Ridderkerk in beeld - Erasmus University Thesis Repository ...

Ridderkerk in beeld
‘Een casestudy naar beeldvorming in de gemeente Ridderkerk’
Datum: Augustus 2012
Auteur: O. (Ouafa) Zouggary
Erasmus Universiteit Rotterdam
Faculteit der Sociale Wetenschappen
Master Public Management

Ridderkerk in beeld
‘Casestudy naar beeldvorming binnen de gemeente Ridderkerk’
Auteur: O. (Ouafa) Zouggary
Opleiding:
Bestuurskunde
Master Public Management
Begeleider:
Dr. R.F.I. (Rebecca) Moody
Erasmus Universiteit Rotterdam
Tweede lezer:
Dr. P.W.A. (Peter) Scholten
Erasmus Universiteit Rotterdam
Stage begeleider
M. (Marcel) van Wissen
Gemeente Ridderkerk
In samenwerking met:
Erasmus Universiteit Rotterdam Gemeente Ridderkerk.
2

Voorwoord ...................................................................................................................................... 6
| 1 |Inleiding ..................................................................................................................................... 7
1.1 Aanleiding .............................................................................................................................. 8
1.2 Probleemstelling ..................................................................................................................... 9
1.2.1 Doelstelling ..................................................................................................................... 9
1.2.2 Vraagstelling ................................................................................................................. 10
1.3 Relevantie ............................................................................................................................. 11
1.3.1 Wetenschappelijke relevantie ........................................................................................ 11
1.3.2 Maatschappelijke relevantie ......................................................................................... 11
1.4 Leeswijzer ............................................................................................................................ 12
| 2 | Theoretische fundering ......................................................................................................... 13
2.1 Wat eraan vooraf ging… ...................................................................................................... 13
2.1.1 De mondige burger ........................................................................................................ 13
2.1.2 New Public Management .............................................................................................. 14
2.1.3 Governance ................................................................................................................... 15
2.1.4 Media ............................................................................................................................. 16
2.1.5 Conclusie ....................................................................................................................... 17
2.2 Beeldvorming ....................................................................................................................... 17
2.2.1 Beeldvorming ................................................................................................................ 18
2.2.2 Framing ......................................................................................................................... 19
2.2.3 Priming .......................................................................................................................... 20
2.3 Beeld, maar waar over… ...................................................................................................... 21
2.3.1 Political Community ...................................................................................................... 22
2.3.2 Regime principes ........................................................................................................... 23
2.3.3 Regime Performance ..................................................................................................... 23
2.3.4 Regime institutions ........................................................................................................ 24
2.3.5 Political Actors .............................................................................................................. 24
2.4 Academische exercitie .......................................................................................................... 25
| 3 | Methoden en Technieken ...................................................................................................... 28
3.1 Operationalisatie ................................................................................................................... 28
3.1.1 Beeld .............................................................................................................................. 28
3.1.2 Context .......................................................................................................................... 29
3.1.3 Framing & Priming ....................................................................................................... 30
3.1.4 objects of support .......................................................................................................... 30
3

3.2 Methodologie: Onderzoeksstrategie, -methoden en -technieken ......................................... 33
3.2.1 Casestudy ...................................................................................................................... 33
3.2.2 Triangulatie ................................................................................................................... 34
3.2.3 Documentenanalyse ...................................................................................................... 34
3.2.4 Focusgroepen ................................................................................................................ 34
3.2.5 Ongestructureerde participerende observatie............................................................... 37
3.3 Validiteit & Betrouwbaarheid .............................................................................................. 37
3.3.1 Validiteit ........................................................................................................................ 37
3.3.2 Betrouwbaarheid ........................................................................................................... 39
| 4 |Resultaten ................................................................................................................................ 40
4.1 Wat is het algemeen beeld over de gemeente Ridderkerk? .................................................. 40
4.2 Object of support .................................................................................................................. 41
4.2.1 Political Community ...................................................................................................... 41
4.2.2 Regime Principles ......................................................................................................... 44
4.2.3 Regime Performance ..................................................................................................... 48
4.2.4 Regime Institutions ........................................................................................................ 52
4.2.5 Political Actors .............................................................................................................. 55
4.3 Tot slot .................................................................................................................................. 58
| 5 | Analyse .................................................................................................................................... 59
5.1 Algemene ontwikkelingen .................................................................................................... 59
5.1.1 Mondige burgers ........................................................................................................... 59
5.1.2 New Public Management .............................................................................................. 60
5.1.3 Governance ................................................................................................................... 61
5.1.4 Media ............................................................................................................................. 62
5.2 Frames en Beelden ............................................................................................................... 63
5.2.1 Beeld burgers ................................................................................................................ 64
5.2.2 Beeld ambtenaar ........................................................................................................... 68
5.3 Concluderend ....................................................................................................................... 71
| 6 | Conclusie & aanbevelingen ................................................................................................... 72
6.1 Conclusie .............................................................................................................................. 72
6.1.1 Frames en niveaus ......................................................................................................... 73
6.1.2 Frames vertaald in beelden ........................................................................................... 75
6.2 Aanbevelingen ...................................................................................................................... 76
Literatuurlijst ............................................................................................................................... 79
4

Bijlagen .......................................................................................................................................... 82
1 Topiclijst Ambtenaren .............................................................................................................. 82
2 Topiclijst burgers ...................................................................................................................... 84
5

Voorwoord
Met trots presenteer ik het onderzoeksrapport ‘Ridderkerk in beeld’, welke tot stand is gekomen
in opdracht van de gemeente Ridderkerk. Dit rapport is tevens geschreven ter afronding van de
Master Public Management van de opleiding bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit te
Rotterdam.
Middels dit voorwoord wil ik mijn dank betuigen aan een aantal bijzondere mensen. Mensen die
mij bewust, maar vaak ook onbewust hebben bijgestaan en/of geholpen tijdens het schrijven van
deze scriptie. Nog voordat ik deze mensen noem, wil ik stil staan bij de wil van de Schepper van
alle werelden, Allah. Zonder Zijn wil, had ik nooit de gelegenheid gehad om dit rapport te
beginnen, laat staan afronden. Bedankt Allah!
Mijn dank gaat vervolgens uit naar Rebecca Moody, een uiterst makkelijk bereikbare eerste lezer,
voor het geven van inzichtelijke opmerkingen en creatieve impulsen. Peter Scholten in de eerste
plaatst bedanken voor zijn bereidwilligheid om als twee lezer deze scriptie te lezen. Met een
frisse blik op het geheel heeft hij gezorgd voor de laatste puntjes op de i. Ook mijn collega’s bij
de gemeente Ridderkerk en in het bijzonder Marcel van Wissen en Marry van ’t Zelfde wil ik
bedanken voor alle begeleiding en zeker ook de gezelligheid.
Mijn speciale dank gaat uit naar de liefste ouders van heel de wereld en mijn man voor hun
eindeloze liefde en onvoorwaardelijke steun. Mijn dank gaat ook uit naar de rest van mijn familie
en vrienden voor hun steun op de juist momenten. In het bijzonder mijn boezemvriendin en
trouwe lezer Warda Belabas, die mij, naast scherpe analytische opmerkingen, ook voorzien heeft
van emotionele steun.
Hartelijk bedankt!
6

| 1 |Inleiding
De hoger opgeleide en mondige burger stelt steeds hogere eisen aan de dienstverlening van de
overheid en de gemeente in het bijzonder. Burgers schromen niet om hun meningen kenbaar te
maken, zo hebben de afgelopen jaren diverse burgerinitiatieven de revue gepasseerd. Ook
gemeenten bezinnen zich op de relaties met hun burgers. In het verlengde hiervan zijn er talloze
onderzoeken verricht naar de zogenaamde kloof die ontstaan is in de relatie tussen burgers en
ambtenaren.
Ook in het functioneren van de overheid en de samenleving hebben zich nieuwe vormen
ontwikkeld. Het traditionele hiërarchische overheidsoptreden van eenzijdig werken aan
oplossingen door de overheid heeft plaats gemaakt voor meer gemeenschappelijk werken aan
oplossingen. De samenleving heeft zich ontwikkeld tot een netwerksamenleving, waarin kennis
en deskundigheid over verschillende actoren verspreid is en waarin elk actor, om de eigen doelen
of belangen te realiseren, afhankelijk is van de medewerking van (soms zelfs een groot aantal)
andere actoren (Castells, 1996). Deze beweging wordt veelal governance genoemd, verwijzend
naar een proces en niet naar een verzameling van actoren of organisaties alleen (White, 2001).
Tegelijkertijd heeft de beruchte economische crisis van 2008 er aardig ingehakt. De Europese
economie werd hiermee op de proef gesteld en ook Nederland werd mee gesleurd in deze crisis.
De gevolgen van deze crisis zijn nog steeds zichtbaar in de Europese Unie, en dus zeker ook in de
Nederlandse samenleving. De bezuinigingen die het gevolg zijn van deze crisis bepalen mede het
beeld dat burgers hebben van overheidsorganisaties en andersom.
Deze ontwikkelingen hebben zowel in de publieke sector als in de private sector invloed gehad
op de invulling van de rollen van de betrokkenen. De gemeente Ridderkerk, een gemeente in de
provincie Zuid-Holland, probeert op haar eigen manier om te gaan met deze ontwikkelingen. Per
1 april 2011 heeft de gemeente Ridderkerk haar missie voor het laatst aangepast. Deze luidt als
volgt:
7

“Vanuit vertrouwen, respect en betrokkenheid zijn we dienstbaar aan de samenleving”
(Gemeente Ridderkerk, 2011)
Met deze missie als leidraad worden de mouwen opgestroopt!
1.1 Aanleiding
Dit onderzoeksrapport, in de vorm van een afstudeerscriptie, is geschreven in opdracht van de
gemeente Ridderkerk. In het verlengde van bovenstaande missie, is de gemeente in juli 2011 het
project ‘Ridderkerk, goed in beeld’ gestart. Het doel van dit project is om een positief gevoel over
Ridderkerk, een bewustzijn van identiteit, inclusief een gevoel van trots te bewerkstelligen
(Gemeente Ridderkerk, 2011). Zoals de naam van het project al een beetje doet vermoeden,
wordt onder andere stilgestaan bij het beeld dat de gemeente wenst uit te stralen.
Dat de gemeente Ridderkerk de relatie met haar burgers serieus neemt, blijkt ook wel uit het feit
dat de gemeente actief werkt om deze relatie te verbeteren. Een eerste stap is bijvoorbeeld al in
2008 gemaakt door, samen met de gemeenten Albrandswaard, Krimpen aan den IJssel en Capelle
aan den IJssel, een bestuurskrachtmeting te laten uitvoeren door PricewaterhouseCoopers en de
Universiteit van Tilburg (Gemeente Ridderkerk, 2009). Met dit rapport is onderzocht hoe de
gemeente het op de verschillende terreinen doet en hoe de Ridderkerkse samenleving zelf
onderwerpen oppakt en in staat is daar, met of zonder hulp van de gemeente, resultaten op te
bereiken (Gemeente Ridderkerk, 2009). Een tweede stap is terug te vinden in het onderzoek dat
jaarlijks plaatsvindt en verricht wordt door het PON 1 , in opdracht van de gemeente Ridderkerk en
33 andere Nederlandse gemeenten. Met dit onderzoek genaamd: ‘Waar staat je gemeente’,
worden burgeroordelen uitgedrukt in rapportcijfers voor verschillende burgerrollen, die op hun
beurt zijn samengesteld uit verschillende indicatoren. De scores hiervan worden omgerekend naar
deelrapportcijfers en tot slot wordt voor iedere burgerrol ook een gemiddeld rapportcijfer
berekend (Gemeente Ridderkerk, 2011).
Onderzoeken zoals deze schetsen, op bepaalde onderdelen, een minder positief beeld van de
gemeente Ridderkerk. Als gevolg daarvan is in de vorige bestuursperiode al gesproken over de
1 Het PON is een kennisinstituut op het sociale en culturele domein. Het levert een actieve bijdrage aan de
ontwikkeling van een sociaal duurzame samenleving.
8

ontwikkeling van Public Affaires. Inmiddels hebben zich ontwikkelingen voorgedaan die zich
vertaald hebben naar het project: ‘Ridderkerk, goed in beeld’. Met het project ‘Ridderkerk, goed
in beeld’ probeert de gemeente op verschillende manieren te werken aan haar doel, namelijk het
bewerkstelligen van een bewustzijn van de identiteit van Ridderkerk. In het kader van het
onderdeel ‘onderzoek’ van dit project, wordt met deze scriptie getracht een wetenschappelijke
bijdrage te leveren aan het project. De relatie tussen burgers en ambtenaren staat hierbij centraal
en in het bijzonder wordt het onderwerp beeldvorming onder de loep genomen.
1.2 Probleemstelling
De keuze voor een bepaalde probleemstelling dient goed onderbouwd te worden. Er zijn vele
definities van wat en hoe een probleemstelling eruit moet zien. Doorgaans is een
probleemstelling een omschrijving waarnaar onderzoek wordt gedaan (vraagstelling) en waartoe
(doelstelling) (Van Thiel, 2007: 20). Deze scriptie is geschreven in opdracht van de gemeente
Ridderkerk. Met de probleemstelling is daarom getracht diens opdracht en wensen op een
wetenschappelijke manier te vertalen, zodat deze zowel relevant is voor de opleiding als voor de
opdrachtgever.
1.2.1 Doelstelling
In haar concept projectplan ‘Ridderkerk, goed in beeld’ beoogt de gemeente Ridderkerk het
volgende doel te bereiken:
‘Het doel is om de (indirecte) doelgroepen uit te dagen en te verleiden tot betekenisgeving, deze
beschrijving kan vervolgens aanknopingspunten bieden voor het verbeteren van de relatie met
burgers.’ (Gemeente Ridderkerk, 2011)
In het verlengde van deze ambitie ligt tevens de doelstelling van deze scriptie. Het doel is om
inzicht te verkrijgen in het beeld, dat onder zowel ambtenaren als burgers van de gemeente
Ridderkerk heerst over hun gemeente. Gepoogd wordt om door een bril van wetenschappelijke
theorieën te kijken naar deze beelden en deze vervolgens te beschrijven en te analyseren.
Hierdoor wordt getracht een bepaalde mate van inzicht te verkrijgen als het gaat om
beeld(vorming) binnen de gemeente Ridderkerk. Belangrijk onderdeel daarvan is het typeren van
9

de beelden. Deze beelden zullen uiteindelijk gebruikt worden om de gemeente Ridderkerk te
adviseren over haar relatie met haar burgers en ambtenaren. Doelstelling van dit onderzoek is
daarmee driedelig van aard, en kan op de volgende manier samengevat worden:
In de eerste en voornaamste plaats zal in onderhavige studie duidelijk worden wat het huidige
beeld is ten aanzien van de gemeente. In de tweede plaats zal het proces van ‘framing’ en
‘priming’ daarbij ook de revue passeren. Deze mechanismen, volgens de wetenschappelijke
literatuur, leiden tot de huidige beelden die er bestaan. Tot slot, zal op basis van deze beschrijving
en analyse tot concrete aanbevelingen gekomen worden voor de gemeente Ridderkerk, over hoe
om te gaan met deze beeldvorming en mogelijke handvaten bieden om deze beeldvorming te
verbeteren.
1.2.2 Vraagstelling
Opgemerkt dient te worden, dat met deze scriptie de eerste stap wordt gezet. Het is een eerste
verkennend onderzoek naar beeldvorming binnen deze gemeente, dat tevens zal uitmonden in
(gedetailleerde) empirische beschrijvingen. De vraagstelling die hiermee gepaard gaat luidt als
volgt:
Hoofdvraag
Deelvragen
Welk beeld bestaat er onder de burgers en ambtenaren van de gemeente Ridderkerk
over hun gemeente, en hoe kunnen deze beelden getypeerd worden?
1. Wat is de context waarin de casus zich bevindt?
2. Op welke wijze kan er naar beelden binnen de gemeente Ridderkerk worden
gekeken?
3. Wat is het beeld van de ambtenaren van de gemeente Ridderkerk?
4. Wat is het beeld van de burger van de gemeente Ridderkerk?
5. Zijn er verschillen in beide beelden? Zo ja, welke?
6. Hoe kunnen de beelden getypeerd worden?
10

1.3 Relevantie
In het voorgaande zijn de onderwerpen probleem- en doelstelling aan bod gekomen, maar wat is
nu het belang van deze scriptie. In een bestuurskundig onderzoek is het van belang om zowel de
wetenschappelijk, als de maatschappelijke relevantie te duiden (Van Thiel, 2007:22). Van Thiel
(2007:21-22) maakt onderscheid tussen twee vormen van relevantie binnen een onderzoek. De
wetenschappelijke relevantie ligt voornamelijk in de wijze waarop dit onderzoek, als het gaat om
theorie, methode of analyse/resultaten, van belang is voor verdere wetenschappelijke inzichten of
theorievorming en -ontwikkeling. Van maatschappelijke relevantie is sprake als de kennis, die de
scriptie oplevert, bijdraagt aan het oplossen van een actueel maatschappelijk vraagstuk en/of
beleidsvraagstuk (Van Thiel, 2007:22). In het volgende zal daarom worden ingegaan op enerzijds
de maatschappelijke en anderzijds de wetenschappelijke relevantie van deze scriptie.
1.3.1 Wetenschappelijke relevantie
De vraag die gesteld dient te worden is op welke manier deze scriptie een bijdrage kan leveren
aan verdere theorievorming. Het antwoord op deze vraag is grotendeels terug te vinden in het hart
van deze scriptie, namelijk het conceptueel model.
Beeld(vorming): het is een begrip dat men veelvoudig tracht te gebruiken, maar wat eigenlijk
geen eenduidige theorie heeft, die het mogelijk maakt om dit begrip te meten. De
wetenschappelijke constructie van deze scriptie biedt handvatten voor verder onderzoek naar
beeldvorming in de publieke sector. Het is mogelijk een eerste stap richting verdere
theorievorming of in ieder geval verduidelijking van beeld(vorming) binnen publieke
organisaties. In dit onderzoek wordt beeldvorming gekoppeld aan een concept dat in eerste
instantie bedoeld is om het vertrouwen van burgers te meten. Deze constructie maakt het
mogelijk om de beelden, die zowel bij burgers als ambtenaren bestaan, te differentiëren.
1.3.2 Maatschappelijke relevantie
Naast de wetenschappelijke relevantie heeft deze scriptie ook een maatschappelijke relevantie,
welke in eerste plaats terug te vinden is in het feit dat deze scriptie ook in opdracht van de
gemeente Ridderkerk geschreven is. Hieraan ligt een maatschappelijk vraagstuk ten grondslag.
De gemeente is namelijk benieuwd naar het proces van beeldvorming. Daarnaast zijn ze
11

enieuwd naar het beeld, dat zowel haar ambtenaren als haar burgers hebben van de gemeente.
Op basis van deze informatie kan wellicht in de toekomst het beleid hierop aangepast worden.
Daarnaast fungeert dit onderzoek als een eerste wetenschappelijke stap in het project ‘Ridderkerk,
goed in beeld’. Het is daarom van essentieel belang dat het een bijdrage zal leveren aan de
oplossingen van een maatschappelijk vraagstuk. Het doel van deze scriptie is inzicht te brengen
in het beeld dat ambtenaren en burgers hebben van de gemeente Ridderkerk. Met deze informatie
wordt gepoogd een verbinding te leggen met de doelgroep. Dit ter bevordering van de
dienstverlening, die de gemeente Ridderkerk haar burgers zo optimaal mogelijk wil bieden. Het
beoogde resultaat is in de praktijk toepasbaar.
1.4 Leeswijzer
In dit eerste hoofdstuk staat de introductie van het onderwerp van deze scriptie centraal. Het
tweede hoofdstuk staat in het teken van de context waarbinnen het fenomeen beeldvorming in de
publieke sector zich heeft ontwikkeld, waarbij ingegaan zal worden op theoretische concepten
met betrekking tot beeldvorming. In hoofdstuk drie zal voortbordurend op de probleemstelling en
theoretische fundering worden ingegaan op vraagstukken ten aanzien van methodologie. Zo
worden belangrijke begrippen geoperationaliseerd, de gekozen methoden en –technieken
verantwoord en wordt aandacht besteed aan de betrouwbaarheid en validiteit van deze scriptie.
Tevens worden de beperkingen van deze scriptie beschreven. In hoofdstuk vier worden de
bevindingen van het empirische gedeelte van deze scriptie gepresenteerd, waarbij deze worden
gekoppeld aan het theoretische gedeelte van deze scriptie. Het laatste hoofdstuk staat in het teken
van de conclusies en aanbevelingen. Tot slot wordt de hoofdvraag, die in het eerste hoofdstuk is
gepresenteerd, beantwoord.
12

| 2 | Theoretische fundering
Met de probleemstelling van hoofdstuk 1 als leidraad volgt in dit hoofdstuk het theoretisch kader.
In dit kader worden theorieën gebundeld, die de basis vormen van deze scriptie. Alvorens de term
‘beeldvorming’ verder ontleed wordt, zullen eerst de bredere ontwikkelingen, die van belang c.q.
van invloed zijn (geweest) op beeld(vorming), onder de loep genomen worden.
2.1 Wat eraan vooraf ging…
Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen hebben de relatie tussen burgers en de overheid
in zijn algemeenheid beïnvloed. In het bijzonder hebben deze ontwikkelingen de kijk van de
publieke sector ten aanzien van beeldvorming beïnvloed. Een aantal relevante ontwikkelingen,
die ten grondslag liggen aan de relaties tussen burgers en de ambtenaren, worden daarom in deze
paragraaf beschreven.
2.1.1 De mondige burger
Vanaf het jaar 1917 tot 1967 was de Nederlandse samenleving onderverdeeld in groepen, die
‘zuilen’ genoemd werden. Ruwweg was de samenleving in te delen in 4 zuilen, namelijk: de
protestanten, katholieken, socialisten en liberaal-neutralen (Lijphart, 1990). Deze
klassenverdeling had een enorm effect op het dagelijkse leven van de Nederlandse burgers. Zelfs
in de huiskamers was deze verdeling sterk zichtbaar. De zuilen hadden bijvoorbeeld ook hun
eigen krant, tv zender, scholen en sportverenigingen. Van contact met burgers van een andere zuil
was geen tot weinig sprake, maar de politiek kenmerkte zich wel door samenwerking en overleg
tussen de zuilen. De politieke elites stelden zich tot doel om tegenstellingen te pacificeren en
openlijke politieke conflicten tussen de zuilen zoveel mogelijk te voorkomen (Bovens, ’t Hart &
Van Twist, 2007:303-309). Binnen de zuilen was sprake van een sterke mate van collectivisme
en van gelijkgezindheid.
Heden ten dage is het tegenovergestelde zichtbaar. Er is sprake van een toenemende mate van
individualisering van de samenleving. Creativiteit en kennis hebben een steeds grotere rol
gekregen, waardoor Nederland zich heeft ontwikkeld tot een ware kenniseconomie. De
13

