Musis februari 2011 nr. 2 - Gemeente Schiedam

februari 2011 jaargang 17 no 2 cultureel magazine
hoogstraat revisited
e 5,

VVV Schiedam
Buitenhavenweg 9
3113 BC Schiedam
010 473 30 00
info@vvvschiedam.nl
Openingstijden
maandag t/m vrijdag: 9.00 - 17.30 uur
zaterdag: 10.00 - 17.00 uur
www.vvvschiedam.nl
www.ontdekschiedam.nu
ontwerp: 300procent fotografie: Jan van der Ploeg
...WIJ GAAN NOG EVEN DOOR...
UW OUDE BRIL
IS GELD WAARD
DEZE DEZE SUCCESVOLLE
SUCCESVOLLE
AKTIE AKTIE STOPPEN STOPPEN WIJ
NOG NOG LANG LANG NIET! NIET!
DOE DOE DUS DUS MEE..! MEE..!
Cadeautip: de Schiedambon
Op zoek naar een origineel cadeau? Geef
dan een unieke Schiedamse belevenis met
de Schiedambon! Deze cadeaubon is vanaf
11 november in verschillende prijsklassen
te koop bij VVV Schiedam. Hiermee kan de
ontvanger een belevenis uitzoeken bij meer
dan twintig Schiedamse ondernemers.
INRUIL-
PREMIE
€100,- OF
€50,-!
de Schiedambon
geniet van een belevenis in de stad van molens en jenever
Kies uw eigen belevenis op www.ontdekschiedam.nu
de Schiedambon
de Schiedambon
Ruil uw oude bril in en ontvang tot 100,- euro
inruilpremie bij aanschaf van een nieuwe
complete bril uit onze gehele collectie. Uw oude bril
geeft iemand in een 3e wereldland weer kans op een
beter (vooruit)zicht. Kom nu naar Tempel Optiek en
doe mee. Deze aanbieding komt nog bovenop de
vergoeding van uw zorgverzekeraar.
Tempel Optiek
werkt samen met alle
zorgverzekeraars.
geniet van een belevenis in de stad van molens en jenever
Kies uw eigen belevenis op www.ontdekschiedam.nu
geniet van een belevenis in de stad van molens en jenever
Kies uw eigen belevenis op www.ontdekschiedam.nu
de Schiedambon
geniet van een belevenis in de stad van molens en jenever
Hoogstraat 2 • 3111 HH Schiedam • Tel (010) 473 59 19
www.tempeloptiek.nl
de Schiedambon
Kies uw eigen belevenis op www.ontdekschiedam.nu
De keuze is groot. Met de Schiedambon geeft
of krijgt u bijvoorbeeld een lekker gevulde
lunchbox of advies van een personal shopper.
Of wat dacht u van een viergangendiner of
een proeverij!
U vindt de belevenissen op
www.ontdekschiedam.nu/schiedambon.
de Schiedambon
de Schiedambon
de Schiedambon

3 musis
MUSIS februari 2011
jaargang 17
no 2
ISSN 1568.9751
Musis verschijnt 11 maal per jaar
en informeert en opinieert
onafhankelijk op het brede terrein
van cultuur en samenleving.
Musis is toegelaten als
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
8049 60 057
Uitgever: Stichting Musis
Bestuur:
Jan Franken, Dick Jansen, Loe Koppejan - voorzitter,
Jos Poolman, Karin Visser, (vacature)
Redactie en administratie:
Broersvest 75-77
3111 ED Schiedam
Telefoon: 010 473 55 18
E-mail: redactie@musis.info
Hoofdredacteur: Hans van der Sloot
Redactie:
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk
Tekstredactie: Harriet Kruse
Eindredactie: Laurens Priester
Abonnement: minimaal e 32,50
(jaarabonnement 2011)
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)
op rekeningnummer 81.33.79.555 Fortis
Opzeggingen schriftelijk 2 maanden
voor beëindiging abonnementsperiode.
Advertentie-exploitatie:
DK media, Schieweg 93, 2627 AT Delft
Telefoon: 015 256 60 10
Mobiel: 06 285 993 70
MUSIS ONLINE OP
http://archief.schiedam.nl/
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan
het laatste nummer (januari 2011) is Musis
volledig leesbaar op de website van het
Gemeentearchief Schiedam / publicaties.
Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar.
Alle auteursrechten en datarecht berusten bij
Stichting Musis en de auteurs. Het onderwijs en
educatieve instellingen kunnen op Musis een beroep
doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor
lessen en projecten.
Lithografie en druk: TDS printmaildata, Schiedam
Alle auteursrechten en datarecht berusten
bij Stichting Musis en de auteurs.
Foto omslag: Jan van der Ploeg
Inhoudsopgave
4 Een bevlogen en zakelijk monumentenwethouder
8 Restauratie Havenkerk begint bescheiden
12 Stepping stones aan de Hoogstraat
16 Werk aan de winkel
20 Museumvondsten
22 De metamorfose van een verdronken stadspark
26 Van Vlaardingse tuinen en sloppen
30 Een stad vol sloppen
34 LOOK TV bestaat 10 jaar
38 Column: Mooie praatjes
Sloppen en StadSvernIeuwIng
Vanuit verschillende invalshoeken besteedt Musis aandacht aan de grote
diversiteit aan restauratie- en revitaliseringsprojekten die in de Schiedamse
binnenstad in uitvoering zijn. Als deze zijn gecompleteerd met de projecten
die momenteel nog op de tekentafel liggen of waarvoor door de gemeente en
private partijen plannen worden ontwikkeld, heeft de stad er alles aan gedaan
om de faciliteiten te scheppen voor een heropleving van de binnenstad.
Voorzichtig zijn de eerste resultaten al zichtbaar. Daarvoor is Schiedam z'n
raad, bestuur en ondernemers in de binnenstad dank verschuldigd. Een
verlaat compliment mag zeker worden gemaakt aan Frans Griffioen die als
projectleider van de binnenstedelijke vernieuwing, van meet af aan zijn geloof
in een positieve ontwikkeling beleed aan wie het maar horen wilde, de
kritieken trotseerde en nu het genoegen kan smaken van een kentering in het
uiterlijk en de publieke waardering van de binnenstad.
Herman Noordegraaf bespreekt in deze Musis de dissertatie 'Koninkrijk vol
sloppen' dat voor wat Schiedam betreft direct verwijst naar de tientallen
sloppen als Otterbuurt, de Roosbeek, het Klein Groenendal, de Schotse
Poort, de gang van Baas Been, de Konijnen- en Rodekoolbuurt en hoe al die
slurfjes vol ellende in Schiedam ook mochten heten. Jeroen ter Brugge schetst
daarnaast het beeld hoe het met de sloppen in Vlaardingen was gesteld.
Alsnog kruipt de armoe omhoog.

Een bevlogen en zakelijke
monumentenwethouder
Menno siljee
tekst: Henk Slechte
foto's: Jan van der Ploeg
In november 2008 vonden voor het
eerst alle Schiedammers Musis gratis
in hun brievenbus. Dat had een goede
reden. Op 15 september had wethouder
Menno Siljee (PvdA) de plannen voor
de restauratie van de Havenkerk en
het plan daarin een hotel te vestigen
bekend gemaakt, en bovendien had de
gemeente laten weten dat ze sinds kort
eigenaar was van een aantal panden in
het zwakste gedeelte van de Hoogstraat,
tussen de Achterweg en het Stedelijk
Museum. De redactie van Musis was
blij dat particulieren (plannen rond de
Havenkerk) en gemeente (aankoop
panden) elkaar hadden gevonden in een
monumentaal meesterplan voor een
deel van de binnenstad dat in zorgelijke
staat verkeerde. Dat moest iedereen in
Schiedam weten! Toen de Schiedammers
Musis lazen, was de buitenwereld alweer
ingrijpend veranderd. Op 9 september
vroeg de Amerikaanse zakenbank Lehman
Brothers faillissement aan en in november
was de economische crisis volop een
feit. De geschiedenis leert dat in zulke
gevallen investeerders in hooggestemde
maar niet al te harde plannen zich als
eerste terugtrekken. Het plan voor een
hotel in de Havenkerk was zo'n plan en
de investeerder trok zich terug. We zijn
nu ruim twee jaar verder. Tijd voor Musis
om de monumentenbalans op te maken.
Henk Slechte nam alle plannen door met
een bevlogen en optimistische, maar ook
zakelijke en realistische wethouder die er
nog pal achter staat.
musis 4

Ieder gesprek over de restauratie en bestemming van
monumenten in de binnenstad begint met de Korenbeurs,
ooit door de gemeente verkocht aan Jan des Bouvrie die
zich na een etentje aan de overkant had opgeworpen als
redder van dit bedreigde monument. Het huwelijk tussen
Des Bouvrie en Schiedam is in scheiding geëindigd, maar
Menno Siljee geeft eer wie eer toekomt: zonder Des Bouvrie
zou het monument er nu slechter aan toe zijn geweest.
Terwijl op het podium de partners ruzieden, vond achter
de schermen de wethouder de oplossing. Jan des Bouvrie
verkocht de Korenbeurs in november 2009 aan de Schiedamse
projectontwikkelaar en vastgoedbeheerder Van Doorn & Salari
die er een 'kunstencentrum' van wil maken. Siljee maakt dat
niet mooier dan het is. De nieuwe eigenaar meent het goed
met het gebouw en met Schiedam, maar voor kunstencentrum
staat natuurlijk wel het bijvoeglijk naamwoord commercieel,
want ook de schoorsteen van D&S moet roken. Siljee
verwacht dat de nieuwe bestemming 'in de galeriesfeer'
zal liggen, gecombineerd met kleine horeca en kantoren
op de verdieping. Hij wil geen grootschalige horeca annex
congresfunctie met alles wat daarbij hoort. Daarvoor is de
omgeving te teer.
In de binnenstad staat een ander historisch belangrijk
monument leeg: het Zakkendragershuisje uit 1725 op de
hoek van de Schie en de Prinsensteeg, ooit het onderkomen
van het Sint Anthonisgilde van de Zakkendragers en in de
vorige eeuw centrum van het verzet tegen de sloop van
de Brandersbuurt. Kortom een pand met een gevarieerde
Schiedamse historie. Sinds het overlijden van Jan Schaper,
aanvoerder van het verzet en cineast, staat het leeg. Het is
zo met de geschiedenis van Schiedam verweven dat Siljee
er niet over piekert het af te stoten, zoals zijn voorgangers
met de Korenbeurs hebben gedaan. Een bestemming is
er nog niet. Serieuze plannen zijn er wel. Siljee is een
bevlogen én zakelijke monumentenwethouder. Hij wil dat
het Zakkendragershuisje een bestemming krijgt die bij zijn
geschiedenis past, maar hij wil ook dat het publiek trekt en
kostendekkend is. Horeca is daarbij niet uitgesloten. Hij vertelt
grijnzend dat zijn overgrootmoeder die ernaast een kroeg
had, het aan het eind van de 19de eeuw voor één gulden kon
kopen, maar dat niet heeft gedaan. Aanbiedingen genoeg,
zoals een barometermuseum dat raadslid en ondernemer
Andreas Rose er graag in ziet, of een combinatie van horeca
en hoofdkwartier van de fluisterboot. Het Zakkendragershuisje
staat op loopafstand van het Wennekerpand dat 1 april open
gaat en zou natuurlijk ook daarbij aangehaakt kunnen worden.
En dan is er Peter Staal uit Kethel die heeft gezorgd dat daar
de dorpspomp in ere wordt hersteld. Hij zou er iets willen
doen 'met jenever'. Een logische bestemming, vindt Menno
5 musis
Siljee die wel meteen zijn zakelijkste gezicht trekt en zegt
dat voor iedere bestemming dezelfde kernvoorwaarden
gelden: het monument moet toegankelijk zijn, een zinnige
bestemming hebben en een redelijke huur opbrengen!
En zo komt ook de Monopole in zicht. De recente geschiedenis
is bekend. De gemeente heeft de voormalige bioscoop in
2002 verworven om er het depot van het Stedelijk Museum
in te vestigen. Toen – een beetje laat - bleek dat het pand
daarvoor ongeschikt was, kwamen andere opties in zicht.
Een gokhal van Fairplay lag te gevoelig, niet bij Menno
Siljee, maar wel bij de meerderheid van de raad die, aldus de
wethouder, te allen tijde de baas is. Hij wil ook voor dit pand
dat hem persoonlijk lief is, omdat hij van deze architectuur
houdt, een levendige bestemming. In tegenstelling tot het
Zakkendragershuisje hoeft het niet in gemeentelijk bezit te
blijven. De cultuurhistorische waarde voor Schiedam is niet
groot genoeg: 'We verwerven het huis van Haverschmidt
toch ook niet, omdat hij zich er heeft opgehangen'. Een
andere serieuze optie was horeca, maar dat lukte nog niet.
In 2008 heeft de Monopole kortstondig een rol gespeeld in
de hotelplannen rond de Havenkerk. Toen die van de baan
waren, was het gebouw weer een zelfstandig probleem. De
gemeente heeft nu veel geld geïnvesteerd om het casco te
herstellen en het vooral beneden opener en lichter te maken.
Het is daarmee als monument definitief gered, en komt in de
verkoop met als meest logische bestemming horeca.
Van de Monopole komen Menno en Musis vanzelf bij de
Havenkerk. De geschiedenis van de Dominicaner Kerk van
de H. Johannes de Doper die in 1822-1824 naar een ontwerp
van H. Tollus aan de Lange Haven is gebouwd, is bekend. De
kerk is in 1973 verkocht aan de Stichting Johan Maasbach
Het is voor iedereen aantrekkelijk om met relaties exclusief te
dineren in een overdonderende omgeving als die van de Havenkerk.
Zelfs zonder hotel denkt hij dat een restaurant in die kerk exploitabel
is. Hij denkt positief en maakt met een breed gebaar een eind aan
alle muizenissen over de onbereikbaarheid van zo'n etablissement
voor mensen die zich in forse bolides plegen te verplaatsen. Er is
een plan voor een parkeergarage met 200 tot 300 plaatsen aan de
Westmolenstraat, op loopafstand van de Havenkerk!

