evenwicht tussen het totale ontwerptoevoerdebiet
en het totale ontwerpafvoerdebiet op gebouwniveau. De energieprestatieregelgeving eist geen
perfect evenwicht, maar er moet wel voldaan worden aan de drukvoorwaarde (zie vraag 9.2).
9.2 Wat is de drukvoorwaarde? Hoe moet ik die berekenen?
De drukvoorwaarde (PC) wordt veroorzaakt in het gebouw door een onevenwicht tussen de ontwerptoevoerdebieten
(qv,supply) en de ontwerpafvoerdebieten (qv,extract).
De definitie van, de berekeningsmethode voor en de eis van de drukvoorwaarde, zijn in § 6.3.1 en § 7.5
van bijlage VI te vinden. Ze kunnen als volgt worden samengevat.
PC = sign(qv,supply - qv,extract ). abs(qv,supply - qv,extract )
De drukvoorwaarde in een gebouw of gedeelte van een gebouw, ten gevolge van het verschil in ontwerpdebiet
tussen de luchttoevoer en de luchtafvoer, wordt berekend met behulp van de volgende
formule:
1
met :
.
V50 0,65
.50
• PC = drukvoorwaarde [Pa]
• qv, supply = ontwerptoevoerdebiet [m³.h-1]
• qv,
.
extract = ontwerpafvoerdebiet [m³.h-1]
• V = lekdebiet bij 50 Pa [m³.h-1] van het gebouw of van een deel van het gebouw zoals gedefinieerd
50
door de norm NBN EN 13829, per conventie gelijkgesteld aan V, het volume (berekend op basis van de
buitenafmetingen, in m³) van het gebouw of van het beschouwde deel van het gebouw.
• sign (x) : een functie die het teken van het argument x aanneemt, met andere woorden.:
o sign (x) = 1, als x ≥ 0
o sign (x) = -1 als x < 0
o voorbeeld: het teken van 5 is “+1”, het teken van -5 is “-1“
• abs (x): de absolute waarde van x, met andere woorden:
o abs (x) = x als x ≥ 0
o abs (x) = -x als x < 0
o voorbeeld: de absolute waarde van 5 is “5”, de absolute waarde van -5 is eveneens “5”
De drukvoorwaarde mag niet kleiner zijn dan -5 Pa (onderdruk) of groter zijn dan 10 Pa (overdruk). Het doel
van deze eis is om te grote onbalans tussen luchttoevoerdebiet en luchtafvoerdebiet te vermijden.
Voorbeeld van een kantoorgebouw
Het gebouw bestaat uit twee identieke verdiepingen met kantoren en toiletten. Het totale volume is gelijk
aan 3136 m³.
Het ontwerptoevoerdebiet in de kantoren is gelijk aan 1122 m³/h.
Het ontwerpafvoerdebiet in de toiletten is gelijk aan 360 m³/h.
De drukvoorwaarde is gelijk aan:
PC = sign(1122 - 360).
In dat geval is er dus aan de eis voor de drukvoorwaarde voldaan.
abs(1120 - 360)
3136
1
0,65
.50 = 5,7 Pa

VEA
10 Systemen
januari 2009
28
10.1 Is de toepassing van een natuurlijk ventilatiesysteem in een
niet-residentieel gebouw toegestaan?
Het is toegestaan om een natuurlijk ventilatiesysteem toe te passen in een niet-residentieel gebouw.
Opmerking
De verplichting om bepaalde regelsystemen te gebruiken, is alleen geldig voor mechanische ventilatiesystemen.
Natuurlijke ventilatiesystemen blijven uiteraard regelbaar door middel van de regelbare toevoeropeningen
(RTO’s) en regelbare afvoeropeningen (RAO’s) (zie vraag 10.2).
10.2 Hoe moet een ventilatiesysteem in een niet-residentieel gebouw
worden geregeld?
Het ontwerpdebiet hoeft bij gebruik van het gebouw niet altijd (24 uur per dag, 7 dagen per week...) effectief
gerealiseerd te worden. Het is toegestaan om op bepaalde momenten het debiet te verminderen
of zelfs helemaal te stoppen 5 .
Zorgen voor een doordachte regeling op het ventilatiedebiet heeft een groot aantal voordelen:
o het levert de luchtverversing die men in de praktijk nodig heeft en het grootste deel van de tijd
zal die veel lager zijn dan het ontwerpdebiet van de installatie, zodat op elk ogenblik een
aangenaam binnencomfort kan worden gegarandeerd;
o het bespaart op de verwarmingskosten die nodig zijn om de ventilatielucht voor te verwarmen;
o het bespaart op het elektrische verbruik van de ventilator (afhankelijk van het soort ventilatie-
regeling) als men het hoge ventilatiedebiet niet nodig heeft;
o door gebruik van de ventilatie-installatie kan, afhankelijk van het seizoen, een koelend effect
worden gerealiseerd.