Nederlandse burger is dan ook vaak hoger opgeleid, dit heeft er mede toe geleid dat burgers
mondiger zijn geworden. Deze onmiskenbare ontwikkeling waarin burgers assertief en
zelfbewuster zijn, zal zich naar verluidt steeds verder ontwikkelen (KISS, 2011). De zuilen
blijven tot de rijke Nederlandse geschiedenis behoren. Burgers van bovenaf regels opleggen is
dan ook niet meer van deze tijd. Zelf organiseren en participeren des te meer. Burgers worden
steeds kritischer als het gaat om de politiek. Norris (1999) benadrukt daarbij wel dat de jongere
generaties naast deze kritische toon veel sterker gehecht zijn aan de grote democratische
principes. En wanneer jongeren meer vertrouwen hebben in de politiek, zij vaker interesse
hebben in de politiek en vaak actiever worden binnen de politiek.
2.1.2 New Public Management
Eind jaren zeventig werden ook andere maatschappelijke veranderingen zichtbaar. De
gedachtegang dat de staat haar burgers van de wieg tot het graf moest verzorgen werd langzaam
maar zeker verdrongen. Veranderingen zoals ontkerkelijking, individualisering en immigratie
kwamen op de voorgrond. Het heersende beleid, modellen en voorspellingen hielden geen
rekening met deze moeilijk zichtbare, maar versterkende effecten van maatschappelijke
veranderingen (Bovens et al., 2007:35-51). Tot overmaat van ramp kwam ook de oliecrisis van
1973 om de hoek kijken. De rente- en staatschulden stapelden zich op en het ambtenarenapparaat
groeide (Kickert, 1997).
De overheid werd vanwege haar omvang steeds complexer, beleidsuitvoering verliep stroef en
onderzoek naar de resultaten van het overheidsbeleid toonde aan dat de in beleidsnota’s en -
plannen vastgestelde doeleinden en streefcijfers vaak nauwelijks werden gehaald (Bovens et al.,
2007:35-51). De overheid werd met haar neus op de feiten gedrukt en de Nederlandse
verzorgingsstaat kwam mede hierdoor onder druk te staan. Drastische veranderingen waren nodig
om met deze ontwikkelingen om te kunnen gaan.
Naar aanleiding van de stagnatie van de wereldeconomie, aan het einde van de jaren zeventig,
ontstond een brede herbezinning op de mogelijkheden van overheidssturing (Bovens et al.,
2007:35-51). Het besef dat de overheid minder kon waar maken dan zij eerst beoogde, werd
steeds meer omarmd. Financiële hervormingen moesten uitkomst bieden. In het bijzonder de
14

intrede van New Public Management (NPM) heeft een radicale invloed gehad op
overheidsorganisaties. NPM vertegenwoordigd een stroming die erop gericht is om werkwijzen,
processen en procedures van overheidsorganisaties te modelleren naar evenbeelden uit de private
sector (Hakvoort & Klaassen, 2004). De introductie ervan werd als panacee gezien voor alle
kwalen. De grote invloed van deze benadering blijkt onder meer uit de nadruk die onder invloed
van NPM kwam te liggen op zaken als prestatiegerichtheid, deregulering, efficiencyverhoging,
samenwerking met private partijen en ruimte maken en geven aan de markt (Hood, 1991; Fenger
& Bekkers, 2007; Bovens et al., 2007:74). Door de opkomst van NPM ontstond een verschuiving
van proces accountability naar resultaat accountability (Hood, 1995).
Kenmerkend aan NPM is dat er grote nadruk wordt gelegd op resultaatgerichtheid, veel aandacht
is voor bedrijfsmatig werken, waarbij niet alleen het resultaat (effectiviteit) telt, maar ook
belangrijk is dat dit op een efficiënte manier verloopt. Verder zijn competitie en concurrentie,
maar ook de term klantgerichtheid kenmerkend voor NPM (Bovens et al., 2007:258-268).
Competitie en concurrentie laten doorschemeren dat de overheid niet langer alleen de koers
bepaald, maar dat andere partijen, zoals burgers en bedrijven, eveneens invloed uitoefenen op de
koers die Nederland vaart. De overheid als (gelijkwaardige) netwerkpartij in plaats van het alles
bepalende bestuurscentrum. Feitelijk is er een wisselwerking ontstaan tussen politiek en
omgeving (burgers/bedrijven etc.). Deze wisselwerking heeft het ontstaan van netwerken binnen
de samenleving mogelijk gemaakt. Dit soort van netwerk-denken hoort bij governance.
2.1.3 Governance
In Nederland leidde de economische crisis en de begrotingstekorten tot een discussie over de
toekomstige beperkte sturende rol van de overheid en over de beperkingen van de overheid
(Kickert, 2007). De overheid bleek niet meer in staat zelfstandig de samenleving te sturen. Niet
alleen in de literatuur wordt deze ontwikkeling veelvuldig beschreven, maar ook in de praktijk is
geen duidelijke scheidslijn te bespeuren tussen de private en de publieke sector. Deze
verandering past bij de netwerksamenleving die zich vandaag de dag steeds verder ontwikkelt en
waarin allerlei verbindingen en wederzijds afhankelijkheidsrelaties ontstaan tussen actoren. Dit
komt onder meer doordat de aansturing van sectoren binnen de samenleving niet meer alleen een
overheidstaak is, maar meer het resultaat is geworden van de wisselwerking van vele actoren
15

(Bressers & Kuks, 2000). Het is een samenleving waarin kennis en de deskundigheid over
verschillende actoren verspreid is. Om op een efficiënte en effectieve wijze hun doelen te kunnen
bereiken zijn de actoren dus in meer of mindere mate van elkaar afhankelijk.
Het begrip governance verwijst dus zowel naar de verschuiving van de overheid als enige
probleem oplosser naar een wisselwerking met verschillende actoren, als naar het bestaan van
alternatieve arrangementen die ontstaan bij het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken.
Te denken valt aan de steeds vaker opkomende samenwerking tussen vaak hybride
arrangementen, publiek/privaat, centraal/decentraal, nationaal/internationaal (Rhodes, 1997;
Papadopoulos, 2003). De aandacht verschuift hiermee van overheidsbeleid, ofwel van
‘government’ naar ‘governance’ (Bressers & Kuks, 2000). De toegankelijkheid is hierdoor veel
groter geworden, dit ook mede dankzij de ontwikkelingen rondom de media. Programmamakers
en journalisten stellen zich steeds onafhankelijker op en zijn losgekomen van hun politieke
broodheren (Devos, 2004). De komst van nieuwe technologische snufjes, internet en daarmee ook
de sociale media, heeft het mogelijk gemaakt voor iedereen om berichten te verspreiden waar en
wanneer diegene het zelf wil. Een verschuiving op dit gebied is zichtbaar: daar waar de burger de
rol van eenvoudige ontvanger vervulde is plaats gemaakt voor de rol van zender, die de burger
zelf tot media maakt. Miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken het internet immers om
zichzelf uit te drukken en te organiseren.
2.1.4 Media
Mediaberichten hebben een significante invloed op wat het publiek en de elite denken, door te
beïnvloeden wat zij van de werkelijkheid waarnemen en wat zij hierover denken (Entman, 1989:
75). Ook in een democratische rechtstaat vormt de (traditionele) media de belangrijkste schakel
tussen politiek en burger (Addink, 2010:46). Een laatste ontwikkeling betreft daarom ook die van
de media. De interactie tussen burgers, met al hun ICT- middelen in handbereik, en de
traditionele media is de afgelopen jaren zienderogen gegroeid (Bekkers, Beurders, Edwards &
Mooy, 2009). Gedurende de verzuiling maakte men al gebruik van de (traditionele) media. Via
hun eigen kranten en tv-zenders werden de burgers geïnformeerd/beïnvloed. De combinatie van
de al eerder genoemde ontwikkelingen met de komst van de commerciële zenders, hebben het
medialandschap in Nederland explosief doen groeien. De vervoerscapaciteit van de kabel maakte
16

het mogelijk dat er zoveel lokale, regionale en nationale radio- en tv-zenders bij kwamen, en dat
er nog voor de komst van het internet, gesproken kon worden van een media-explosie (Bekkers et
al., 2009). Deze enorme uitbereiding zorgde voor laagdrempeligheid, waardoor de media meer
toegankelijk werd. Vooral in een democratie, zoals we die in Nederland kennen, worden
bestuurders gevolgd door een scala aan kranten en elektronische media (Bovens et al., 2007).
Burgers en sociale bewegingen zitten in de positie dat zij razendsnel onderling boodschappen uit
kunnen wisselen en soms heeft dit een politieke actie tot gevolg (Bekkers et al., 2009). Hierdoor
is een deur geopend voor critici en tegenstrevers om hun boodschap wereldkundig te maken.
Succesvolle omgang met de media kan de carrière van bestuurders maken en breken, en de
positie van publieke organisaties ingrijpend beïnvloeden (Bovens et al., 2007).
Forums en blogs op het internet maken het mogelijk voor burgers om hun mening
ongecensureerd onder de aandacht te brengen (Bekkers et al., 2009). Voor het openbaar bestuur
betekent dit onder meer dat vanwege deze enorme uitbereiding zij een deel van hun macht
hebben zien verdwijnen. Een letterlijk voorbeeld is terug te vinden in de Arabische wereld.
Sociale media, zoals Facebook, hebben de stem van eerst enkele, daarna honderden en duizenden
mensen voorzien van een enorm volume. Voorheen erg machtige leiders hebben niet alleen een
deel van hun (politieke) macht zien verdwijnen, maar hun macht als geheel. Sommigen heeft het
zelfs het leven gekost (Atbir, 2011).
2.1.5 Conclusie
De beschreven ontwikkelingen hebben op een geheel eigen wijze het kijken naar de overheid
beïnvloed. Sterker nog, het concept beeldvorming heeft mede hierdoor haar intrede gemaakt in de
bestuurskunde en daarmee ook de interesse van overheidsorganisaties voor dit concept gewekt.
Deze ontwikkeling is niet alleen terug te zien op nationaal en internationaal niveau, maar ook op
lokaal niveau. Dit blijkt onder meer uit het feit dat de gemeente Ridderkerk, een lokale
overheidsinstantie, opdracht heeft gegeven om onderzoek te doen naar de beeldvorming binnen
en buiten haar organisatie.
2.2 Beeldvorming
In de inleiding wordt een aantal ontwikkelingen genoemd dat van invloed is geweest op de relatie
tussen ambtenaren en burgers. Logischerwijs hebben deze ontwikkelingen ook invloed op de
17

eeldvorming, die door en over beide partijen wordt gevormd. In deze paragraaf zal in het
verlengde hiervan ingegaan worden op het begrip beeldvorming.
2.2.1 Beeldvorming
Als het gaat om de politiek, fungeert de media als een belangrijke informatiebron (Bennet, 2008).
Dagelijks worden mensen overspoeld door nieuwtjes die via de media wordt verspreid. Bennet
(2008) maakt hierin een onderscheid tussen soft en hard news. Hard news bevat inhoud en dus
een bepaalde vorm van publiek beleid of andere bruikbare publieke informatie. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan historische gebeurtenissen, opkomende sociale problemen, positie van
kandidaten tijdens een campagne enz. Soft news is vaak emotioneler en heeft als doel om zoveel
mogelijk de aandacht te trekken van het publiek (Bennet, 2008). Al deze nieuwtjes beïnvloeden
het beeld dat de ontvangers van de nieuwtjes hebben van een bepaald onderwerp of persoon. Soft
news is de afgelopen jaren een steeds grotere rol gaan spelen als het gaat om het verspreiden van
nieuws. In de media bijvoorbeeld passeren dagelijks diverse nieuwsitems de revue. Niet allemaal
zijn ze even ‘hot’. Om er toch een hot item van te maken worden de onderwerpen op een
bepaalde manier belicht. Door te kiezen voor een bepaalde invalshoek, kunnen mensen invloed
hebben op de populariteit van een onderwerp. Voor sommige mensen is het een manier om van
de werkelijkheid te ontsnappen, terwijl het voor anderen de enige nieuwsbron is (Baum, 2003).
Dat beeldvorming het gevolg kan zijn van iemands interpretatie van de werkelijkheid maakt
Durham (2001:166-176) helder door het onderzoek naar het proces van betekenisgeving van Hall
(1992:128-138) aan te halen. In dit onderzoek constateert Hall dat de betekenis van een
mediaproduct, zowel door de maker (encoding) als deels door de kijker of lezer (decoding) wordt
geconstrueerd. Hierdoor kan de betekenis die de maker aan het mediaproduct heeft gegeven
verschillen met de betekenis die de lezer of kijker hier vervolgens aan geeft. De interpretatie van
de verzonden boodschap maakt hierin het verschil. In deze scriptie ligt de nadruk op deze
interpretatie van de werkelijkheid. Gekeken wordt naar het beeld dat burgers en ambtenaren van
de gemeente Ridderkerk hebben over de gemeente. Het accent ligt hiermee voornamelijk op
decoding zoals dit door Hall (1992) bedoeld is.
18

2.2.2 Framing
Al eerder is duidelijk geworden dat de media een belangrijke rol vervuld als het gaat om ‘het
brengen van nieuws’. Een ander nog veel belangrijkere rol schuilt in de wijze waarop zij dit doet.
Bij het uitdragen van een onderwerp als politiek relevant, definiëren en herdefiniëren
mensen/journalisten constant de vorm en inhoud van het onderwerp (Bekkers et al, 2009:51). De
manier waarop een onderwerp wordt gebracht, bepaalt vaak het perspectief van het publiek en
bepaalt daarmee ook hoe zij dit onderwerp definieert (De Boer & Brennecke, 2009). Dit wordt
ook wel ‘framing’ genoemd. Frames sturen de lezer of kijker in zijn interpretatie van het nieuws
(De Kort & d’Haenens, 2005).
Hiermee komt beeldvorming tot een volgende stap. Framing behelst namelijk een proces waarbij
een bepaald kader (frame) wordt gekozen voor het benadrukken, selecteren en het ‘linken’ van
elementen van een verhaal (Bennett, 2009). ‘Framing’ is het creëren en reproduceren van
bepaalde referentiekaders waarmee individuen bepaalde onderwerpen interpreteren als zijnde
relevant of niet relevant (Bekkers et al., 2009:51). Frames bemiddelen en verbinden feiten,
waarden, acties en interpretaties waardoor een bepaalde (vaak losse) ordening ontstaat waarmee
een ambigue werkelijkheid beheersbaar en dus interpreteerbaar wordt gemaakt (Bekkers et al.,
2009:51). Zij vestigen de focus op bepaalde aspecten van de werkelijkheid waardoor de aandacht
op andere aspecten verloren gaat. Vanuit deze, bewust of onbewust, gecreëerde
gemeenschappelijke referentiekader wordt vervolgens gecommuniceerd. Een gemeenschappelijke
taal wordt geboren, waardoor de ambigue werkelijkheid deels beheersbaar lijkt.
Bekkers et al. (2009:51-52) verwijzen naar Snow en Benfort (1988) die een onderscheid maken
tussen een drietal framing activiteiten. De eerste activiteit diagnostic framing heeft betrekking op
het probleem. Deze vorm heeft betrekking op het identificeren en afbaken van een bepaald
probleem als probleem, daarbij refererende aan de oorzaken ervan of naar degene die schuldig is
aan het ontstaan van het probleem. Activiteit nummer twee, prognostic framing gaat in op de
oplossingen van het probleem. Deze vorm heeft betrekking op het naar voren schuiven van
voorstellen die mogelijkerwijs een oplossing kunnen bieden voor het probleem, alsmede welke
strategieën en tactieken vereist zijn om deze oplossing te laten werken. Ten derde wordt
verwezen naar motivational framing, welke ingaat op de activiteiten die nodig zijn om mogelijke
medestanders te verleiden om zich achter een bepaald doel te scharen. Gezien het feit dat het in
19

deze scriptie uitsluitend gaat om het beeld dat zowel de burgers als ambtenaren hebben van de
gemeente Ridderkerk, dus niet over hoe de gemeente dat kan beïnvloeden, gaat het over de
diagnostic frame dat de burger heeft. De andere vormen van framing komen dus niet aan bod.
In de literatuur wordt ook verwezen naar het belang van frame alignment. Hierin wordt het
belang van de identificatie van individuen met elkaar en binnen een groep noodzakelijk geacht
voor elke vorm van mobilisatie. Een belangrijke voorwaarde is daarbij wel dat de
referentiekaders op een lichte en vrijblijvende manier aan elkaar gekoppeld kunnen worden.
Hierdoor ontstaat een gedeeld begrip over de aard en oorzaken van een bepaald probleem
(Bekkers et al., 2009:51-52). Om het probleem/onderwerp onder de aandacht te krijgen bij een
breder publiek is frame alignment een noodzakelijke voorwaarde (Bekkers et al., 2009:51-52).
Zoals eerder vermeld ligt de nadruk in deze scriptie op de manier waarop ambtenaren en burgers
hun werkelijkheid over de gemeente Ridderkerk interpreteren. Belangrijk is daarbij welke frames
zij bewust, maar zeker ook onbewust gebruiken om hun beeld van de gemeente Ridderkerk te
vormen. Juist omdat de nadruk ligt bij ambtenaren en burgers en dus de ontvangers, wordt het
concept ‘priming’ in het volgende toegelicht. Dit concept gaat namelijk in op de ontvanger van
boodschappen/nieuws.
2.2.3 Priming
Daar waar bij framing de focus vooral bij de zender ligt, ligt bij priming de focus bij de
ontvanger. “Priming is the process by which recent experiences increase the accessibility of a
scheme, trait or concept,” (Aronson, Wilson & Akert, 2004:64). Priming belicht het idee dat door
berichtgeving over een bepaald onderwerp, kenniseenheden in het geheugen toegankelijker
worden gemaakt, doordat deze door de berichtgeving worden geactiveerd. Met priming wordt dus
verondersteld, dat wanneer een externe stimulus via het prikkelen van afzonderlijke
geheugeneenheden (één tegelijk) een keten van inhoudelijke geheugeneenheden kunnen worden
geactiveerd (Wicks, 2001). Deze reeks van prikkels en activeringen kan leiden tot gedachten en
emoties (Wicks, 2001). Op het moment dat mensen iets of iemand beoordelen worden hierdoor
deze kenniseenheden sneller geraadpleegd dan de niet geactiveerde eenheden (De Boer &
Brennecke, 2009:7). De activering van bepalende geheugeneenheden die berichten of termen aan
20

elkaar linken, kunnen leiden tot een bepaald beeld. Sinds de aanslagen van 11 september 2001 2
bijvoorbeeld, worden islam en terroristen in de media vaak aan elkaar gelinkt, waardoor deze niet
meer los van elkaar gezien worden. De term islam wordt hierdoor als negatief ervaren en het
woord roept bij veel mensen termen op als terrorisme, moord van onschuldige burgers
enzovoorts. Bij het horen van de ene term wordt meteen gedacht aan de andere term, omdat de
verantwoordelijke geheugeneenheden geactiveerd zijn, dit is een gevolg van een priming effect.
Wanneer de stimulering van de geheugeneenheden keer op keer plaatsvindt, kan de
toegankelijkheid zelfs chronisch worden.
Kortom: de werkelijkheid kan vanuit verschillende perspectieven bekeken en belicht worden. De
frames waarmee deze werkelijkheid wordt samengesteld verschillen ook. In deze scriptie wordt
stilgestaan bij deze samenstelling van frames, welke door zowel burgers als ambtenaren van de
gemeente Ridderkerk gebruikt worden wanneer zij hun beeld van de gemeente vormen. De wijze
waarop de overheid, ofwel de gemeente Ridderkerk, framed of hoe zij het frame kan veranderen
is in dit onderzoek niet relevant. Het gaat namelijk om de frames die burgers en ambtenaren al
hebben. Daarbij is het ook van belang om te kijken naar de associaties die gemeente Ridderkerk
bij hen oproept. En of er eventuele primingseffecten plaatsvinden, die typerend zijn voor het
beeld dat de respondenten hebben of die het beeld eventueel kunnen verklaren.
2.3 Beeld, maar waar over…
Burgers moeten bij de gemeente zijn voor het verlengen of verkrijgen van een paspoort, een
rijbewijs, een bouwvergunning, voor de aangifte van de geboorte van een kind etc. Daarnaast zijn
er om de vier jaar verkiezingen voor de gemeenteraad. Dit is zomaar een greep uit de taken waar
een gemiddelde gemeente in Nederland verantwoordelijk voor is. Burgers komen hierdoor op
allerlei manieren in aanraking met gemeenten. Gemeenten zijn op hun beurt ook
verantwoordelijk voor uiteenlopende taken. Vele onderzoeken zijn gedaan naar de kloof tussen
burgers en de overheid. Onderzoekers, die een representatieve steekproef hielden onder duizend
2 Op 11 september 2001, boorden zich een tweetal vliegtuigen in de Twin Towers van het WTC in de Verenigde
Staten. De beelden van de vernietiging van de Twin Towers gingen live de hele wereld over en zijn sindsdien talloze
malen herhaald. Bij miljoenen mensen staan zij op het netvlies gebrand. (bron: Koninklijke Bibliotheek)
21

ambtenaren en andere burgers, zien de kloof tussen beide groepen groeien (Binnenlands Bestuur,
2011). Wanneer het gaat om het beeld dat burgers hebben, is vaak niet duidelijk waarop dit beeld
is gebaseerd en vooral ook niet op basis waarvan dit beeld is ontstaan. Het beeld dat burgers
vormen kan gebaseerd zijn op slechts één aspect van de politiek, maar vervolgens gelden voor de
overheid als geheel. Het vertrouwen van burgers in de overheid is een multidimensionaal thema.
Het kan afhangen van uiteenlopende factoren. In een poging deze in kaart te brengen, maakt
Norris (1999) een onderscheid tussen een vijftal niveaus van objects of support. In dit onderzoek
worden deze niveaus als ordeningskader gebruikt om de frames die de burgers en ambtenaren
hebben te structureren.
2.3.1 Political Community
Het eerste niveau betreft een brede steun voor de politieke gemeenschap. Over het algemeen
wordt hieronder verstaan: een fundamentele gehechtheid aan de staat of het land wat verder gaat
dan de gehechtheid aan huidige instellingen van de overheid en een algemene bereidheid om met
de politiek samen te werken. “Zonder het bestaan van een staat, kan er geen geconsolideerd
modern democratisch regime zijn” (Linz en Stephan, 1996:7). Linz en Stephan (1996)
benadrukken dat een overeenstemming over de grenzen van de politieke gemeenschap een
noodzakelijke voorwaarde is voor het fundament van elke stabiele staat of land. Maar de grenzen
van de politieke gemeenschap kunnen meer afgebakend worden, gedefinieerd in termen van een
lokale of regionale gemeenschap, of een gemeenschap die is afgebakend op basis van politieke
scheidslijnen, etnische, klasse of religieuze identiteit, alsmede door geografie. Gehechtheid aan
de staat of land wordt conventioneel gemeten door items zoals een gevoel van verbondenheid met
de gemeenschap, nationale trots en nationale identiteit (Norris, 1999). De nadruk binnen dit
niveau ligt op de bereidheid van burgers om, als het gaat om politieke kwesties, samen te werken.
Binnen deze scriptie wordt dit niveau gedefinieerd in termen van lokale gemeenschap. Meer
specifiek wordt hiermee gedoeld op de gemeente Ridderkerk. Gekeken zal worden naar
fundamentele gehechtheid van de burgers en ambtenaren van de gemeente Ridderkerk in termen
van a) de mate van het gevoel van verbondenheid met de gemeente als gemeenschap b) nationale
trots en c) identiteit.
22

2.3.2 Regime principes
Het tweede niveau verwijst naar de ondersteuning van de kernprincipes van het regime. Deze
staan voor de waarden van het politiek systeem, deze waarden kunnen sterk uiteenlopen. In
democratische landen, zoals Nederland, verwijst deze dementie naar ‘idealistische’ definities van
de democratie. In de theorie zijn er uiteenlopende definities die zich hiervoor kunnen uitlenen.
Het blijft daarmee een betwist concept, dat openstaat voor verschillende interpretaties. Norris
kiest er daarom voor een aantal basisprincipes van democratisch regimes te beschrijven. Over het
algemeen wordt democratie beschreven aan de hand van waarden als vrijheid, participatie,
tolerantie en gematigdheid, respect voor de juridisch-institutionele rechten en de rechtstaat
(Norris, 1999). Deze regime principes kunnen het beeld dat burgers hebben van de lokale
gemeenschap beïnvloeden.
2.3.3 Regime Performance
Het derde niveau heeft betrekking op het evalueren van ‘regime prestaties’. Dat wil zeggen het
draagvlak voor hoe autoritaire of democratische politieke systemen in de praktijk functioneren.
Dit creëert een ‘midden level’ van draagvlak, wat moeilijk meetbaar te maken is. Dit niveau
wordt in Eurobarometers vaak gemeten door ‘de tevredenheid met de prestaties van de
democratie’, dus hoe democratie in de praktijk werkt en niet zozeer het ideaalbeeld ervan (Norris,
1999). Toch is deze meting nog steeds dubbelzinnig, omdat andere interpretaties van dit concept
goed mogelijk zijn. Deze vraag meet immers zowel democratie als een waarde (waarvan
verwacht kan worden dat deze zal stijgen in verloop van de tijd), maar ook als tevredenheid met
de zittende regering (waarvan verwacht kan worden dat deze fluctueert in de tijd). Toch meent,
volgens Norris, ook Klingemann dat de focus op ‘democracy’, het meer mogelijk maakt om de
‘performance’ van de democratie te evalueren dan te focussen op principes. Iemand kan immers
sterk in de democratische waarden geloven, maar nog steeds het gevoel hebben dat de wijze
waarop de democratie functioneert in zijn land te wensen over laat. Juist vanwege deze
belangrijke reden is het van belang om de focus te leggen op de daadwerkelijke prestaties van de
overheid. De nadruk ligt binnen dit niveau dus vooral op het functioneren van het regime in de
praktijk.
23