Wereldzending, onderdeel van de Pinkstergemeente. Omdat
die geen kans meer zag het rijksmonument in goede staat te
brengen en te houden, heeft de gemeente besloten de kerk
te kopen. Dat is op 24 december 2010 ook officieel gebeurd.
De kerk is ondergebracht in de Stichting tot Restauratie
en Instandhouding van de kerk aan de Lange Haven e.o.
(SRI), omdat de gemeente zelf geen fondsen kan werven.
De gemeente is in de stichting wel vertegenwoordigd door
directeur M. van de Groenendaal. Ook (Ubbo) Hylkema
Consultants uit Utrecht, die vanaf het begin bij de plannen
betrokken is, zit in het stichtingsbestuur. Een substantieel deel
van het geld voor de restauratie komt van het Fonds Schiedam
Vlaardingen dat daarvan wel € 350.000 heeft geoormerkt
voor de restauratie van het Maarschalkerweerdorgel dat de
bekende orgelbouwer Michael Maarschalkerweerd in 1875
samen met zijn vader heeft gebouwd.
Menno Siljee zei in Musis in november 2008 dat hij pas
tevreden zou zijn, als alle bouw- en restauratieplannen voor
de kerk en de gebouwen eromheen, tot een goed eind waren
gebracht. Een van die plannen was het hotelplan waarvoor hij
toen verwees naar vergelijkbare hotelprojecten in Maastricht
en Breda, en tot de gebouwen eromheen behoorde het in
zijn architectuurminnende ogen afzichtelijke pand van de
Schoenenreus op de plaats van de 19de eeuwse pastorie. Ook
als het hotelplan niet doorgaat, zal dat moeten verdwijnen.
Menno Siljee is er duidelijk over. Het is te lelijk en zal dus
gesloopt worden. Hij ziet er het liefst de gevel van de pastorie
terugkomen. Dat kan geen restauratie zijn maar ook een
historiserende gevel vindt hij beter dan wat er nu staat.
Omdat de Havenkerk ook binnen rijksmonument is, gelden
beperkingen, althans zolang de staatssecretaris die bescherming
in het kader van de voorgenomen deregulering niet
opheft. Dat maakte het project in 2008 al gecompliceerd. Met
daarbij de economische crisis die kort na de publicatie van de
plannen in Musis uitbrak, is het niet verwonderlijk dat het tot
6 januari 2011 duurde, voordat alle Schiedammers opnieuw
werden geconfronteerd met een goednieuwsshow over de
Havenkerk. Ditmaal niet in een huis aan huis bezorgde Musis,
maar in een boeiende uitzending van LOOK TV, waarin Menno
Siljee aan Jan Willem de Boer vertelde dat de restauratie van
de kerk gaat beginnen en dat weliswaar de financier van
toen en de bouwer/aannemer zijn afgehaakt, die er in 2008
een hotel in wilde realiseren, maar dat het denken over en
zoeken naar de mogelijkheid om een bijzonder hotel in de
kerk te vestigen is doorgegaan en zich opnieuw een 'partij'
heeft gemeld met ervaring in het vestigen en exploiteren van
hotels in bijzondere gebouwen. In dezelfde uitzending legde
projectleider Havenkerk Vera van der Vlerk uit hoe je een hotel
in een kerk kunt vestigen zonder het interieur aan te tasten.
Als het 'beddenhuis' in een belendend pand komt, kunnen
de lounge- en restaurantfaciliteiten in de kerk zelf zo'n hotel
een bijzonder karakter geven. Siljee meldde tenslotte trots
dat de € 2.750.000 voor de aankoop en de eerste fase van de
restauratie beschikbaar is.
Menno Siljee is niet alleen bevlogen, hij is ook zakelijk. Zijn
hoofddoel als monumentenwethouder is de restauratie van
de kerk, maar hij is er ook van overtuigd dat je - mensen
met - geld naar je stad kunt trekken, als die kans ziet zich
te onderscheiden met een levendige binnenstad waar mooie
monumenten ook voor hen toegankelijk en bruikbaar zijn,
cultureel als galerie of museum, maar vooral zakelijk als
hotel of restaurant. Het is voor iedereen aantrekkelijk om met
relaties exclusief te dineren in een overdonderende omgeving
als die van de Havenkerk. Zelfs zonder hotel denkt hij dat
een restaurant in die kerk exploitabel is. Hij denkt positief en
maakt met een breed gebaar een eind aan alle muizenissen
over de onbereikbaarheid van zo'n etablissement voor
mensen die zich in forse bolides plegen te verplaatsen. Er is
een plan voor een parkeergarage met 200 tot 300 plaatsen aan
de Westmolenstraat, op loopafstand van de Havenkerk!
De jongste loot aan de binnenstedelijke monumentenplannen
is het stuk Hoogstraat tussen de Achterweg en het Stedelijk
Museum dat in beleidsstukken Hoogstraat-Midden heet. Het
Hij garandeert niet dat er nooit meer een pand gesloopt wordt, maar
wel dat de lokale overheid met een andere en zorgvuldigere blik naar
het bouwkundig erfgoed zal kijken. In de volgende ronde komt de
wederopbouwarchitectuur aan de beurt. Daarbij ligt de nadruk op het
havengebied en Nieuwland. Hij laat lijsten maken van panden en hun
bouwhistorische betekenis om te voorkomen dat de fouten uit het
verleden opnieuw gemaakt worden.
gaat om ongeveer vijftien verkommerde panden waarvan
de gemeente de toekomst bekijkt in samenhang met die
van particuliere panden eromheen, die in een betere staat
verkeren. Siljee verdeelt de Hoogstraat in drie delen met ieder
een eigen karakter. Hoogstraat-Zuid bij de Nieuwe Passage
noemt hij een redelijk sterk winkelgebied. Hoogstraat-Noord,
van de Monopole tot de Grote Markt, is de afgelopen jaren
via de methode Werk aan de Winkel nieuw leven ingeblazen.
De gemeente en de eigenaren van de panden hebben in
goed overleg ongeveer zestig panden opgeknapt. De zwakke
schakel is het stuk ertussen, Hoogstraat-Midden, dat Menno
Siljee het 'schakelgebied' noemt. Hij denkt dat het alleen
aantrekkelijk te maken is door zoveel mogelijk panden in
één hand te nemen, die te restaureren, er een commerciële
bestemming voor te zoeken en ze vervolgens weer op de
markt te brengen. Alle panden die daarvoor nodig zijn heeft de
gemeente inmiddels gekocht. Voor restauratie en beheer is de
Stichting Restauratie Hoogstraat Schiedam (SHRS) opgericht,
waaraan de panden worden overgedragen. Na de restauratie
zoekt de SHRS naar bestemmingen die, alweer, voor alles
rendabel zijn, en naar 'marktpartijen' die dat willen doen.
Die bestemming hoeft niet cultureel te zijn. Menno Siljee
gelooft dat in de hele Hoogstraat het wonen boven de winkels
teruggebracht moet worden. Vroeger woonden winkeliers
boven hun winkel. Toen dat veranderde, onder meer omdat
veel winkels eigendom van ketens werden, zijn de opgangen
musis 6

ij de winkels getrokken en kwamen de bovenhuizen leeg
te staan. Wonen boven de winkels voorkomt verpaupering.
Voor Menno Siljee is het plan van aanpak voor de binnenstad
duidelijk. Alles op zijn beurt. Dat betekent eerst restaureren en
intussen naar goede én rendabele bestemmingen zoeken. Als
dat gelukt is weer afstoten wat afgestoten kan worden. Er zijn
25 winkelpanden opgeknapt, er zijn er nu 25 onder handen en
er volgen nog eens 25 in de komende twee jaar.
De wethouder is niet van de politieke soort die tevreden
achterover leunt en met welgevallen naar zijn eigen prestaties
kijkt, maar hij vertelt er wel bevlogen over. Sinds ongeveer
2000 is de gemeente – met horten en stoten - actiever met
de zorg voor monumenten. Dat is het gevolg van veranderde
inzichten, zoals de mogelijkheden van de markt en de rol van
het particulier initiatief. Omstreeks 2005 was de binnenstad
zo verzwakt dat de politiek het belang van monumenten voor
de economische kracht en ontwikkeling van die binnenstad
ging zien, en een grotere neiging kreeg particuliere initiatieven
te steunen. Binnen de stadsregio heeft Schiedam een mooie
monumentale binnenstad. Hier is een grotere waardering
voor het verleden ontstaan dan er lang was. Menno Siljee
ziet daarvan de grote culturele én de economische kansen.
Hij vindt dat ieder monumentaal pand kritische aandacht
verdient, en dat het verleden niet meer respectloos kan
worden weggepoetst, al was het maar omdat het ook
economisch belangrijk is voor het heden. Hij garandeert niet
dat er nooit meer een pand gesloopt wordt, maar wel dat de
lokale overheid met een andere en zorgvuldiger blik naar het
bouwkundig erfgoed zal kijken. In de volgende ronde komt
de wederopbouwarchitectuur aan de beurt. Daarbij ligt de
nadruk op het havengebied en Nieuwland. Inmiddels hebben
het Delftse onderzoek- en architectenbureau Hebly Teunissen
en de in Kethel wonende architect Rikkert Wijk een uitgebreid
rapport en een stedenbouwkundige en architectonische
waardering opgesteld. Hebly Teunissen besteedt aandacht
aan de stedenbouwkundige aspecten en Rikkert Wijk heeft
gekeken naar de wederopbouwarchitectuur op gebouwniveau.
Hun gedetailleerde rapportages zullen uitgangspunten zijn
voor het te ontwikkelen stedenbouwkundige beleid. Zo hoopt
de wethouder te voorkomen dat de onherstelbare fouten uit
het verleden opnieuw gemaakt worden. Tegen die achtergrond
is het dan tenminste verontrustend om op de website van
de gemeente te lezen dat het college van burgemeester en
7 musis
vm. Christelijke Lagere technische school, Nieuwe damlaan.
Betonreliëfs van teus van den Berg.
wethouders een sloopvergunning heeft aangevraagd voor
het schoolgebouw Nieuwe Damlaan 762. Dit letterlijke
schoolvoorbeeld van Nieuwlandse wederopbouwarchitectuur
is in 1959 als Christelijke Lagere Technische School gebouwd
naar een ontwerp van de Rotterdamse architecten Swanevelt
en Goslinga die in 1964 ook de – gereformeerde - Groene
Tuinkerk in Pendrecht hebben ontworpen. Het heeft aan
de muur een betonnen reliëfkunstwerk van de eveneens
Rotterdamse kunstenaar Teunis Klaas (Teus) van den Berg,
dat hout- en metaalbewerking symboliseert. Deze school
is het resultaat van het toen vooruitstrevende denken over
scholenbouw, waarvan veel voorbeelden inmiddels zijn
afgebroken. Het zou jammer zijn als zo'n getuige van de
naoorlogse opvattingen over het bouwen van lichte en naar
buiten gerichte scholen zou moeten verdwijnen…
Bij ons kunt u terecht voor persoonlijke en professionele rechtsbijstand
op het gebied van onder meer:
echtscheiding / scheidingsmediation / personen- en familierecht / sociale
zekerheid / arbeidsrecht / immigratierecht / letselschade.
Wij hebben jarenlange ervaring op bovenstaande terreinen.
Bij ons komt u terecht op een klein kantoor waardoor er veel ruimte is
voor persoonlijke betrokkenheid.
Als u een zaak bij ons in behandeling heeft gegeven, vinden wij het van
groot belang om met u samen te werken en in nauw overleg met u te
beslissen welke stappen genomen moeten worden.
Wij behandelen zaken zowel op basis van een betaalbaar uurtarief als
op basis van door de overheid gefinancierde rechtshulp.
Oranjestraat 2, Postbus 448, 3100 AK Schiedam - tel. 010 473 89 88 - fax 010 473 32 32 - www.habetsenvanleeuwen.nl

Restauratie Havenkerk
begint bescheiden
tekst: Peter de Lange
foto's: Jan van der Ploeg
Hij is terug in de Havenkerk, Ubbo Hylkema, en net als in 2008 ontvouwt hij er zijn plannen.
Even enthousiast als toen. Maar het klinkt deze keer allemaal veel bescheidener. Geen schetsen
van een viersterrenhotel in de parochiekamer naast de kerk en in de voormalige pastorie aan
de Hoogstraat erachter. Geen schilderingen van een luxueus restaurant in de kerk zelf, waar
de gasten omringd door katholieke kunststukken van topkwaliteit genieten van een exquise
maaltijd. Ook geen woord over een congrescentrum in de Monopole, de voormalige bioscoop
op de hoek, die tegelijk met de kerk een opzienbarende wederopstanding zou gaan doormaken.
musis 8

Bij de vorige presentatie lag er naar Hylkema's zeggen 8 mil-
joen euro op tafel om de comeback van het waardevolle
religieuze monument uit de negentiende eeuw van te
bekostigen. Voor zulke toch niet misselijke bedragen draaide
in die periode niemand zijn hand om - totdat drie dagen
na de presentatie van het restauratieplan de beurs instortte
en de grootste financiële crisis sinds zestig jaar uitbrak. De
aannemer die het wonder aan de Lange Haven zou voltrekken
ging failliet en Hylkema zag zijn droom in rook opgaan.
Nu is hij terug. Met een beurs met krap twee miljoen euro.
Precies genoeg om de buitenkant van de kerk mee aan te
pakken en het verpauperende gebouw in zodanige staat te
brengen, dat het aantrekkelijk wordt voor investeerders. Een
bestemming? Die is er nog niet.
Het nieuwe restauratieplan werd wereldkundig gemaakt op
een door de omstandigheden afgedwongen tijdstip. Het rijk
had een subsidie van een miljoen euro toegezegd, maar de
houdbaarheidsdatum daarvan verstreek op 1 januari. Op het
nippertje, eind december, wist de Stichting tot Restauratie en
Instandhouding van de kerk aan de Lange Haven het gebouw
voor 850.000 euro te verwerven van de Johan Maasbach
Wereldzending, die er wegens de hoge onderhoudskosten al
langer vanaf wilde. Dankzij financiële bijdragen van het Fonds
Schiedam Vlaardingen (1,5 miljoen) en de gemeente Schiedam
(250.000 euro) kwam er vervolgens een kleine twee miljoen
euro beschikbaar voor de restauratie.
Dat is ruim voldoende om het buitenwerk te herstellen,
verzekeren Hylkema en projectleider Vera van der Vlerk.
Absolute prioriteit krijgt het dak. Dit houten tongewelf
"waarin wel twee Noorse wouden zijn verwerkt" verkeert
in deplorabele staat; het wordt opgevreten door de boktor.
Hetzelfde geldt voor de houten toren. "Die is sowieso weg,"
verklaarde Hylkema reeds in 2008. Hij maakte zich toen ook
al grote zorgen om het fronton. "Dat ziet er nog aardig uit,
maar het is pulp." Deze beeldbepalende elementen zullen in
hun geheel worden vervangen. Als rijksmonument moet de
kerk zijn oorspronkelijke aanzien behouden.
Er is de gemeente Schiedam veel gelegen aan het behoud van
de kerk. Alle moeite om verpauperde panden op de Hoogstraat
op te knappen – waar wethouder Menno Siljee veel geld en
energie in steekt, in de hoop het leven terug te brengen in
de leeggelopen winkelstraat - is vergeefs als de kerk aan
zijn lot wordt overgelaten en nog verder in verval raakt. De
kerk vervult een sleutelrol in het herstel van de Schiedamse
binnenstad.
9 musis
interieur havenkerk. de beelden, decoraties, het rijke altaar en de zwaar
gebeeldhouwde preekstoel bepalen nog steeds het karakter.
Absolute prioriteit krijgt het dak. Dit houten tongewelf "waarin wel
twee Noorse wouden zijn verwerkt" verkeert in deplorabele staat;
het wordt opgevreten door de boktor. Hetzelfde geldt voor de houten
toren. "Die is sowieso weg," verklaarde Hylkema reeds in 2008. Hij
maakte zich toen ook al grote zorgen om het fronton. "Dat ziet er nog
aardig uit, maar het is pulp." Deze beeldbepalende elementen zullen
in hun geheel worden vervangen. Als rijksmonument moet de kerk
zijn oorspronkelijke aanzien behouden.

