De positie van de langstlevende echtgenoten in het Duitse, Franse ...

De positie van de langstlevende
echtgenoten in het Duitse, Franse,
Luxemburgse, Belgische en
Nederlandse erfrecht
Dr. Rembert Süβ
Deutsches Notarinstitut
Wettelijk erfrecht Duitsland
• Beperkte vooruitneming (Voraus), § 1932 lid 2 BGB
- goederen nodig voor de voering van een redelijke huishouding
• Naast kinderen van erflater (§ 1931 BGB)
- bij Zugewinngemeinschaft (wettelijke stelsel sinds 1957)
● “erfrechtelijke oplossing” met uitsluiting van de
Zugewinnausgleich: ½
● “huwelijksvermogensrechtelijke oplossing” met verwerping van
de nalatenschap: 1/8 + Zugewinn
- bij uitsluiting van de gemeenschap:
● 1 kind: ½
● 2 kinderen 1/3
● 3 of meer kinderen ¼
- bij gemeenschap van goederen: ¼ + huwelijksvermogen
Wettelijke erfrecht Duitsland
• Wettelijk erfrecht naast ouders en broers/zusters van erflater
• Groter recht vooruitneming (Voraus), § 1932 BGB: alle tot de
huishouding behorende goederen
• Bij Zugewinngemeinschaft
● “erfrechtelijke oplossing” met uitsluiting van de
Zugewinnausgleich: 3/4
● “huwelijksvermogensrechtelijke oplossing” met
verwerping van de nalatenschap: 1/4 +
Zugewinn ● bij uitsluiting van de gemeenschap
½
● bij gemeenschap van goederen: ½ +
huwelijksvermogen
24-6-2013
1

Wettelijke erfrecht Frankrijk
• Naast afstammingen van erflater (sinds 2001)
- een vierde in eigendom, of naar keuze
- volledig vruchtgebruik (niet bij stiefkinderen)
- 1 jaar gebruik van de woning
- levenslang recht van gebruik en bewoning van de
echtelijke woning (op erfdeel in mindering te
brengen), art. 764 C.c.
- onderhoudsbijdrage bij behoeftigheid, art. 767 C.c.
• Naast ouders
- echtgenoot erft ½, art. 757-1 Cc
• Naast broers/zussen: echtgenoot is enig erfgenaam
Wettelijke erfrecht Luxemburg
• Naast afstammelingen van erflater (wetswijziging
1979)
- vruchtgebruik van de echtelijke woning en de
huisraad, of – naar keuze
- erfdeel grootte van een kindsdeel, dat
tenminste ¼ deel van de nalatenschap bedraagt, art.
767-1 C.c.
• Laat de erflater geen afstammelingen na, dan wordt
de echtgenoot enig erfgenaam, art. 767-2 C.c.
Wettelijk erfrecht België
• Naast afstammelingen van erflater (sinds 1981)
- volledig vruchtgebruik (ook bij stiefkinderen), art. 745bis C.c.
- volledig vruchtgebruik omvat ook het aandeel in de
huwelijksvermogensrechtelijke goederengemeenschap van
erflater
• Naast ouders en verdere verwanten
- volledig vruchtgebruik van de nalatenschap
- echtgenoot verkrijgt ook de eigendom van het aandeel in de
huwelijksvermogensrechtelijke goederengemeenschap van de
erflater. Dat geldt zowel voor beperkte (wettelijke)
gemeenschap als voor de gemeenschap van goederen bij
huwelijkse voorwaarden overeengekomen
24-6-2013
2