2.3.4 Regime institutions
Het vierde niveau richt zich op draagvlak voor ‘regime instituties’, ook wel een ‘realistische’ kijk
op de democratie genoemd. Dit omvat houdingen tegenover de regering, parlementen,
uitvoerders, het juridisch systeem en de politie, de bureaucratie, politieke partijen, maar ook het
leger (Norris, 1999). In bovenstaande wordt getracht het draagvlak voor de institutie te meten.
Het gaat hierbij dus om bijvoorbeeld de goedkeuring van de machten, die het presidentschap met
zich meebrengt en dus niet zozeer om de steun voor de persoon zelf. En dus ook om de steun
voor politieke partijen zelf en niet zozeer voor politieke leiders (hoewel de scheidslijn niet altijd
even helder is). Ook wordt regelmatig een onderscheid tussen ‘publieke’ en ‘private’ instituties
gemaakt, hoewel ook deze grenslijn relatief is gezien de maatschappelijke ontwikkelingen die
hieraan vooraf zijn gegaan. En toch kan veel geleerd worden door de dynamiek van draagvlak
voor individuele instituties te onderzoeken, omdat blijkt dat het publiek onderscheid maakt tussen
deze instituties (Norris, 1999). Centraal staan de instituties van het regime zoals politieke partijen
en de rechtspraak.
2.3.5 Political Actors
Tenslotte gaat de interesse ook uit naar het vergelijken van specifiek draagvlak voor politieke
actoren of instanties, waaronder evaluaties van politici als klasse en de prestaties of optreden van
bepaalde leiders. Diverse onderzoekers hebben een vergelijking gemaakt tussen de steun vanuit
de bevolking voor verschillende presidenten of premiers. Ook is er veel onderzoek gedaan naar
de vraag of de tevredenheid met leiders sinds de tweede wereldoorlog is afgenomen (Brace &
Hinckley, 1992; Clarke & Stewart, 1995). Vaak hebben dit soort onderzoeken zich gefocust op
het vertrouwen in politici als een klasse, waarbij gebruik werd gemaakt van vragen zoals
ontwikkeld door het NES 3 in 1958. Het is dan ook zo dat in veel voorgaande onderzoeken over
politiek vertrouwen vaak uitsluitend vertrouwd is op deze metingen, omdat er vaak geen andere
indicatoren bestonden voor draagvlak, ondanks dat het mogelijk is politici erg te wantrouwen,
maar tegelijkertijd toch vertrouwen te hebben in de institutionele structuren. Het is daarom ook
3 De missie van de Amerikaanse National Election Studies (NES) is de uitleg van de verkiezingsuitslagen op de
hoogte door het verstrekken van gegevens die rijke hypothese- tests te ondersteunen, te maximaliseren
methodologische kwaliteit, meet een groot aantal variabelen, en het bevorderen van vergelijkingen tussen mensen,
contexten en tijd.
24

vanzelfsprekend dat binnen dit niveau het accent ligt op specifieke personen, die politieke
posities bekleden.
2.4 Academische exercitie
In het bovenstaande is een aantal theorieën en concepten opgesomd, dat bij elkaar de basis vormt
van de kern van het theoretisch kader. Het hart wordt echter gevormd door het conceptueel
model, dat in figuur 1 is uitgebeeld. Het model maakt de relatie/samenhang tussen de concepten
en begrippen op een schematische wijze duidelijk.
Figuur 1: Conceptueel model.
Om te beginnen bestaat het conceptueel model uit een aantal ontwikkelingen, dat gezamenlijk de
context in deze scriptie vormt. In de literatuur wordt het belang van het meenemen van de context
nadrukkelijk opgemerkt. De rode lijn in deze scriptie wordt daarom in de eerste plaats bepaald
door de context waarin het onderwerp zicht bevindt, maar vooral ook waarin het zich heeft
ontwikkeld. Het bespreken van bredere (contextuele) ontwikkelingen geven de lezer de
mogelijkheid om een beter beeld te krijgen van het onderwerp. Tegelijkertijd draagt het bij aan
25

het proces van afbakening. Daarnaast maken de ontwikkelingen, ontzuiling, individualisering,
New Public Management, Governance en de rol van de media, het belang van beeldvorming in de
publieke sector helder.
Nadat duidelijk is geworden vanuit welk context beeldvorming in deze scriptie belicht wordt,
komen de onafhankelijke variabelen aan bod. Het proces van ‘beeldvorming’ is het gevolg van
iemands interpretatie van de werkelijkheid (Durham, 2001:166-176) en wordt, zoals ook in figuur
1 te zien is, beïnvloed door twee onafhankelijke variabelen: framing en priming. Niet
alles/iedereen is immers voor één gat te vangen en niet alles/iedereen is over één kam te scheren.
Het beeld dat mensen hebben, is gegoten in een bepaald kader. Om erachter te kunnen komen wat
het beeld is dat de respondenten in dit onderzoek hebben van de gemeente Ridderkerk oftewel op
welke werkelijkheid zij hun beeld baseren, dient deze werkelijkheid verder onder de loep
genomen te worden. De werkelijkheid bestaat uit een samenstelling van verschillende frames
oftewel een optelsom van frames vormen het beeld dat zij hebben. Om er achter te kunnen komen
wat het beeld is dat de respondenten hebben van de gemeente Ridderkerk, wordt er gekeken naar
vanuit welke frames zij hun beeld uitdragen.
Naast framing kan ook priming invloed hebben op het beeld dat de respondenten hebben van de
gemeente. Bij priming gaat het niet zozeer om het frame waarin een boodschap geplaatst is, maar
meer om het prikkelen van geheugenelementen van de ontvanger. Berichten of frames worden als
het ware aan elkaar ‘gelinkt’. Een recent voorbeeld hiervan is dat de media steeds vaker een
relatie lijkt te leggen tussen het ‘moslimzijn’ en de betrokkenheid bij terroristische activiteiten.
Door herhaling worden deze geheugenelementen geactiveerd en aan elkaar verbonden, waardoor
mensen onbewust moslims en terrorisme niet los van elkaar kunnen plaatsen. Dit heeft ook
invloed in de praktijk van de ontvangers, omdat het kan leiden tot een negatief associatief
netwerk.
In dit onderzoek gaat het om de beelden die er bestaan bij ambtenaren werkzaam en burgers
wonend in de gemeente Ridderkerk. Een belangrijke vraag die daarbij gesteld kan worden, is:
beelden, waarover dan? Om het concept beeldvorming beter te kunnen behappen en omdat het in
deze scriptie specifiek gaat om de beeldvorming over de gemeente Ridderkerk, wordt
26

eeldvorming over de gemeente onderverdeeld in een vijftal niveaus. De frames waaruit de
respondenten hun beeld van de gemeente Ridderkerk uitspreken, zijn te verdelen in deze niveaus.
Het eerste niveau, Political Community, behelst de gehechtheid van burgers aan de politieke
gemeenschap. Het tweede niveau Regime Principes verwijst naar de ondersteuning van de
kernprincipes van het regime. Deze principes kunnen per situatie verschillen. Nederland en
daarmee ook de gemeente Ridderkerk, is een democratie waarin de volgende waarden als enorm
belangrijk worden geacht: vrijheid, participatie, tolerantie en gematigdheid, respect voor de
juridisch-institutionele rechten en de rechtstaat. Niveau drie, Regime Performance, heeft
betrekking op het functioneren van politieke systemen in de praktijk. Het vierde niveau Regime
Institutions wordt ook wel de realistische kijk genoemd en gaat in op de houdingen tegenover
instituties, zoals de regering, parlementen, uitvoerders, het juridisch systeem en de politie, de
bureaucratie, politieke partijen, maar ook het leger (Norris, 1999). Daar waar het in het vierde
niveau gaat om instituties gaat het in het vijfde niveau, Political Actors, om actoren. Deze actoren
zijn specifieke personen die politieke posities bekleden.
Voor deze indeling is gekozen omdat beeldvorming een brede en daardoor een complexe term is.
Een dergelijke indeling in 5 niveaus biedt de mogelijkheid om vanuit verschillende invalshoeken
te kijken naar het onderzoeksobject zonder limitatief te zijn. De niveaus geven richtingen aan,
maar er is tegelijkertijd ook ruimte voor vernieuwing. Wanneer deze frames oftewel niveaus
gebundeld worden, vormt dat het beeld dat de respondenten hebben van de gemeente Ridderkerk.
Concluderend: figuur 1 geeft de context waarbinnen beelden ontstaan weer, maar ook de
mechanismen priming en framing, die leiden tot een bepaald beeld bij burgers en ambtenaren
over de gemeente Ridderkerk. De set van frames die burgers en ambtenaren hebben, vormt het
beeld. En dat beeld kan geordend worden volgens de objects of support. Figuur 1 is daarmee een
leidraad in dit rapport.
27

| 3 | Methoden en Technieken
In navolging van de theoretische fundering, waarmee de onderzoeksvragen beantwoord zullen
worden, volgt in dit hoofdstuk de methodologische verantwoording die daarmee gepaard gaat.
Alvorens ingegaan wordt op de methodologie zullen belangrijke begrippen geoperationaliseerd
worden. Deze fase wordt in de literatuur aangeduid als de overgang van theorie naar empirie,
ofwel het waarneembaar of ‘meetbaar’ maken van theoretische begrippen (Swanborn, 1981:92).
Deze brug leidt daarna tot de onderzoeksmethoden, -strategieën en -technieken, die voor een
groot deel voortvloeien uit het onderwerp en doel van deze scriptie. Omdat elk onderzoek te
maken heeft/kan hebben met (bekende) storingsbronnen van validiteit en betrouwbaarheid van
het onderzoek, worden ten slotte de maatregelen ten behoeve van deze validiteit en
betrouwbaarheid nader toegelicht, en de beperkingen van het onderzoek kenbaar gemaakt (Van
Thiel, 2007).
3.1 Operationalisatie
In deze paragraaf zullen belangrijke variabelen/begrippen vertaald worden in concrete
operationaliseringen. Deze handelingen worden verricht om vast te stellen of, en in welke mate,
de kenmerken van die variabelen/begrippen van toepassing zijn op de onderzoekseenheid
‘beeldvorming ten aan zien van de gemeente Ridderkerk’ (Universiteit Leiden, 2011). Door een
aantal belangrijke begrippen te definiëren en te koppelen aan een aantal uitingsvormen worden ze
als het ware vertaald naar de huidige situatie van deze scriptie. Zodoende ontstaat een brug tussen
enerzijds het theoretisch kader en anderzijds de empirische werkelijkheid. De wat- vraag van
deze scriptie wordt hiermee beantwoord.
3.1.1 Beeld
Beeld is een centraal begrip in deze studie. Het beeld van of voor iemand anders bepalen is
onmogelijk. Wel is het mogelijk om strategieën en methode zodanig uit te kiezen dat het voor een
deel mogelijk wordt. In dit onderzoek geeft het conceptueel model, figuur 1 van hoofdstuk twee,
aan welke strategie gebruikt wordt om het beeld van de ambtenaren en burgers van de gemeente
28

Ridderkerk in kaart te brengen, namelijk focusgroepen met beide doelgroepen (hierover verderop
meer). Een ander belangrijk onderdeel is terug te vinden in het theoretisch kader waarin een
vijftal niveaus van de objects of supports worden beschreven. Het beeld dat de respondenten
hebben van de gemeente wordt door hen uitgedragen en geordend aan de hand van deze niveaus.
In onderhavige studie wordt de perceptie van ambtenaren en burgers, de lens van waaruit men
kijkt naar de gemeente, als uitgangspunt gehanteerd. Het beeld van de gemeente Ridderkerk
wordt daarmee gemeten aan de hand van uitspraken van respondenten zelf over de gemeente. Dit
gebeurt aan de hand van focusgroepen, waarin een open discussie plaatsvindt over de voorstelling
die men heeft van de gemeente en over hetgeen waarop dit beeld is gebaseerd. Zodoende kunnen
de frames, van waaruit wordt gekeken naar de gemeente, worden gereconstrueerd. Het beeld
behelst daarmee hetgeen dat de respondenten aangeven dat het is, maar wordt ook
onderverdeeld/geordend aan de hand van de vijf objects of support.
3.1.2 Context
Organisaties kunnen beschreven worden als zelfstandig en onafhankelijke instituties, maar in
werkelijkheid functioneren zij in een bepaalde context. Deze heeft invloed op verschillende
onderdelen van de organisaties, bijvoorbeeld de beleidsontwikkelingen. De context kan dus
veelzeggend zijn en soms zelfs een verklarend tintje hebben. In het tweede hoofdstuk van deze
scriptie is de context van beeld(vorming) uitgebreid beschreven. In de eerste en voornaamste
plaats gaat het om de beschrijving van het verband waarin beeld(vorming) zich voordoet.
In deze scriptie omvat de context het verband waarin beeld(vorming) zich voordoet binnen de
publieke sector en binnen de gemeente Ridderkerk in het bijzonder. Daarnaast is de beschreven
context een manier om het onderwerp beeld(vorming) te introduceren. Het laat ook zien dat
beeld(vorming) op verschillende niveaus, internationaal, nationaal en lokaal, belangrijk wordt
geacht. Gezien wordt dat bepaalde ontwikkelingen hier direct of indirect een bijdrage hebben
geleverd. De uitingsvormen van deze variabel zijn in deze scriptie ontzuiling, individualisering,
New Public Management, Governance en de rol van de media. Daarbij dient wel opgemerkt te
worden dat dit verband bestaat uit een beperkt aantal ontwikkelingen, dat naar mijns inziens het
best past bij het onderwerp van deze scriptie. Deze ontwikkelingen zijn in de theoretische
fundering beschreven en worden daartoe beschouwd.
29

3.1.3 Framing & Priming
Het begrip framing is een populair begrip in diverse wetschappelijke disciplines, zoals de
communicatiewetenschap en sociologie, maar ook in de cognitieve psychologie en antropologie.
Desondanks is er geen eenduidige en algemeen geaccepteerde definitie van dit begrip terug te
vinden. Vermoedelijk komt dat juist doordat het een veelgebruikt begrip is in verschillende
soorten disciplines (Van Gorp, 2006).
In dit onderzoek wordt framing beschouwd als een proces waarbij een bepaald frame (kader)
wordt gekozen voor het benadrukken en selecteren van elementen van een verhaal (Bennett,
2009). Een aantal aspecten van de waargenomen werkelijkheid wordt hierbij vanuit bepaalde
frames benadrukt of vergroot en geselecteerd. Van belang is om erachter te komen vanuit welke
frames burgers en ambtenaren naar de gemeente Ridderkerk kijken. Getracht wordt om antwoord
te geven op de vraag: welk frames zijn bepalend voor het beeld dat zij mogelijk van de gemeente
hebben? De enige manier om hier achter te komen is door het aan deze doelgroepen zelf te
vragen. Dit is ook de manier waarop het in deze scriptie meetbaar wordt gemaakt. Dit zal via
zogenaamde focusgroepen geschieden met behulp van een zogenaamde topiclijst 4 .
Priming ligt in het verlengde van framing en is eigenlijk niets anders dan de associatie die
burgers en ambtenaren hebben met de gemeente Ridderkerk. Belangrijk is daarbij om te
achterhalen wat precies wordt gelinkt aan de gemeente Ridderkerk. Een voorbeeld hierbij kan
zijn dat respondenten de gemeente associëren met een bepaalde gemeente raadslid die ooit iets
voor hen heeft betekent.
Om het beeld van respondenten te kunnen meten en ordenen, worden de begrippen framing en
priming geoperationaliseerd aan de hand van de niveaus van objects of support. Deze niveaus
zorgen ervoor dat de beelden die de respondenten hebben van de gemeente gevangen kunnen
worden.
3.1.4 objects of support
Objects of support bestaat uit een vijftal niveaus waarop de burgers en ambtenaren hun beeld van
de gemeente Ridderkerk kunnen baseren. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat deze niveaus
4 Zie bijlage voor de topiclijst
30

aangevuld kunnen worden op basis van het empirische gedeelte van deze scriptie. De niveaus
hebben een aantal uitingsvormen waaraan zij te herkennen zijn. Deze uitingsvormen maken het
mogelijk om het betreffende niveau meetbaar te maken.
Political Community
Het eerste niveau is political community en behelst de brede steun die men heeft voor de politieke
gemeenschap. Specifiek betekent dit voor deze scriptie de brede steun die burgers en ambtenaren
uitspreken voor de gemeente Ridderkerk. Het gaat hierbij vooral om de verbondenheid die
ambtenaren en burgers voelen met de gemeente Ridderkerk. Of ze een bepaalde mate van trots
voelen voor de gemeente en of ze daadwerkelijk het gevoel hebben deel uit te maken van een
‘Ridderkerkse’ gemeenschap. Bestaat er daadwerkelijk zoiets als een ‘Ridderkerkse’ identiteit?
Gevraagd wordt naar het gevoel dat mensen hebben bij de gemeente, of dat nu om Ridderkerk als
woonplek of als werkplek gaat. Centraal staat niet zozeer de objectiviteit, maar juist de
belevingswereld van respondenten: de manier waarop burgers en ambtenaren alles ervaren. Om
deze uitingsvormen te kunnen meten zal gebruik worden gemaakt van een topiclijst, waarin
vragen zijn opgenomen over het bovenstaande.
Regime Principles
Het tweede niveau, regime principles, gaat in op de ondersteuning van de kernprincipes van de
gemeente Ridderkerk. Gedoeld wordt dan met name op de algemeen geldende waarden in
democratische landen, en daarmee ook de organisaties die als gevolg daarvan zijn ontstaan.
Welke ook in de missie van de gemeente Ridderkerk genoemd worden. In deze scriptie gaat het
dan voornamelijk om de vraag of waarden zoals vrijheid, participatie, tolerantie en respect voor
de geldende regel, die allen zo kenmerkend voor een democratie zijn, nadrukkelijk herkend
worden door burgers en ambtenaren in de gemeente Ridderkerk. Hebben ambtenaren en burgers
bijvoorbeeld het gevoel dat deze waarden voldoende zijn ingebed in hun relatie met de
gemeente? Worden deze waarden überhaupt herkend? Ook deze vragen komen terug in de
topiclijst, waardoor ook dit niveau meetbaar is geworden.
31

Regime Performance
Regime performance gaat in op het functioneren van de gemeente Ridderkerk. Het gaat daarbij
niet zozeer om de vraag of de doelen van de gemeente Ridderkerk daadwerkelijk wel of niet
gehaald worden, maar meer om de beleving van de respondenten als het gaat om het functioneren
van de gemeente. Het gaat er hierom om vanuit het oogpunt van de twee doelgroepen het succes
van de gemeente te beoordelen in termen van hun percepties van de prestaties van de gemeente.
De focus ligt daarmee op wat burgers en ambtenaren vinden van het functioneren van de
gemeente en of deze percepties al dan wel of niet van invloed zijn op het beeld dat men heeft van
de gemeente.
Regime Institutions
Regime institutions gaat, zoals het woord al een beetje doet doorschemeren, over ‘instituties’. In
deze scriptie wordt hiermee explicieter nog, de gemeentelijke organisatie van Ridderkerk
bedoeld. Specifiek wordt hier gedoeld op de verdeling waarvoor is gekozen in de organisatie.
Gedacht kan worden aan de verdeling in het college, burgemeester en raad van de gemeente. Ook
kan hiermee worden ingegaan op de mate van bureaucratie of de organisatie van het politiebestel.
Political Actors
Met political actors wordt gedoeld op belangrijke actoren in de politiek, die voor de gemeente
Ridderkerk typerend zijn. Zo is de huidige burgemeester van de gemeente Rotterdam, Ahmed
Aboutaleb, een belangrijk gezicht voor de stad. De vraag is dan ook: Kent Ridderkerk een
boegbeeld? Is er een politieke leider, die gezien kan worden als ‘het gezicht’ van Ridderkerk of in
ieder geval als belangrijk voor Ridderkerk? Met welke politieke figuren associeert men de
gemeente? Wederom zijn hier vragen over opgenomen in de topiclijst, die tijdens de
focusgroepen aan bod zijn gekomen.
Deze niveaus zijn van belang om de frames van waaruit respondenten naar de werkelijkheid
kijken, te kunnen classificeren. De optelsom van frames van de respondenten binnen deze vijf
dimensies, vormen samen het beeld dat de respondenten hebben van de gemeente Ridderkerk. De
objects of support zijn tools c.q. hulpmiddelen om tot dit beeld te kunnen komen.
32