Schiedam
Lange Haven 54-56
Tel. 010-4732751
Rotterdam-Centrum
Delftsevaart 26
Tel. 010-2132993
Rotterdam-H'berg
Bergse Dorpsstraat 25
Tel. 010-2180067
www.debontekoe.nl
musis 10

Hylkema's doel is vooral een uniek monument van de
ondergang redden. Hij beschouwt de Havenkerk als een
topstuk van religieuze bouwkunst uit het eerste kwart van de
negentiende eeuw. De katholieken, die na de Tachtigjarige
Oorlog gedurende honderdzestig jaar geen enkele kerk
meer hadden mogen bouwen, staken zodra dit verbod was
opgeheven door koning Lodewijk Napoleon al hun energie in
het oprichten van indrukwekkende godshuizen. De – inmiddels
gesloopte – Willibrorduskerk in Den Haag was de eerste kerk
waarmee zij hun comeback in Holland vierden, de kerk aan de
Lange Haven in Schiedam de tweede.
In tegenstelling tot het imposante uiterlijk, kenmerkte het
interieur van het door de Haagse architect Adrianus Tollus
ontworpen gebouw zich aanvankelijk door eenvoud en
soberheid. "In essentie was het een heel rationeel gebouw.
Maar naarmate de tijd vorderde, werden er steeds meer
barokke elementen aan toegevoegd," vertelt Hylkema. De
simpele vensters van transparant glas werden vervangen door
gebrandschilderde ramen, het altaar werd gedecoreerd met
schilderijen van de beroemde Antwerpse kunstenaar Antoon
van Ysendyck en voor het leveren van de heiligenbeelden
werd de vermaarde kunstenaar Frans Stracké ingehuurd. Al
deze aankopen werden gefinancierd door de familie Nolet en
andere vermogende katholieke jenevergeslachten.
Het rijke roomse leven dat hier pronkzuchtig werd uitgestald
en beleefd, duurde krap honderdvijftig jaar. De ontkerkelijking
die in de jaren zestig van de vorige eeuw op grote schaal
toesloeg, beroofde de katholieken in Schiedam van veel van
hun invloed. Na de sloop van de majestueuze Frankelandkerk
aan de Nieuwe Haven leek ook de doodsklok te luiden voor
de kerk aan de Lange Haven. De laatste mis in het gebouw
van de Johannes de Doperparochie werd in 1967 opgedragen.
De aankoop door evangelist Maasbach redde het gebouw op
miraculeuze wijze van de ondergang.
Bij de verkoop bedongen de katholieken dat het rijke interieur
in stand zou worden gelaten. Dat is de reden dat de kerk
ondanks dat hij ruim een kwart eeuw in gebruik is geweest
bij een andersgezinde gemeente, zijn katholieke karakter
volledig heeft weten te bewaren, met als enige ontsierende
elementen een later gelegde vloer van smakeloze tegeltjes
uit de bouwmarkt en lelijke cv-radiatoren die met grote
onachtzaamheid precies onder de schilderijen zijn geplaatst.
Het interieur heeft, net als de buitenkant, dringend een
grondige opknapbeurt nodig. Maar voorlopig is er alleen geld
om het orgel uit 1875 van P. Maarschalkerweerd en Zn. te
restaureren. De stichting hoopt in latere instantie een financier
te vinden om ook alle kunstwerken in hun oorspronkelijke
staat terug te brengen, zegt Hylkema.
Niet ondenkbaar is dat die financier een en dezelfde persoon
zal blijken als de investeerder die de kerk een passende
bestemming zal weten te geven. Onder de belangstellenden
die tot nu toe van zich hebben laten horen, bevinden zich
opnieuw hotelexploitanten, beweert Hylkema. "Die optie
hangt nog steeds boven de markt. We staan in contact met
verschillende serieuze kandidaten."
Wethouder Menno Siljee waagt zich niet aan voorspellingen.
"Er is één grote beperking: de kerk is ook van binnen een
rijksmonument. Dat betekent dat ingrijpende veranderingen
niet zijn toegestaan. Daarom zal het niet eenvoudig zijn een
passende bestemming te vinden."
11 musis
Maarschalkerweerdorgel uit 1875
Ubbo hylkema

Stepping stones
aan de Hoogstraat
Zowel Vlaardingen als Schiedam kampen
met een Hoogstraat in verval. In Schiedam
probeert de Stichting Beschermd Stadsgezicht
Schiedam (SBSS) het tij te keren.
"Ons recept is enthousiasme gekoppeld
aan vakmanschap." Een interview met twee
initiatiefnemers over zes nieuwe 'stepping
stones'.
In de gemeente Schiedam zit men niet stil. Na de renovatie
van het Stedelijk Museum, de voormalige bioscoop Monopole
en de aankomende opknapbeurt van de Havenkerk, is er
sinds enige tijd ook een initiatief van de Stichting Beschermd
Stadsgezicht Schiedam: de renovatie van zes kenmerkende
pandjes aan de Hoogstraat. Om dit project te realiseren is een
aparte stichting met ambitieuze naam opgericht: Stichting
Restauratie Hoogstraat Schiedam (SRHS). Bedoeling is om
bovengenoemde panden, alle gelegen tussen het Stedelijk
Museum en de Afrol, grondig te renoveren. Matthé Treijtel
- in het dagelijks leven modern architect - en Engeline
van Collenburg – planoloog met twintig jaar ervaring in de
gemeentepolitiek - zijn bestuursleden van de nieuwe stichting.
Samen met anderen steken ze hun vrije tijd en expertise in de
Hoogstraat. Ik spreek ze in hun klassieke kantoortje naast de
Oud-Katholieke parochie op de Dam.
Amsterdams voorbeeld
"Het gaat ons niet alleen om het behoud van monumenten;
we willen de versleten plekken in de binnenstad aanpakken.
Voor mijn part knappen we nieuwbouw op." Matthé Treijtel –
keurig geklede heer, amicale uitstraling - klinkt strijdvaardig.
"Kijk!" De secretaris van de SRHS wijst op een fotolijst aan
de muur. We zien een prachtig gerestaureerd monument
pronken aan de Lange Haven 95. "Dit was ooit het eerste
project van Stichting Beschermd Stadsgezicht, in 1986. Het
pand was volledig uitgebrand, maar met hulp van allerlei
fondsen is het in ere hersteld. We volgden destijds het
voorbeeld van de NV Stadsherstel in Amsterdam die met
succes allerlei geldpotjes aanboorde voor het renoveren van
waardevolle grachtenpanden. Sindsdien hebben we op allerlei
plekken in Schiedam veel ervaring opgedaan." Engeline van
Collenburg: "Bovendien hebben we de beschikking over
veel expertise. In de stichting zitten een oud-aannemer, een
projectontwikkelaar, juristen, een architect, een planoloog…
allemaal professionele vrijwilligers."
"Door de huidige verpauperde uitstraling besluit veel publiek om hier
om te keren richting Koemarkt. Gemeente Schiedam gelooft echter in
stepping stones. Bezoekers van de Hoogstraat wandelen volgens die visie
van opgeknapt pandje naar opgeknapt pandje. Onze zes pandjes liggen
precies strategisch. Ze vormen de cruciale verbinding met de rest van de
Hoogstraat."
musis 12

tekst: Robert van Herk
foto's: Jan van der Ploeg
Nieuwe stichting
"Wij hebben nooit een pand opgeknapt zonder dat we zeker
waren dat er belangstelling was van een exploitant of nieuwe
bewoners", zegt Matthé: "Wat dat aangaat, is het project
aan de Hoogstraat anders. We lopen nu meer op de zaken
vooruit, vandaar ook dat we een aparte Stichting Restauratie
Hoogstraat Schiedam hebben opgericht. Maar we hebben er
natuurlijk wel heel veel vertrouwen in, anders zouden we er
niet aan beginnen." Inderdaad, de SRHS laat niets aan het
toeval over. De stichting heeft vooronderzoek gedaan en
de hulp ingeroepen van iXin, een bedrijf met veel ervaring
in het vinden van de juiste uitbaters voor karakteristieke
locaties. "We zoeken naar ondernemers en bewoners die
verder denken dan hun rolluik, naar mensen die kunnen
zorgen voor de juiste uitstraling", zegt Matthé. Kennelijk
hebben de geldschieters ook vertrouwen dat dit gaat lukken.
Het Fonds Schiedam Vlaardingen trekt 10 miljoen euro uit
voor de revitalisering van de binnensteden van Schiedam,
Vlaardingen en Maassluis. Een voorschot van € 355.000
maakt de voorbereiding van de restauratie mogelijk, daarna
volgt nog een bedrag van dit fonds voor de uitvoering van
de zes te renoveren pandjes aan de Hoogstraat. Daarnaast
zijn allerlei andere fondsen aangeschreven en wordt een
deel met commerciële leningen gefinancierd. "We hebben de
financiering zo goed als rond", zegt Engeline: "Dit voorjaar
hopen we te beginnen."
engeline van Collenburg en Matthé treijtel
13 musis
hoogstraat-Midden, de voormalige panden van schrijver
Keerpunt
In potentie is het historische Schiedam interessant genoeg om
1,5 miljoen bezoekers per jaar te trekken. Dat wil zeggen: als
het winkelaanbod op orde is en de binnenstad er goed uitziet.
Maar welk verschil kunnen zes opgeknapte pandjes uitmaken?
En waarom is juist gekozen voor dit deel van de Hoogstraat?
"Het gebied tussen het Stedelijk Museum en de Afrol is nu een
soort keerpunt", legt Matthé uit: "Door de huidige verpauperde
uitstraling besluit veel publiek om hier om te keren richting
Koemarkt. Gemeente Schiedam gelooft echter in "Stepping
stones". Bezoekers van de Hoogstraat wandelen volgens die
visie van opgeknapt pandje naar opgeknapt pandje. Onze
zes pandjes liggen precies strategisch. Ze vormen de cruciale
verbinding met de rest van de Hoogstraat."
De geselecteerde pandjes zijn dus niet uitgezocht op hun
monumentale waarde. Het zijn bouwvallen waar marktpartijen
geen brood meer in zien, maar natuurlijk zijn ze wel degelijk

Anneke Dunkhase,
amazone
Matras met
perfect
aansluitende
elementen
Swissfl ex en ik. Eén tijdens het slapen.
NIEUW
Een gezonde nachtrust door de synchroon-precisie tussen matras en lattenbodem. Het resultaat:
• Perfecte aanpassing aan uw bewegingen tijdens de slaap.
• In elke houding perfect in balans en een goede ondersteuning van top tot teen.
• Anatomisch correct en tegelijk ontspannen, drukvrij liggen.
Alleen Swissfl ex biedt deze unieke combinatie van matras en lattenbodem voor alle
lichaamstypen aan, in een uitgebreid assortiment.
Swissfl ex. Omdat een gezonde nachtrust het waard is.
Synchroon-precisie = precieze samenwerking tussen matras en lattenbodem
Paardrijden is mijn leven.
Een gezonde nachtrust mijn stokpaardje.
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 42 68 732
www.bednodig.nl
Orthopedische kussens thuis gratis testen.
Parkeren: ABC Parkeergarage - Kreupelstraat. Gratis uitrijkaart.
Hoogstraat 108-110, 3111 HL Schiedam, telefoon 010 - 426 75 12
Bedrijfsabonnementen, rouwarrangementen, bruidsboeketten,
exclusieve arrangementen
Bezoek onze website: www.rosabloemen.nl
ERKEND BLOEMSIERKUNSTENAAR
Zelfregulerende
lattenbodem
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 4
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 42 68 732
www.bednodi
www.bednodig.nl
Orthopedische kussens thuis grat
Orthopedische Parkeren: ABC kussens Parkeergarage thuis gratis - Kreupelstraat. testen. Gratis u
Parkeren: ABC Parkeergarage - Kreupelstraat. Gratis uitrijkaart.
musis 14

eeldbepalend. Matthé: "Klopt, maar er zit wel één gemeentelijk
monument tussen, nummer 78. O ja, en nummer 94 heeft
erg mooie Jugendstilplafonds. We hopen het op de gemeentelijke
monumentenlijst te krijgen."
Overtuigende film
"Het gaat natuurlijk om veel meer dan die zes pandjes",
zegt Matthé: "Het is een heel breed project. We kijken hoe
de binnenstad functioneert, naar de koppelingen tussen
de Hoogstraat en haar omgeving, het verbeteren van de
Koemarkt. Onze zes pandjes passen bij de restauratie en
hergebruik van het Museum, de Monopole en de Havenkerk.
Samen met de gemeente en andere organisaties willen we
de stad in een beter daglicht zetten, en niet alleen voor
Schiedammers, juist ook voor bezoekers van buiten de stad.
In dat proces pakken we de zes pandjes er als het ware en
passant bij."
Natuurlijk alle lof voor deze idealistische aanpak, maar hoe
heeft de SRHS de geldschieters over de streep getrokken? Het
gaat immers al jaren slecht met de Hoogstraat. Wie durft hier
nog risico's te nemen? "Communicatie is heel belangrijk", weet
Engeline: "Daarom hebben we een film laten maken waarin
je ziet hoe de vervallen pandjes opgeknapt kunnen worden.
De film geeft een suggestie hoe de Hoogstraat er uit kan gaan
zien." "Allemaal geleend hoor", bekent Matthé: "De pandjes
bestaan al. Ze staan in Haarlem aan de Grote Houtstraat.
We hebben de puien gefotografeerd en ingemonteerd. Heel
overtuigend. Het is eigentijds virtueel samplewerk met een
goed doel. Uiteindelijk komen er andere, maar kwalitatief
soortgelijke ontwerpen." Het filmpje is te zien op de website
van de SRHS (http://srhs-schiedam.nl/Home.aspx) en werkt
inderdaad aanstekelijk.
Wat Matthé en Engeline maar willen zeggen: over dit project
is goed nagedacht. "Ons recept is enthousiasme gekoppeld
hoogstraat-Midden, het eerste pand
15 musis
"Ons recept is enthousiasme
gekoppeld aan vakmanschap.
We hebben eerst naar de
context gekeken, goed onder-
zoek gedaan, daarna kwamen
pas de potentiële panden."
aan vakmanschap. We hebben eerst naar de context gekeken,
goed onderzoek gedaan, daarna kwamen pas de potentiële
panden." Waar beiden op hopen is dat het project helpt de
Hoogstraat uit de negatieve spiraal te halen, dat het de revitalisering
een zetje kan geven. "We knappen de pandjes op,
houden ze zelf in bezit en zoeken er de juiste gebruikers bij",
zegt Engeline. "Ja, en mochten we er ooit winst mee maken,
dan steken we dat weer in de Hoogstraat", vult Matthé aan.
Schiedams recept voor Vlaardingen
In de jeneverstad wordt nu dus mede dankzij de SRHS hard
gewerkt aan zes stepping stones. Zou het recept van de SRHS
en de gemeente Schiedam ook voor de Vlaardingse Hoog-
straat werken? "Misschien wel", antwoordt Matthé aarzelend:
"Beide steden hebben dezelfde doelstelling. De gemeente
Vlaardingen is naar onze aanpak komen kijken, en inmiddels
is een soortgelijke stichting opgericht, maar een exacte kopie
van onze aanpak zal het wel niet worden. Wij gaan voor
versterking van de winkelfunctie in ons deel van de Hoogstraat,
misschien dat Vlaardingen met zijn grote winkelaanbod juist
moet kiezen voor deels meer woonfunctie." De tijd zal het leren.