Wettelijk erfrecht Nederland
• Echtgenoot is erfgenaam in de eerste parenteel
– Erfdeel langstlevende is even groot als dat van een
kind
– Ouders en alle verdere verwanten volgens de
verdere parentelen worden uitgesloten
Wettelijke erfrecht Nederland
• Voorbeeld: ouderlijke boedelverdeling
• De langstlevende echtgenoot verkrijgt de volledige
nalatenschap (activa en passiva)
• Kinderen verkrijgen een uitgestelde en beperkte
geldvordering met rente
• De geldvordering ontstaat op het moment van overlijden
en is opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende
• De echtgenoot kan binnen 3 maanden (verdeling)
verwerpen
→ erfrechtelijke gemeenschap met de kinderen
Wettelijke erfrecht Nederland
• Kinderen kunnen de geldvordering innen
- wanneer langstlevende overlijdt
- wanneer de langstlevende failliet gaat
- wanneer de langstlevende in schuldsanering gaat
• Aanspraak op wilsrechten t.a.v. nalatenschapsgoederen
- wanneer de langstlevende hertrouwen wil
- wanneer de langstlevende sterft
- wanneer de kinderen niet ook kinderen van de
langstlevende zijn (stiefkinderen)
→ voorbehouden vruchtgebruik langstlevende
24-6-2013
3

Legitieme langstlevende Duitsland
• § 2303 e.v. BGB
- helft wettelijke erfdeel → afhankelijk van
huwelijksvermogensrechtelijk regime
- vordering in geld
• Naast kinderen van erflater:
- bij Zugewinngemeinschaft:
● echtgenoot wordt geen erfgenaam en heeft geen beschikking
over 1/8 + Zugewinnausgleich
● echtgenoot wordt erfgenaam of behoudt beschikking over ¼
zonder Zugewinnausgleich
- uitsluiting van gemeenschap
● 1 kind 1/4
● 2 kinderen 1/6
● 3 of meer kinderen 1/8
- gemeenschap van goederen: 1/8 + huwelijksvermogen
Legitieme langstlevende Duitsland
• Naast ouders of broers/zussen van erflater
– Zugewinngemeinschaft
● “erfrechtelijke oplossing” met uitsluiting van de
Zugewinnsausgleich: 3/8
●“huwelijksvermogensrechtelijke oplossing” met
verwerping van de nalatenschap: 1/8 + Zugewinn
- uitsluiting van de gemeenschap ¼
- gemeenschap van goederen ¼ + huwelijksvermogen
• Recht op legitieme eindigt bij echtscheiding of toestemming
van erflater tot een verzoek tot echtscheiding, § 1933 BGB
Legitieme langstlevende Frankrijk
• Naast afstammingen
- geen legitieme, maar
- woonrecht voor 1 jaar
- in geval van behoeftigheid een onderhoudsaanspraak
• Wanneer er geen afstammelingen zijn
- legitieme ¼ deel van de nalatenschap
• Recht op legitieme eindigt met echtscheiding
- niet bij scheiding van tafel en bed
24-6-2013
4

Legitieme langstlevende Luxemburg
• De echtgenote heeft geen recht op een legitieme
• In geval van behoeftigheid onderhoudsaanspraak op de
nalatenschap
Legitieme langstlevende België
• Vruchtgebruik op de echtelijke woning en huisraad
• Vruchtgebruik dient tenminste op de helft van de goederen
uit de nalatenschap te rusten, art. 915bis C.c.
• Als de waarde van de woning hoger is dan de helft van de
nalatenschap, volgen er geen kortingen of verrekeningen
• Het recht op de legitieme vervalt bij gerechtelijke scheiding
van de echtgenoten
• Zijn er stiefkinderen, dan kan de langstlevende - buiten het
vruchtgebruik op de woning – afstand doen van de legitieme,
art. 1388 C.c.
Legitieme langstlevende Nederland
• Geen legitieme voor de langstlevende
– Geen breukdeel legitieme
– Uitsluiting van de bijzondere wettelijke regeling voor de
langstlevende bij testament is mogelijk
• Wel wettelijke rechten
- woonrecht gezinswoning
- vruchtgebruik huisraad
• Erfrecht eindigt
- echtscheiding
- scheiding van tafel en bed
24-6-2013
5