3.2 Methodologie: Onderzoeksstrategie, -methoden en -technieken
Een kernbeslissing van onderzoek doen, is het kiezen van de onderzoeksstrategie (Verschuren &
Doorewaard, 2007:159-160). Deze overkoepelde logica en opzet van de scriptie wordt in het
conceptueel model (figuur 1) beschreven. De gekozen theorie (H2), die de basis heeft gevormd
voor het conceptueel model, maar ook methoden en technieken zijn voor de onderzoeksstrategie
van essentieel belang. Binnen deze strategie is voor een bepaalde combinatie van
onderzoeksmethoden gekozen om tot een goede beantwoording te komen van de hoofdvraag.
In de volgende sub paragrafen zullen de onderzoeksmethoden, documentenanalyse, het
organiseren van focusgroepen en het observeren van deze groepen, achtereenvolgens worden
beschreven.
3.2.1 Casestudy
In deze scriptie wordt gekeken naar het beeld(vorming) binnen de gemeente Ridderkerk. Het
onderzoeksdomein betreft een verzameling van eenheden waar een conclusie over getrokken gaat
worden (Braster, 2000:83). Geprobeerd wordt om een diepgaand en integraal inzicht te krijgen in
één tijdruimtelijk begrensd object, namelijk de gemeente Ridderkerk (Verschuren & Doorewaard,
2007:183). En juist omdat het hierbij gaat om een enkel geval, wordt gebruikgemaakt van de
toepasselijke onderzoeksstrategie casestudy (gevalstudie).
De casestudy is een onderzoeksstrategie waarbij een of enkele cases (gevallen) van het
onderzoeksonderwerp in hun natuurlijke situatie worden onderzocht (Van Thiel, 2007:97). Het
onderzoeksonderwerp in deze scriptie is beeldvorming, met de gemeente Ridderkerk als het
object van onderzoek en daarmee ook de enkelvoudige case.
De keuze voor deze specifieke onderzoeksstrategie ligt in het verlengde van het doel van deze
scriptie, namelijk het achterhalen van het beeld dat ambtenaren en burgers hebben van de
gemeente Ridderkerk. Een belangrijk onderdeel daarbij is de vraag waar dat beeld dan op is
gebaseerd. In het onderzoek staan namelijk niet de harde objectieve feiten centraal, maar juist de
subjectieve gevoelens, meningen en ervaringen van ambtenaren en burgers van de gemeente.
Getracht wordt om deze zo gedetailleerd mogelijk weer te geven. Om dit te bewerkstelligen dient
de casus met een vergrootglas te worden geanalyseerd. Door gebruik te maken van de strategie
33

casestudy wordt dit mogelijk gemaakt. Kortom: de aard en doelstelling van deze scriptie komen
het beste uit de verf door gebruik te maken van een enkelvoudige casestudy.
3.2.2 Triangulatie
Verschillende onderzoeksbronnen zijn gebruikt om de informatie, die nodig is voor dit
onderzoek, te verzamelen. Deze manier van het verzamelen van informatie met behulp van
verschillende informatiebronnen wordt ook wel triangulatie genoemd (Van Thiel, 2007).
Triangulatie wordt in het Engels ook wel aangeduid als mixed methods en wordt vooral toepast in
kwalitatief onderzoek (Van Thiel, 2007). De combinatie van casestudy, documentenanalyse,
focusgroepen (en observatie), maakt het mogelijk om betrouwbaarheid en de validiteit van het
onderzoek te vergroten. Daarmee wordt een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van het onderzoek.
3.2.3 Documentenanalyse
Onderdeel van dit onderzoek naar beeld(vorming) in de gemeente Ridderkerk is een
documentenanalyse. Deze methode dient niet verwart te worden met een inhoudsanalyse. Om tot
een gedegen fundering te komen, zijn diverse wetenschappelijke artikelen en boeken gebruikt.
Daarnaast heeft de gemeente Ridderkerk een aantal documenten en beleidsnota’s ter beschikking
gesteld. De startnotie van het project ‘Ridderkerk, goed in beeld’, heeft bijvoorbeeld voor houvast
gezorgd bij het voorbereiden van zowel het onderzoek als de focusgroepen die hierna hebben
plaatsgevonden. De gemeentegids bood een kijkje in de gemeente Ridderkerk als organisatie,
maar vooral ook als leefomgeving. Het logboek van de Ridderkerkse aanpak, maakte het
mogelijk om kennis te maken met de gemeente in vorm van processen en voornemens die de
gemeente heeft als organisatie. Hierin worden onder andere ook een aantal kerncompetenties, dat
de gemeente heeft vastgesteld, besproken. De interviews met onder andere de burgemeester en de
gemeentesecretaris gaven hieraan een persoonlijk tintje. De documentenanalyse maakt het
mogelijk om een situatieschets te maken van de case die in deze scriptie centraal staat.
3.2.4 Focusgroepen
Het doel van deze scriptie is om het beeld dat burgers en ambtenaren hebben in kaart te brengen.
Daarom is gekozen om met behulp van focusgroepen hier achter te komen. Onder leiding van een
gespreksleider wordt een groep van ca. 6 tot 10 personen aangezet om te praten/discussiëren over
34

het onderwerp van deze scriptie. De techniek focusgroep behelst een open discussie, die het
mogelijk maakt om input te genereren door de respondenten de ruimte te geven om hun mening
duidelijk te maken en dus ook op elkaar te reageren. Hierdoor wordt een beeld geschetst van hun
ideeën en opinies. Door gebruik te maken van een topiclijst zorgt de gespreksleider ervoor dat
alle aspecten besproken worden en dat de discussie in goede banen wordt geleid. De
groepsdiscussies duren gemiddeld anderhalf tot twee uur.
Steekproefkader
In de doelstelling is aangegeven dat gepoogd wordt om het beeld van zowel de burgers als de
ambtenaren van de gemeente Ridderkerk in beeld te brengen. Deze doelstelling heeft ertoe geleid
dat de focusgroepen bestaan uit zowel burgers als ambtenaren. Behalve de doelstelling is de
verdeling van de focusgroepen in aparte groepen voor ambtenaren en burgers een bewuste keus
geweest. De verdeling maakt het mogelijk om te onderzoeken of de burger hetzelfde denkt over
de gemeente Ridderkerk als de ambtenaar. Het ligt daarom in het verlengde hiervan om een
onderscheid te maken tussen burgers aan de ene kant en ambtenaren aan de andere kant.
Figuur 2: Verdeling focusgroepen.
Wanneer het gaat om het benaderen van burgers, merkt de opdrachtgever een belangrijk punt op.
Uit ervaring van de gemeente blijkt namelijk dat een bepaalde groep burgers vaker in aanraking
komt met de gemeente en ook politiek actief is. Deze burgers zitten dan bijvoorbeeld in
adviesraden, die regelmatig te maken hebben met de gemeente. Hierdoor wordt hun beeld
wellicht ook beïnvloed. Daarom is besloten om de respondenten die tot de groep burgers behoren
te verdelen in een tweetal groepen. De eerste groep bestaat uit burgers die politiek actief zijn in
de gemeente Ridderkerk. De tweede groep bestaat uit burgers die niet politiek actief zijn in de
gemeente Ridderkerk. Een belangrijke voorwaarde voor deze beide groepen is dat de burgers
35

wonen in de gemeente Ridderkerk. Dat betekent dus dat burgers, die alleen werken in de
gemeente, niet mogen deelnemen aan het onderzoek.
Om tot groepen te komen die representatief zijn voor de burgers in de gemeente Ridderkerk,
worden burgers die wonen in verschillende wijken van de gemeente Ridderkerk benaderd. Dit
maakt het beeld divers, maar vooral ook vollediger. In figuur 3 volgt een schematische weergave
van deze verdeling. De burgers die deelgenomen hebben aan de focusgroepen zijn voornamelijk
ouderen geweest. Deze burgers zijn via Sport en Welzijn Ridderkerk benaderd.
Figuur 3: Samenstelling burgers.
Ook binnen de groep ambtenaren is een onderscheid gemaakt. Hierbij gaat het om de woonplaats
van de ambtenaren. De ambtenaren worden onderverdeeld in een groep die woont in Ridderkerk
en een groep die niet in Ridderkerk woont. Een voorwaarde voor beide groepen is daarbij wel dat
de ambtenaren in kwestie werkzaam zijn bij de gemeente Ridderkerk. De groep ambtenaren
bestond uit zowel jonge ambtenaren als wat oudere ambtenaren.
Figuur 4: Samenstelling ambtenaren.
36

Selectie:
De resultaten die uit de focusgroepen worden gegenereerd, vormen de basis van de analyse in dit
onderzoek. De selectie van de resultaten dient daarom zo gedaan te worden dat het representatief
is voor de groepen. Daarom zal gelet worden op uitspraken die regelmatig de revue passeren en
ook op uitspraken die minder vaak voorkomen, maar die wel op een typische manier laten zien
wat het beeld is. Dus zowel herhaaldelijk voorkomende citaten als citaten die enkele keren
voorkomen maar wel heel typisch zijn voor het beeld dat de respondenten koesteren.
3.2.5 Ongestructureerde participerende observatie
Niet alleen het gesproken woord vertelt iets over het beeld, maar ook de niet uitgesproken
mimiek kan hierover meer vertellen. In het onderzoek is gekozen om hier niet uitvoerig bij stil te
staan. Tijdens de focusgroepen is de onderzoeker zelf aanwezig en figureert hierbij als voorzitter
van de groep. In de praktijk betekende dit, dat de onderzoeker aanwezig is bij de focusgroepen en
het hele debat observeert. De onderzoeker heeft hierin een participerende rol, die het mogelijk
maakt om de groep, waar nodig, te sturen. De sturing is vaak noodzakelijk omdat het debat over
een breed onderwerp gaat, dit maakt de kans dat het debat afdwaalt van het onderwerp wellicht
groter. De voorzitter zorgt ervoor dat het debat binnen de kaders van het onderzoek blijft.
3.3 Validiteit & Betrouwbaarheid
Naast de operationalisaties en de methoden & technieken van het onderzoek, spelen de
betrouwbaarheid en validiteit ook een grote rol. Sterker nog, betrouwbaarheid en validiteit
vormen belangrijke criteria voor wetenschappelijk onderzoek. Gekeken wordt naar de kwaliteit
van de waarnemingen en naar de kwaliteit van de conclusies die op de waarnemingen gebaseerd
zijn. In grote lijnen kan de kwaliteit van onderzoek in twee aspecten onderscheiden worden: (1)
validiteit en (2) betrouwbaarheid (Universiteit Leiden, 2012).
3.3.1 Validiteit
Wanneer het gaat om validiteit kan een tweetal hoofdvormen worden onderscheiden, namelijk (1)
interne en (2) externe validiteit (Van Thiel, 2007:56).
37

Met interne validiteit wordt de geldigheid van het onderzoek bedoeld (ibid.). Van belang is
daarbij om na te gaan of daadwerkelijk gemeten wordt wat gemeten moet worden in het
onderzoek, oftewel of het begrip, zoals vastgesteld, overeenkomt met het begrip zoals bedoeld
(Leiden Universiteit, 2012). De operationalisaties van de belangrijkste variabelen van het
onderzoek spelen hier ook een cruciale rol. In deze scriptie zijn alle variabelen
geoperationaliseerd aan de hand van de theoretische fundering van hoofdstuk twee. De vijf
niveaus van de objects of support vormen gezamenlijk het meetinstrument van deze scriptie. De
indicatoren voor deze niveaus zijn zo eenduidig en vooral ook uitsluitend mogelijk geformuleerd
om de interne validiteit zo goed mogelijk op te vangen. Daarbij dient opgemerkt te worden dat de
wetenschappelijke literatuur zoals deze gebuikt is in de beschrijving van de theoretische
fundering van deze scriptie, goede handvaten heeft geboden om tot een gedegen operationalisatie
en daarmee ook een goede topiclijst te komen.
Met externe validiteit wordt de generaliseerbaarheid bedoeld. Zijn de bevindingen en de
conclusies die getrokken worden generaliseerbaar? Idealiter voldoet een onderzoek aan zowel de
interne als de externe validiteit. Echter wanneer gebruik wordt gemaakt van de casestudy, wordt
dit haast onmogelijk. Al eerder is beargumenteerd dat de strategie casestudy goed past bij dit
onderzoek. Een keerzijde hiervan is wel dat het de externe validiteit aantast. Feit is namelijk dat
gekeken wordt naar een single case oftewel een enkelvoudig geval. Dit maakt de
generaliseerbaarheid van dit onderzoek onmogelijk. Het onderzoek zegt namelijk alleen iets over
de case die onderzocht is. In deze scriptie betekent dit, dat de resultaten enkel en alleen gelden
voor de gemeente Ridderkerk. Ridderkerk staat op zich en heeft een bepaalde context, die niet per
se het zelfde is als andere steden. De resultaten zeggen dus ‘niet per se’ iets over andere steden.
Gezien het feit dat validiteit, en daarmee ook externe validiteit, deels de kwaliteit van het
onderzoek bepaalt, zijn er andere manieren gebruikt om de kwaliteit van dit onderzoek op peil te
houden. Gedacht kan worden aan de sterke mate van interne validiteit en de verschillende
methoden en technieken die gebruikt zijn om aan empirisch materiaal te komen, ook wel
triangulatie genoemd.
38

3.3.2 Betrouwbaarheid
Als het gaat om de betrouwbaarheid van het onderzoek is de beschrijving van hetgeen dat gezien
wordt van belang. Nauwkeurigheid en consistentie vormen hierbij de sleutelwoorden. Hoe
nauwkeuriger en consistenter het onderzoek is, des te zekerder kan de onderzoeker ervan zijn dat
zijn bevindingen niet toevallig zijn, maar systematisch (Van Thiel, 2007:55).
Het eerste element van betrouwbaarheid betreft dus nauwkeurigheid. Dit heeft met name
betrekking op het meetinstrument die onderzoekers gebruiken, zoals vragenlijsten of
observatieschema’s. Deze moeten zo nauwkeurig mogelijk de beoogde variabele ‘meten’ en
onderscheid kunnen maken tussen de verschillende waarden (Van Thiel, 2007:55). Een cruciale
rol is hierbij weggelegd voor in de eerste plaats de theoretische fundering van deze scriptie,
welke tot stand is gekomen door gebruik te maken van wetenschappelijke literatuur. In de tweede
plaats krijgt een gedegen en zorgvuldige operationalisatie een belangrijke rol hierin. Belangrijke
variabelen kregen mede hierdoor handen en voeten. Op basis van deze operationalisatie is een
topiclijst ontwikkeld. Deze topiclijst is gebruikt bij het uitvoeren van de focusgroepen. Alvorens
deze daadwerkelijk hebben plaatsgevonden en om te controleren of de topiclijst van voldoende
kwaliteit is, is het voorgelegd aan een tweetal onderzoekers 5 . Om te controleren of de topiclijst
ook in de praktijk effectief en goed werkbaar is, is er een pilot geweest. De pilot kan ook helpen
bij het opsporen van fouten en om na te gaan hoe makkelijk of moeilijk het is om de focusgroep
met de daarbij horende topiclijsten uit te voeren. Tot slot helpt een pilot ook bij het bepalen van
de tijdsduur van een gemiddelde focusgroep voor dit onderzoek.
Het tweede element van betrouwbaarheid betreft consistentie en ligt in de sociale wetenschappen,
waar bestuurskunde toe behoort, wat ingewikkelder (Van Thiel, 2007:55). Het gaat hier om het
principe van herhaalbaarheid; onder dezelfde omstandigheden zal dezelfde meting leiden tot
dezelfde bevindingen (ibid.). Om de herhaling van dit onderzoek meer mogelijk te maken, bevat
de bijlage van deze scriptie de topiclijsten die voor dit onderzoek zijn gebruikt. Dit maakt het
voor andere onderzoekers makkelijker om dit onderzoek te herhalen, al dan niet in Ridderkerk.
5 In de eerste plaats, betreft dit het advies van Drs. R.F.I Moody een ervaren onderzoekster en tevens 1 e begeleider.
Daarnaast is ook het advies van MSc. W. Belabas ingewonnen.
39

| 4 |Resultaten
In dit hoofdstuk zullen de bevindingen van het empirisch deel van het onderzoek gepresenteerd
worden. In de eerste paragraaf zal een algemeen beeld beschreven worden over de gemeente
Ridderkerk zoals deze ervaren wordt door zowel burgers als ambtenaren. Vervolgens zullen, in
de tweede paragraaf, deze beelden worden gedifferentieerd aan de hand van de vijf niveaus van
objects of support. Per niveau wordt specifieker in gegaan op het beeld dat zowel burgers als
ambtenaren hebben van de gemeente Ridderkerk.
Opgemerkt dient te worden dat in dit hoofdstuk gekozen is om zowel ambtenaren als burgers
samen te voegen in de beschrijving en analyse van de resultaten. In de verdeling van de
focusgroepen is dit onderscheid wel gemaakt, maar gezien het feit dat de resultaten over het
algemeen eenduidig zijn, is gekozen voor een samenvoeging van de groepen in dit hoofdstuk.
Voorts zijn in dit hoofdstuk citaten/uitspraken gebruikt die typerend zijn voor hetgeen dat leeft
onder de respondenten. Hierbij is vooral gebruikgemaakt van uitspraken die vaak gebruikt zijn
en uitspraken die minder vaak de revue passeerden, maar wel degelijk typerend zijn voor de
groepen.
4.1 Wat is het algemeen beeld over de gemeente Ridderkerk?
Door middel van een vijftal focusgroepen is getracht om het beeld dat zowel burgers als
ambtenaren hebben van de gemeente Ridderkerk in kaart te brengen. De eerste en tevens
belangrijkste conclusie hierbij is dat veel en vooral ook zeer uiteenlopende beelden bestaan bij
zowel burgers als ambtenaren als het gaat om de gemeente Ridderkerk. Zo is tijdens de
focusgroepen niet alleen gesproken over het gevoel dat men heeft wanneer er door de
‘Ridderkerkse’ straten gelopen wordt, maar ook over de sfeer in de gemeente en de heersende
cultuur in Ridderkerk, een cultuur waar de nodige gedragsvoorschriften uit voort lijken te
vloeien. In het verlengde hiervan is de verbondenheid, die men voelt met de gemeente en ook met
elkaar, een ander veelbesproken thema: terwijl een groot deel van de respondenten deze
verbondenheid in sterke mate voelt en zich goed kan identificeren met de gemeente, ervaart een
ander deel van de respondenten juist een grote afstand tot de ‘Ridderkerkse’ gemeenschap. Of er
40

überhaupt gesproken kan worden van een ‘Ridderkerkse’ gemeenschap is overigens volgens
velen nog maar de vraag. Daarnaast is er voornamelijk vanuit burgers gesproken over de relatie
met de gemeente, in termen van positieve en negatieve ervaringen. Juist deze ervaringen lijken
ten grondslag te liggen aan de bestaande beeldvorming. In de gesprekken met ambtenaren is niet
alleen over deze burger-overheid relatie gesproken, maar ook over de gemeente in haar rol als
werkgever. De beeldvorming is daarmee dus niet alleen gebaseerd op Ridderkerk als
leefomgeving, maar ook op Ridderkerk als gemeentelijke organisatie. Verder is ook de
geografische ligging c.q. inrichting van de gemeente ter sprake gekomen, waarbij het nieuwe
winkelcentrum, de geplande tramlijn, het overvloedige ‘groene’ karakter van de omgeving, maar
ook diverse fietsroutes en de ligging van de gemeente tussen een aantal rijkswegen als typisch
werden ervaren.
Over het algemeen was het voor de respondenten, dus zowel de burgers als ambtenaren, lastig om
een eenduidig beeld te schetsen van de gemeente Ridderkerk. ‘Het is moeilijk om te zeggen waar
Ridderkerk echt voor staat’. Duidelijk is wel, wat Ridderkerk niet is, namelijk een stad.
‘Ridderkerk is een dorp en moet dat vooral ook blijven’, vinden vrijwel alle respondenten. ‘Als je
naar de stad wilt, ga je wel naar Rotterdam of Dort (Dordrecht)’.
4.2 Object of support
De uiteenzetting van het beeld dat burgers en ambtenaren hebben van de gemeente Ridderkerk
zal in deze paragraaf beantwoord worden. In de theoretische fundering is een onderscheid
gemaakt, waarin een vijftal niveaus van object of support het mogelijk maakt om deze
uiteenlopende topics te differentiëren. In het hiernavolgende worden de beelden die zowel
burgers als ambtenaren hebben van de gemeente Ridderkerk per niveau geanalyseerd.
4.2.1 Political Community
Op het niveau ‘political community’ ligt de nadruk op de verbondenheid, trots, gevoel van
daadwerkelijk gemeenschap en Ridderkerkse identiteit. Zoals reeds aangegeven zijn grote
verschillen geconstateerd met betrekking tot dit niveau, tussen ambtenaren en burgers, maar ook
binnen de groepen ambtenaren en burgers. Zo geeft een groot aantal respondenten aan dat ze trots
is op de gemeente waar ze in woont en werkt, juist omdat de kleinschaligheid er voor zorgt dat
41

iedereen elkaar kent in ‘het dorp’ (met deze term wordt dan ook verwezen naar Ridderkerk).
Onderstaande uitspraken van respondenten illustreren dit op treffende wijze:
‘Voor mij is het de plek waar ik altijd geleefd heb (…) Voor mij is Ridderkerk thuis,
ik heb er veel meer mee dan met andere gemeentes.’
Ik werk in de gemeente Ridderkerk en dat voelt goed. Het is geen stad, maar ook geen dorp…iets
ertussen in. Dagelijks zie je dezelfde mensen…vanuit de bus zie ik dezelfde man, die bij het straatbeeld
past en hoort.
‘Sinds ik voor de gemeente Ridderkerk werk, heb ik een gevoel van trots als ik aan de gemeente denk.
Het is toch wel de zesde gemeente, waar ik voor gewerkt heb, maar hier heerst een speciale sfeer die
moeilijk uit te leggen is. Het gevoel dat je welkom bent, een fijn gevoel…’
Het merendeel van de ambtenaren en burgers wijst dan ook op de gezellige sfeer in ‘het dorp’.
Iedereen kent elkaar, iedereen helpt elkaar en iedereen heeft respect voor elkaar. Juist deze trots
op de gemeente Ridderkerk maakt het dat, in het bijzonder burgers aangeven dat ‘alles moet
blijven zoals het is.’ De controversiële geplande tramlijn heeft dan ook om deze reden geen
doorgang gevonden in Ridderkerk. De tramlijn zou er voor zorgen dat ‘vreemden’ het dorp in en
uit kunnen gaan. De angst voor een verandering in de ‘familiaire’ sfeer, die zo kenmerkend is
voor de gemeente, toont dan ook hoe trots men is op de huidige gang van zaken. De helft van de
deelnemers aan de focusgroepen, zegt dan ook zich wel degelijk een Ridderkerker te voelen. Het
volgende citaat is daar een mooi voorbeeld van:
‘We organiseren vaak barbecueën en daar komt iedereen op af…en ook als er een begrafenis is, dan
komt iedereen uit respect voor elkaar opdagen…dat is toch wel bijzonder.’
Een aantal andere respondenten noemt daarbij ook dat het respect hebben voor elkaar zich op
verschillende wijze manifesteert. Zo is Ridderkerk een gemeente die door vrijwel iedere
respondent getypeerd wordt als een ‘religieus’ dorp. Het respect uit zich door de zondagsrust
waar door iedereen in de stad, christelijk of niet, over wordt gewaakt. Ook worden er nooit
42

stadsevenementen op de zondag georganiseerd. Dat zorgt toch voor een bepaalde saamhorigheid,
aldus burgers en ambtenaren. Niet alleen de omgang met elkaar, maar ook materiële zaken, zoals
het nieuwe winkelcentrum, de brede fietspaden, en de rust in de wijken als gevolg van de
buurtpreventie, zorgen voor de nodige ervaren trots bij burgers en ambtenaren. Zo geven de
meeste respondenten aan dat ze zeer tevreden zijn met de vele groene gebieden in de gemeente.
‘Dat zie je nergens meer’, is een veelgehoorde uitspraak hierover. De ruime (rijks)wegen, de vele
fietspaden, maar ook de consequente wegvoorzieningen voor gehandicapten zorgen ervoor dat de
gemeente bereikbaar is voor iedereen. Het behouden van deze ruime inrichting van Ridderkerk, is
daarom voor velen noodzakelijk:
‘Mijn man komt uit Voorburg, toen hij hier kwam wonen, zei hij wat bijzonder
dat je zo snel in de polder kunt zijn. Je kunt alle kanten op in Ridderkerk.
Daar moet je ook zuinig mee zijn en niet alles vol bouwen.’
De goede sfeer en tevredenheid met elkaar komt ook terug in de wijze waarop een aantal
ambtenaren de ‘gemiddelde Ridderkerkse burger’ typeert, namelijk als ‘sociaal’, ‘betrokken’,
‘aardig’, ‘rustig’ en vooral ook ‘vertrouwensgezind’ naar ambtenaren toe. Deze houding van vele
burgers zou volgens hen zeer bevorderlijk zijn voor het gemeenschapsgevoel en het gevoel van
saamhorigheid binnen de gemeente. Echter, lang niet alle respondenten voelen zich verbonden
met en trots op de gemeente:
‘Ridderkerk is een plaats zonder ziel. Allemaal huizen bij elkaar, zonder kern,
zonder kloppend hart. Er is wel een winkelcentrum maar die zit klungelig in elkaar….’
‘Ridderkerk mist een ziel, het is hier overdag best druk, maar in de avond uitgestorven.
Ook weinig evenementen en de gezelligheid is na afloop ook meteen weg.’
‘Ridderkerk is geen gemeenschap, maar bestaat uit allemaal kleine gemeenschapjes,
waaronder een grote sterk religieuze christelijke gemeenschap. Daardoor zijn er
allerlei kleine buurtjes en wijkjes, maar niet echt één Ridderkerkse identiteit.’
43