De energieprestatieregelgeving laat toe om de luchtkwaliteit te regelen door het aanpassen van de debieten
en moedigt een zuinige regeling zelfs aan in de E-peilberekening.
De eisen voor de regeling van natuurlijke en mechanische ventilatiesystemen worden in onderstaande
beschreven:
• Natuurlijke ventilatiesystemen (systemen A volgens de terminologie die geldig is voor
ventilatiesystemen in residentiële gebouwen)
Eisen
Er zijn geen eisen voor de regeling van het systeem. Er zijn wel eisen voor de regelbare toevoeropeningen
(RTO’s) en regelbare afvoeropeningen (RAO’s). Volgens § 7.8 van bijlage VI moeten de RTO’s en RAO’s
‘manueel of automatisch regelbaar zijn. Ze moeten in voldoende tussenstanden kunnen worden afgesteld
tussen de standen « Gesloten » en « Volledig open ». Die afstelling kan hetzij continu gebeuren, hetzij via
minstens 3 tussenstanden tussen de standen « Gesloten » en « Volledig open »’ (zie vraag 3.1).
5 Opmerking: dit is alleen geldig bij niet-residentiële gebouwen. Bij residentiële gebouwen moet de mechanische toevoer of de
mechanische afvoer permanent werken, eventueel op een lager debiet. Zie ventilatiedocument - residentieel voor meer uitleg.

VEA
Opmerking
januari 2009
29
De regelbaarheid van een RTO of RAO heeft niets te maken met de IDA-C klasse, zoals hieronder wordt
beschreven.
• Mechanische ventilatiesystemen (systemen B, C, D volgens de terminologie die geldig is voor
ventilatiesystemen in residentiële gebouwen)
Eisen
Mechanische ventilatiesystemen moeten minstens een regelsysteem van het type IDA-C3 bevatten - zie
§ 7.4, bijlage VI.
De definities van de verschillende IDA-C-klassen staan in de norm NBN EN 13779: 2004:
o IDA–C1: geen controle - het systeem werkt permanent
o IDA–C2: manuele controle - het systeem heeft een handbediende schakelaar
o IDA-C3: kloksturing
o IDA-C4: bezettingscontrole - infraroodsensoren en dergelijke
o IDA-C5: regeling afhankelijk van aantal aanwezigen
o IDA-C6: directe controle van de luchtkwaliteit.
Regeling van de luchtkwaliteit kan bijvoorbeeld door het regelen van de ventilator, door het werken met
automatische regelkleppen in het kanaalnet of in andere componenten van het ventilatiesysteem (bijvoorbeeld
automatisch gestuurde regelbare toevoeropeningen).
De toevoeropeningen voor mechanische afvoerventilatiesystemen en de afvoeropeningen voor mechanische
toevoerventilatiesystemen moeten blijvend voldoen aan de eis voor regelbaarheid, zoals hierboven
is beschreven (voor het geval van een volledig natuurlijk ventilatiesysteem).
Opmerkingen
Bij een regeling is er altijd sprake van:
o een input (het signaal waarop het regelapparaat zal reageren);
o het regelapparaat zelf, met ingebouwde regelstrategie of regellogica;
o een output (het signaal dat het regelapparaat genereert om het debiet te wijzigen).
Een automatische regeling veronderstelt dat die drie componenten met elkaar verbonden zijn en als geheel
automatisch functioneren.
De eisen richten zich nagenoeg alleen tot de input. Die kan bestaan uit één van de bovenvermelde geaccepteerde
klassen:
o een klok waarbij de ventilatie buiten de gebruiksuren wordt uitgeschakeld of verlaagd in debiet.
Die klok kan een eenvoudig dag-nachtregime bevatten of een veel complexere instelling met
verschillende uurprogramma’s, weekenddienst… ;
o een aanwezigheidssensor zoals een infraroodsensor die aangeeft of er personen aanwezig zijn (maar
niet hoeveel);
o een regeling afhankelijk van het aantal aanwezigen, bijvoorbeeld een telmechanisme aan de
ingang van een bioscoop;
o een directe controle van de luchtkwaliteit, bijvoorbeeld met een CO2-meting, een vochtmeting of
een meting van andere verontreinigingen.