Legitieme afstammelingen Duitsland
• § 2303 e.v. BGB:
- helft wettelijk erfdeel
→ afhankelijk van huwelijksvermogen
- aanspraak in geld
• Zugewinngemeinschaft
- echtgenoot wordt geen erfgenaam en houdt beschikking over:
samen 3/8
- echtgenoot wordt erfgenaam of houdt beschikking over:
samen ¼
• Uitsluiting van de gemeenschap:
- 1 kind: ¼
- 2 kinderen ieder 1/6
- 3 of meer kinderen samen 3/8
• Gemeenschap van goederen: samen 3/8
Legitieme verwanten Frankrijk
• 1 kind: helft nalatenschap
• 2 kinderen: 2/3 deel nalatenschap
• 3 of meer kinderen ¾ deel nalatenschap
• Beperking om te beschikking ten gunste van langstlevende:
- beschikbare deel – ½ tot ¼ - in eigendom
- vruchtgebruik over gehele nalatenschap
- ¼ deel in eigendom + vruchtgebruik over de rest
- keuze wordt in praktijk aan langstlevende overgelaten
• Ascendenten: geen legitieme meer sinds 2001
Legitieme verwanten Luxemburg
• 1 kind: helft nalatenschap
• 2 kinderen 2/3 deel nalatenschap
• 3 of meer kinderen ¾ deel nalatenschap
• Beperking om te beschikken ten gunste van de langstlevende,
art. 1094 C.c.:
- vruchtgebruik over de gehele nalatenschap
- beschikbare deel in eigendom + vruchtgebruik op de
rest
• Ascendenten: geen legitieme meer sinds 1979
24-6-2013
6

Legitieme verwanten België
• 1 kind: ½ nalatenschap
• 2 kinderen: 2/3 deel nalatenschap
• 3 of meer kinderen: ¾ deel nalatenschap
• Ouders kunnen hun legitieme (ieder ¼) niet geldend maken
jegens de bij testament begunstigde langstlevende.
Legitieme kinderen Nederland
• Breukdeel legitieme
- ½ wettelijk erfdeel
- bijtelling schenkingen ook zonder regeling
• Vorm (nu): aanspraak in geld
• Voorrang bijzondere wettelijke rechten langstlevende
• Onderhoud voor onderwijs/studie
Regelingen langstlevende Duitsland
• Gemeenschappelijk testament
• Onderhands of notarieel
• Wederzijdse beschikkingen
- beschikkingen, waarbij wordt aangenomen dat de
beschikking van de ene echtgenoot niet zonder de
beschikking van de andere echtgenoot getroffen is
- wederzijdsheid wordt aangenomen,
● wanneer de echtgenoten wederzijds beschikt hebben
● wanneer de betrokkene ten gunste van personen
beschikt, met wie de langstlevende echtgenoot verwant
is.
24-6-2013
7

Gemeenschappelijk testament
Duitsland
• De wederzijdse beschikking:
– Herroeping van een beschikking heeft tot gevolg dat de
andere beschikking buiten werking treedt (§ 2270 lid 1
BGB)
– Een wederzijdse beschikking kan tijdens leven van de
andere echtgenoot alleen door een notariële akte ten
opzichte van de andere echtgenoot herroepen worden
– Is de echtgenoot overleden, dan kan de langstlevende
echtgenoot zijn beschikking alleen dan herroepen,
wanneer hij het hem toekomende verwerpt, § 2271 lid 2
BGB. Verwerpt hij zonder termijn, dan staat de binding aan
de wederzijdse beschikking vast.
Berlijns testament
• Gemeenschappelijk testament tussen echtgenoten
• Wederzijdse benoeming tot enig erfgenaam
• Kinderen zijn uiteindelijk erfgenamen
• Gemeenschappelijke oplossing
– Langstlevende wordt bezwaarde (met beschikkingsbeperkingen)
– Kinderen worden verwachters
• Gescheiden oplossing
- Langstlevende wordt volledig erfgenaam
- Kinderen erven alleen van de langstlevende
- Fiscale nadelen
• Duidelijke regeling, welke beschikkingen wederzijds dienen te zijn
(gevallen van gebondenheid)
Erbvertrag Duitsland
• Ook voor niet gehuwde partners
• Notariële akte
• De bij overeenkomst gesloten beschikkingen zijn bindend
- de daarmee in strijd zijnde beschikkingen gelden niet
- uitzondering: voorbehoud om te herroepen
- uitzondering: voorbehoud om te veranderen
24-6-2013
8