Uit (onder andere) bovenstaande citaten blijkt dat niet iedereen zich kan identificeren met
Ridderkerk noch dat iedereen de gemeente zou typeren als ‘een gemeenschap’. Een vaak gehoord
geluid van respondenten is dan ook dat er in Ridderkerk een duidelijke scheiding is tussen de
sterk christelijke en goed georganiseerde wijken (die allemaal bij elkaar zitten), en de rest van
Ridderkerk. Volgens een groot deel van de respondenten voelt men zich in de eerste plaats niet zo
zeer ‘een Ridderkerker’, maar eerder een bewoner van Slikkerveer, Drievliet of Rijsoord. Er
heerst dan ook nog steeds een sfeer, waarbij het toch uitmaakt bij welke kerk men aangesloten is.
‘Verdeeldheid’ zou volgens sommige burgers en ambtenaren dan ook de sfeer in Ridderkerk goed
schetsen. Wat bijdraagt aan het gebrek aan een gemeenschapsgevoel, is de geografische indeling
van ‘het dorp’. De inrichting van de gemeente zou ‘zielloosheid’ en ‘sfeerloosheid’ met zich
meebrengen. Er wordt hier dan ook de vergelijking gemaakt met andere steden, zoals Rotterdam
en Dordrecht, waar stadsevenementen leiden tot gezelligheid, die langer duurt dan alleen het
moment zelf. In Ridderkerk zou dat ontbreken, de incidentele evenementen die worden
georganiseerd zorgen voor een leuke sfeer, maar daarna ‘is de boel helemaal uitgestorven en leeft
iedereen weer in zijn eigen wereldje.’ Daarnaast wordt er op gewezen dat Ridderkerk inmiddels
erg veranderd is. Er zijn veel mensen ‘van buiten’ gekomen, voornamelijk uit Rotterdam en
Brabant, en dat maakt dat de gemeente verandert. Dit zou zich in het bijzonder uiten in meer
criminaliteit, verharding in de omgang met elkaar en gescheiden werelden. Deze ontwikkelingen
zouden ervoor gezorgd hebben dat Ridderkerk geen echte gemeenschap te noemen is. In de
geschiedenis van het dorp ligt echter ook een deel van de verklaring hiervoor. In één van de
focusgroepen kwam namelijk het volgende aan het licht:
‘Ridderkerk is ontstaan uit allemaal kleine dorpen zoals Rijsoord, Slikkenveer, Bolnes,
Oostendam en Ridderkerk. De rest is erbij gebouwd. Deze dropjes hebben dus allemaal hun eigen
4.2.2 Regime Principles
cultuur behouden, waardoor de sfeer in elke dorpje anders is.’
Ook op het niveau van regime principles kan een aantal uiteenlopende beelden worden
onderscheiden. Dit tweede niveau gaat in op de kernprincipes van het democratisch staatsbestel
dat Nederland, maar vooral ook Ridderkerk, kent. Waarden zoals vrijheid, participatie, tolerantie
en gematigdheid liggen hieraan ten grondslag. Allereerst vinden vrijwel alle respondenten dat
deze waarden enorm belangrijk zijn, niet alleen landelijk, maar zeker ook binnen de gemeente
44

zelf horen deze principes te worden na geleefd. Met name ambtenaren vinden de waarde vrijheid
een groot goed die zeer zeker ook terug te vinden is in de gemeente Ridderkerk. Allen hebben zij
het gevoel dat zij, in alle vrijheid, hun mening ten allen tijde kenbaar kunnen maken, zonder dat
daar directe consequenties voor volgen. Dit blijkt onder meer ook uit de volgende quotes:
‘Wat typisch Ridderkerk is, is dat je zoals wij nu, van mening kunt verschillen zonder dat je een draai
om je oren krijgt.’
‘Als je als ambtenaar in de gemeente woont, dien je wel in staat te zijn
negatieve reacties van je af te laten glijden.’
Ook burgers ervaren een bepaalde mate van vrijheid als het gaat om hun ‘zegje’ kunnen doen. De
lokale krant ‘De Combinatie’ biedt hier alle mogelijkheden toe. Alle burgers hebben de toegang
tot deze krant, waardoor de meeste van hen het gevoel hebben dat er binnen de gemeente een
veilige sfeer bestaat, waarin kritiek op overheidshandelen onbestraft geuit kan worden. Daarnaast
hebben burgers ook de mogelijkheid om opmerkingen te benoemen en/of vragen te stellen tijdens
een speciaal vragenuur. ‘De meeste mensen zijn hiervan niet op de hoogte, maar dat kan hier (in
Ridderkerk) gewoon!’. Dit wordt ervaren als de vrijheid om te zijn wie je bent zonder dat daar
enige beperkingen aan toegeschreven worden. Het principe van vrijheid is geheel
vanzelfsprekend. Iedereen kan zeggen wat hij wil zonder dat daar directe consequenties aan ten
grondslag liggen. Over het algemeen vinden zowel burgers als ambtenaren, dat de burgers zoveel
mogelijk bij de gemeente betrokken worden. Participatie is daarmee de waarde die tijdens de
focusgroepen het meest benoemd is. De meeste ambtenaren vinden het ook enorm belangrijk om
in gesprek te gaan met burgers, bijvoorbeeld om bepaalde besluiten nader toe te lichten. De
gemeente wordt mede daarom getypeerd als een organisatie met ‘korte lijnen’. Zowel tussen
ambtenaren onderling, maar ook en vooral in de relatie tot de burger.
Al eerder is ‘het uurtje van de raad’ benoemd. Op deze wijze krijgen burgers een podium waarop
zij hun mening kunnen laten blijken. Daarnaast bestaan er ook structurele wijkoverleggen, waarin
alle Ridderkerkse wijken vertegenwoordigd zijn. Burgers die actief deel nemen aan deze
45

ijeenkomsten, hebben ook de mogelijkheid om advies uit te brengen richting de gemeente
Ridderkerk. Hierover is het volgende gezegd:
’We hebben een convenant gesloten met de gemeente, waardoor wij dus gevraagd, maar ook
ongevraagd advies mogen uitbrengen aan de gemeente. En daar maken wij ook wel gebruik van en
soms botst dat wel een beetje, maar dat is niet erg want het houdt iedereen scherp’.
Ook minder formele activiteiten vinden plaats binnen de gemeente Ridderkerk als het gaat om het
betrekken van burgers bij activiteiten. Zo zijn er verschillende initiatieven die het voor ‘de
gewone burger’ mogelijk maken om inspraak te hebben in wat er binnen de Ridderkerkse
gemeentelijke organisatie gebeurt. Het wijk-idee-team is hier een goed voorbeeld van. De
gemeente stelt geld beschikbaar voor burgers die mee willen denken over activiteiten die
georganiseerd kunnen worden voor bewoners van diverse wijken. Burgers zijn hier dan ook erg
blij mee:
‘Ik moet wel zeggen dat er genoeg potjes worden vrijgemaakt door de gemeente om leuke
dingen mee te doen in de wijk, dingen die wij mogen bedenken.’
Erg kenmerkend aan Ridderkerk vinden de respondenten verder het brede scala aan
voorzieningen die Ridderkerk te bieden heeft. Dit komt ook weer tot uiting in het bestaan van een
verscheidenheid aan verenigingsbanden. Ook dat is weer dorps en dat verbaast. Het is een plaats
met circa 45.000 inwoners, maar kerken en verenigingen heb je er overal.
Er kunnen echter twee kanttekeningen worden geplaatst bij deze mogelijkheden tot
‘engagement’. In de eerste plaats wordt er door enkele ambtenaren opgemerkt dat lang niet
iedereen gebruik maakt van de ‘tools’ die aangereikt worden door de gemeente om mee te denken
c.q. doen, ‘vooral in bepaalde wijken is het moeilijk om burgers bij elkaar te krijgen om dingen
in de wijk te organiseren’. In de tweede plaats bestaat er bij een groot deel van de geïnterviewde
ambtenaren het gevoel dat de gemeente doorschiet in het creëren van inspraakmogelijkheden
voor burgers. De volgende citaten zijn hier een mooie illustratie van:
46

‘Natuurlijk moet je als ambtenaar praten met burgers, maar als het antwoord al duidelijk is,
zoals nu vaak het geval is, wordt het overbodig.’
‘De gemeente gaat nu te veel uit van inspraak voor burgers…soms moet je er voor kiezen om burgers
slechts te informeren over keuzes, in plaats van de discussie aan te gaan.’
‘De korte lijnen tussen burgers en bestuurders passen niet meer bij het Ridderkerk van nu
de dag…daar is de gemeente inmiddels veels te groot voor, veel wethouders moeten dat
lesje nog in de praktijk brengen.’
Ambtenaren geven daarmee aan dat de gemeente als organisatie soms doorslaat in het idee van
‘dicht bij de burger staan’. Er wordt te veel toegegeven aan het ‘dorpse gevoel’ en ‘de
kleinschaligheid’ die zo gewaardeerd worden door burgers, terwijl Ridderkerk aan het groeien is
en niet langer aan deze eisen kan voldoen. De waarde ‘gematigdheid’ is hiermee volgens
ambtenaren ver te zoeken. Ook sommige burgers zijn ten slotte ontevreden met de participatie
mogelijkheden, maar om een andere reden. Enkele burgers geven aan dat er niets gedaan wordt
met de inbreng die aangeleverd wordt:
‘Ik word niet gehoord. Je mag wel meepraten maar er wordt niets meegedaan.’
De term ‘tolerantie’ komt in de focusgroepen vooral terug in de wijze waarop gesproken wordt
over ‘het geloof’. De meeste respondenten kenschetsen de gemeente Ridderkerk als een
‘christelijk dorp’. De manier waarop met elkaar wordt omgegaan getuigd echter volgens velen
van respect voor elkaar, ondanks de verschillen in levenswijzen tussen gelovigen (waarmee
gedoeld wordt op de gereformeerde christenen in de wijken en de niet-gelovigen). Er wordt veel
rekening gehouden met elkaar, vooral als het gaat om de zondagse rust. In dit verband is
onderstaand citaat typerend voor hoe tolerantie als begrip werd ingevuld door geïnterviewde:
47

‘Ik ga dan niet, bij wijze van spreken, mijn auto staan wassen of beginnen met een verbouwing
of iets dergelijks. Dat kan ook op een andere dag.’
Als het echter om de relatie tussen ouderen en jongeren gaat, voelt men juist een bepaalde mate
van vervaging van deze waarde. Het valt volgens sommige respondenten op dat de tolerantie
minder aan het worden is, ‘maar dat is overal zo’. Daarbij wordt dus opgemerkt dat dit niet alleen
typerend is voor Ridderkerk, maar dat er een algemene trend waarneembaar is die samen te
vatten is als ‘verharding van de samenleving’. De demografische samenstelling van Ridderkerk
maakt dat deze spanningen echter sterker ervaren worden, een grote groep ouderen én een grote
groep jongeren. Overlast door racende bromfietsen en harde muziek wordt dan ook een aantal
keer genoemd, terwijl tegelijkertijd erkend wordt dat men weinig kan hebben van de jeugd, ‘er is
weinig tolerantie.’ Ook geven enkele respondenten aan dat er weinig te doen is voor jongeren in
‘het dorp’, ondanks het streven van de gemeente om voor meer activiteiten te zorgen. ‘De loods’
is zo’n poging. Het is een plek waar jongeren elkaar kunnen en mogen ontmoeten zonder dat ze
voor buurtbewoners overlast bezorgen.
‘Er wonen weinig jonge gezinnen in Ridderkerk, waardoor een huilend kind al snel opvalt…’
‘Als wij ergens zitten gaan mensen bellen dat wij te veel lawaai maken. Dat is dus niet tolerant!’
Ondanks de spanningen die zich soms voordoen, bestaat er volgens de meeste respondenten wel
een cultuur in Ridderkerk, waarin men elkaar kan aanspreken op elkaars gedrag. Die cultuur
verandert echter, door de eerder genoemde ‘verharding’ van de samenleving, maar ook door de
komst van ‘vreemden’, die dat niet gewend zijn.
4.2.3 Regime Performance
Het functioneren van de gemeente Ridderkerk wordt centraal gesteld bij het niveau van het
‘regime performances.’ Opvallend binnen dit niveau is dat de meeste burgers hun meningen
vooral baseren op het persoonlijk contact met de gemeente Ridderkerk. Ondanks kleine negatieve
48

ervaringen zijn de burgers over het algemeen erg tevreden met het functioneren van de gemeente
Ridderkerk. Hiermee wordt vooral gedoeld op het functioneren van de gemeente als organisatie.
De meeste hebben vaak telefonisch contact gehad met de gemeente om melding te doen van met
name obstakels en belemmeringen in de buitenruimte. Voorbeelden hiervan zijn stoeptegels die
voor overlast zorgen, kapotte palen of verloren vuilniszakken die voor overlast zorgen. Over het
algemeen hebben de meeste burgers aan het contact met de gemeente een positief gevoel
overgehouden. Een belangrijke kanttekening die vrijwel alle burgers plaatsten was het feit dat zij
voor eenzelfde zaak vaak een aantal keer moesten bellen voordat er actie ondernomen werd. Dat
wordt wel lastig gevonden, maar weerhoudt ze er niet van om nog een keer te bellen en dan nog
een keer totdat actie ondernomen wordt. Wat bovendien ook gewaardeerd wordt door burgers, is
dat wanneer de gemeente iets als ‘niet haalbaar’ bestempeld, er ook meteen uitgelegd wordt
waarom. De communicatie met en naar de burger is dan volgens velen altijd goed.
Opgemerkt wordt verder dat zij wel het gevoel hebben dat de gemeente Ridderkerk haar best doet
voor haar burgers. De gemeente staat volgens de meeste wel open voor initiatieven vanuit de
burgers.
‘Over het algemeen komt de gemeente wel in actie, maar ik moet er wel achter aangaan.
Ik bel ze plat.’
‘Ik heb het gevoel dat wanneer ze mijn naam zien, er lampjes gaan branden, zo vaak bel ik.’
‘Als we activiteiten willen organiseren is er bij de gemeente altijd wel een potje om dat te kunnen
financieren. Daar zijn wij wel blij mee! Het verbaast mij soms wel dat er zoveel geld voor is’.
Ook voor nieuwe burgers doet de gemeente haar best, merkt een aantal respondenten op. De
touringcars, met een daarbij hoorde rondleiding, die ter beschikking is gesteld voor nieuwe
Ridderkerkers is zo een voorbeeld. ‘Dat is toch leuk!’.
Behalve de kortstondige contactmomenten met de gemeente, wordt ook gesproken over andere
zaken die de gemeente gerealiseerd zou hebben. Het eerder genoemde winkelcentrum, het mooie
49

groen, de brede wegen en fietspaden. Een ander belangrijke prestatie van de gemeente die een
aantal keren specifiek genoemd wordt, is de buurtpreventie:
‘Wij zijn daar heel erg blij mee. Op de kliko zetten ze ook briefjes dat we ze binnen moeten
zetten, omdat dieven er mee kunnen inbreken. Dat geeft een veilig gevoel’.
Voor de deur stond een auto met daarin gereedschap, dit vonden zij verdacht dus hebben ze
aangebeld om te vragen van wie die auto is. Daar zijn wij blij mee.
Desondanks is er ook kritiek op hoe de gemeente omgaat met andere zaken, zo is het
politiebureau altijd gesloten in het weekend, wat in de praktijk betekent dat men helemaal naar
Rotterdam moet. Dit geldt ook voor huisartsenposten, die ’s weekends slecht te bereiken zijn. De
gemeente zou daar eens goed naar moeten kijken. Ook het niet direct reageren op situaties die
ernstige gevolgen kunnen hebben, worden door sommige respondenten gezien als het falen van
de gemeente:
Bij mij in de straat worden fietsen gedoogd op de stoep. Kinderen fietsen daarop als ze naar
school gaan en terug komen. Nu is het zo dat, dat stuk was voorzien van drie palen
die het voor auto’s onmogelijk maakt om daar te komen. Één van die palen is kapot gereden.
Hierdoor komen auto’s er ook in. De gemeente doet hier niets aan.
Ondanks het feit dat ik het al een paar keer heb aangegeven. De gemeente moet die palen
gewoon op voorraad hebben, want deze situatie is levensgevaarlijk.
Volgens een van de geïnterviewde functioneert de gemeente allang niet meer zo goed als in het
verleden. Vroeger kon je de wethouder persoonlijk ergens op aanspreken en nu is dat allang niet
meer zo. Daardoor ontstaat er bij enkele van de respondenten argwaan en wantrouwen.
Onderstaande uitspraak is daar illustratief voor:
‘Het contact met de gemeente was vroeger anders. Ze leren nu om de brei heen te praten. Of het om
kleine dingen of om grote dingen gaat, ze laten nooit het achterste van hun tong zien’.
50

Ook bij enkele andere burgers is dit wantrouwen te herkennen, maar dan om een geheel andere
reden. Er bestaat veel onduidelijkheid over de AOW regeling, waar de gemeente maar geen
helderheid over kan schenken. Dat baart bijvoorbeeld onderstaande respondent de nodige zorgen:
‘De AOW gaat in vanaf je verjaardag. Dat betekent dat ik met een periode van twee weken
zonder geld zit. Ik ben namelijk de 10e pas jarig. Ik heb er notie van genomen, maar weet niet
waar ik aan toe ben….Geen rechtszekerheid zoals een gemeente dient te waarborgen.’
Wederom wordt de reden van deze verminderde prestaties van de gemeente, gelegd in ‘het
groter’ worden van Ridderkerk, het verdwijnen van de kleinschalige en familiaire sfeer en het
ontstaan van ‘lange’ lijnen.
Ook de meeste ambtenaren zijn tevreden over het functioneren van de gemeente, maar ‘er valt
nog wel veel te halen’, merken een aantal op. Volgens één van de ambtenaren scoort de gemeente
hoog als het gaat om tevredenheidonderzoeken, maar de angst voor verandering maakt dat de
gemeente beperkt wordt in haar prestaties. Mensen staan niet open voor nieuwbouw en nieuwe
voorzieningen (zoals de nieuw geplande tramlijn), omdat het bij hen in de buurt komt. Hoewel dit
soort veranderingen in het algemeen belang zijn van de stad, realiseert de gemeenschap van
Oostendam zich bijvoorbeeld niet dat ze een deel zijn van een groter geheel (Ridderkerk), en dus
dat iedereen moet inschikken. Een aantal ambtenaren merkt dan ook op dat veel rekening wordt
gehouden met de burgers van Ridderkerk, soms zelfs te veel. Dit blijkt volgens hen niet alleen uit
de hoge mate van participatie, maar ook uit de snelle afhandeling van meldingen die door de
burger worden ingediend, aldus ambtenaren die veel te maken hebben met burgers.
‘Ik merk ook dat er veel meldingen binnen komen. Wij proberen deze meldingen ook snel op te pakken
en af te handelen. Burgers zeggen vaak: jullie zijn ook snel’.
Ambtenaren zijn dan ook vooral trots op de dienstverlening die de gemeente levert: ‘de
dienstverlening in Ridderkerk is gewoon goed!’ Daarnaast wijzen ook ambtenaren op de mooie
leefomgeving in Ridderkerk. Fietspaden, rotondes, groenvoorziening, Ridderkerk kent weinig
verpaupering. Toch is er ook vanuit de ambtenarij de nodige kritiek op de prestaties van de
gemeente. Zo zou de gemeente te veel vasthouden aan bestaande beleidslijnen, om maar
51

tegemoet te komen aan de wil van burgers, om vooral niets te veranderen. Volgens sommige
ambtenaren staat Ridderkerk door een gebrek aan vernieuwingen hierdoor stil. En wanneer de
gemeente wel bezig is om veranderingen door te voeren, dan is er ‘een duidelijk begin, maar een
onhelder einde.’ Onderstaand citaat drukt dit mooi uit:
‘Het is ook zo dat de gemeente wel eens begint met nieuwe dingen, maar we weten gewoon niet hoe de
dingen eindigen…elke wethouder gooit er weer wat in, maar niemand maakt iets af. Dat kost te veel
tijd en geld.’
Ook als het gaat om de ‘interne prestaties’ van de gemeente als werkgever, worden er verschillende
geluiden gehoord. De gemeente als werkgever biedt doorgroeimogelijkheden, kansen om je te
ontplooien, maar bovenal heerst er een informele en familiaire sfeer, die op waarde wordt
geschat. Aan de andere kant is de organisatie, volgens velen, de laatste jaren ook ‘zakelijker’
geworden. Dat komt door leidinggevenden die niet altijd capabel genoeg zijn voor hun functie,
waardoor de interesse in de mensen (werknemers) afneemt. In het kader hiervan worden de
volgende uitspraken gedaan:
‘Er is minder aandacht voor mensen…het gaat vooral om resultaat, waar overigens niets mis mee is,
‘Het wordt allemaal zakelijker...op zich is daar niets tegen, maar het wordt van bovenaf bepaald en wij
mogen het uitvoeren…zo veel bezuinigingen en ‘effectiever werken’….terwijl veel plannen gewoon niet
4.2.4 Regime Institutions
maar meer interesse in de ambtenaren zou ook geen kwaad kunnen.’
goedkoper of beter uitgevoerd kunnen worden.’
Binnen dit vierde niveau, regime institutions, ligt de nadruk op de verhoudingen tegenover
belangrijke instituties. Met name de meningen van de respondenten als het gaat om de
gemeentelijke organisatie Ridderkerk in termen van de verdelingen in college, burgemeester en
raad, wordt hierin besproken. Van alle niveaus is dit niveau het moeilijkst te identificeren, omdat
met name burgers vaak niet op directe en abstracte wijze spreken over ‘instituties’, maar eerder
vanuit hun eigen ervaringen op concrete wijze. Desondanks kan het spreken over ‘instituties’ op
een tweetal plekken, tijdens de focusgroepen, worden gemeten.
52