Het verbod op regelsystemen die alleen gebruik maken van een IDA-C1 of IDA-C2-regelsystemen slaat

VEA
30
op regelsystemen die alleen op die wijze werken. Een IDA-C3 regeling mag voorzien worden van een
manuele schakelaar om, los van de automatische regeling, het debiet tijdelijk te verhogen (of te verlagen
en zelfs af te zetten, zie vraag 11.3). Worden kantoren bijvoorbeeld gebruikt voor een receptie buiten de
normale werkuren, dan kan de ventilatie manueel bediend worden.
Welke regellogica gebruikt moet worden, wordt overgelaten aan de keuze van het bouwteam en de
gebruiker.
Uitzondering (zie § 7.4, bijlage VI)
Een regelsysteem dat gebaseerd is op luchttemperatuur dat toelaat het ventilatiedebiet onder het minimaal
geëiste ontwerpdebiet te verlagen, is niet toegestaan. Bij het regelen van luchtverwarming door in te
spelen op het debiet zal er vanuit de verwarmingsregeling steeds minstens het minimaal geëiste ontwerpdebiet
worden aangehouden. Vanuit luchtkwaliteitsregeling is regeling naar onder toe wel toegestaan.
Er kan gewerkt worden met een aan-uit-regime, met een regeling in enkele stappen, met een proportionele
regeling of met een regeling naar een grenswaarde.
Met een CO 2 -sensor kan bijvoorbeeld op volgende wijze geregeld worden:
o boven 500 ppm (aanwezigheid van personen waarschijnlijk) aan, eronder uit;
o tussen 500 ppm en 1000 ppm op halve snelheid, eronder uit, erboven op maximale snelheid, of
volledig traploos;
o regeling naar een concentratie van 1000 ppm: als veel personen aanwezig zijn, vergt dat een sterke
ventilatie, met weinig personen zal het resulteren in een lage luchtwisseling.
Ook de wijze waarop de ventilatiedebieten worden gereduceerd, wordt niet vastgelegd in eisen. Zo bieden
zich bijvoorbeeld de volgende mogelijkheden aan:
o aan-uitschakeling van de ventilator;
o toerentalregeling van de ventilatormotor met transformator, triac, frequentiesturing, DC-motoren … ;
o aanpassen van de ventilatorkarakteristieken door waaierschoepverstelling, inlaatklepverstelling;
o plaatsen van regelkleppen in de kanalen;
o gebruik van automatisch regelbare toevoer- of afvoeropeningen.
Aandachtspunt
Het is niet altijd zo dat een terugregeling van het debiet zorgt voor een verlaging van het energieverbruik
van de ventilator. Een aantal regelstrategieën zal alleen het debiet verlagen, terwijl het energieverbruik
van de ventilator toch niet kleiner wordt.
Voorbeeld 1
In een hal van 1000 m² met een bezetting (waarde bij ontstentenis) van 67 personen (=1000/15, naar boven
afgerond) is het minimaal geëiste ontwerpdebiet 67 x 22 m³/h.persoon = 1474 m³/h. Dat betekent echter
niet dat de ventilatie continu dat debiet moet leveren. Als er minder mensen aanwezig zijn in de hal, kan
het ventilatiedebiet bijvoorbeeld verlaagd worden. Bij niet-residentiële gebouwen mag de ventilatie ook
stilgelegd worden tijdens bepaalde periodes, bv. ’s nachts als het gebouw niet in gebruik is.
Voorbeeld 2
Men kan in een showroom opteren voor een klokgestuurde regeling, die bijvoorbeeld buiten de openingsuren
de ventilatie uitschakelt en tijdens de openingsuren de ventilatie op een lage stand zet. Tevens is een
manuele bijregeling (hogere ventilatiestand) mogelijk op speciale tijdstippen zoals tijdens een opendeurdag
of na het verplaatsen van wagens in de showroom.
januari 2009

VEA
11 Componenten
Keuze bij 'eigenschappen van de
toevoeropeningen'
Regelbare toevoeropeningen (RTO)
Voorbeeld van toepassing
januari 2009
31
11.1 Welke toevoer- en afvoervoorzieningen moeten in elke ruimte voorzien
worden?
Het type van toevoer- en afvoervoorzieningen dat in een ruimte moet voorzien worden, is afhankelijk van
de kwaliteit van de toevoer- en afvoerlucht en van het type van ventilatiesysteem.