Langstlevende beschikkingen
Duitsland
• Regelingen op het gebied van het huwelijksvermogensrechtelijke
vlak:
- voorgezette gemeenschap van goederen
● huwelijkse voorwaarden overeenkomen volgens § 1483 BGB
- wijziging van de verdeling van de gemeenschap van
goederen?
● theoretisch mogelijk, praktisch niet uitvoerbaar, omdat het
fiscaal en erfrechtelijk ongunstig is
- wijziging van de Zugewinngemeinschaft?
● uitsluiting van Zugewinn in geval van echtscheiding
● aanpassing van het beginvermogen, bijv. het deel waarover
verrekend wordt is theoretisch mogelijk, praktisch echter
onuitvoerbaar, omdat het fiscaal en erfrechtelijk ongunstig is
Langstlevende beschikkingen Frankrijk
• Gemeenschap van goederen/ communauté des biens
- met clause de préciput
- ongelijke breukdelen verdeling (stipulation de parts inégales)
- verblijvensbeding (clause d’attribution de la communauté au
survivant), art. 1524 C.c.
• Voorrang van de huwelijksgoederenrechtelijke boedelscheiding
(beperkte gemeenschap van goederen)
• Préciput is geen schenking
• Ongelijke breukdelen bij verdeling zijn geen schenking
- beschermd tegen legitieme
- uitzondering: stiefkinderen
- vrij van erfrechtbelasting
Langstlevende beschikkingen
Luxemburg
• Schenking tussen toekomstige echtgenoten bij huwelijkse voorwaarden
- benoeming van de toekomstige echtgenoot tot erfgenaam voor het
gehele of een gedeelte van het vermogen (institution
contractuelle)
- regelmatig wederzijdse benoeming tot erfgenaam
- beperkingen door de legitieme, zie art. 1094 C.c.
- herroepelijkheid alleen in geval van ondankbaarheid (pour cause
d’ingratitude)
• Schenking tussen echtgenoten tijdens het huwelijk
- benoeming van de echtgenoot tot erfgenaam over het gehele of
een deel van het vermogen
- beperkingen door de legitieme zie art. 1094 C.c.
- schenking van toekomstige goederen is vrij te herroepen, art. 1096
C.c., op grond van gevaar voor misbruik van macht
24-6-2013
9

Huwelijksvermogensrechtelijke
regelingen Luxemburg
• Gemeenschap van goederen/ communauté de biens
– Met clause de préciput, of
– Ongelijke breukdelen verdeling (stipulation de parts
inégales), of
– Verblijvensbeding (clause d’attribution intégrale)
– Regeling dat het wettelijk stelsel geldt voor het geval dat
het huwelijk door echtscheiding wordt ontbonden
• Voordelen
• - toedeling wordt volgens art. 1527 C.c. niet als schenking
gezien, zodat er geen belasting verschuldigd is.
Huwelijksvermogensrechtelijke
regelingen België
• Een beperkte gemeenschap van goederen wordt
overeengekomen/ gemeenschap van goederen met toedeling
van de gezamenlijke goederen aan de langstlevende (zie
Frankrijk)
– Tegenover gemeenschappelijke afstammelingen kan er
sprake zijn van schending van de legitieme
– Bij de algemene gemeenschap van goederen alleen dat
deel dat in de beperkte gemeenschap van goederen valt
Huwelijksvermogensrechtelijke
regelingen België
• Tontine
– Gemeenschappelijke verkrijging van een onroerend goed
of en ander recht
– Verblijft bij de langstlevende
– Lost de legitieme niet op (om niet)
• Contractuele erfstelling/ institution contractuelle
- Bij overeenkomst overeengekomen benoeming tot
erfgenaam
- Niet herroepbaar
- Legitieme is niet op te lossen.
24-6-2013
10

Huwelijksvermogensrechtelijke
regelingen Nederland
24-6-2013
11