In de eerste plaats spreken burgers over de voormalige verkiezingen, waarbij politieke partijen als
de SGP en Leefbaar Ridderkerk het grootst zijn geworden. Hoewel zij zelf hun stem mochten
uitbrengen over de samenstelling van de raad en het college, is er een ‘onverzadigd’ gevoel te
herkennen bij burgers over de verkiezingen en bij sommige burgers zelfs over het systeem van
verkiezingen. De partijen die het grootst zijn geworden, zijn veelal de partijen die zich tijdens de
verkiezingscampagnes faliekant hebben uitgesproken tegen de komst van de nieuw geplande
tramlijn. Een voorstel waar een groot deel van de Ridderkerkse bevolking tegen is. Vele burgers
hebben vanwege dit ‘issue’ een stem uitgebracht op de SGP en Leefbaar Ridderkerk, maar
kunnen zich voor de rest niet vinden in de overige standpunten van deze partijen. Onderstaande
citaten zijn hier een mooie illustratie van:
‘Iedereen weet gewoon dat die partijen hebben gewonnen, omdat niemand de tramlijn wilde…en op
die manier konden we het tegenhouden.’
‘Voor de rest zijn we het niet eens of zo met die partijen…maar ja je moet toch iets.’
‘Tijdens de laatste verkiezing hebben we het gevoel gehad dat de SGP en Leefbaar Ridderkerk
gebruik hebben gemaakt van de plannen om een tram rails aan te leggen in Ridderkerk. Veel
mensen hebben op hen gestemd omdat zij per se niet wilde dat de tram er kwam. We hebben eigenlijk
op hen gestemd om één zaak tegen te houden. Het is daarom wel erg dat nu zij een college vormen, wij
niet het gevoel hebben dat ze ons vertegenwoordigen’
Deze vaak terugkerende uitspraken tonen hoe de werking van ‘het representatieve democratische
stelsel’ niet altijd de gewenste effecten met zich meebrengt, noch dat burgers altijd tevreden zijn
met de manier waarop zij (naar eigen zeggen) gedwongen worden om te handelen door het
systeem. Strategisch bepalen welke partij een beleidskeuze of beslissing kan tegenhouden, is
immers niet het idee achter de representatieve verkiezingen, die bedoeld zijn om de burger in
staat te stellen zich aan te sluiten bij een algehele ideologie of kijk op de samenleving.
Dit is echter niet de enige manier waarop spanning blijkt te zijn, binnen dit niveau. Zo staan ook
de politiek ambtelijke verhoudingen volgens ambtenaren onder druk. De gemeente Ridderkerk is
53

volgens hen voortdurend in beweging en aan het groeien, terwijl bestuurders zich hier lang niet
altijd bewust van zijn. Volgende citaten zijn hier voorbeeld van:
‘Opvallend is dat Ridderkerk te groot is voor een dorp, maar weer te klein voor een stad. Hier stuit
ook het bestuur tegen…ze komen vaak burgers tegen en bespreken dingen één op één met hen. Dat zijn
ook vaak dingen die niet tot hun takenpakket behoren.’
‘Bestuurders vergeten dat Ridderkerk inmiddels 45.000 inwoners telt….schuinstaande tegels horen
niet op de agenda van een bestuurder te staan.’
‘De wethouder komt iemand in de kerk tegen en het staat meteen in de agenda…veel te slap is dit soort
handelen.’
‘Maar dat hoort bij Ridderkerk. Als je hier woont, is dat misschien wel nog frustrerender.
Wat de komst van de tram betreft; Heel veel mensen (ambtenaren) waren enthousiast, want de tram
zorgt voor zoveel meer mogelijkheden. Het is een teleurstelling. Jammer dat het bestuur dat niet
breder kan zien, (omdat ze met burgers rekening houden).’
‘Hier reageert de wethouder zelf in plaats van het ambtelijk apparaat. Dat typeert een dorpachtig
gebied wat toch geen dorp is.’
Deze relatie tussen bestuurder en ambtenaar heeft de nodige consequenties. In de eerste plaats
heeft het invloed op de relatie tussen bestuurder en ambtenaar. Vele ambtenaren voelen zich
gedwongen mee te gaan in deze houding, terwijl dit volgens hen niet de juiste manier is om
Ridderkerk als gemeente te doen groeien. Het zou de rol van de ambtenaar in de weg staan,
namelijk het adviseren van bestuurders, in plaats van dat deze laatste op basis van commentaar
van de burger te werk gaan. Tijdens de focusgroepen blijkt dan ook dat sommige ambtenaren
zich hierdoor in een hoekje geduwd voelen. ‘Dit is niet hoe de boel geregeld dient te worden, in
een democratie’, aldus een ambtenaar. In het verlengde van deze discussie moet ook de rol van
de burgemeester genoemd worden. Op dit moment schikt de burgemeester zich te veel naar de
54

wensen van burgers en durft geen beslissingen te nemen die te veel veranderingen met zich
meebrengen, terwijl deze beslissingen Ridderkerk veel verder zouden kunnen brengen dan waar
men nu staat:
‘Een burgemeester dient een visie te hebben, en de kunst is om als burgemeester burgers mee te
krijgen in die visie…in plaats van als vertegenwoordiger mee te gaan in de wensen van de
meerderheid.’
Bovenstaande citaat is van uitermate belang, het zegt immers iets over de ideeën ten aanzien van
de taken van politieke gezagdragers in een democratisch staatsbestel. Over hoe het zou moeten
zijn en stelt daarmee de huidige situatie aan de kaak. Niet alleen het gebrek aan visie, maar ook
de steeds veranderende visies die het gevolg zijn van het systeem, namelijk de verkiezingen die
om de 4 jaar volgen, zorgen voor een discontinuïteit die het goede functioneren van de gemeente
in de weg staat. Dit is wederom een consequentie van de organisatie en de structuur van het
democratisch bestel (of ook wel: staatsrecht).
4.2.5 Political Actors
Ten slotte zijn de politieke actoren onderwerp van gesprek. Dit laatste niveau staat namelijk in
het teken van het beeld dat men heeft van de politieke figuren in Ridderkerk. De nadruk tijdens
de focusgroepen heeft hierbij vooral gelegen op de huidige burgemeester en een mogelijk
boegbeeld van ‘ het dorp’ Ridderkerk.
Wanneer gevraagd wordt naar het gezicht van Ridderkerk, worden in de eerste instantie namen
opgenoemd van een zanger (Lee Towers) en een voetballer (Strootman/PSV). Een lange stilte
volgt wanneer tijdens de focusgroepen gesproken wordt over politieke actoren. Dan blijkt dat de
ambtenaren over het algemeen wel een aantal politici kennen, maar dat burgers minder vaak in
aanraking komen met de groep. Als gevraagd wordt of de burgers bekend zijn met de
Ridderkerkse politici, wordt het volgende geroepen: ‘Nee, Ik ken ze geen eens!’. Deze stilte wordt
in vrijwel alle focusgroepen gevolgd door een actief debat over de huidige burgemeester van
Ridderkerk.
55

Enkele respondenten moesten wel meteen denken aan de burgemeester van Ridderkerk als
boegbeeld voor het dorp. Iedere respondent leek een duidelijke mening over haar te hebben. De
huidige burgemeester wordt door de meeste van hen getypeerd als een aardige vrouw, die
makkelijk aanspreekbaar is. Dit blijkt onder meer uit de volgende citaten;
‘Ik moest ook gelijk aan de burgemeester denken. Ik vind wel dat ze steeds meer een gezicht/boegbeeld
voor Ridderkerk wordt. Ze zit er nu natuurlijk al ruim een jaar en ze moet natuurlijk ook haar plekje
De drempel om, wanneer dat nodig zou zijn, de burgemeester van Ridderkerk te benaderen is
laag. Daarmee zijn de meeste respondenten echter nog niet uitgesproken. De burgemeester is
volgens hen nog niet echt een duidelijk gezicht voor ‘het dorp’ te noemen.
Terwijl anderen dat niet belangrijk vinden, vinden weer anderen de uitstraling van de
burgemeester een belangrijk issue. Opvallend is daarbij dat zowel burgers als ambtenaren een
duidelijke mening hebben als het gaat om de burgemeester van ‘het dorp’. Zo ontstond in vrijwel
alle focusgroepen een discussie over hoe een staatsman, in dit geval een burgemeester, zich dient
te gedragen in een dergelijke functie. ‘Je kunt gekozen worden om precies te doen wat de burgers
willen, of een visie hebben en mensen meenemen’.
Ondanks het feit dat ze volgens vele respondenten een redelijk bereikbaar persoon is, is de
burgemeester volgens hen niet duidelijk zichtbaar aanwezig. Daarnaast heerst er een sfeer van
onbegrip rondom de huidige burgemeester. Zowel burgers als ambtenaren hebben het gevoel dat
ze haar niet goed kunnen plaatsen:
vinden’
‘De burgemeester is bij mij op de koffie geweest; Het is een doodgewone vrouw die mij heeft gevraagd
naar hoe het gaat in de wijk. Ze is makkelijk aanspreekbaar, maar mist wel de uitstraling van een
burgemeester.’
‘In Ridderkerk is de huidige burgemeester zeker geen boegbeeld.’
56

Zowel in de groepen van ambtenaren als in de groepen van burgers blijkt dat de burgemeester
niet gezien wordt als het gezicht van Ridderkerk.
De huidige burgemeester is niet echt het gezicht van Ridderkerk. De vorige burgemeester had dat
wel. Dat zat vooral in zijn houding; een zichtbaar samen brenger, een soort van “vader’’.
‘Je moet kunnen uitstralen dat je de burgemeester bent. Ik denk dat we gebaat zijn bij een bestuur
dat Ridderkerkse belangen kan behartigen in het groter geheel.’
‘De burgemeester moet toch wel representatief zijn als het gaat om haar publieke verschijningen,
dat is namelijk Ridderkerks’, vindt het over grote deel van de respondenten. Hierbij wordt
veelvuldig een vergelijking gemaakt met voorgaande Ridderkerkse burgemeesters en
burgemeesters van andere steden.
Een burgemeester is iemand waar je tegen op hoort te kijken en iemand die de juiste uitstraling
heeft.
‘Ik weet niet welke kant ze opgaat’.
‘Hij was regelmatig in beeld met visie en uitleg. Hij zat in alle lagen, dus zowel in de samenleving als
in de organisatie; Het is een natuurlijke manier. Nu is dat niet meer zo.’
‘ Aboutaleb zie je ook altijd met een stropdas om, die komt toch ook niet met
zijn slobbertrui aan.’
‘Nee, de huidige burgemeester heeft dat niet. Eén keer hebben wij dat wel gehad met een
burgemeester. Die kwam ook echt langs bij mensen. Hij had een persoonlijkheid, uitstraling. Hij had
echt aandacht voor de mensen.’
Ook wordt een vergelijking gemaakt met Bill Clinton: ‘mensen die dingen onthouden; Er is
sprake van oprechte betrokkenheid’. Volgens sommige is dat ook een beetje Ridderkerks, ‘ …als
57

je kijkt naar de burgemeesters die we in Ridderkerk hebben gehad’. Deze burgemeesters zijn ook
naar de grotere steden gegaan.
4.3 Tot slot
Concluderend kan worden gezegd dat de respondenten, op basis van de objects of support, het
volgende beeld hebben van de gemeente Ridderkerk.
Het frame van het eerste niveau, political community, laat zien dat de respondenten trots zijn op
en verbonden zijn met de gemeente Ridderkerk, maar dat er ook een bepaalde mate van
verdeeldheid tussen de verschillende wijken te bespeuren is.
Het twee niveau, regime principe, laat zien dat participatie en tolerantie typerend worden geacht
voor de gemeente Ridderkerk. De respondenten hebben het gevoel dat de gemeente voldoende
ruimte biedt aan de burgers voor participatie. Tolerantie is op haar beurt vooral terug te vinden
als het gaat om de zondagsrust die de gemeente hoog in het vaandel heeft staan.
Het frame van het derde niveau, regime performance, laat zien dat de respondenten het gevoel
hebben dat de gemeente het goed doet. Ridderkerk wordt getypeerd als een laagdrempelige
gemeente. Wat betreft de snelheid van afhandeling van klachten, hebben zij vaak wel het gevoel
dat ze constant aan de bel moeten trekken.
Voorts is vanuit het vierde niveau, regime institutions, een onverzadigd gevoel te herkennen die
voortvloeit uit de laatste verkiezingen. De partijen die het grootst zijn geworden, zijn veelal de
partijen die zich tijdens de verkiezingscampagnes faliekant hebben uitgesproken tegen de komst
van de nieuw geplande tramlijn. Een voorstel waar een groot deel van de Ridderkerkse bevolking
tegen is. Daarnaast wordt een aantal kanttekeningen geplaatst bij de verhoudingen tussen burgers
en ambtenaren, die volgens sommige ambtenaren niet professioneel zijn.
Tot slot wordt in het laatste niveau, political actors, staat de rol van de huidige burgemeester
centraal. Allen lijken ze een bepaald beeld te hebben van hoe een burgemeester zich dient te
presenteren. Opvallend is verder dat de meeste burgers weinig weten van lokale politici.
58

| 5 | Analyse
In het vorige hoofdstuk zijn de empirische bevindingen van dit onderzoek grondig beschreven. De
gepercipieerde frames, welke door de respondenten in dit onderzoek naar voren zijn gebracht,
zijn vervolgens gedifferentieerd aan de hand van de vijf niveaus van objects of support. Nu deze
kwalitatieve data beschreven zijn, worden deze data in dit hoofdstuk geanalyseerd. De frames
worden gebundeld en vertaald naar beelden. Alvorens stilgestaan wordt bij de objects of support,
zullen de eerder besproken algemene (theoretische) ontwikkelingen (zie ook hoofdstuk 2) aan bod
komen.
5.1 Algemene ontwikkelingen
In de theoretische fundering van deze scriptie is stil gestaan bij een aantal ontwikkelingen. In dit
hoofdstuk wordt terug gegrepen en gekeken naar wat deze ontwikkelingen betekenen in de casus
van de gemeente Ridderkerk.
5.1.1 Mondige burgers
Het theoretisch kader van deze scriptie is begonnen met het bespreken van de ontwikkeling; de
mondige burger. Deze ontwikkeling laat zien dat na de ontzuiling burgers steeds meer ‘eigen
baas’ werden, ook wel de zogenaamde individualisering genoemd. In de casus Ridderkerk is deze
ontwikkeling ook te aanschouwen en zichtbaar in de attitude van burgers ten opzichte van elkaar,
maar vooral ook ten opzichte van Ridderkerk als gemeentelijke organisatie. De meeste burgers
deinzen er bijvoorbeeld niet voor terug om medeburgers aan te spreken op fout gedrag. Vooral
jongeren die voor overlast zorgen worden hierop aangesproken. Daarnaast wordt ook het
functioneren van de gemeentelijke organisatie kritisch beoordeeld. Ten opzichte van deze
gemeente hebben de meeste burgers kritische verwachtingen, een ’alles moet sneller’ attitude,
welke goed past bij de ontwikkeling; de mondige burger. Niet alleen over het functioneren van de
gemeente zijn de burgers kritisch, ook als het gaat om de basis waarop in een democratie bepaald
wordt hoe de raad ingedeeld wordt, zet een aantal mondige burgers vraagtekens. Daarnaast steken
59

zij hun meningen wat betreft de burgemeester niet onder stoelen of banken. Zij hebben namelijk
een duidelijk beeld van hoe een echte staatsman zich dient te presenteren.
Wat betreft deze ontwikkeling kan verder worden gezegd dat deze gevoed wordt aan twee kanten.
In de eerste plaats door burgers die gebruik maken van mogelijkheden, die hen in staat stellen om
hun mening kenbaar te maken. Deze mogelijkheden worden hen geboden door onder andere de
gemeente Ridderkerk en de plaatselijke media. Het sturen van een ingezonden brief aan de lokale
kranten is hier een goede illustratie van. Ten tweede probeert de gemeente Ridderkerk op haar
beurt op een geheel eigen wijze in te spelen op deze ontwikkeling. Dit uit zich bijvoorbeeld in het
creëren van mogelijkheden voor burgers om hen in staat te stellen hun meningen kenbaar te
maken. Dit wordt zowel door de ambtenaren als door de burgers zelf beaamd. De gemeente steekt
volgens hen veel tijd en geld in participatiemogelijkheden voor haar inwoners.
5.1.2 New Public Management
Om de economische crisis van de jaren tachtig het hoofd te bieden, moest de Nederlandse
overheid ingrijpen door vooral financiële hervormingen door te voeren. Dit gebeurde aan de hand
van NPM, een stroming die erop gericht is om werkwijzen, processen en procedures van
overheidsorganisaties te modelleren naar evenbeelden uit de private sector (Hakvoort en
Klaassen, 2004), maar waar de nadruk ook ligt bij prestatiegerichtheid en efficiencyverhoging.
NPM werd gezien als wondermiddel tegen alle kwalen.
Wat betreft efficiencyverhoging en prestatiegerichtheid merken ambtenaren op dat ze te weinig
worden betrokken: ‘wij moeten het maar uitvoeren’. Gedoeld wordt op regels en/of richtlijnen die
van elders opgedragen worden, zonder in gesprek te gaan met de uitvoerende ambtenaren. De
resultaten staan daarbij voorop, resultaten die op zo’n efficiënt mogelijk manier voor elkaar
gebracht moeten worden. Vooral net na de verkiezingen kunnen bepaalde zaken enorm
veranderen, zonder dat de uitvoerende ambtenaren hiermee ingestemd hebben. Dit leidt soms tot
irritaties of tast het enthousiasme van de ambtenaren voor hun werk aan. De nadruk die - mede
onder invloed van NPM - vooral gelegd wordt op resultaat, maakt het voor de ambtenaren soms
ook lastig om garant te staan voor een gedegen resultaat: ‘soms kost het gewoon meer tijd’. Op
papier kan het volgens hen efficiënt ogen, maar in praktijk valt dit vaak tegen. Dit kan volgens de
60

meeste ambtenaren verholpen worden, door betere samenwerking tussen de uitvoerende
ambtenaren en het management.
In de casus Ridderkerk betekenen de ontwikkelingen, die door invloed van NMP zijn
geïntroduceerd, een mindere mate van samenwerking tussen de top en de uitvoerende
ambtenaren. Dit terwijl Ridderkerk zich juist altijd heeft gekenmerkt door een familiare en
informele sfeer. Hier lijkt echter verandering in te komen.
5.1.3 Governance
Zoals reeds is aangegeven verwijst het begrip governance naar een tweetal ontwikkelingen. Om
te beginnen verwijst het naar de verschuiving van de overheid als enige probleemoplosser naar
een wisselwerking met verschillende actoren. Daarnaast verwijst het ook naar het bestaan van
alternatieve arrangementen die ontstaan bij het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken.
Vandaag de dag is het voor organisaties haast onmogelijk om geheel onafhankelijk te opereren en
belangrijker nog, om geheel onafhankelijk voort te bestaan. Samenwerking is daarom van
essentieel belang. Deze boodschap is in Ridderkerk eveneens doorgekomen en ook voor de
respondenten niet onopgemerkt gebleven. Vooral als het gaat om de wijkoverleggen en de wijk-
ideeteams die in Ridderkerk actief zijn, wordt de samenwerking met relevante partijen niet uit de
weg gegaan. Initiatieven van burgers worden in samenwerking met de gemeentelijke organisaties
en/of andere organisaties gerealiseerd; ‘Het hangt er maar net af wat het doel is’. Ook de
gemeente Ridderkerk als organisatie maakt gebruik van de inbreng en percepties van haar
burgers. Ook als het gaat om grote projecten is het dorp Ridderkerk vaak afhankelijk van andere
invloedrijke partijen. Hierdoor is de gemeente niet in staat om onafhankelijk besluiten te nemen.
Andere partijen, zoals omringende gemeenten, hebben immers ook inspraak. In de casus
Ridderkerk wordt governance als onvermijdelijk ervaren. Zowel burgers als ambtenaren
erkennen het feit dat samenwerking in de eerste plaats noodzakelijk is, maar in de tweede plaats
ook leidt tot creatieve samenwerkingen en mooie resultaten.
De afhankelijkheid van elkaar heeft naast dit positief effect ook een keerpunt, namelijk dat men
op bepaalde momenten geen knopen kan doorhakken. Soms ervaren ambtenaren dit als een
beperking. Hierover zegt een ambtenaar het volgende: ‘Als ik dan uitleg waarom iets zo is, dan
krijg je het verwijt van: de meneer van de gemeente is niet volledig of houdt geen rekening met
dit of dat’. Ook aan de kant van de burgers is een minder positieve sfeer te bespeuren als het gaat
61

om de afhankelijkheid van de gemeente Ridderkerk van andere partijen. Voornamelijk als het
gaat om de geografische ligging van de gemeente, tussen een aantal rijkswegen in. Een voorbeeld
hiervan is de bezorgdheid die geuit is over de milieuvervuiling die door deze wegen veroorzaakt
wordt. ‘Het probleem is helemaal niet zo dorps. We zijn als gemeente ook afhankelijk van
landelijke partijen zoals de provincie en het rijk. Daar maak ik mij wel zorgen over’, aldus een
bezorgde burger.
5.1.4 Media
Tot slot wordt de veranderende rol van de media aangedragen als relevante ontwikkeling in de
relatie tussen burgers en overheid. Echter is het opvallend dat de rol van de media met betrekking
tot de casus Ridderkerk in mindere mate aanwezig is. Het beeld dat de respondenten, dus zowel
burgers als ambtenaren, hebben van de gemeente Ridderkerk wordt bijna niet beïnvloed door de
media. De verklaring voor deze opmerkelijke bevinding is waarschijnlijk terug te vinden in de
behoudende en introverte houding waar de gemeente Ridderkerk door gekenmerkt wordt.
De rol van de media lijkt een kleine invloed te hebben als gesproken wordt over de criminaliteit.
Een aantal burgers heeft het gevoel dat de criminaliteit aan het groeien is. Wanneer er dan
gevraagd wordt waaruit dit blijkt, wordt er verwezen naar wat zij via allerlei media hebben
vernomen: ‘vanochtend las ik in de krant dat..()’. De invloed van deze berichten blijkt nog meer
wanneer een aantal respondenten het volgende zegt; Vroeger was het heel normaal dat de
voordeur open stond, dat zou ik nu niet meer durven’. Gevolg hiervan is dat burgers naar de
gemeente kijken voor oplossingen, namelijk de deuren sluiten voor ‘vreemden’.
Concreet betekent dit dat door berichtgeving over het onderwerp criminaliteit in de media het
gevoel van deze burgers beïnvloedt en het daarmee ook hun beeld ten aanzien van de gemeente
Ridderkerk (mede) bepaald. Dit proces duidt op priming, een proces dat in de theoretische
fundering benoemd is. De berichtgeving over criminele activiteiten in Ridderkerk of elders in het
land wordt geassocieerd met lokale gebeurtenissen ten aanzien van bijvoorbeeld jongeren. Verder
komt de rol van de media niet tot nauwelijks naar voren in de casus Ridderkerk. Media en de
respondenten lijken elkaar niet te ontmoeten als het gaat om het beeld dat zij hebben van de
gemeente. Wel merken ambtenaren en de politiek actieve burgers op dat de media een rol kan
spelen als het gaat om participatie en inspraak. De lokale media (kranten) bieden volgens
62

sommige respondenten de ideale mogelijkheid voor burgers om te reageren op zaken die in de
gemeente gebeuren. In de praktijk ontmoeten de media en de respondenten elkaar niet. Hierin
liggen kansen voor burgers die gehoord willen worden en voor de ambtenaren die participatie van
burgers belangrijk achten, maar ook kansen als het gaat om het beïnvloeden van het beeld dat
burgers hebben van de gemeente.
5.2 Frames en Beelden
Zoals reeds al is aangegeven bestaan geen eenduidige theorieën die het mogelijk maken om beeld
te vangen of te meten. In deze scriptie is daarom gekozen om de objects of support als
hulpmiddel c.q. gereedschap te gebruiken om het beeld van zowel burgers als ambtenaren te
vangen. In het vorige hoofdstuk zijn de empirische gegevens van dit onderzoek geclassificeerd in
deze vijf niveaus. Met een vergrootglas is gekeken naar de frames van zowel burgers als
ambtenaren. Het resultaat betrof daarom een gedetailleerde situatieschets.
In de academische exercitie (zie ook figuur 5 ) vormen de frames, welke ingedeeld zijn in de
niveaus van objects of support, gezamenlijk het beeld van burgers en ambtenaren. Het beeld kan
dus wel worden geschetst, door deze frames te bundelen en zo tot een samenhang te komen.
Vereenvoudigd betekent het dat de objects of support als hulpmiddel zijn gebruikt om de frames,
waar vanuit de respondenten redeneren, te benoemen en te ordenen. Nu beide is gebeurd, is het
tijd voor de volgende stap, namelijk de vertaalslag maken naar het beeld dat burgers hebben, het
beeld dat ambtenaren hebben en de conclusies die daaruit getrokken kunnen worden.
Figuur 5: Objects of support.
63