Bij ‘eigenschappen van de toevoeropeningen en van de afvoeropeningen’ heeft u de keuze tussen:
Ontwerptoevoerdebiet van een 'ruimte bestemd voor
menselijke bezetting' bij systemen met natuurlijke toevoer
Mechanische toevoer Ontwerptoevoerdebiet van een 'ruimte bestemd voor
menselijke bezetting' bij systemen met mechanische toevoer
Doorstroomopeningen (DO) Ontwerptoevoerdebiet van een 'ruimte niet bestemd voor
menselijke bezetting'
Doorstroomopeningen (DO) en
regelbare toevoeropeningen (RTO)
Doorstroomopeningen (DO) en
mechanische toevoer
Keuze bij 'eigenschappen van de
afvoeropeningen'
Regelbare afvoeropeningen (RAO)
RTO: Ontwerptoevoerdebiet van een 'ruimte bestemd voor
menselijke bezetting' bij systemen met natuurlijke toevoer
DO: Bijkomende debiet - wordt niet meegeteld in het
ontwerptoevoerdebiet
Mechanische toevoer: Ontwerptoevoerdebiet van een 'ruimte
bestemd voor menselijke bezetting' bij systemen met
mechanische toevoer
DO: Bijkomende debiet - wordt niet meegeteld in het
ontwerptoevoerdebiet
Voorbeeld van toepassing
Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte bij systemen met
natuurlijke afvoer
Mechanische afvoer Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte bij systemen met
mechanische afvoer
Doorstroomopeningen (DO) DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met afvoerlucht van
klasse ETA1 naar een 'ruimte bestemd voor menselijke
bezetting', of van klasse ETA 1 of ETA2 naar een 'ruimte niet
bestemd voor menselijke bezetting'
Doorstroomopeningen (DO) en
regelbare afvoeropeningen (RAO)
Doorstroomopeningen (DO) en
mechanische afvoer
RAO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met afvoerlucht
van klasse ETA1 of ETA2, bij systemen met natuurlijke afvoer
DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met afvoerlucht van
klasse ETA1 naar een 'ruimte bestemd voor menselijke
bezetting', of van klasse ETA 1 of ETA2 naar een 'ruimte niet
bestemd voor menselijke bezetting'
Mechanische afvoer: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met
afvoerlucht van klasse ETA1 of ETA2, bij systemen met
mechanische afvoer
DO: Ontwerpafvoerdebiet van een ruimte met afvoerlucht van
klasse ETA1 naar een 'ruimte bestemd voor menselijke
bezetting', of van klasse ETA 1 of ETA2 naar een 'ruimte niet
bestemd voor menselijke bezetting'

VEA
32
11.2 Als de buitenlucht natuurlijk wordt toegevoerd en over de volledige
breedte van het venster een regelbare toevoeropening wordt geplaatst,
is het geleverde debiet voor de ruimte te klein. Hoe kan dat opgelost
worden?
Er zijn verschillende manieren om het ontwerpdebiet op te voeren:
o er kan geopteerd worden voor een andere RTO, met een groter ontwerptoevoerdebiet
(per lopende meter);
o er kunnen aanvullend RTO’s in de muur voorzien worden;
o er kan beslist worden om geen RTO in het venster te plaatsen, maar alleen RTO’s in de muur te
realiseren waarmee het minimaal geëiste ontwerptoevoerdebiet kan worden gehaald;
o in het geval van mechanische afvoerventilatie, kan er geopteerd worden voor een directe
mechanische extractie uit de ruimte zelf, zodat de RTO’s mogen gedimensioneerd worden voor een
drukverschil van 10 Pa;
o er kan in de volledige ventilatiezone gekozen worden voor een systeem met mechanische
toevoer.
11.3 Mag men een ventilator in een niet-residentieel gebouw kunnen
afzetten of terugregelen?
Een automatische regeling mag het debiet van de toevoer- of afzuigventilatoren terugregelen of afzetten.
Het systeem mag ook manueel teruggeregeld of volledig uitgeschakeld worden. Bij volledige uitschakeling
moet een automatische regeling het systeem opnieuw kunnen aanzetten.
Voor meer detail in verband met regelmogelijkheden, zie vraag 10.2.
12 Uitvoering
12.1 Mag het afvoerkanaal bij een natuurlijk ventilatiesysteem in een
niet-residentieel gebouw horizontaal verlopen?
De regelbare afvoeropeningen voor natuurlijke afvoer moeten verbonden zijn met een afvoerkanaal dat
uitmondt boven het dak. De afvoerkanalen moeten zo veel mogelijk een verticaal traject hebben. Afwijkingen
van hoogstens 30° ten opzichte van de verticale worden toegestaan.
januari 2009