Werk aan de winkel
John van Doorn is een man van de praktijk. En Schiedammer in hart en nieren. En is dus trots
op het gegeven dat hij als eigenaar van tal van panden aan de Hoogstraat, in staat is om een
substantiële bijdrage te leveren aan het grootste revitaliserings- en restauratieproject dat ooit in
Schiedam is ondernomen. Het thema 'Werk aan de winkel' vat hij letterlijk op. Met als gevolg dat
zijn vastgoedmaatschappij Van Doorn & Salari - naast de gemeente - de actiefste partij is in het
restaureren en herinrichten van winkels aan de Hoogstraat en elders in de binnenstad.
Zijn filosofie is simpel. 'Het grote geld valt met winkels niet
te verdienen', zegt hij. 'Maar wil je een gezond rendement
halen, dan zul je in grotere eenheden moeten denken. Dan
heb je het niet over één pand, maar over een hele straat die de
potentie heeft om opnieuw uit te groeien tot een winkelgebied
van betekenis. Daarvoor is nodig dat de sociale cohesie wordt
versterkt. Dat betekent dat niet alleen etalages moeten worden
gemaakt, maar dat het wonen boven winkels aandacht krijgt.
Dit maakt dat het gebied ook buiten de winkeltijden z'n
levendigheid behoudt. Dat de binnenstad veiliger wordt en
dat de horeca ook van binnenuit een stimulans krijgt.
Het wonen boven winkels maakt het voor jonge ondernemers
ook aantrekkelijk om zich in de binnenstad te vestigen. Het
is op de Hoogstraat fout gegaan doordat de eigenaren van
panden zelf geen winkeliers waren en al helemaal geen
bewoners van hun onroerend goed. Gedacht werd op een
gemakkelijke manier een hoog rendement te halen. Met als
gevolg dat de winkelstand werd uitgedund. Het kost nogal wat
om die vaak torenhoge lasten voor winkelhuur en energie uit
hoogstraat bij Jeneverie 't spul
je wekelijkse omzet te halen. Met als gevolg dat de één na
de ander het loodje legde, de Hoogstraat verpauperde en de
plannen om jonge ambitieuze ondernemers aan te trekken op
niets uitliepen'
Doe er je voordeel mee
Aandacht trok de restauratie van de winkelpui van Avere,
een pas geopende damesmodezaak. Bij het slopen van de
bestaande pui, kwamen de resten van een hoge, driekantige
etalage in het zicht. Bovendien kwamen twee portiekwanden
tevoorschijn met tegelwerk uit het begin van de twintigste
eeuw. John van Doorn: 'We zijn met die resten naar een
timmerbedrijf gestapt met de vraag om die etalage voor
ons te reconstrueren. Ook aan de hand van foto's uit die
tijd. Tevens hebben we het tegelwerk aangepakt. Met als
gevolg dat het straatbeeld op die plaats weer helemaal in z'n
oorspronkelijke vorm is teruggebracht. Overigens denk ik
dat de herontwikkeling van de Hoogstraat zich in twee fasen
moet voltrekken. Allereerst dienen we ervoor te zorgen dat
musis 16

het straatbeeld opnieuw aantrekkelijk wordt. Dat geldt voor
de gevels, maar ook voor de reclame en het straatonderhoud.
Willen we dat de Hoogstraat een succes wordt, dan zullen we
ervoor moeten zorgen dat het echt een plaatje wordt. Dan
trek je publiek, dan toon je Schiedam en de Schiedammer
respect, dat zich terugverdient in een veelvuldiger bezoek.
We hebben de voorbeelden bij de hand. Kijk naar Delft, kijk
naar Gouda, kijk hoe ze daar omgaan met het historische
stadsbeeld en doe er je voordeel mee. Dat is ook de reden dat
wij in al onze verbeterplannen uitgaan van het oorspronkelijke
beeld. En als dat niet voorhanden is, van een gevelbeeld dat
past bij het pand in kwestie. We werken voor wat de gevels en
etalages betreft ook niet met standaardoplossingen. Voor elk
pand afzonderlijk wordt een plan gemaakt. Soms heeft dit het
karakter van een restauratie. In andere gevallen ontwerpen
we voor de bestaande aluminium- of kunststofpui een nieuwe
winkelpui, waarbij we uitsluitend natuurlijke materialen als
hout en steen toepassen.Tegelijkertijd zorgen we ervoor dat
de woning boven de winkel grondig wordt aangepakt. En
daarbij beperken we ons niet tot cosmetiek. Elke woningen
die we onderhanden nemen brengen we op het huidige
voorzieningenniveau. Alleen op die manier heb je toekomstige
gebruikers iets te bieden. Vervolgens richten we ons actief
op het werven van ondernemers. We zoeken daarbij vooral
starters. Jonge ondernemers die met idealisme aan de slag
willen gaan. Natuurlijk lukt dit lang niet in alle gevallen en
zeker niet tegelijk voor alle panden die we op de Hoogstraat
en daaromheen in ontwikkeling hebben. Daarom helpen
we de ontwikkeling een handje door voor de startersfase
17 musis
een huurprijs te bedingen, waarin ook de tegenvallers zijn
verdisconteerd. Bij een startperiode van pakweg vijf jaar,
wordt na het aflopen van die periode een nieuwe, meer
marktconforme prijs gehanteerd. We mogen er dan van
uitgaan dat de winkelier in kwestie inmiddels een vast publiek
heeft aangesproken en dus een hogere huur kan betalen'.
Ervaring in revitaliseren
tekst: Hans van der Sloot
foto's: Jan van der Ploeg
De vraag bij dit alles is natuurlijk in hoeverre Van Doorn
& Salari wil gaan in het accepteren van de risico's die aan
deze marktbenadering vast kunnen zitten. John van Doorn:
'Laten we voorop stellen, dat we niet afhankelijk zijn van
onze Schiedamse portefeuille. Natuurlijk, ook bij ons moet
de schoorsteen roken en het is absoluut niet zo dat we in
Schiedam niet naar rendementen kijken. We zijn echter heel
actief op het gebied van het zakelijk onroerend goed elders
in het land en hebben ons daarnaast – en bijna exclusief voor
Schiedam – toegelegd op de herontwikkeling van winkels. Dat
doen we nergens anders en in elk geval nergens in die mate.
Inmiddels hebben we ook wel enige ervaring in het
revitaliseren van winkelpanden. Op het moment dat we
ons oog lieten vallen op de huidige kantoorlocatie aan het
Land van Belofte, kochten we ook het pand van het Groot
Schiedams Café aan de overzijde – de Lange Kerkstraat dus
- met even later het winkelpand daarnaast. Hier zou horeca
moeten komen, daar mochten we eventueel ons kantoor
openen. We hebben de gemeente vervolgens geïnteresseerd
voor een ruil, waarbij we ons naast de ABN Amrobank op
het bordes van het Land van Belofte mochten vestigen, mits
we een zaak van allure aan de overkant zouden vestigen.
Foto: Cornelia Montfoort
Revitalisering is een proces van lange adem dat zich alleen wel laat
versnellen wanneer er eenmaal een kritische grens is overschreden.
Maar tel je zegeningen en kijk dan vooral naar die plekken waar zich
nieuwe ondernemers hebben gevestigd die smoel geven aan het geheel.

Het dode punt voorbij
Pauline de mare is gemeentelijk projectleider van het goed lopende project 'Werk aan de Winkel'. Want
inmiddels mag het 'Werk aan de Winkel' bogen op een veelheid uitgevoerde en geslaagde verbeterprojecten
en minstens evenveel plannen die in vergevorderd stadium van voorbereiding zijn met daarachter nog een
aantal waarbij het voorlopig nog even afwachten is.
op tafel ligt een kaart waarop de panden zijn aangetekend die inmiddels een opknapbeurt hebben ondergaan,
waarvoor plannen worden ontwikkeld en die als rijks- of gemeentelijk monument zijn gerestaureerd.
Vanzelfsprekend nemen 'grote' jongens als het Stedelijk museum en de voormalige monopole een flink
aandeel in de kaart voor hun rekening. Daartegenover staan de ultralelijke gevels van het voormalige
'Schrijvers' tegenover het Stedelijk museum, de voormalige 'Schoenenreus' v/h gebr. coster (Voor vader &
zoon) en de nog niet zo oude maar levenloze gevelwand tegenover de ingang van de nieuwe Passage.
Pauline de mare: ik had daar graag woningen gerealiseerd willen zien boven de winkels in dat pand.
ontsluiting van die woningen zou mogelijk zijn via de Watersteeg en een een galerij tussen de graauwe
Hengst en de winkels aan de Hoogstraat. alleen wil de eigenaar niet meewerken. Dat zal dus nog wel een
tijdje een dode hoek blijven in een voor de rest aardig opgeknapte Hoogstraat.
De Hoogstraat en directe omgeving zijn het gebied waar de projectgroep Werk aan de Winkel een actieve
benadering volgt. Winkeliers en eigenaren worden deur voor deur aangeschreven. in deze aanpak biedt Werk
aan de Winkel een bouwkundige opname van het pand en daarbij een globale berekening van de kosten die
daarmee gemoeid zijn. Daarbij worden de verschillende subsidiemogelijkheden genoemd zoals subsidie voor
een integrale aanpak van de voorgevel, vergoeding van architectenkosten, subsidie voor het terugplaatsen
van originele gevelelementen, realiseren van woonruimte boven de winkel, de lifestylevergoeding,
tegemoetkoming in de kosten van schilderen, reclame en zichtbaar houden van de etalage na sluitingstijd en
het weghalen van bestaande luifels. Daarboven kan de eigenaar op basis van de bouwkundige opname ook
een laagrentende lening tot een bedrag van maximaal
32.000,- euro opnemen waarvoor de gemeente vijf
procent korting op de geldende marktrente geeft tot
een minimum van 1.5 procent rente.
Het is duidelijk dat het project Werk aan de Winkel
waarvan de eerste fase, de aanpak van Hoogstraat,
Korte Hoogstraat en Korte Dam wordt afgerond het
dode punt al ver voorbij is. Slechts met twee panden
die opgeknapt hadden moeten worden, is niets
gebeurd.
Dit zijn het voormalige uitzendbureau Stipt aan de
Hoogstraat 184-186 en het chinese restaurant aan
de Korte Dam, die inmiddels schril afsteken tegen de
andere panden op dit deel van de Hoogstraat. met
de eigenaar van de voormalige shoarmazaak aan
de Korte Dam 4 worden nog gesprekken gevoerd.
Het grote geld valt met winkels
niet te verdienen. Maar wil je een
gezond rendement halen, dan zul
je in grotere eenheden moeten
denken. Dan heb je het niet over
één pand, maar over een hele
straat die de potentie heeft om
opnieuw uit te groeien tot een
winkelgebied van betekenis.
Hoogstraat 180, Hof van Spaland 59, Schiedam
De Tuinen 20, Naaldwijk
musis 18

Enfin…, het resultaat is bekend. Nadat we Schiedam met
posters 'Beloofd is beloofd' leuk op het verkeerde been
hadden gezet en een wat valse start met de eerste exploitant
hebben we Grand café Beloofd zelf tot een begrip gemaakt.
Wat mij betreft blijft het bij die ene maal dat we naast de
verantwoordelijkheid voor de restauratie ook het risico van
een horecaonderneming op onze schouders hebben genomen.
We zullen ons verder beperken tot het realiseren van de
winkel- en woonfaciliteiten. Plus dan de tegemoetkoming
– waar nodig – aan jonge ondernemers die zich in de
binnenstad willen vestigen. Het moet dan wel gaan om zaken
van onderscheidend karakter'
Niet binnen één, twee jaar
John van Doorn: 'Voor Schiedam zie ik kansen genoeg.
Je moet de heropleving alleen niet binnen één, twee jaar
gerealiseerd willen zien. Het is een proces van lange adem
dat zich alleen wel laat versnellen wanneer er eenmaal een
19 musis
kritische grens is overschreden. Maar tel je zegeningen en kijk
dan vooral naar die plekken waar zich nieuwe ondernemers
hebben gevestigd die smoel geven aan het geheel. De
gemeente is daarvoor in onderhandeling met een twintigtal
ondernemers die in het komend jaar hun zaak willen
aanpakken. Wij hebben momenteel zo'n elf projecten onder
handen en daar komen binnenkort een paar grote zaken bij
zoals onder andere de Ooievaar plus het vroegere Hosman
Frères met de belendende panden. Als de revitalisering hier
zijn beslag krijgt met een nieuwe functie voor Hosman,
horeca op de hoek daar tegenover en hopelijk een cultureelcommerciële
bestemming voor de Korenbeurs, dan is er in de
herontwikkeling van de binnenstad een stap van betekenis
gezet. Maar wat boven alles staat op dit moment is het
wegwerken van de sporen van verpaupering. Dan volgt – met
de nodige moeite, dat wel – de herbestemming vanzelf. Ons
lukt het althans om, waar het onze eigen investeringen betreft,
nieuw leven in de brouwerij te krijgen'.
Handling | Drukwerk | Mailing | Postbezorging | Houtindustrie
Groen- en Milieuservices | Uitzendkrachten | Detachering | Enquêtes
Bedrijfsinformatie | Arbeidsintegratie
Tel. (010) 204 10 00

Smaken verschillen. Velen vinden het preekgestoelte in
de Grote Kerk van Vlaardingen vanwege het uitbundige
snijwerk wel mooi, maar of het in dit strakke calvinistische
godshuis thuishoort? De neogotische preekstoel is
afkomstig uit de Haagse Willemskerk en was daar volledig
in zijn ambiance. Wegens afbraak van de kerk (1971)
moest deze hier verdwijnen en in Vlaardingen had men
behoefte aan een fraai 'nieuw' exemplaar. Waarom de
keuze op deze preekstoel is gevallen, behoeft nog eens
nader onderzoek. Echt nodig was het niet, want er was
al een preekstoel. Zonder zware ingrepen had deze het
makkelijk nog jaren volgehouden. Sterker nog, deze
wat eenvoudiger maar kleinere preekstoel werd aan de
Hervormde Gemeente in Winterswijk verkocht, waar deze
nog steeds in gebruik is.
De verkochte preekstoel was in 1865 door Arij Hoogendijk
Jz., president-kerkvoogd, aan de Grote Kerk geschonken.
Een grootschalige verbouwing van het kerkgebouw in
dat jaar zorgde voor een totale herinrichting van de kerk
en de oude preekstoel werd tezamen met de bestaande
kerkbanken en ander meubilair verkocht. Voor het nieuwe
exemplaar diende Cornelis Willem van Capellen twee
ontwerpen in, waaruit het College van kerkvoogden
er één koos. Enkele aanpassingen werden aan het
ontwerp gepleegd, onder andere door het toevoegen van
ornamenteel snijwerk. De kosten bedroegen ongeveer
2.000 gulden, een bedrag waar je toentertijd ruimschoots
een dak boven je hoofd kon verwerven.
In tegenstelling tot Vlaardingen keek men in Winterswijk wel
of de kansel in het interieur van de Jacobskerk paste. Het
fraaie gotische gebouw dat in het midden van de 16 e eeuw zijn
huidige uiterlijk kreeg, heeft een stemmig sobere inrichting,
Museumvondsten
tekst: Jeroen ter Brugge
preekstoel van de grote Kerk
© d. van der Walle-Krosenbrink, Winterswijk
waarin de preekstoel goed past. Om deze nog beter te laten
aansluiten bij zijn omgeving werden de gesneden ornamenten
verwijderd en het hout blank geschuurd, zodat het beter zou
passen bij de kerkbanken. Ook werd de voet onder de kuip
verkleind en op een iets andere wijze vormgegeven. Hierdoor
sloot de versierde trap niet meer aan en werd ook die door
een nieuw exemplaar vervangen, eveneens ontdaan van
enige opsmuk. Een groot deel van de ornamenten is bewaard
gebleven. In een kast in de Jacobskerk worden deze tot op
de dag van vandaag bewaard. Vergelijking met oude foto's
van de preekstoel toen die nog in Vlaardingen stond, leert
dat niet alle onderdelen behouden zijn. Het lijkt er op dat van
alle verschijningsvormen van het siersnijwerk een voorbeeld
bewaard is. De achtkantige preekstoel had van oorsprong
panelen die in de hoeken repeterend waren ingevuld met tak-
en bladvormige ranken en collages. Op het klankbord, de grote
luifel die boven de preekstoel hangt, waren op alle kanten
eveneens ornamenten geplaatst, waarbij die aan de voorzijde
een opengeslagen boek (de bijbel) verbeeldde. Het snijwerk
is uitgevoerd in een verschijningsvorm die kunsthistorici
en antiekhandelaren de Willem III-stijl zouden noemen. In
menig huiskamer kom je nog theekastjes, chiffonnières (hoge
ladekasten) en kledingkasten tegen met hoekornamenten in
dezelfde stijl. Het was een manier van ornamenteren die erg
populair was ten tijde van de vervaardiging van de preekstoel
en zoals de naam suggereert, stamt uit de tijd toen Koning
Willem III de scepter zwaaide. De rijk versierde trap in dezelfde
stijl is, voor zover bekend, niet bewaard gebleven. Die laat
zich ook niet zo eenvoudig in een kast opbergen. Het is aan de
kerkvoogden van de Winterswijkse Jacobskerk te danken dat
de wel bewaarde ornamenten nog steeds aanleiding geven tot
bespiegelingen over het Vlaardingse verleden.
musis 20