Geprobeerd zal worden om de frames, welke in het vorige hoofdstuk zijn beschreven, te bundelen
en vanuit een grotere afstand te kijken naar deze bevindingen. Hier is de keuze gemaakt om niet
wederom per niveau te analyseren, maar om op basis van de frames te komen tot een kader van
waaruit men de werkelijkheid reconstrueert. Het werken met de verschillende niveaus, zou in
deze analyse leiden tot het uiteen trekken van beelden, die in samenhang met elkaar begrepen
moeten worden, om daadwerkelijk tot een framework te komen.
5.2.1 Beeld burgers
In het steekproefkader van hoofdstuk 3 (methoden & technieken) is de verdeling van de
respondenten over de focusgroepen concreet beschreven. Voor de hoofdverdeling is gekozen om
een onderscheid te maken tussen burgers en ambtenaren, maar ook binnen deze verdeling is
gekozen om verschil te maken in de indeling. Zo is voor de groep burgers gekozen om een
onderscheid te maken tussen aan de ene kant politiek actieve burgers en aan de andere kant niet
politieke burgers. Deze verdeling zal ook in deze paragraaf het uitgangspunt zijn.
Figuur 6: Samenstelling burgers.
Om het beeld van burgers te kunnen reconstrueren worden de frames van het vorige hoofdstuk
gebundeld en vanuit een grotere afstand bekeken. Deze afstand laat zien dat de niet politiek
actieve burgers vooral hun beelden baseren op de volgende vraag: ‘Wat kan de gemeente
Ridderkerk voor ons betekenen?’. Voor deze burgers lijkt het vanzelfsprekend dat de gemeente
Ridderkerk hun wensen in vervulling laat gaan. Deze gegevens geven het beeld dat zij hebben
van de gemeente een zakelijk tintje. Zij voelen zich meer klant dan onderdaan. Het is vaak
64

hierom ook erg moeilijk, zo ervaart ook een aantal ambtenaren, om een verzoek van een burger te
weigeren. Paradoxaal hierbij is dat deze ‘klanten’ tegelijkertijd Ridderkerk typeren als een dorp,
waarin de meeste burgers elkaar kennen en waarin een praatje maken met de wethouder nog heel
gewoon is. Een dorp is hierin alles behalve een zakelijke relatie. Deze constateringen laat
duidelijk zien dat de niet politieke actieve burgers een bepaalde samenstelling van frames
gebruiken om hun beeld te schetsen. De vraag waarop deze niet politiek actieve burgers hun
beelden baseren lijkt te passen bij de het niveau van regime performance, waarin de nadruk ligt
op het functioneren van de gemeente. Zij maken hiermee een onderscheid tussen de gemeenschap
Ridderkerk oftewel het dorp enerzijds en de gemeente als een overheidsinstantie anderzijds. Of
zij de gemeente als gemeentelijke instantie ook onderdeel vinden van de Ridderkerkse
gemeenschap valt daarmee te betwijfelen. De relatie die zij hebben met deze gemeentelijke
organisatie is er immers één die getypeerd kan worden als ‘zakelijk’ en ‘functioneel’. Voor de
gemeente Ridderkerk betekent dit dat er in het communiceren met burgers nog een hele slag valt
te slaan. Kernopgave is namelijk dat de gemeente Ridderkerk er voor zorgt dat deze burgers de
gemeente niet alleen op deze manier zien, maar zich realiseren dat de relatie met de gemeente een
wederkerig karakter heeft. Welke door de ontwikkeling governance bevestigd wordt. Niet alleen
de vraag ‘wat kan de gemeente voor mij doen?’, maar ‘wat kan ik voor de gemeente doen?’ is
immers relevant. Voor de gemeente betekent dit dus dat zij manieren moet zien te vinden,
waardoor zij ook in het beeld van deze burgers deel uitmaakt van ‘het groter geheel’.
De zakelijke relatie blijkt voorts uit het feit dat de niet politiek actieve burgers vaak ook passief
blijven tot dat zij in hun wensen, rechten of behoeftes worden geraakt. Vanaf dat moment weten
de meeste burgers de gemeentelijke organisatie wel te vinden. Hierdoor wordt deels ook hun
beeld van de gemeente Ridderkerk beïnvloed. De frames waaruit deze burgers spreken worden
dan ook vaak gebaseerd op de ervaringen die als gevolg hiervan ontstaan. Niet alleen
persoonlijke ervaringen tellen hierin mee, maar ook ervaringen van mensen in hun omgeving
wegen zwaar mee in het frame waaruit de meesten spreken. Hierin is een duidelijk primingseffect
te herkennen, want deze burgers associëren de gemeente vaak met de ervaringen van
bijvoorbeeld een buurman of een buurvrouw, die zich heeft uitgesproken over de gemeente op
basis van een bepaald incident. Deze associatie met de ervaringen van de ander, maar ook met
ervaringen van de burger zelf lijken essentieel voor de beeldvorming ten aan zien van de
65

gemeente Ridderkerk. Voor de gemeente Ridderkerk betekent deze bevinding dat de
beeldvorming vaak ‘diep’ zit en er dus ook het nodige moet gebeuren indien de wens bestaat deze
beeldvorming te beïnvloeden.
Verder lijken burgers over het algemeen redelijk tevreden met hun gemeente, maar tegelijkertijd
schromen zij er niet voor om vanaf het moment dat zij dat niet meer zijn hun stem duidelijk te
maken. Dat maakt deze burgers daarnaast ook alert en waakzaam. De oplettendheid uit zich
zowel in hun relatie met de gemeente Ridderkerk als organisatie als de gemeente Ridderkerk als
leefomgeving. In de beeldvorming van deze groep heeft het niveau van regime performance een
centrale rol: de gemeente lijkt haar gang te mogen gaan, zolang deze burgers niet persoonlijk
geraakt worden. Zolang de respondenten niet geraakt worden door de gemeentelijke instantie
Ridderkerk houden zij zich bezig met hun eigen gemeenschap, die zich vaak beperkt door buren
en vrienden die vaak in dezelfde wijk wonen. Hier ligt dus een uitdaging voor de gemeente: wat
is er immers nodig om deze groep burgers op een zodanige manier te benaderen dat zij zich los
maken van de eigen gemeenschap en ‘breder’ betrokken zijn bij de ontwikkelingen in de
gemeente? Daarnaast wordt het beeld dat zij hebben ook beïnvloed door het niveau van political
community. Dit vooral omdat ook deze groep een bepaalde waarde hecht aan Ridderkerk als dorp.
Iedere vorm van verandering die hieraan zou kunnen zitten wordt dan ook aangrepen om hun
stem te laten horen. Hier wordt bovenstaande duidelijk: op het moment dat deze groep geraakt
wordt, nu doordat het dorp in gevaar komt, kan de gemeente rekenen op bemoeienis.
De meer politiek actieve burger voelt zich meer verantwoordelijk voor de gemeente Ridderkerk.
Deze mate van verantwoordelijkheid zorgt ervoor dat zij zich willen inzetten voor de gemeente.
Over het algemeen betekent dit in Ridderkerk dat deze burgers lid zijn van het wijk-ideeteam of
het wijkoverleg. Deze initiatieven maken het voor hen mogelijk om in de eerste plaats een
bijdrage te leveren aan de Ridderkerkse leefomgeving door allerlei activiteiten te organiseren.
Daarnaast is de trots op hun dorp een drijfveer om zich in te zetten om het dorp ook te houden
zoals het is. Dat betekent dat zij zich ook inzetten om meer inspraak te kunnen hebben op
besluiten, die op gemeentelijk niveau worden genomen. Dit is duidelijk een verschil met de niet
politiek actieve burgers. Daar waar voor de niet actieve burgers een duidelijke scheidslijn bestaat
tussen de gemeentelijke instantie Ridderkerk en de gemeenschap (‘het dorp’), lijkt deze bij de
meer politiek actieve burgers juist te vervagen. De gemeente maakt onderdeel uit van de
66

gemeenschap. De gemeente is voor deze burgers een instantie die hen de ‘tools’ kan aanbieden
om zich in te zetten voor ‘het dorp’, het Ridderkerk waar ze zo trots op zijn en is zodoende
onderdeel van het groter geheel. Omdat de gemeente beschikt over deze belangrijke ‘tools’,
worden de contacten met de gemeente zeer gewaardeerd en goed onderhouden. Voor de actieve
burgers maakt de gemeente dan ook deel uit van ‘de gemeenschap’, vanwege haar essentiële rol
in het bereiken van haar doelen, namelijk: het behouden van een familiaire sfeer in het dorp. In
het verlengde hiervan kan ten slotte gesteld worden dat niveau vier en vijf een prominente rol
lijken te spelen in hun beeld van de gemeente, terwijl dat bij de niet-actieve burgers nauwelijks
het geval was. Daar waren vooral de eerste drie niveaus te herkennen. Dit is wederom te
verklaren door het feit dat de laatste groep meer betrokken is bij de gemeentelijke instantie
Ridderkerk. Zij weten over het algemeen meer over de gang van zaken binnen de organisatie. En
juist hierom wordt hun beeld van de gemeente ook beïnvloed door niveau 4, regime institutions
en niveau 5, political actors. Dit betekent voor de gemeente dat zij rekenschap moet geven aan
deze verschillende zienswijzen van burgers en dat zij in haar benadering van beide groepen moet
differentiëren en aansluiten op bestaande beelden. Differentiatie in de communicatie naar en de
benadering van burgers lijkt daarmee noodzakelijk voor een gemeente die er naar streeft om
dichter bij haar burgers te staan.
Tenslotte moet nog wel gewezen worden op een belangrijke overeenkomst tussen de actieve en
niet-actieve burgers: beiden zien mensen die vanuit andere plaatsen komen als een bedreiging.
Volgens de meeste zorgen deze ‘buitenlanders’ (verwijzend naar iedereen buiten Ridderkerk)
ervoor dat de sfeer in Ridderkerk negatief verandert. Ook hebben zij het gevoel dat door hun
komst de criminaliteit stijgt. De komst van deze ‘nieuwe burgers’ zorgt er deels voor dat de
sociale controle in het dorp verdwijnt. De controle zorgt ervoor dat mensen hun gang kunnen
gaan zonder rekening te houden met elkaar.
Kortom: het beeld dat burgers hebben van de gemeente Ridderkerk wordt bepaald door het
zoveel mogelijk behouden van het dorp Ridderkerk. Dat blijkt ook wel uit de uitslagen van de
lokale verkiezingen. Een groot deel van de lokale bevolking was bereid te stemmen op partijen
die zich duidelijk tegen een bepaalde verandering (de komst van de tram) hebben afgezet.
Achteraf heeft een aantal van hen spijt van haar keus en is ze van mening dat deze partijen deze
67

mogelijke verandering hebben gebruikt (of zelfs misbruikt) om stemmen te winnen.
Veranderingen en zeker ook de komst van vreemden, dus mensen van elders in het land, worden
vooral gezien als een bedreiging. De meeste burgers zijn trots op Ridderkerk zoals het is en
voelen zich betrokken bij wat er gebeurt. Ze worden geprikkeld als er iets gebeurd, wat niet in het
straatje past en komen dan graag in actie. Deze burgers zijn tegen verandering en alles wat hierop
maar lijkt te duiden. Dit betekent dat de gemeente rekening kan houden met deze attitude die haar
burgers lijken te hebben. In de voornaamste plaats is in de communicatie met deze burgers het
belangrijk stil te staan bij deze bevindingen. De boodschap die zij willen delen, kunnen zij zo
verpakken dat het ‘zachter’ zal landen. Besef en bewustwording over de gevoeligheid van de
burgers, als het gaat over het ‘geliefde dorp’, is immers een eerste stap naar succes.
5.2.2 Beeld ambtenaar
Als het gaat om de ambtenaren is in het steekproefkader onderscheid gemaakt tussen ambtenaren
die wonen in Ridderkerk en ambtenaren die er niet wonen (zie figuur 7). Uit de resultaten is
gebleken dat ook dit onderscheid enorm van belang is voor de casus Ridderkerk.
Figuur 7: Samenstelling ambtenaren.
Zo blijkt bijvoorbeeld dat de ambtenaren zelf dit onderscheid ook ervaren in het uitvoeren van
hun werkzaamheden. Ambtenaren die niet in Ridderkerk wonen, voelen zich vaak ook een
buitenstaander in een gesloten dorp. Dit uit zich bijvoorbeeld in het contact dat zij hebben met
burgers en soms zelfs in het contact met collega’s. Ook in de visie die beide groepen lijken te
hebben, is een verschil te bespeuren. Ambtenaren die in de gemeente wonen, zijn over het
algemeen erg tevreden over hun gemeente. De inspanning die zij graag willen terug zien, moet er
68

daarom vooral voor zorgen dat het dorpse aan Ridderkerk behouden blijft en waar nodig
verbeterd wordt. Extreme veranderingen in de gemeente zijn hierbij uit den boze. Ambtenaren die
niet in de gemeente wonen hebben wat dit aangaat een andere visie. De gemeente moet zich
aanpassen aan de veranderingen om zich heen en mee gaan met de tijd. Hierbij wordt vaak de
vergelijking gemaakt met grotere steden zoals Rotterdam en Dordrecht of steden waar zij zelf in
wonen. De vergelijkingen worden door hen gezien als een verrijking, die ervoor zorgen dat
vanuit een frisse blik gekeken wordt naar de gemeente. De gemeente moet zich aanpassen aan de
veranderingen om zich heen. De ontwikkelingen zoals in andere steden te zien zijn, worden
gemist. Ridderkerk moet meer naar buiten toegekeerd zijn in plaats van naar binnen gekeerd. Dit
kan ook alleen als samengewerkt wordt met andere gemeentes en partijen. En juist deze instelling
ervaren de ambtenaren die zelf in Ridderkerk wonen als minder positief. Deze instelling gaat ten
koste van de identiteit van Ridderkerk, welke vooral zo dient te blijven. Een interessante
conclusie, die op basis van deze studie getrokken kan worden, is dan ook dat ambtenaren die
wonen in de gemeente Ridderkerk de relatie tussen de gemeenschap en de gemeente als sterker
en noodzakelijker ervaren, dan ambtenaren die niet in de gemeente wonen. Het begrip voor het
gevoel van de burger, het gevoel dat het familiare dorp vooral behouden en beschermd moet
worden, lijkt dan ook groter. Ambtenaren die niet in de gemeente Ridderkerk wonen, erkennen
dit gevoel wel, maar lijken het belang ervan te nuanceren. Ja, het dorp is van belang, maar de
omgeving waarbinnen dat dorp functioneert, namelijk te midden van steden als Dordrecht en
Rotterdam, mag niet uit het oog worden verloren. De tweedeling die geïdentificeerd is in de
vorige paragraaf, is daarmee ook bij de ambtenaren te herkennen. Voor de gemeente betekent dit
dat zij in de eerste plaats notitie moet nemen van deze gevoelens en gedachtes bij haar personeel
en in de tweede plaats dat zij een middenweg moet vinden in beide visies. De gemeente moet hoe
dan ook een visie formuleren en een koers uitstippelen, waarin ook in deze kwestie een
consistente lijn wordt uitgestippeld. Communicatie met en tussen burgers en ambtenaren is
daarbij cruciaal, zoals uit het volgende hoofdstuk nog zal blijken.
Verder beseffen de meeste ambtenaren dat het werk dat zij doen in het belang is van de
Ridderkerkse burgers. ‘Het werk dat wij doen, doen wij voor de burgers’. Daarmee lijkt het beeld
dat de ambtenaren hebben van de gemeente onder invloed te zijn van, in de eerste plaats het
contact dat zij ofwel direct of indirect hebben met de burgers. Daarnaast is het beeld dat
69

ambtenaren hebben van de gemeente een reactie op het beeld dat zij denken dat burgers hebben.
De meeste ambtenaren waren immers van mening dat Ridderkerkse burgers ‘alles willen houden
zoals het is’ en daarmee innovatie en dus vooruitgang in de weg staan. Als reactie hierop zeggen
vele ambtenaren dat de gemeente Ridderkerk juist met de tijd mee moet, dynamisch moet zijn en
een voorbeeld moeten nemen aan groeiende steden om zich heen. Dat betekent volgens
ambtenaren dat burgers niet langer de wethouder kunnen aanspreken op ‘een stoeptegel die niet
juist geplaatst is’. Dat past immers niet bij een groeiende, vooruitstrevende Ridderkerk, waar de
ambtenarij over dat soort dingen gaat, terwijl politieke gezagdragers druk bezig zijn met het
uitstippelen van de koers die gevaren moet worden. Daarmee lijkt een ‘kloof’ te ontstaan tussen
wat een groot deel van de Ridderkerkse burgers wil enerzijds, en wat een deel van de ambtenarij
graag zou willen zien anderzijds. Deze tweedeling kan echter niet zo scherp getrokken worden,
omdat er onder ambtenaren ook de nodige discussies worden gevoerd over of Ridderkerk
inderdaad moet groeien en zich moet aanpassen aan externe omstandigheden die haar dwingen
afstand te nemen van het dorpse karakter. Ambtenaren zijn het daarmee onderling dus niet altijd
met elkaar eens over deze kwestie. Daarom kan gesteld worden dat de ‘kloof’ tussen burgers en
ambtenaren niet zo zeer een kloof is die ontstaat als gevolg van verschillende uitgesproken visies,
maar meer uit een kloof die ontstaat als gevolg van een gebrek aan een heldere visie. Waar staat
de gemeente Ridderkerk voor? Dat is de vraag die beantwoord moet worden, waarbij rekenschap
gegeven dient te worden aan beide visies. De gemeente Ridderkerk staat daarmee voor
belangrijke keuzes.
Opmerkelijk is ten slotte dat het beeld dat ambtenaren hebben van de gemeente Ridderkerk ook
beïnvloed wordt door hoe de burgemeester eruit ziet. In het bijzonder wordt de uitstraling van de
burgemeester uiterst belangrijk gevonden. Tijdens de focusgroepen raakten de respondenten
iedere keer weer verzeild in een discussie over hoe een staatsman en in dit geval een staatsvrouw
zich dient te presenteren. Hierover liepen de meningen uiteen en hadden de meeste wel een
duidelijk beeld van hoe het wel moet. Duidelijk werd wel dat vrijwel alle respondenten van
mening zijn dat de huidige burgemeester niet voldoet aan de criteria voor een echte staatsvrouw.
Van belang daarbij is te realiseren dat ambtenaren (maar zoals eerder gezien ook burgers) hun
identiteit (ofwel de identiteit van Ridderkerk) terug willen zien in de burgemeester. De
burgemeester moet de ideeën en gedachten van de Ridderkerkse burger weten te vertalen in
70

duidelijke taal, daadkrachtige beslissingen en een charismatische uitstraling. Dit betekent dat de
gedeelde ervaren identiteit ook concreet gestalte moet krijgen in een persoon (een boegbeeld), om
daadwerkelijk de eenheid van de gemeenschap te waarborgen. Wanneer het beeld van de
betreffende persoon, in dit geval de burgemeester, niet overeenstemt met het beeld van de
gemeente en de gemeenschap, voelen burgers en ambtenaren blijkbaar een soort van afstand. Een
breuk met de Ridderkerkse identiteit.
5.3 Concluderend
Het beeld dat burgers hebben van de gemeente Ridderkerk is over het algemeen erg positief te
noemen. Als men dat beeld nog gedetailleerder bekijkt, blijkt het beeld verschillend voor a)
politiek actieve burgers en b) niet politiek actieve burgers. Daar waar de gewone burger in haar
beeld een onderscheid maakt tussen Ridderkerk als gemeentelijke organisatie aan de ene kant en
gemeente Ridderkerk als woonomgeving aan de andere kant, maakt voor de burger die politiek
actief is, de gemeente onlosmakelijk deel uit van de gemeenschap. Het is immers de gemeente die
deze burgers de tools aanreikt om de Ridderkerkse belangen te vertegenwoordigen en de
Ridderkerkse identiteit te ontwikkelen. In het verlengde hiervan: het beeld dat ambtenaren
hebben van de gemeente wordt grotendeels bepaald door het feit of ze wel of niet onderdeel
uitmaken van de Ridderkerkse gemeenschap. Ambtenaren die wonen in de gemeente, lijken het
gevoel van ‘vasthouden aan het familiare dorpsgevoel’ beter te begrijpen. Ambtenaren die niet in
de gemeente wonen daarentegen, willen ‘mee met de tijd’ en voelen een sterke drive om mee te
ontwikkelen met de dynamische omgeving, waarin de gemeente functioneert. In de praktijk
betekent dit dat er een kloof lijkt te bestaan tussen een groot deel van de burgers en de
ambtenaren, maar ook tussen ambtenaren onderling als het gaat om de dromen, wensen en visies
van de gemeente Ridderkerk.
71

| 6 | Conclusie & aanbevelingen
In dit laatste hoofdstuk wordt de conclusie gepresenteerd. In de eerste plaats bestaat de conclusie
uit het antwoord op de hoofdvraag, welke in het eerste hoofdstuk is aangedragen. Het tweede
gedeelte van dit hoofdstuk bestaat uit de aanbevelingen, welke gebaseerd zijn op dit onderzoek en
die bedoeld zijn voor de gemeente Ridderkerk. Het hoofdstuk wordt afgesloten door een discussie
waarin gereflecteerd wordt op de beperkingen van dit onderzoek en de mogelijkheden voor
vervolgonderzoek.
6.1 Conclusie
In de voorgaande hoofdstukken zijn de deelvragen behandeld. Om antwoord te kunnen geven op
de hoofdvraag, worden - in deze paragraaf- de inzichten die hierin zijn opgedaan, gebundeld. Om
dit op een systematische c.q. overzichtelijke manier te kunnen doen, wordt de hoofdvraag
nogmaals herhaald. De beantwoording van deze centrale vraagstelling neemt de vorm aan van
een samenvattende conclusie.
Welk beeld bestaat er onder de burgers en ambtenaren van de gemeente Ridderkerk over hun
gemeente, en hoe kunnen deze beelden getypeerd worden?
Het doel van deze scriptie was om inzicht te verkrijgen in het beeld dat zowel burgers als
ambtenaren van de gemeente Ridderkerk hebben van hun gemeente. Gepoogd is om door een bril
van wetenschappelijke theorieën te kijken naar deze beelden en zodoende de beelden te typeren.
Het beeld dat mensen hebben is constant onder invloed van zowel interne als externe factoren,
wat het lastig maakt om het te kunnen vangen. Om toch meer inzicht te kunnen krijgen in het
beeld van de burgers en ambtenaren van de gemeente Ridderkerk over hun gemeente is gebruik
gemaakt van de objects of support (Norris, 2011). Zowel burgers als ambtenaren hebben diverse
frames gebruikt om hun beelden van de gemeente Ridderkerk kenbaar te maken. De gelaagdheid,
welke in de objects of support terug te vinden is in een vijftal niveaus, maakte het mogelijk om
72

het beeld dat de respondenten hebben vanuit verschillende frames te benaderen. Deze frames zijn
onder te verdelen in de volgende vijf niveaus van objects of support, te weten (figuur 8):
Figuur 8: Objects of support.
6.1.1 Frames en niveaus
In elk niveau wordt een deel van het beeld dat de respondenten hebben gemeten. Het eerste
niveau, political community, gaat bijvoorbeeld in op de brede steun die de respondenten, dus
zowel burgers als ambtenaren, uitspreken ten aanzien van de gemeente Ridderkerk. Het tweede
niveau, regime principles, gaat in op de kernprincipes die kenmerkend zijn voor een democratie
en op de vraag of deze herkend worden door de respondenten in hun gemeente. Niveau nummer
drie regime performance gaat, zoals de naam al doet vermoeden, in op het functioneren van de
gemeente Ridderkerk in de ogen van de respondenten. Het gaat hier om de mening c.q. het beeld
van de respondenten ten aanzien van dat functioneren. In het vierde niveau worden de frames
over regime institutions onder de loep genomen. Tot slot wordt in het laatste niveau political
actors, waarin Rikkerkerkse politici besproken worden. In de volgende figuur is een kort
overzicht gemaakt van de bevindingen. Per niveau zijn de belangrijkste bevinden samengevat en
uitgelicht.
1. Political Community
2. Regime Principles
3. Regime Performance
4. Regime Institutions
5. Political Actors
73
Beeld ambtenaren en burgers