21 musis
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
Vermogende stedelingen zochten in de 17 e en 18 e eeuw
hun rust buiten de stad. De zeer rijken waren in het bezit
van een buitenplaats, zoals die langs de Vecht of achter de
duinen, maar ook her en der op het platteland lagen. De
categorie iets minder vermogenden bezat boerderijen waar
deze naar behoefte in het voor- of zomerhuis verbleef. De
stedelijke regenten die niet over een groot familiekapitaal
beschikten, maar wel wat te besteden hadden, kochten net
buiten de bebouwde kom een tuin met tuinhuis. Dergelijke
buitens kregen een naam die vaak het verlangen naar
het buitenleven en het achterlaten van de stadse
verplichtingen uitdrukte. Eén van de grootste Schiedamse
buitens past mooi in dat rijtje: Rustenburg aan de Lange
Nieuwstraat. Een burg of burcht was de buitenplaats
allerminst, maar deze in onze ogen wat protserig
aandoende aanduiding was in de 18 e eeuw bepaald niet
ongebruikelijk. Het drukte natuurlijk wel uit waarvoor het
bedoeld was: een prestigieuze plaats waar de eigenaar tot
rust kon komen.
De buitenplaats Rustenburg werd rond 1735 gebouwd
op een strook land die 'Het Nieuwwerk' werd genoemd.
Oorspronkelijk deel uitmakend van de Westfrankelandsepolder
ontstond dit gebied door de aanleg in 1613/1614
van de Nieuwe Haven. Het lag tussen deze als economische
impuls aangelegde haven en de Buitenhaven in. Het terrein
werd herkaveld, met de verwachting dat hier kleinschalige
bedrijvigheid en woningbouw zou gaan plaatsvinden. De
bevolkingsgroei stagneerde echter en omdat zich hier ook
nauwelijks industriële activiteit ontplooide, werd het een plek
waar de rijkere Schiedammer zich kon verpozen. Niet alleen
door middel van een wandeling, maar ook door aankoop van
een tuin, wat dan snel gevolgd werd door de bouw van een
tuinhuis. Dergelijke tuinhuizen waren wel van een andere orde
dan de houten Gammabouwsels die we tegenwoordig achter in
de tuin hebben staan. Het waren elegante stenen gebouwtjes
rustenburg
van de toenmalige gemakken voorzien. Het Nieuwwerk kende
één uitzondering op deze regel: de buitenplaats Rustenburg.
Deze werd in opdracht van de Amsterdamse regent Nicolaas
Elias (1690-1752) gebouwd en kon zich meten met de eerder
vermelde buitenplaatsen langs de Vecht. In Schiedam kent
Rustenburg haar gelijke slechts in Spieringshoek (zie Musis
maart 2010). Eerder stond op de ruim bemeten locatie het
stedelijk kruithuis, dat voor die gelegenheid gesloopt is. In
de verkoopakte van Rustenburg uit 1753 wordt het complex
omschreven als 'buytenplaets genaempt Rustenburg',
bestaande uit een groot en solide hoofdgebouw, met een
(losstaande) koepel, een tuinmanshuis, koetshuis, stallen,
tuin en plantage (moestuin en boomgaard). Naast Elias is
Rustenburg in eigendom geweest van de geslachten Pielat/
Pielat van Bulderen, Tromer en De Koning. In 1811 werd de
buitenplaats, in deze economisch uiterst moeilijke periode
zwaar verwaarloosd, voor de sloop verkocht. Cornelis
Nieuwhof nam het terrein als tuinderij in gebruik. In verloop
van tijd raakte het terrein weer herkaveld en verrezen aan de
Lange Nieuwstraat gevels, passend bij de in 1767 aangelegde
Plantage. Thans herinneren de straatnamen Rustenburg,
Kruithuis en Nicolaas Eliashof aan de buitenplaats.
Van der Feijst gebruikte de gewassen pentekening van
onbekende hand uit circa 1740-1750 in 1975 al in zijn
'Geschiedenis van Schiedam', maar deze is de moeite
waard weer eens te tonen. De kunstenaar stond op de
Lange Nieuwstraat en keek in westelijke richting. We zien
het hoofdgebouw dat door grachten is omgeven en per
brug bereikbaar is. Aan de straat bevindt zich vooraan de
koepelkamer, met de karakteristieke kantige kopgevel en
rechts van de inrijpoort vermoedelijk het koetshuis. Op de
achtergrond staat de Zuidmolen die in 1717 als moutmolen
was gebouwd. Als de kunstenaar in oostelijke richting had
gekeken, dan was de houtzaagmolen (1723) 'Wijk den Toorn'
te zien geweest.
© amsterdam Museum, bruikleen Backer stichting

Requiem voor
de witte sneeuwbes
Nico de voogd
De metamorfose van een
verdronken stadspark
"Het is momenteel wel ernstig, hoor! Er komen steeds
minder mensen. Ik merk het aan de omzet, daar had ik
niet op gerekend." Hans Lindhoudt, eigenaar van het
pannenkoekenhuis in 't Hof maakt van zijn hart geen
moordkuil. Zodra hij ons gezelschap ziet binnenkomen
voor een warme kop koffie, klampt hij Nico de Voogd aan.
Hij luistert welwillend toe. Nico is namens de gemeente
Vlaardingen projectleider van de renovatie van 't Hof
en Oranjepark. Samen met hem en Joop van Dorp van
de Stichting Boombehoud Vlaardingen, heb ik net een
Wie in dit natte grijze
seizoen 't Hof in
Vlaardingen bezoekt,
wordt getrakteerd op
een heus modderbad.
Shovels van aannemer
Blijdorp hebben vooral
het noordelijke deel
– het Oranjepark –
drastisch onder handen
genomen. Het mag
duidelijk zijn, hier is
sprake van 'werk in
uitvoering'.
Het monumentale
stadspark van Vlaardingen
was al jaren
aan een opknapbeurt
toe. Nu is het er eindelijk
van gekomen.
wandeling door het stadspark ondernomen, op dit moment
een stoutmoedige onderneming waarbij kaplaarzen geen
overbodige luxe zijn. "Sommige mensen weten nog van niks.",
vervolgt de geplaagde restauranthouder: "Ik moet regelmatig
de plannen verdedigen." Een typerende reactie. Hans Lindhoudt
merkt de overlast van de opknapbeurt aan den lijve, maar
toont toch begrip. Niet geheel verwonderlijk, want hij is
bij de plannen betrokken en plukt straks de vruchten van
het verbeterde Hof. Hans Lindhoudt is één van de zestien
deelnemers aan het Parkpanel.
musis 22

tekst: Robert van Herk
foto's: Jan van der Ploeg
Het park verdrinkt
Een uurtje eerder had Nico de Voogd het Parkpanel al
ter sprake gebracht; betrokkenheid van omwonenden en
relevante organisaties als Stichting Boombehoud, Platform
Buizengat, de Historische Vereniging en het Zomerterras, is
bij de renovatie van het park immers van groot belang. Vanaf
de eerste noodbrief van Stichting Boombehoud vier jaar
geleden was duidelijk dat de tijd van pappen en nathouden
voorbij was. 't Hof en Oranjepark waren beide toe aan een
grondige opknapbeurt. "Het komt er eigenlijk op neer dat
het park zonder ingrijpen zou verdrinken", legt Nico uit: "De
ingeklonken veengrond en de matige afwatering zorgen
ervoor dat de leeflaag waar de grote bomen in wortelen
veel te nat is geworden. Op den duur legt zo iedere boom
het loodje." Daarbij komt dat het park in de loop der jaren is
verrommeld: er was achterstallig onderhoud, paden werden
steeds modderiger, het succes van het populaire Zomerterras
bleek telkens een aanslag op de grasmat van de festivalweide,
en het park was dichtgegroeid met laagwaardig groen als
sneeuwbes en saaie heesters. Dat laatste zorgde weer voor
een ideaal biotoop voor hangjongeren. Kortom, problemen te
over. "Al die problemen wilden we in een keer aanpakken",
zegt Nico. Uiteindelijk heeft landschapsarchitect Michael van
Gessel, ondermeer bekend van de geslaagde renovatie van
Park Valkenberg in Breda, in samenspraak met de gemeente
en het Parkpanel, een ingrijpend renovatieplan ontworpen.
Volgens dit plan zal vooral het Oranjepark uit de jaren 1930
een metamorfose ondergaan. Het negentiende- en deels zelfs
zeventiende-eeuwse Hof wordt echter in oude luister hersteld.
Veel meer water
Wie een blik werpt op het ontwerpplan ziet meteen dat in
het noordelijk deel van het stadspark veel meer ruimte komt
voor waterpartijen. De singels worden onderling met elkaar
verbonden waardoor er als het ware twee grote eilanden
ontstaan die worden verbonden met sierlijke, door Van Gessel
ontworpen, bruggen. Ook het padenplan wordt totaal anders.
De harde T-kruisingen verdwijnen, daarvoor in de plaats
komen lange luie lussen die hier en daar samenvloeien.
De nieuwe asfaltpaden worden ook breder, zo'n drie meter.
Mooi natuurlijk, maar al dat water gaat ook ten koste
van bomen. Dat moet Joop van Dorp, deelnemer van het
Parkpanel namens Stichting Boombehoud, toch tegen de
borst stuiten. "Tja, zo'n ontwerpproces is een kwestie van
23 musis
het park verdrinkt
het hof in aanleg
geven en nemen", verklaart Joop: "Soms ging het plan ons
ook te ver, maar de architect en Nico stonden open voor
discussie. Uiteindelijk hebben we zo toch nog 45 bomen van
de 403 bomen die op de kaplijst stonden, kunnen redden."
Bovendien ging de gemeente niet over een nacht ijs. Alle
1400 bomen in het park zijn onderzocht op gezondheid en
gecategoriseerd. De kwaliteit van de bomen bepaalde mede
het ontwerp van Michael van Gessel. Dat is goed te zien als
we vanaf de Hogelaan het Oranjepark in wandelen. Het, nu
nog halfverharde, pad langs de nieuw gegraven waterpartij
loopt prachtig tussen een aantal monumentale kastanjes en
scheefstaande platanen door. Het zijn bomen die voorheen
nauwelijks opvielen, maar nu echt de show stelen.
Wie een blik werpt op het ontwerpplan ziet meteen dat in het
noordelijk deel van het stadspark veel meer ruimte komt voor
waterpartijen. De singels worden onderling met elkaar verbonden
waardoor er als het ware twee grote eilanden ontstaan die worden
verbonden met sierlijke, door Van Gessel ontworpen, bruggen. Ook
het padenplan wordt totaal anders. De harde T-kruisingen verdwijnen,
daarvoor in de plaats komen lange luie lussen die hier en daar samen-
vloeien. De nieuwe asfaltpaden worden ook breder, zo'n drie meter.

Strijd tegen de sneeuwbes
Wat erg opvalt is de kaalslag bij de onderbeplantingen. Al het
"oninteressante" gemeentegroen is gerooid; de sneeuwbes is
de oorlog verklaard. Je kijkt nu met gemak vanaf de Hogelaan
naar de Westlandseweg. Is dat niet zonde? "Nee hoor, dat
hebben we heel bewust gedaan. De nieuwe plantvakken zijn
heel strategisch over het park verspreid. Er is meer over-zicht
en de randen van het park zijn ook opener. Je ervaart nu een
mooi groot park. Voorheen keken passanten en omwonenden
tegen een dichte groene muur, nu nodigt het park uit tot een
bezoek", zegt Nico. Toevallig lopen we Frank Tomei tegen
het lijf. Hij laat net zijn hond uit en ongevraagd bevestigt
hij de visie van Nico: "Vroeger liet ik mijn kinderen nooit
alleen in het Hof spelen. Het is nu veiliger." Frank zit echter
het hof in aanleg, plannen, projecten en gegeven situaties
als organisator van het Zomerterras ook in het Parkpanel,
dus het is de vraag of zijn oordeel wel zo objectief is. "Dat
denk ik wel", verklaart Frank desgewenst: "Ik hoor het ook
van omwonenden. De mensen zijn goed geïnformeerd. Al
die gekapte bomen doen wel pijn, maar ze zien dat het beter
wordt."
Oerdegelijke grasmat
Dat vooral het Oranjepark drastisch veranderd wordt, blijkt
als we even later Franks festivalterrein naderen. Dat is nu
een stuk groter geworden en ligt meer naar het noorden. Het
is geheel omsloten door water en is daardoor een stuk beter
te beveiligen. "De grasmat wordt een Van Kessel constructie
– net als op het intensief gebruikte Wester Gasterrein in
Amsterdam – dat betekent enorm veel drainage, aarde met
wapeningsnetjes en speciaal graszaad", verklaart Nico: "Als
je het dan toch aanpakt, kun je het beter meteen goed doen."
De kwaliteit van de bomen bepaalde mede het ontwerp van
Michael van Gessel. Dat is goed te zien als we vanaf de Hogelaan
het Oranjepark in wandelen. Het, nu nog halfverharde, pad langs de
nieuw gegraven waterpartij loopt prachtig tussen een aantal monumentale
kastanjes en scheefstaande platanen door. Het zijn bomen
die voorheen nauwelijks opvielen, maar nu echt de show stelen.
musis 24

Hij wijst naar de noordwestelijke punt van het festivaleiland.
"Daar komt de nieuwe skatebaan. Echt een heel vernieuwend
ontwerp. Het wordt een mooie verdiepte betonnen constructie."
Klinkt goed, maar dat eindplaatje is nu nog moeilijk voor te
stellen. Juist in dit deel van het Oranjepark moet de argeloze
bezoeker een groot beroep doen op zijn fantasie. Het modderige
terrein is bezaaid met "zinkers" - gasleidingen die straks
onder de waterpartijen door lopen - en stukken drainagepijp.
Aan Nico's enthousiasme zal het echter niet liggen.
Liefdesverklaring in schors
Joop van Dorp leeft pas echt op als we weer richting Hogelaan
struinen. Twee nijlganzen landen met veel misbaar naast een
waterpartij. De aanwezige eenden kiezen mokkend een veilig
heenkomen. "Zie je die oever daar?", vraagt Nico. We kijken
naar de overkant. De oever is hier hoger opgeworpen en er
zitten kleine gaten in. "Voor de ijsvogels", weet Joop, "Die heb
ik hier regelmatig gezien. Zo'n park is natuurlijk ook prachtige
natuur!" We wandelen het nieuwe pad uit. Sierlijk schampt het
de Hogelaan, waar de laatste oude beuken uit de negentiende
eeuw ooggetuigen zijn van dit nieuwe hoofdstuk in de lange
geschiedenis van het park. De naam 'Yusuf' is ingekerfd
in de bast van één van de beuken. Tijden veranderen. Ook
nieuwe Nederlanders zetten kennelijk de lange traditie van
liefdesverklaringen in schors voort. "De heesters langs de
Hogelaan zijn ook allemaal verwijderd", zegt Nico: "Zo komt
de oude dijk veel beter tot zijn recht. Bovendien loopt de
Hogelaan straks weer door tot aan de Hoflaan."
Ouderwets beheer
Uiteindelijk belanden we dus in de Pannenkoekenboerderij.
Het is elf uur 's ochtends. We zijn de eerste gasten. Nadat
eigenaar Hans zijn zorgen heeft geuit, serveert hij drie
heerlijke bakken koffie. Veelbelovend natuurlijk alle veranderingen,
maar loopt de renovatie een beetje op schema? "In
principe moet het komende Zomerterras op het vernieuwde
terrein plaatsvinden. Zomer 2011 is de deadline", zegt Nico.
Joop plaagt: "Maar helemaal af zal het toch zeker niet zijn?"
25 musis
Dat moet Nico beamen. Op dit moment is de bodem door het
grondwerk en de weersomstandigheden nog een "vlaflip".
Daar kun je nog niet goed in planten. "Na de grond- en
drainagewerkzaamheden laten we de groenvakken rusten en
dan kunnen we in najaar 2011 planten."
Recent is bovendien een fikse tegenvaller in de noordwest-
hoek van het Oranjepark geconstateerd. Bij graafwerkzaamheden
bleek de dieper gelegen bodem meer verontreinigd
dan uit voorgaand onderzoek gebleken was. Het gaat niet om
verontreiniging die kwaad kan voor de bezoeker van het park,
maar een watergang op deze plek – zoals in het ontwerp staat
aangegeven – is hierdoor niet haalbaar. Het idee is nu om het
skatebaan in het oranjepark
water te laten eindigen in een dichte groenstrook. De beoogde
waterval in de noordwesthoek wordt daarmee ook verschoven
en aangepast.
"En als het park straks opgeleverd is? Hoe blijft het dan in
goede staat? "Voor het park maken we een beheerplan. Twee
medewerkers van het Wijkbeheer zorgen voor de uitvoering.
Nu is het park onderdeel van het groenbeheer in de gehele
wijk, maar het is natuurlijk veel beter als er vaste mensen
verantwoordelijk worden." Daarmee krijgen 't Hof en het
Oranjepark dus weer echte 'tuinmannen', net als vroeger.
Een ouderwets degelijke aanpak voor een modern stadspark.

Van Vlaardingse
tuinen en sloppen
Termen als 'sloppenwijk' of 'krotwoning' associëren we tegenwoordig vooral met derdewereldlanden.
Haveloze mensen die onder erbarmelijke toestanden een schamel dak boven hun hoofd
proberen te houden. Actueel ook wanneer er ergens op de wereld weer eens een aardbeving heeft
plaatsgevonden of een orkaan is langsgeraasd: de sloppen leveren dan de meest schrijnende
beelden op en niet ten onrechte natuurlijk. Dat we dergelijke omstandigheden in ons eigen land
niet meer kunnen voorstellen, zegt veel over de ontwikkelingen die Nederland de afgelopen
60-70 jaar heeft doorgemaakt. Maar nog geen dertig jaar geleden trof je nog geregeld bordjes
met de tekst 'onbewoonbaar verklaarde woning' aan op dichtgespijkerde panden, wanneer er
aan de regels van de Woningwet echt niet meer voldaan kon worden. Rond 1975 betrof het de
laatste restanten van een grote schare schamele woningen waar in de voorgaande decennia
het mes was gezet. Tot weemoed van velen die nostalgische gevoelens hebben met de nauwe
straatjes en steegjes die men zelf overigens vaak alleen van oude foto's kent. De werkelijkheid
was een stuk rauwer. Degenen die in een groot gezin zijn opgegroeid in een rug-aan-rugwoning,
amper twintig vierkante meter in oppervlakte,
met halfsteensmuren en met een slaapkamer
recht onder de pannen, weten wel beter.
Samen met je broers of zussen, de seksen wel
gescheiden uiteraard, opgestuwd in één bed,
met de voeten van de ander naast je hoofd
en in de winter stuifsneeuw op de dekens.
Maar ook in voorgaande eeuwen woonden
de minstvermogenden onder dergelijke
armoedige omstandigheden. In stegen en
sloppen, weggestopt van de openbare straat
en veelal uit het zicht bevonden zich deze
van armoedige materialen samengestelde
bouwsels. Veel voorschriften bestonden nog
niet en zolang er geen brandgevaar bestond,
werden deze gedoogd. In de 17 e eeuw heette
het in een verordening 'Alsulcke particuliere
sloptjens ende toegangen niet anders en syn
als sluypplaetsen voor ongeregelde menschen,
nesten van alle stanck'. En inderdaad zullen het
broedplaatsen van ongedierte en ook menselijk
gespuis zijn geweest.
onbewoonbaar verklaarde woning in de Fransestraat, circa 1920.
musis 26

3 e Bierslootsteeg, onderaan de hoogstraat. Circa 1910.
Vrijwel iedere stad kende zo zijn achterbuurten, die overigens
vaak vlak achter de reguliere straten schuilgingen. Net als
in andere steden had ook Vlaardingen zo zijn minder fraaie
gezicht. De bevolking nam in de 19e eeuw in grote snelheid
toe. Tot 1800 kende het inwonertal weliswaar schommelingen
maar bleef het grosso modo stabiel tussen de 4.000 en 6.000
zielen. Waren er in 1815 nog 5.895 inwoners (het agrarische
Vlaardinger-Ambacht zo rond de 500), in 1835 waren dat er al
7.340, in 1875 9.083, in 1925 27.184 om tot 31.037 inwoners
uit te groeien in 1939. Deze bevolkingsaanwas leidde, naast
sociaaleconomische tot verschillende praktische problemen.
Het grondgebied van de gemeente Vlaardingen was immers
beperkt, uitbreiding van de bebouwing kende zijn grenzen
en bouwgrond voor goedkope woningen was schaars. De
stad was aan drie zijden omgeven door de zelfstandige
gemeente Vlaardinger-Ambacht en aan de zuidzijde door
de Maas. Er stonden slechts drie uitbreidingsmogelijkheden
ter beschikking: de Buitenweide (thans Oostwijk) die in 1830
in het bezit van de gemeente was gekomen, het westelijk
tuinengebied achter de Hoogstraat en de 'Nieuwe Tuinen'
achter het Westnieuwland. De
gemeente Vlaardingen nam bij de
volkshuisvesting tot het begin van de
twintigste eeuw niet het voortouw.
Er bestond geen stadsplanning zoals
tegenwoordig en als die er al was
dan vooral één die ruimte bood aan
industrieën en woningbouw voor
de nette arbeidende klasse, middenen
hogere klassen. Het particuliere
initiatief vulde de lacune die de
stad liet en voorzag in woonruimte
voor de armsten. Niet geheel
toevallig waren het 'timmerlieden',
tegenwoordig zouden we aannemers
of projectontwikkelaars zeggen, die
in de behoefte voorzagen. Opvallend
is dat de dienst op deze markt door
slechts een handjevol lieden werd
uitgemaakt. In de 19e eeuw waren
dit onder andere Nicolaas Steijger en
eind 19e en 20e eeuw Cornelis van
Aken en Johannes Maassen, die in de
kadastrale liggers tientallen huisjes
27 musis
tekst: Jeroen ter Brugge
foto's: Stadsarchief Vlaardingen
op hun naam hadden staan. Het bouwen en exploiteren
('huisjes melken') combineerden sommigen met het vak van
verzekeringsagent en begrafenisondernemer. De angst van de
19 e eeuwer was groot te zijner tijd geen behoorlijke begrafenis
te krijgen en hoe arm ze ook waren, tegen dit risico dekte men
zich in. Een nauwsluitend net had zich zo om deze klasse
gevormd, waarbij zij welhaast voor het leven veroordeeld
waren tot hun huisbaas en uitgeleider naar het eeuwige. In
een dergelijk vervlechting was Vlaardingen bepaald niet uniek:
de Scrooge-figuur van Dickens had overal in het stedelijke
Nederland van de 19 e eeuw geplaatst kunnen worden.
De ontwikkeling van de huisvesting van de allerarmsten is
in Vlaardingen goed vergelijkbaar met die in andere steden
in West-Nederland. Rondom de stadskernen lagen van
oudsher 'tuinen'. Deze zouden in 20 e /21 e eeuwse ogen
nog het meest lijken op volkstuintjes, maar hun oorsprong
is een geheel andere. Waren de volkstuintjes in de voor- en
naoorlogse jaren bedoeld voor de arbeidende klasse, hun in
de gelegenheid stellend de eigen aardappelen en groenten
te verbouwen, de tuinen uit de 17 e en 18 e eeuw waren het
domein van de stedelijke elite. Het betreft hier niet de zeer
kleine toplaag van de superrijken uit de echt grote steden
die op het platteland buitenplaatsen konden laten bouwen of
herenkamers op door hen verpachte boerderijen hadden, maar
de laag daaronder. De burgemeesters, schepenen en andere
hoogwaardigheidsbekleders die hun status illustreerden met
een lapje grond net buiten de stad. Daarop een tuinhuis en een
uitzicht over het boerenland. Hier konden zij zich, met name
in de zomer, terugtrekken van de dagelijkse beslommeringen
en genieten van de sier- annex moestuin. Het tuinhuis was
geschikt om net gezelschap te ontvangen en was voorzien
van (letterlijk en figuurlijk) de nodige gemakken. Vlaardingen
kende twee tuingebieden: de eerste tussen de Biersloot en de
Kijkje in de 6 e Nieuwlandsteeg met op de achtergrond de Maassluissedijk. Foto a.J. van druten, circa 1955.

ALLES IN DE
BOEKHANDEL
Boekhandel J.S. van Leeuwen
Broersvest 85
3111 ED Schiedam
Boekhandel Post Scriptum
Hof van Spaland 31
3121 CA Schiedam
MAAR OOK
COMPLEET OP
INTERNET
www.boekhandelvanleeuwen.nl
www.postscriptum.nl
zorg voor de stad
NV IRADO
NV IRADO
Fokkerstraat 550
3125
Van Heekstraat
BE Schiedam
15
Telefoon: 3125 BN Schiedam 010-262 1000
E-mail: telefoon info@irado.nl
010-262 1000
www.irado.nl
e-mail info@irado.nl
www.irado.nl
Compleet naar wens
musis 28

Kaalslag waar voorheen de 6 e en 7 e Bierslootstegen lagen ter voorbereiding van de aanleg van de verbindingsweg.
Foto P.d. de vries, 1939.
Hoogstraat/Liesveldselaan en een tweede ter weerszijde van
het Westnieuwland, toepasselijk 'de Nieuwe Tuinen' genaamd.
Langs de ontsluitingswegen van deze tuingebieden vond in de
loop van de 18 e en 19 e eeuw stadsuitbreiding plaats, met vaak
een gecombineerde woon-werkfunctie. Veel middenstanders
vonden hier een onderkomen. Na de stichting van het
Koninkrijk der Nederlanden kwamen de achtererven aan snee.
Bereikbaar door de stegen tussen de huizen heen, verrezen
hier sloppen van tegenover elkaar gebouwde woninkjes. Het
woord 'slop' verdient in dit verband een toelichting. Hoewel
de negatieve bijklank al heel lang bestaat, is een slop in
technische zin een (erg) smalle straat of steeg tussen huizen
in, vaak ook doodlopend. De zeer goedkope bouwwijze leidde
tot weinig aangename verblijfomstandigheden, zoals hiervoor
al geschetst. De huisjes waren bovendien ongefundeerd en
direct op de ondergrond gebouwd met alle vochtproblemen
van dien. Een groot contrast kwam in 1993 aan het licht toen
ter plekke van de Van Kampenschool tijdens opgravingen
zowel resten van de tuin van een Vlaardingse burgemeester
werden aangetroffen als de voorgevel van één van de Nieuwlandstegen.
Naast de gemetselde 17 e eeuwse steens muur
van het tuinhuis lagen halfsteens muurtjes van de huisjes uit
de 19 e eeuw. Een ander voorbeeld waar rijk en arm elkaar
ontmoetten was een pand in de 3 e Bierslootsteeg, waar de
gevelsteen van een 17 e eeuws tuinhuis met de tekst 'Uit en
Thuis' was ingemetseld. Een haast cynische daad om deze
steen, die zich momenteel in de collectie van het Museum
Vlaardingen bevindt, hier terug te plaatsen. Van het 'Uit' was
met de benauwende bebouwing absoluut geen sprake meer
en het thuisgevoel zal ook niet voor iedere bewoner hebben
gegolden.
29 musis
Iemand die met bepaald weinig
nostalgie op zijn jeugd onder weinig
opwekkende omstandigheden terugkeek,
was wethouder Teun de Bruijn. Met
een ongekende vasthoudendheid en
met veel energie wierp hij zich op de
sanering van de vele krotwoningen
die Vlaardingen in de naoorlogse jaren
nog steeds kende. Dat De Bruijn in zijn
oprechte enthousiasme doorsloeg en
ook straten en individuele panden liet
slopen die heden ten dage vanwege hun
karakteristieke historische verschijning
gekoesterd zouden worden, is hem
wel verweten. Maar dat hij ten gunste
van de bevolking wilde afrekenen met
de erbarmelijke woonomstandigheden
en de sfeer van armoe is nog steeds
één van de belangrijkere fasen in de
sociaalmaatschappelijke ontwikkelingen
van het naoorlogse Vlaardingen. Hij
bouwde daarbij krachtig voort op
eerdere initiatieven. Voorafgaand
aan de inwerkingtreding van de Woningwet (1901) waren
de woonomstandigheden in heel Nederland in kaart
gebracht. Het onthutsende resultaat leidde tot wettelijke
richtlijnen en plaatselijke verordeningen die gericht waren
op kwalitatief betere woningen en het aanpassen dan
wel saneren van bestaande woningen. In Vlaardingen
bracht de Gezondheidscommissie in 1908 rapport uit van
de woonomstandigheden in de krotwoningen ten westen
van de Hoogstraat, wat in 1910 leidde tot het onteigenen
van 129 huisjes ten behoeve van de sloop. Patrimoniums
Woningbouwvereniging leverde hier, aan de nieuwe Kornelis
Speelmanstraat, in 1912 zijn eerste bouwproject op. Nog
vele andere zouden volgen. De grootste voortgang werd kort
voor en de eerste vijftien jaar na de Tweede Wereldoorlog
geboekt. Na de kwalitatief slechte woningen kwamen ook
de relatief goede maar kleine woninkjes aan de beurt. Ten
behoeve van de zogenaamde 'Doorbraak' door de Hoogstraat
Rond 1975 betrof het de laatste restanten van een grote schare
schamele woningen waar in de voorgaande decennia het mes was
gezet. Tot weemoed van velen die nostalgische gevoelens hebben
met de nauwe straatjes en steegjes die men zelf overigens vaak
alleen van oude foto's kent. De werkelijkheid was een stuk rauwer.
(aanleg Verbindingsweg/Korte Hoogstraat) werden in 1939
enkele Bierslootstegen afgebroken. Maar vooral tijdens de
Wederopbouw die Vlaardingen zo intensief heeft beleefd, werd
grote schoonmaak gehouden. Soms ten behoeve van concrete
nieuwbouwplannen zoals het Liesveldviaduct, maar vaak ook
zonder vooropgesteld plan. Rond het Westnieuwland leidde dit
tot een kaalslag die decennialang heeft bestaan.
Anno 2011 resten slechts weinig sporen van deze episode uit
de Vlaardingse stadsontwikkeling. Enkele laatnegentiende-/
vroegtwintigste-eeuwse relicten zijn haast toevallig bewaard
gebleven, vooral omdat zij buiten de saneringsgebieden lagen,
zoals de Steenplaats en enkele straatjes in de Oostwijk. Nu
opgeknapt en voorzien van moderne gemakken geliefde
woninkjes voor menigeen.