Political
Community
Regime
Principles
Regime
Performance
Regime
Institutions
Political
Actors
Beeld
• Over het algemeen zijn de respondenten erg trots op Ridderkerk. Het wordt ook wel
beschouwd als hun dorp. Er heerst een bepaald gevoel van verbondheid met elkaar, maar
vooral ook met het dorp. Daarstaat tegenover dat het ook een stad zonder ziel genoemd is. En
dat, naast saamhorigheid, ook verdeeldheid heerst tussen de verschillende wijken. Vrijwel alle
respondenten vinden dat er geen sprake is van een Ridderkerkse gemeenschap. Het zijn
allemaal aparte en verschillende gemeenschapjes.
•In deze tweede niveau ligt de nadruk vooral op participatie. Burgers hebben het gevoel dat de
gemeente hen vanuit verschillende wegen laat participeren en de ambtenaten hebben op hun
beurt ook het gevoel dat zij de burgers zoveel mogelijk betrekken bij hun werk. keerpunt is wel
dat de burgers het gevoel hebben dat ze niet gehoortd worden en dat ambtenaren het gevoel
hebben dat participatie te ver doorschiet. Een ander principe die kenmerkend lijkt te zijn voor
de gemeente is tolerantie. Vooral als het gaat om de zondagsrust wordt deze vaak
aangedragen.
• Over het algemeen hebben de respondenten het gevoel dat de gemeente het goed doet.
Soms hebben de burgers wel het gevoel dat zij constant aan de bel moeten trekken voordat de
gemeente in actie komt. Kenmerkend is verder dat zowel ambtenaren als burgers vinden dat
de lijnen binnen de gemeente Ridderkerk kort zijn. Wat betekent dat zij het gevoel hebben dat
de gemeente laagdrempelig is. De gemeente staat verder open voor initiatieven vanuit zowel
burgers als ambtenaren. Er is altijd wel een potje vrij voor activiteiten.
•De voormalige verkiezingen worden binnen dit niveau benoemd. Er is een ‘onverzadigd’ gevoel
te herkennen hierover bij sommige burgers, zelfs over het systeem van verkiezingen. De
partijen die het grootst zijn geworden, zijn veelal de partijen die zich tijdens de
verkiezingscampagnes faliekant hebben uitgesproken tegen de komst van de nieuw geplande
tramlijn. Een voorstel waar een groot deel van de Ridderkerkse bevolking tegen is. Daarnaast
wordt een aantal kanttekening geplaatst bij de verhoudingen tussen burgers en ambtenaren,
die volgens sommige ambtenaren niet professioneel zijn.
•In dit laatste niveau wordt de rol van de burgemeester onder de loep genomen door de
respondenten. Allen lijken ze een bepaald beeld te hebben van hoe een burgemeester zich
dient te presenteren. De huidige burgemeester lijkt hieraan niet te kunnen voldoen. Opvallend
is verder dat de meeste burgers weinig weten van lokale politici.
Figuur 9: Overzicht bevindingen.
Opvallend is de diversiteit in de frames. Deze diversiteit is niet alleen terug te zien in het verschil
tussen de niveaus, maar vooral ook binnen de niveaus. De frames zijn veelal gebaseerd op
ervaringen, kleine dagelijkse gebeurtenissen. Daarbij spelen ook de ervaringen van andere
mensen een belangrijke rol. Ook de verdeling binnen de hoofdgroepen, dus ambtenaren die wel
of niet in Ridderkerk wonen en burgers die wel of niet politiek actief zijn, laten een aantal
opmerkelijke verschillen en inzichten zien.
74

Tegelijkertijd zijn er trends, die ook een doorwerking lijken te hebben op de manier waarop
burgers in hun relatie staan met de gemeente. En daarmee invloed hebben op het beeld dat zij
hebben van de gemeente. Aan de ene kant worden beelden die burgers en ambtenaren hebben
bepaald door kleine ervaringen (de dagelijkse dingen: het contact maar ook de omgeving en het
contact met andere burgers), maar aan de andere kant lijkt er ook een effect te zijn van de
houding die typisch is voor deze tijd, namelijk ‘de kritische burger’. De burger die zichzelf als
klant ziet (NPM), maar die tegelijkertijd ook mee wil praten dus ook ‘governance’. De rol van de
media is hierin minder zichtbaar. Er konden immers maar weinig priming effecten worden
geïdentificeerd.
Tijdens de focusgroepen zijn de respondenten in staat gesteld om vrijuit over het onderwerp te
debatteren. Vanuit verschillende, uiteenlopende frames hebben zij hun beeld van de gemeente
geprobeerd duidelijk te maken. De input die tijdens deze focusgroepen is gegenereerd, is op zijn
minst divers te noemen. De frames waaruit de respondenten hun verhaal hebben gedaan
overlappen elkaar. De vijf niveaus van objects of support zijn behulpzaam geweest bij het
ontleden van het beeld dat door de respondenten geschetst is. Tegelijkertijd zit het allemaal zo
verweven in elkaar, dat het lostrekken ervan heel moeilijk is. Kortom: de niveaus kunnen in
theorie goed van elkaar gescheiden worden, echter is in de praktijk geen duidelijke scheidslijn te
bespeuren. De niveaus lopen in werkelijkheid in elkaar over en door elkaar heen.
6.1.2 Frames vertaald in beelden
Wanneer gekeken wordt naar het beeld dat burgers van de gemeente Ridderkerk hebben over hun
gemeente, laat dit zich als volgt concluderen: namelijk dat in de eerste plaats een wezenlijk
verschil bestaat tussen burgers die politiek actief zijn enerzijds en burgers die niet politiek actief
zijn anderzijds. De eerste groep burgers laat zich in haar beeldvorming vooral beïnvloeden door
vragen die in de eerste drie niveaus centraal staan, met name ‘regime performance’, vertaalt in de
vraag: ‘wat kan de gemeente voor mij doen?’. Daarmee plaatsen zij de gemeente buiten de
gemeenschap, terwijl de tweede groep zich ook laat beïnvloeden door vragen die in de laatste
twee niveaus centraal staan en zich daardoor druk maken over vragen ten aanzien van het
democratisch staatsbestel en de eisen die gesteld worden aan een goede burgemeester. Daarmee
75

lijkt de gemeente juist een grote rol te spelen in de gemeenschap, ook omdat diezelfde gemeente
deze burgers ‘de tools’ aanbiedt om haar doelen ten aanzien van de gemeenschap te bereiken. In
de tweede plaats zagen we dat ook ambtenaren verschillen in de beelden van de gemeente,
waarbij het criterium ‘wel/niet wonend in Ridderkerk’ van belang leek voor de visie op hoe
Ridderkerk zich verder zou moeten ontwikkelen: gericht op de gemeenschap (intern) of gericht
op de omgeving (extern)? De ambtenaren die niet in Ridderkerk wonen, hebben immers een
bredere visie en maken daarbij vaak de vergelijking met andere steden. Ambtenaren die wel in
Ridderkerk wonen hebben een dubbele rol, waarbij ze aan de ene kant ook burger zijn, wat
betekent dat ze het dorpse aan Ridderkerk willen behouden. En aan de andere kant zijn ze als
ambtenaar gebonden aan hun werkzaamheden, die ook beïnvloed worden door externe factoren,
zoals landelijke wet- en regelgeving. Voor de gemeente betekent dit dat zij rekenschap moet
geven aan deze verschillen en vooral (zoals uit de aanbevelingen zal blijken) in de communicatie
en benadering van burgers hier iets mee moet doen.
6.2 Aanbevelingen
Op basis van dit onderzoek kunnen een aantal theoretische en praktische aanbevelingen worden
gedaan. In de eerste plaats zijn deze bedoeld voor de gemeente Ridderkerk. In de empirische
bevindingen van dit onderzoek is een aantal opvallende constateringen gedaan dat extra aandacht
behoefd. Welke in dit hoofdstuk verder worden uitgewerkt.
Uit dit onderzoek blijkt een tweetal problemen, dat door de gemeente Ridderkerk omgebogen
kunnen worden tot manieren om de beeldvorming over Ridderkerk positief te beïnvloeden: de
Ridderkerkse gemeenschap is een conservatieve gemeenschap, die veel waarde hecht aan ‘het
dorpsgevoel’ en ‘de familiaire sfeer’ in hun stad. Alles wat daar verandering in kan brengen,
wordt bestempeld als bedreiging. De gemeente Ridderkerk moet zich bewust worden van dit
gevoel bij burgers en moet er zorg voor dragen dat burgers overtuigd raken van een duidelijke
vooruitstrevende dynamische en coherente visie, waarin verandering en innovatie mogelijk
blijven, zonder dat de Ridderkerkse identiteit ondergesneeuwd raakt. Een dergelijke visie is om
twee redenen noodzakelijk.
Ten eerste: Ridderkerk is een groeiende gemeente en werkt steeds vaker samen met andere
gemeentes. Het dorpsachtige karakter van de gemeente, waarbij burgers wethouders aanspreken
76

op kleine problemen, zorgt er voor dat politieke gezagdragers verstrikt raken in de dagelijkse
problematiek, in plaats van zich te focussen op ontwikkelingen buiten de gemeente.
Ontwikkelingen waarop ingespeeld dient te worden.
Ten tweede: ambtenaren raken gedemotiveerd door het gebrek aan ruimte om nieuwe ideeën uit
te voeren. De tramlijn is hier een goed voorbeeld van: jarenlang is hier energie ingestoken, maar
aan het einde van de rit wordt het plan aan de kant geschoven, doordat men angst heeft voor de
gevolgen van een dergelijke lijn voor ‘het dorp’. Deze angst voor innovatie, gaat zelf zo ver dat
burgers zich in hun stemgedrag sterk laten beïnvloeden door politieke partijen die beloven dat
veranderingen, zoals ‘de tramlijn’, niet door zullen gaan. Een ernstig gevolg hiervan is dat
burgers het vertrouwen verliezen in het democratisch bestel: ‘moet ik op een partij stemmen waar
ik geen ideologische klik mee heb, zodat ik mijn stem kan laten horen?’. De gemeente moet zich
in de eerste plaats realiseren dat deze gevoelens van angst en onrust bestaan bij burgers en
vervolgens communiceren en in dialoog treden met burgers hierover. Veranderingen in beleid of
grote beslissingen moeten op een zodanige manier ‘geframed’ worden dat burgers overtuigd
raken dat ze a) niets kwijt raken en b) het aansluit bij een coherente visie. De burger moet het
idee hebben dat de gemeente weet waar ze naar toe werkt. Overtuigingskracht door in te spelen
op wat er speelt in de hoofden van de mensen, is dan ook cruciaal. Het is daarbij van belang dat
de gemeente rekening houdt met de verschillende ideeën van burgers en ambtenaren en dat zij in
haar communicatie daar gevoelig voor is. Eerder zagen we al dat er merkbare verschillen bestaan
in het beeld van burgers die politiek actief zijn en burgers die niet politiek actief zijn, maar ook
tussen ambtenaren die in Ridderkerk wonen en ambtenaren die niet in Ridderkerk wonen. Deze
differentiatie in beelden van de gemeente, zou zich ook moeten vertalen in een gedifferentieerde
communicatie naar c.q. benadering van deze groepen: alleen op die manier zal de boodschap
daadwerkelijk aankomen.
Communiceren met burgers betekent echter niet altijd dat burgers overal ‘inbreng’ in mogen of
moeten hebben: de gemeente moet een goede balans proberen te vinden tussen enerzijds
informeren van burgers (op een aantrekkelijke en overtuigende wijze) en anderzijds burgers
betrekken en laten meepraten over kwesties. Er liggen immers veel kansen in deze gemeente,
waar burgers willen meedenken en meedoen, waar men zich thuis voelt en waar burgers zich
77

identificeren met de gemeente. Het is belangrijk dat de gemeente haar waardering hiervoor toont,
en burgers overtuigt dat verandering niet betekent dat het dorpsachtige verdwijnt. Burgers moeten
beseffen dat het functioneren van de gemeente haar hoogtepunt nog lang niet heeft bereikt. Het is
aan de gemeente om te communiceren dat ‘we nog veel meer kunnen betekenen voor de
Ridderkerkers, maar dan moeten we die ruimte krijgen, dan moeten nieuwe ideeën de ruimte
krijgen.’ Tegelijkertijd moeten burgers gewezen worden op ‘zelfredzaamheid’ en ‘gedeelde
verantwoordelijkheid’. Nu heerst immers nog te vaak een gevoel van ‘wat kan de gemeente voor
ons doen?’. Wederom wordt hier aangeraden om in dialoog te gaan met burgers. Een reeks van
dialoogavonden zou ideaal zijn om dit alles bespreekbaar te maken.
Schrikbarend is bovendien dat ondanks de grote betrokkenheid van burgers en ambtenaren, beide
groepen weinig weten van de politieke gezagdragers uit de gemeente. Ridderkerk heeft dan ook
niet echt een boegbeeld. Hoewel de meeste mensen zich wel kunnen identificeren met de
gemeente en hun identiteit lijken te ontlenen aan Ridderkerk, wordt in de gesprekken goed
duidelijk dat Ridderkerk niet echt ‘een gezicht’ heeft. Om de eenheid van Ridderkerk te
vergroten, zou hier echter verandering in gebracht kunnen worden. Deze eenheid van Ridderkerk
is geen vanzelfsprekendheid: er lopen immers ook scheidslijnen door de stad. Zo vormen de
orthodoxe christenen een aparte groep. Een boegbeeld in de vorm van een persoon of in de vorm
van een symbool of logo, zou er toe kunnen leiden dat iedereen met elkaar verenigd wordt. Dat
zou de Ridderkerkse eenheid wellicht verder bevorderen.
Tenslotte een opmerking met betrekking tot dit onderzoek: gezien de woonplaats van
respondenten van belang bleek voor de beeldvorming, wordt hier aangeraden dit als een
selectiecriterium te maken voor vervolgonderzoek. Deze factor bleek veel invloed te hebben op
het beeld van ambtenaren, maar moet bij burgers nog verder onderzocht worden. Zijn burgers die
hun hele leven in Ridderkerk wonen bijvoorbeeld trotser? De gemeente kan dit soort informatie
gebruiken om vervolgens te differentiëren in de communicatie naar burgers. En zoals we al hier
boven al zeggen: deze communicatie naar burgers toe is cruciaal om de gemeente, haar
ambtenaren en haar burgers dichter tot elkaar te brengen.
78

Literatuurlijst
Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, R.M. (2004). Social Psychology (4th edition). New Jersey:
Pearson Education.
Atbir, A. (2011). De geur van Jasmijn: Cross-over effecten en politieke mobilisatie. Masterthesis
Erasmus University of Rotterdam.
Bekkers, V. (2007). Beleid in beweging. Den Haag: Uitgeverij LEMMA.
Bekkers, V., Beurders, H., Edwards, A., Mooy, R. & m.m.v Jelena Buljac (2009).De Virtuele lont
in het kruitvat: welke rol spelen de oude en nieuwe media in de micromobilisatie van
burgers en hun strijd om politieke aandacht? Den Haag: Uitgeverij LEMMA.
Bennett, W.L. (2008). News. The politics of illusion (8th edition). New York: Pearson/Longman.
Binnenlands Bestuur. Kloof ambtenaren en burgers groter (http://www.binnenlandsbestuur.nl
/arbeidsmarkt-en-carriere/nieuws/nieuws/kloof-ambtenaren-en-burgers-groter.2048458.
lynkx). 19 september 2011.
Boer de, C. & Brennecke, S. (2009). Media en Publiek. Den Haag: Boom Uitgevers.
Brace, P & Hinckley, B. (1992). Follow the leader. New York: Basic Books.
Braster, J.F.A. (2000). De kern van casestudy’s. Assen: Van Gorcum.
Baum, A.M. (2003). Soft News Goes to War: Public Opinion and American Foreign Policy in the
New Media Age. Princeton University Press
Bressers, J.T.A. &Kuks, S.M.M. (2000). Multilevel governance patterns and the protection of
groundwater and drinking water in Florida and the Netherlands. University of Florida.
Broek van den, J., Koetsenruijter, W., De Jong, J. &Smit, L. (2010).Beeldtaal. Den Haag: Boom
Lemma Uitgevers.
Bovens, M.A.P., ‘t Hart, P. & van Twist, M.J.W. (2007). Openbaar bestuur; beleid, organisatie
en politiek. Alphen aan den Rijn: Kluwer.
Castells, M. (1996). The Information Age, Economy, Society and Culture. Oxford: Blackwell
Publishers.
Clarke, H. D. & Stewart, M. C. (1995). Economic Evaluations, Prime Ministeral Approval and
Governing Party Support: Rival Models Considered. British Journal of Political Science25
(2): 145-170.
79

Devos, C. (2004). Ménage à trois: de verhouding tussen pers, politiek en politicologie. Gent:
Academia Press.
Durham, M. & Kellner, D. (2001). Media and cultural studies: keyworks. Malden: Blackwell.
Entman, R. (1989). Democracy without Citizens: Media and the Decay of American Politics.
Oxford: Oxford University Press.
Fenger, M. & Bekkers V. (2007). The Governance Concept in Public Management. In: V.
Bekkers, G. Dijkstra, A. Edwards & M. Fenger (ed.), Governance and the Democratic
Deficit. Ashgate, Aldershot
Fenger, M., Van der Steen, M., Groeneveld, S., Van der Torre, L., De Wal, M., Frissen, P. &
Bekkers, V. (2011). Sociaal Beleid en Legitimiteit; achtergronden, ontwikkelingen en
dilemma’s. Nijmegen: VOC uitgevers.
Gemeente Ridderkerk (2011). Projectplan: Ridderkerk, goed in beeld. Ridderkerk.
Gemeente Ridderkerk (2011).Een organisatie op reis (http://www.ridderkerk.nl/
smartsite.shtml?id=60812).
Gemeente Ridderkerk (2011). Blogverhalen en meer: Over de stappen naar een procesgestuurde
organisatie.
Gemeente Ridderkerk (2009). Uitnodiging presentatie eindoordeel bestuurskrachtmeting
(http://www.ridderkerk.nl/smartsite.shtml?id=60971).
Gorp, B. van. (2006). “Een constructivistische kijk op het concept framing.” Tijdschrift voor
Communicatiewetenschap 34.3: 246‐256.
Hakvoort, J.L.M. & Klaassen, H.L. (2004). Bedrijfsvoeringstechnieken voor overheid en non-
profit organisaties. Den Haag: SDU Uitgevers BV.
Hall, S. (1992). Encoding/ Decoding. In: S. Hall et al. (red.). Culture, Media, Language: Working
papers in cultural studies, 1972-79. New York/London: Routledge, 128-138.
Hood, C.C. (1995). The “New Public Management” in the 1980s: variations on a theme.
Accounting, Organisations and Society 20 (3), 93-109.
Hood, C.C. (1991). A public management for all seasons? Public Administration 69, 3-19.
Kickert, W.J.M. (1997). Public management in the United States and Europe. Rotterdam:
Erasmus University.
80

KISS (2011). Verkenning Burgerschap en andere overheid (http://www.kiss-
oost.nl/article_96.shtml). 18 december 2011.
Kort, K. de, & d’Haenens, L. (2005). “Berichtgeving over Pim Fortuyn en extreem-rechts
gedachtegoed in twee Nederlandse kranten vergeleken.” Tijdschrift voor
Communicatiewetenschap 33.2: 127‐145.
Lijphart, A. (1990). Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek. Haarlem:
Uitgeverij Becht.
Norris, P. (1999). Critical Citizens Global Support for Democratic Governance. Oxford:
University Press.
Papadopoulos, Y. (2003). Cooperative forms of governance. Problems of democratic
accountability in complex environments. European Journal of Political Research 42, 473-
501.
Rhodes, R.A.W. (1997). Understanding Governance. Maidenhead: Open University Press.
Swanborn, P.G. (1981). Methoden van sociaal- wetenschappelijk onderzoek: inleiding in
ontwerpstrategieën. Meppel/Amsterdam: Boom.
Universiteit Leiden (2012). Methoden en technieken: Operationalisatie.
Universiteit Leiden (2011). Methoden en technieken: Kwaliteit van onderzoek.
Van Thiel, S. (2007). Inleiding Bestuurskundig onderzoek. Den Haag: Coutinho.
Verschuren, P. & Doorewaard, H. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag:
Uitgeverij LEMMA.
White, L. (2001). 'Effective governance' through complexity thinking and management
science.Systems Research and Systems Thinking 18 (3), 241-257.
Wicks, R.H. (2001). Fundamentals of media information processing. In: R.H. Wicks.
Understanding audiences. Learning to use the media constructively, 99-117. Mahwah:
Erlbaum.
81

Bijlagen
1 Topiclijst Ambtenaren
Introductie
Kort voorstellen en vertellen waar het onderzoek overgaat. Nadrukkelijk maken wat het doel is
van deze focusgroepen.
Het doel van deze focusgroep is het beeld van ambtenaren van de gemeente Ridderkerk te
achterhalen. Gesproken gaat worden over bijvoorbeeld uw ervaringen, door wat deze ervaringen
zijn bepaald en wat uw wensen en behoeften zijn.
Algemene vragen
Deze vragen zijn breed, maar horen vooral bij Priming & Framing
- Kunt u in een paar (tref)woorden beschrijven hoe u als ambtenaar kijkt naar de gemeente
Ridderkerk?
- Waar is dat beeld met name op gebaseerd?
- Wat is nou typisch aan de gemeente Ridderkerk?
- Waar denkt u aan als u denkt aan de gemeente Ridderkerk?
- Let op: De antwoorden dienen wel onderbouwt worden met ervaringen / argumenten.
a) Political Community
Specifiekere vragen
over de niveaus (objects of support)
- In hoeverre voelt u zich verbonden met de gemeente Ridderkerk?
- Bent u trots op de gemeente Ridderkerk?
- Maakt u deel uit van een daadwerkelijke gemeenschap?
- Heeft u dat gevoel/ ervaring?
- Bestaat er zoiets als een ‘Ridderkerkse’ identiteit?
82

) Regime Principles
- Zoals u weet kent Nederland een democratisch staatsbestel, waar waarden als vrijheid,
participatie, tolerantie en gematigdheid aan ten grondslag liggen. Heeft u het gevoel dat
deze waarden voldoende zijn ingebed in uw relatie met de gemeente Ridderkerk.
c) Regime Performance
- Wat is uw mening over het functioneren van de gemeente?
- Bent u daar tevreden over?
- Waarmee wel/niet?
- Kunt u voorbeelden noemen?
- Waar baseert u dat op?
d) Regime Institutions
- Wat vindt u van de gemeentelijke organisatie, in termen van de verdelingen in college,
burgemeester en raad?
- Wat is uw mening over de bureaucratie?
e) Political Actors
- Kent u de Ridderkerkse politici?
- Wie dan?
- Waarvan?
- Wat vindt u van hen?
- Waar baseert u dat op?
83

2 Topiclijst burgers
Introductie
Kort voorstellen en vertellen waar het onderzoek overgaat. Nadrukkelijk maken wat het doel is
van deze focusgroepen.
Het doel van deze focusgroep is het beeld van ambtenaren van de gemeente Ridderkerk te
achterhalen. Gesproken gaat worden over bijvoorbeeld uw ervaringen, door wat deze ervaringen
zijn bepaald en wat uw wensen en behoeften zijn.
Algemene vragen
Deze vragen zijn breed, maar horen vooral bij Priming & Framing
- Kunt u in een paar (tref)woorden beschrijven hoe u als burger kijkt naar de gemeente
Ridderkerk?
- Waar is dat beeld met name op gebaseerd?
- Wat is nou typisch aan de gemeente Ridderkerk?
- Waar denkt u aan als u denkt aan de gemeente Ridderkerk?
- Let op: De antwoorden dienen wel onderbouwt worden met ervaringen / argumenten.
f) Political Community
Specifiekere vragen
over de niveaus (objects of support)
- In hoeverre voelt u zich verbonden met de gemeente Ridderkerk?
- Bent u trots op de gemeente Ridderkerk?
- Maakt u deel uit van een daadwerkelijke gemeenschap?
- Heeft u dat gevoel/ ervaring?
- Bestaat er zoiets als een ‘Ridderkerkse’ identiteit?
84

g) Regime Principles
- Zoals u weet kent Nederland een democratisch staatsbestel, waar waarden als vrijheid,
participatie, tolerantie en gematigdheid aan ten grondslag liggen. Heeft u het gevoel dat
deze waarden voldoende zijn ingebed in uw relatie met de gemeente Ridderkerk.
h) Regime Performance
- Wat is uw mening over het functioneren van de gemeente?
- Bent u daar tevreden over?
- Waarmee wel/niet?
- Kunt u voorbeelden noemen?
- Waar baseert u dat op?
i) Regime Institutions
- Wat vindt u van de gemeentelijke organisatie, in termen van de verdelingen in college,
burgemeester en raad?
- Wat is uw mening over de bureaucratie?
j) Political Actors
- Kent u de Ridderkerkse politici?
- Wie dan?
- Waarvan?
- Wat vindt u van hen?
- Waar baseert u dat op?
85