Een stad vol sloppen
Van oudsher behoorde Schiedam tot
de Hollandse steden. Met uitzondering
van een tussenperiode van de Franse
tijd hadden deze een bijzondere positie.
Onder de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden bepaalden ze mede het
beleid van Holland en bemoeiden ze zich
zelfs met de buitenlandse politiek. In
het Koninkrijk der Nederlanden hadden
de steden vanaf 1814 stemrecht bij de
samenstelling van de Provinciale Staten.
Met de invoering van de Grondwet in 1848
verviel het staatsrechtelijk onderscheid
tussen de honderdvijftien steden
die Nederland officieel kende en het
platteland. De gemeente werd de eenheid
van lokaal bestuur. Hoewel er juridisch
sprake was van gelijkschakeling bleef het
onderscheid tussen stad en platteland
echter economisch, demografisch,
sociaal en cultureel groot. Het is daarom
dat Auke van der Woud, hoogleraar
architectuur en stedenbouwgeschiedenis
aan de Rijksuniversiteit Groningen,
de Nederlandse stad als uitgangspunt
neemt in zijn geschiedschrijving van de
negentiende eeuw.
het sint Janshofje achter het oude Kerkhof
hofjestoegang Lange achterweg
Zijn aangrijpingspunt is de sterke bevolkingsgroei die in die
steden na 1850 plaatsvond als gevolg van de migratie van het
platteland naar die steden en die Nederland veranderden in
een grotendeels stedelijke samenleving. Ook Schiedam laat
die groei zien. Uit de cijfers die de auteur geeft van de steden
blijkt dat Schiedam in 1840 12.036 inwoners telde, in 1900 was
dit aantal meer dan verdubbeld, tot 27.096. Die groei leidde tot
het ontstaan van achterbuurten, riep vragen op naar de aanleg
van sanitaire voorzieningen en het opruimen van vuil. Het is
een geschiedenis die nog maar weinig in overzicht beschreven
is. Dat heeft mede te maken met het gegeven dat de mensen
om wie het gaat niet zelf de pen ter hand namen of aan
het woord kwamen in het publieke domein. We moeten het
vooral hebben van degenen die zich hun lot aantrokken, zoals
sommige artsen, predikanten, romanschrijvers, ingenieurs,
vaktijdschriften van ingenieurs en artsen en dergelijke. Mede
op grond daarvan is Van der Woud erin geslaagd om een
indringend beeld te schetsen van hoe veertig procent van de
bevolking die in de steden in diepe armoede en in erbarmelijke
omstandigheden leefde: in krotten, die vochtig en koud of in
de zomer juist benauwd waren, te midden van vuil, stank en
ongedierte. De sterftecijfers, van kinderen en ouderen, waren
hoog. Het was pas aan het eind van de negentiende eeuw dat
de sociale kwestie, en die van hygiëne (hoe de vuilophaal te
organiseren, het al dan niet aanleggen van drinkwaterleiding
musis 30

tekst: Herman Noordegraaf
foto's: Robert Collette
en riolering, het aanbrengen van wc's) meer centraal kwam te
staan in het publieke bewustzijn. Tot die tijd was er een grote
afstand tussen degenen die in de achterbuurten woonden
en de meer gegoeden, hoewel ze wat geografische afstand
vaak bijna op elkaars lip leefden. Het woord 'achterbuurt' is
natuurlijk veelzeggend: die waren vaak niet te zien als men
zich via de hoofdwegen door de stad begaf. Vaak waren ze
laag gelegen, achter de dijken, waardoor er vaak ook nog
wateroverlast in de woningen was. Een belangrijk punt
dat er toe bijdroeg dat deze zaken meer in de aandacht
kwamen, was de verworven kennis dat slechte hygiëne ook de
gegoeden kon treffen door besmettelijke ziekten. Een bekend
voorbeeld is de cholera of Aziatische braakziekte, die, zo
meldt Van der Woud, oorspronkelijk alleen in de delta van de
Ganges voorkwam en langs de kust van Bangladesh. In 1832
kwam deze ziekte in Nederland. Schiedam werd in 1853, 1854,
1859, 1866 en 1867 door deze epidemie getroffen met talloze
slachtoffers, het meest in 1866 toen 251 mensen als gevolg
van deze ziekte overleden.
In het boek van Van der Woud komt Schiedam slechts een
enkele maal voor. De bronnen die de auteur voor Schiedam
gebruikt zijn het proefschrift van H. Schmitz over Schiedam
in de tweede helft van de negentiende eeuw (1962) en de
biografische schets die Jan Noordegraaf en Arie IJzerman
gaven in hun Henri Hartog schrijver van zwart Schiedam (1980).
Er is voorts nog de bekende foto afgedrukt van het Broersveld
in 1893 voor de demping van de gracht die als open riool
functioneerde. De waarde van het boek van Van der Woud
voor de geïnteresseerde in de geschiedenis van Schiedam ligt
in de mogelijkheid die het boek biedt om de gebeurtenissen
en de discussies in Schiedam over bijvoorbeeld het aanleggen
van de drinkwaterleiding, de woningbouw, de vuilophaal in
een breder kader te plaatsen. Ik noem twee voorbeelden.
Op bladzijde 295 is een advertentie afgedrukt uit het Technisch
Gemeenteblad 1917 van 'Arij Jordaans, Stoomwagenfabriek
Schiedam – Eerste Nederlandsche speciaal fabriek van
Gemeente-Reinigingsmaterieel'. Afgebeeld zijn twee
installaties voor het reukloos reinigen van beerputten. Het
bedrijf van Jordaans was, zo voeg ik nu toe, oorspronkelijk
een wagenmakerij. Jordaans begreep de verandering. Het
ophalen van vuil was meestal verpacht aan particulieren die
de 'stadscompost' verkochten aan boeren. Het gebruik van
kunstmest maakte grotendeels een einde aan deze handel.
Gemeenten richtten daarom in toenemende mate eigen
vuilophaaldiensten op. Jordaans voorzag de toenemende
behoefte aan reinigingsmateriaal en richtte in 1895 de eerste
31 musis
Klein groenendal, ten zuiden van de afrol hoogstraat en Lange achterweg
Willemshofje aan de Laan, de ideale plek toen voor jonge gezinnen waarvoor
volkshuisvesting geen moeite wilde doen.
De waarde van het boek van Van der Woud voor de geïnteresseerde
in de geschiedenis van Schiedam ligt in de mogelijkheid die het
boek biedt om de gebeurtenissen en de discussies in Schiedam over
bijvoorbeeld het aanleggen van de drinkwaterleiding, de woningbouw,
de vuilophaal in een breder kader te plaatsen.

doelehof
speciaalfabriek voor gemeentelijk reinigingsmateriaal op (eerst
gevestigd aan de Westvest, later aan de Hoofdstraat). Van der
Woud vermeldt dat Zwolle in 1869 de eerste stad was die het
concessiesysteem losliet en een gemeentelijke reinigingsdienst
invoerde, daarna volgden meer provinciehoofdsteden en
de grote steden, waarna weer later de middelgrote steden
kwamen. Schiedam past in dat patroon: daar besloot de
gemeenteraad in 1897 om het ophalen van vuilnis en
het baggeren van de havens en grachten door een eigen
reinigingsdienst te laten verrichten nadat vanaf 1780 het
ophalen van vuilnis en as verpacht was geweest. Het toezicht
op het diepen en schoonhouden van de 'gemeentewateren'
berustte tot dan toe bij de directeur gemeentewerken. Ook
die figuur zien we in de tweede helft van de negentiende
eeuw in de steden op het toneel verschijnen. Voordien was de
hoogste technische ambtenaar in een stad de 'stadsfabriek'
of 'stadsbaas', soms was de titel 'stadsarchitect'. Vanaf de
jaren 1870 zetten vrijwel alle middelgrote gemeenten de
'stadsfabricage' om in een 'Dienst Gemeentewerken'. In
Schiedam kwam in 1894 voor het eerst een 'directeur der
gemeentewerken', J.M.A. Zoetmulder, die, en ook dat is
tekenend, civiel ingenieur was.
Het tweede voorbeeld dat ik noem, betreft de verslagen
van personen die op onderzoek uitgingen of een enquête
hielden en daarover publiceerden om zo de politiek
verantwoordelijken te bewegen om maatregelen te nemen.
Zo maakt Van der Woud meermalen gebruik van de brochure
Arm Rotterdam. Hoe het woont! Hoe het leeft! (1903) van
de journalist Louis Schotting en Hendrik Spiekman, het
Hofjes en sloppen
Hoewel de huisjes op de hofjes en sloppen in
Schiedam in oppervlakte en inrichting soms
weinig verschilden, kenden de Schiedammers zelf
wel degelijk een onderscheid. Voor een buitenstaander
was het nauwelijks mogelijk een verschil
te zien tussen de huisjes aan de gedempte baansloot
aan de één meter brede steeg, de woningen
op het Willemshof, Sint-janshof, laurens costerhof
en de Schotse Poort, otterbuurt of het hofjes
achter de gang van baas been. SDaP-voorman
en latere wethouder Piet de bruin (1879-1957)
liet dit onderscheid in het midden in zijn in 1910
geschreven aanklacht 'Hoe wij werken. Hoe wij
leven'. Heel aannemelijk is dat hij de situatie in
Schiedam als bekend veronderstelde en gelijk aan
de toestanden in andere arme industriesteden.
generaliserend kan worden gezegd dat de hofjes
de iets beter gesalarieerde arbeiders huisvestten.
De sloppen, vaak verborgen achter een smalle
gang tussen de woonhuizen aan de lange achterweg,
het broersveld, de broersvest, Kreupelstraat,
noordvestsingel, Hoogstraat en achter welke
straat eigenlijk niet in de overvolle binnenstad
vormden de behuizing voor de allerarmsten. Dit
onderscheid wordt wel gemaakt in de zedenschetsen
van de joodssocialistische onderwijzer
Henri Hartog (1869-1904). Deze geeft aan dat hij
het leven van de armen op de hofjes uit ondervinding
kende, maar verwijderd bleef van de
ellende in de sloppen daarachter. zowel de hofjes
als de sloppen zijn vrijwel alle gesloopt. Schiedam
heeft wel heel grondig afgerekend met de
zwartste kant van z'n verleden. Slechts hier en
daar is een restje overeind gebleven. toevallig
gespaard op een binnenplaats, in een tuin of
samengevoegd tot één enkele woning in een
straatje in de binnenstad. over die huisjes gaat
het Koninkrijk der sloppen van Van der Woud.
eerste gemeenteraadslid van de Sociaal-Democratische
Arbeiders Partij (SDAP) in Rotterdam (een monument
ter nagedachtenis van deze laatste staat in Spangen).
Zij deden daarin verslag van hun onderzoek naar de
leefomstandigheden van de mensen in de Zandstraatbuurt
in Rotterdam (waar nu het stadhuis en het voormalige
postkantoor staan). Indirect (via de genoemde biografische
schets van Jan Noordegraaf en Arie IJzerman) citeert Van der
Woud ook een onderzoek van het eerste gemeenteraadslid
van de SDAP in Schiedam, Piet de Bruin (1879-1957).
In 1907 werd hij gekozen in de gemeenteraad om later
wethouder te worden. In zijn hoedanigheid als bestuurslid
van de Schiedamse Bestuurdersbond van de NVV deed hij
onderzoek naar de werktijden en lonen van de arbeiders.
In 1910 publiceerde hij het resultaat: Hoe wij werken. Hoe
wij leven. Rapport eener enquete naar de wijzigingen in loon
musis 32

Louronstraat, een smal straatje achter het oude Kerkhof
en arbeidsduur alsook in den levensstandaard der arbeiders
gehouden vanwege den Schiedamschen Bestuurdersbond.
Daarin liet hij gedocumenteerd en op scherpe wijze zien hoe
de arbeids- en leefomstandigheden van een groot deel van
de Schiedamse bevolking waren. Van der Woud citeert in
zijn hoofdstuk over het ontbreken van staatsingrijpen ('De
wetten van de vrije markt') een passage uit het gedeelte dat
De Bruin wijdt aan de brandersknechts 'met hun ontzettend
slechte arbeidsvoorwaarden, hun onmenschelijk zwaren en
gevaarvollen arbeid, die van hen een tegen-natuurlijk leven
eischt, van werken des nachts en slapen overdag, met een
verbijsterend langen werkdag van 13 tot 17 uur en soms
nòg langer, terwijl zij ook des Zondags nog niet worden
vrijgelaten':
... als men ze, bij warme dagen vooral, ziet thuis komen,
kerels van wie men weet, dat ze zich zeker niet te buiten gaan
aan het gebruik van het vergif dat zij voortbrengen, en je ziet
ze dan neerkwakken tegen den grond, omdat ze 'af' zijn en
geen fut soms hebben eerst behoorlijk zich te ontkleeden;
als je 't zoo voor je eigen oogen ziet, dat dát eigenlijk geen
33 musis
mensch meer is dat uit de branderij is gekomen, maar een bot,
onhandelbaar wezen, dat haast van niets weet dan van slapen
en knorren.'
Het zijn inktzwarte geschiedenissen, maar Van der Woud
laat zien dat dit alles niet overdreven is en dat het nodig was
dat er mensen waren die door middel van onderzoek deze
levensomstandigheden aan de kaak stelden. Om te eindigen
met een treffend citaat van De Bruin:
'Het zwarte Schiedam moge de bezittende klasse weinig te
genieten bieden, zooals wel wordt gezegd, de overgroote
meerderheid der arbeiders kan nog niet eens behoorlijk er
leven...'
Van der Woud schrijft over een 'Koninkrijk vol sloppen'.
Schiedam was een 'stad vol sloppen'.
Auke van der Woud, Koninkrijk vol sloppen. Achterbuurten en vuil
in de negentiende eeuw, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2010,
440 pp, ill, ISBN 978 90 351 3597 0.
Het woord 'achterbuurt' is natuurlijk veelzeggend: die waren vaak
niet te zien als men zich via de hoofdwegen door de stad begaf.
Vaak waren ze laag gelegen, achter de dijken, waardoor er vaak ook
nog wateroverlast in de woningen was.

LOOK TV bestaat tien jaar
Kritisch? Nee, dat is LOOK TV nauwelijks.
Het Schiedamse televisiestation gaat liever
voor positief nieuws dan voor calamiteiten
waar lijken aan te pas komen. En politici
fileren rekent de omroep niet tot zijn taak.
"Ik laat mensen graag in hun waarde,"
zegt Jan Willem de Boer (54), boegbeeld
van het Schiedamse televisiestation en
voorzitter van de Stichting Stadsomroep
Schiedam, waarvan LOOK TV een
onderdeel is. In maart bestaat de tv-zender
tien jaar. Ook in de toekomst laat de
omroep het harde nieuws graag aan de
regionale zender RTV Rijnmond over.
Liever positief
nieuws dan
rampen en
lijken in beeld
Jan Willem de Boer voor het pand van de stadsomroep schiedam in de Passage in 1992. Foto roel dijkstra. Collectie gemeentearchief schiedam.
musis 34

"LOOK TV bestaat op 1 maart tien jaar, Radio Schiedam viert
volgend jaar april het 25-jarig bestaan. Een jubileum is altijd
een goed moment voor een evaluatie. Maar eigenlijk staat nu
al vast dat we aan de formule niet veel zullen veranderen. Als
ik me beperk tot LOOK TV: de programmering is een groot
succes, dus die gaan we niet drastisch omgooien, hooguit
zullen we proberen er onderdelen aan toe te voegen. Never
change a winning team. Ik had onlangs nog een gesprek met
RTV Rijnmond. Die zijn verbaasd dat we ondanks de beperkte
middelen zoveel mooie programma's maken en zoveel succes
hebben.
LOOK TV begon als de droom van Jan Willem de Boer en die
droom werd waargemaakt door wethouder Aad Wiegman,
Henk Eikenbroek van de ONS en Aad van der Wel, die de
zaak technisch op poten heeft gezet. Ik deed al dertien jaar
radio toen een vriendin van me die in New York bij een
plaatselijk televisiestation werkt vroeg: waarom hebben jullie
in Schiedam eigenlijk geen lokale tv? In Amerika is geen stad
zonder eigen televisiezender, regionale tv zoals Rijnmond
kennen ze daar niet. Die vraag zette mij aan het denken. Ja,
waarom hadden wij eigenlijk geen eigen tv-station? Ik begon
een lobby in de plaatselijke politiek, maar er was geen partij
die zijn nek wilde uitsteken. Tot Henk Eikenbroek van de
ONS me belde en zei: Je moet bij mij zijn, ik heb een kanaal
voor je. Wiegman zorgde daarna dat er een vergunning kwam.
Voordat ik begon met het opzetten van een organisatie heb
ik een aantal regio's en gemeenten met een eigen tv-zender
bezocht en tijdens die rondreis kwam ik een oud-AVRO-man
tegen die me een paar goede tips gaf. Eén ervan was: film
zoveel mogelijk op locatie, ga niet in een studio achter een
bos bloemen zitten, dat werkt niet.
Wij zijn geen RTV Rijnmond en daar willen we ook niet op
lijken. Wij hebben geen eigen journaal. Daar is gewoon niet
elke dag genoeg nieuws voor in Schiedam. Wij richten ons
op het brengen van informatie en van positief nieuws. Bij
journalisten moet je niet aankomen met de term positief
nieuws, omdat in die wereld nieuws per definitie juist negatief
is. Maar wij zijn geen omroep voor hard nieuws. Daar hebben
we ook geen mogelijkheden voor met zo'n kleine bezetting.
35 musis
tekst: Peter de Lange
foto's: Roel Dijkstra, Jan van der Ploeg
Vergeleken met vroeger is het al een heel stuk verbeterd.
Vroeger moest je tot je verdriet de hele avond naar Jan Willem
de Boer kijken. Ik ben een makkelijke prater. Nu hebben we
verschillende presentatoren.
In de programmering tekent zich toch wel een zekere
kentering af. We willen meer met LOOK TV, we willen meer
live-programma's maken; het enorme succes van het direct
uitzenden van bijvoorbeeld de lintjesregen toont aan dat
mensen daar behoefte aan hebben. En we willen iets met
inburgering gaan doen, bijvoorbeeld taallessen geven. Er zijn
genoeg projecten die je met televisie kunt ondersteunen. Wij
doen ook aan Schiedampromotie, we zijn ook een beetje een
VVV. Voor toeristen, maar ook voor oud-Schiedammers die
we via onze website in staat stellen feeling te houden met hun
stad. Duizenden mensen maken van die mogelijkheid gebruik.
We hebben een waanzinnig internetbereik. Via Youtube zijn
alle uitzendingen te bekijken.
Maar nogmaals, we hebben beperkte middelen. Onze inkomsten
bestaan uit een stukje subsidie van de gemeente, een
stukje reclamegeld, en we krijgen via wat vroeger kijk- en
luistergeld heette van het rijk een vergoeding per huishouden.
Bij elkaar is dat zo'n tweeënhalve ton. Daar moeten we alles
van betalen, kabelhuur, toiletpapier, de cola, de elektriciteitsrekening,
alles.
In stilte hebben we één grote wens en dat is een professionele
journalist. Dan zouden we iedere dag vers nieuws kunnen
brengen. Op mijn verlanglijstje staat al jaren een journalist die
Schiedam goed kent en actief nieuws uit de stad haalt. Een
vrouwtje als Ellen van Gaalen van het AD/RD bijvoorbeeld,
zo iemand zou ik graag in mijn redactie hebben. Mezelf zie ik
niet als journalist. Ik noem mezelf presentator.
Onze nieuwsgaring nu bestaat vooral uit persberichten.
Als er echt groot nieuws is kunnen we dat meteen brengen.
Dat is dan weer wel een voordeel ten opzichte van kranten.
Wij kunnen veel sneller werken. Terwijl het AD nog schreef
dat Coen Moulijn ziek lag, konden wij al melden dat hij was
overleden.
Nieuws positief benaderen, dat is onze insteek. Wat we niet uitzenden
zijn onderwerpen als moord, verkrachting en dodelijke aanrijdingen.
We willen geen bloed en geen lijken in beeld. Als zich dingen voordoen
als een moord, dan gaan we daar niet filmen. We brengen gewoon het
bericht en daar laten we het bij. Er zijn mensen die ons te soft vinden,
die zeggen dat wij veel harder moeten zijn richting de politiek. Ze eisen
dat wij een raadslid of een wethouder flink doorzagen, dat we meer
eigen journalistiek onderzoek doen. Maar nogmaals, daar hebben wij
de mensen niet voor.

Nee, de radio opdoeken om meer geld vrij te maken voor tv om
zo betere programma's te maken is geen optie. Dat zou lang niet
voldoende opleveren. Bovendien heeft ieder medium zijn eigen publiek.
De radio is een dertigplusmedium, daar hebben jongeren niks mee.
LOOK TV is er voor alle leeftijden. Iedereen kijkt er naar en iedereen
spreekt het op zijn eigen manier uit. Jongeren zeggen loek tievie,
ouderen hebben het over look teevee.
Wij zijn allemaal direct oproepbaar en desnoods ook 's nachts
inzetbaar. Er ligt hier een plan wat te doen bij calamiteiten.
Bij echte calamiteiten, zoals laatst de gifbrand bij Moerdijk,
overleggen we met Rijnmond. Zij zijn de regionale rampenzender.
Wij kunnen die functie ook vervullen, maar dan voor
de eigen stad. Dat is tot nu toe maar twee keer voorgekomen.
Wij kunnen op elk gewenst moment inbreken in de uitzending.
We zijn 24 uur per dag in de lucht. De radio zendt non-stop uit
en heeft naast de muziekprogramma's twee actuele nieuwsprogramma's
per dag, eerst tussen twaalf en twee uur met
lichte actualiteiten uit de buurt- en clubhuizen en dergelijke,
en tussen vier en zes de zwaardere onderwerpen: wat gebeurt
er in de politiek. Op tv zenden we elke dag een reportage
uit over een Schiedams onderwerp en die herhalen we ieder
heel uur. Tussendoor loopt de kabelkrant met berichten die
regelmatig worden ververst.
Nee, de radio opdoeken om meer geld vrij te maken voor tv
om zo betere programma's te maken is geen optie. Dat zou
lang niet voldoende opleveren. Bovendien heeft ieder medium
zijn eigen publiek. De radio is een dertigplusmedium, daar
hebben jongeren niks mee. LOOK TV is er voor alle leeftijden.
Iedereen kijkt er naar en iedereen spreekt het op zijn eigen
manier uit. Jongeren zeggen loek tievie, ouderen hebben het
over look teevee.
Jan Willem de Boer in gesprek met minister eurlings op het dijklichaam van de a4
op 2 september 2010.
Ik werk nu tien jaar voor de tv, maar ik kijk zelf nauwelijks
televisie. Uit ervaring weet ik, dat de impact van tv vele
malen groter is dan van radio. Ik had hier een keer voormalig
wethouder Yorick Haan in de studio. Vóór de uitzending
relativeerde hij het belang van zijn eigen aanwezigheid nogal,
hij zei: van wat ik ga zeggen, zal echt geen hond wakker
liggen. Na de uitzending was hij verbaasd hoeveel mensen
hem aanspraken omdat ze hem op tv hadden gezien.
Onze impact is enorm. De eerste keer dat wij de vergadering
van de gemeenteraad live uitzonden, waren alle raadsleden
naar de kapper geweest en hadden de dames een nieuwe
jurk aan. Raadsleden die hier in de studio komen voor een
vraaggesprekje zijn allemaal stiknerveus. Het is helemaal
niet moeilijk zulke mensen hard aan te pakken, ze zijn heel
eenvoudig uit hun evenwicht te brengen. Maar ik stel ze liever
op hun gemak. Ik ben niet conflicterend, ik probeer mensen in
hun waarde te laten.
Ik zit hier nu 23 jaar en ik heb heel wat colleges meegemaakt.
Wethouders hebben mij in vertrouwen dingen verteld die in
een boek niet zouden misstaan. Een echte journalist zou er
waarschijnlijk direct mee aan de slag zijn gegaan. Ik heb dat
nooit gedaan; dingen die je in vertrouwen worden verteld
breng je niet naar buiten.
Ik heb daar met Sander Sonnemans van het AD ooit een
lang gesprek over gehad. Sander is iemand die bij wijze van
spreken blij is als hij een dreigbrief op de mat vindt of als ze
een met poep besmeurde krant bij hem in de bus stoppen,
want, zegt hij, dan weet ik dat ik mijn werk goed heb gedaan.
Bij mij werkt dat niet zo. Volgens Sander ben ik van het type
dat helemaal opbloeit als iemand op straat naar me zwaait
omdat die persoon me op tv heeft gezien. Daar heeft hij
gelijk in. Ik ben gevoelig voor complimenten. Ik denk dat
dat inderdaad het verschil is tussen een journalist en mijn
persoon.
Nieuws positief benaderen, dat is onze insteek. Wat we niet
uitzenden zijn onderwerpen als moord, verkrachting en
dodelijke aanrijdingen. We willen geen bloed en geen lijken in
beeld. Als zich dingen voordoen als een moord, dan gaan we
daar niet filmen. We brengen gewoon het bericht en daar laten
we het bij. Er zijn mensen die ons te soft vinden, die zeggen
dat wij veel harder moeten zijn richting de politiek. Ze eisen
dat wij een raadslid of een wethouder flink doorzagen, dat
we meer eigen journalistiek onderzoek doen. Maar nogmaals,
daar hebben wij de mensen niet voor.
Als er op dit moment een ramp zou gebeuren, laten we
zeggen er ontspoort een trein in Schiedam en er zijn veel
slachtoffers, dan hebben wij daar geen scenario voor. Geen
musis 36

Jan Willem de Boer achter de piano in het stedelijk Museum schiedam
idee hoe we dat zouden aanpakken. In het draaiboek dat we
hier voor calamiteiten hebben liggen staat wel wat we moeten
doen als een lid van het Koninklijk Huis overlijdt. Daar zenden
we dan een programma over uit. Dat is geen verplichting van
het Commissariaat voor de Media maar een goed gebruik.
Maar een ontspoorde trein met lijken die uit de ramen hangen,
moeten wij dat uitzenden? Ik weet het niet. Mensen hebben al
zoveel zorgen aan hun hoofd, met het harde nieuws worden
ze al van alle kanten door kranten en tv-journaals om hun
oren geslagen. Wij zijn een calimero-omroep, die probeert een
beetje tegengas te geven met positief nieuws.
Wij vinden goed nieuws ook nieuws en dat heeft zoals gezegd
ook te maken met onze bemanning. We moeten genoegen
nemen met een bescheiden rol. Vinden wij dat erg? Nee hoor.
Wij doen genoeg leuke dingen. Dankzij een sponsor die daar
wel geld voor over had, hebben we in november de intocht
van Sinterklaas live uitgezonden, op dezelfde manier als de
landelijke intocht in 2009 werd verslagen. We hadden zelfs
dezelfde cameraman als de NPS.
Het is voor mij geen enkel probleem mijn werk als docent op
een vmbo te combineren met de omroep. Voor bijzondere
gebeurtenissen kan ik altijd weg van school. Er is altijd
wel een collega die mijn werk even wil overnemen. Dat is
overigens in al die jaren maar zelden nodig geweest. Ik sta
inmiddels negenentwintig jaar voor de klas. Ik geef negen
uur les en verdien hetzelfde salaris als toen ik nog fulltime
doceerde. Ik ben hier gedetacheerd door de gemeente, dat
geld zit in onze subsidie. Aan mijn werk bij de omroep ben
ik twee keer zoveel tijd kwijt als in het onderwijs, maar ik
krijg er geen cent extra voor. Dat kan me niets schelen. Als
je daarover valt, moet je acuut stoppen. Als ik veel geld zou
willen verdienen, ging ik wel weer optreden, dan ging ik
37 musis
met mijn gitaar het podium op of achter de piano zitten; dan
stroomt het geld vanzelf binnen.
Ik vind het fantastisch dat ik dit werk bij de omroep kan doen.
Mag doen. Ik ben de werkende voorzitter van de club, ik ben
verantwoordelijk voor de hele organisatie, ik presenteer zelf
en ik doe interviews. Ik doe de tv, Patrick de Boer de radio.
Nee, geen broer of neef. Hij is op geen enkele manier familie.
Het is een enorm cliché natuurlijk, maar ik doe dit niet alleen.
We hebben hier een club van veertig, vijftig vrijwilligers, en die
zijn allemaal bezeten van het rtv-virus. Iedereen wil bij ons
werken, vooral bij de tv, we hebben hier tientallen mensen
gehad die het hebben geprobeerd. Ze kwamen met de meest
absurde salariseisen, maar ze kwamen niet eens door een
proefuitzending heen. Mensen, denk toch niet dat hier tonnen
zijn te verdienen! Het is allemaal vrijwilligerswerk!
Volgens de laatste omnibusenquête van de gemeente
Schiedam van een paar jaar terug kijkt 71 procent van de
bevolking af en toe tot vaak naar LOOK TV. Doordat mensen
overstappen naar andere kabelaanbieders dan Caiway die
LOOK TV niet doorgeven, zijn we kijkers kwijtgeraakt, maar ik
ga er vanuit dat 50 tot 70 procent van de Schiedammers naar
ons kijkt. Hoe dikwijls ik niet word aangesproken op straat
door mensen die mij in een uitzending hebben gezien! Ik denk
dat we dagelijks gemiddeld 25.000 kijkers hebben.
Ik denk dat we met LOOK TV pas aan het begin van het
benutten van het medium staan. Ik ben erg benieuwd hoe
het verder zal gaan. Ik heb zeker geen plannen er al mee
op te houden. Ik hoop hier over tien jaar nog een leuk
ouderenprogramma te kunnen maken. Om dit werk te doen
moet je bevlogen zijn, en bevlogenheid hebben we allemaal.
Zodra je dat gevoel niet meer hebt, moet je stoppen met dit
werk. Dan kan je beter een volkstuintje nemen."

Mooie praatjes
Met onmiddellijke ingang heeft de directeur van het Jenevermuseum
Guido Beauchez eind januari 2011 zijn functie
neergelegd. Hij wilde niet het gevaar lopen te verzuren door
de het Jenevermuseum opgelegde bezuinigingen en vooral de
tegenwerking die hij van alle kanten ondervond. Dit althans
is zijn lezing. Ingewijden zullen daar hun kanttekeningen bij
zetten. Want tot tweemaal toe heeft het voltallige personeel het
vertrouwen in z'n directeur opgezegd. Nergens heeft hij kans
gezien de noodzakelijke samenwerking tussen het museum
toegewijde medewerkers en andere instellingen tot stand te
brengen of bij zijn geldschieters het vertrouwen te winnen om
een museum als het zijne tot een succes te maken. Verder dan
beloften is het nooit gekomen. Zo simpel als Beauchez het stelt
liggen de zaken dus niet. Liggen ze nooit.
De werkelijke achtergronden doen er op dit moment echter niet
zozeer toe. Voor Schiedam is er werk aan de winkel. juist nu,
terwijl het jenevermuseum financieel praktisch op de nullijn
is gezet en er flink gesneden is in het budget van het Stedelijk
museum. er liggen immers plannen om vanuit de historische
collectie van het Stedelijk museum en de collecties van het
jenevermuseum te komen tot een permanent historisch
tentoonstellingskader. Hiervoor wordt het jenevermuseum
als ideale lokatie gezien. Deze plannen zijn er al lang. in 2009
mondden ze uit in de gedetailleerde rapportage 'De historische
collectie zichtbaar'. Hierin zijn de visies verwerkt van alle
betrokkenen en kenners van de plaatselijke geschiedenis (en
verhoudingen).Van uitwerking is het nooit gekomen. Daarvoor
kunnen verschillende oorzaken worden genoemd. Het geld
ontbrak. Plus de animo bij zowel het Stedelijk museum als het
jenevermuseum om tot samenwerking te komen. Diana Wind
– die de tijd aan haar zijde heeft - besteedde haar energie in
de – overigens succesvolle - uitoefening van de kerntaak van
het Stedelijk museum Schiedam. namelijk een museum te zijn
voor naoorlogse nederlandse kunst. De keuze daarvoor is al
meer dan een halve eeuw daarvoor gedaan door een voltallig
gemeentebestuur, gesteund door het bestuur van het Stedelijk
museum en een zware adviescommissie onder leiding van
r. lunsingh Scheurleer. Deze keuze bepaalde niet alleen
de richting van het tentoonstellingsbeleid, maar ligt ook
ten grondslag aan de collectie, het verwervingsbeleid en
de kunsthistorische specialisaties binnen het museum. De
(bestuurlijke) wens om ook iets gedaan te hebben met de
historische collectie dateert van slechts een jaar of tien geleden
en was gekoppeld aan een groen licht van de gemeenteraad
voor een ingrijpende verbouwing van het Sint-jacobs-gasthuis
tot een modern en op de toekomst gericht museumgebouw. in
dit licht is wel een conservator voor de historische collectie
aangetrokken, maar deze brengt het museum nog niet de
noodzakelijke kennis van de geschiedenis van Schiedam. De
historische tentoonstellingen waren daarom toch vooral mooie
plaatjes maar misten zowel diepgang als lokale context.
ook de directeur van het jenevermuseum zocht het allerminst
in verbreding van kennis als basis voor een te ontwikkelen
tentoonstellingsbeleid, evenals de gewenste vaste presentatie
het daarbij behorende collectiebeheersplan. Van toenadering tot
het Stedelijk museum om in samenwerking daarmee initiatieven
te ontplooien was al helemaal geen sprake. Hadden beide
directeuren elkaar vakinhoudelijk wat te vertellen gehad, dan
was er misschien nog iets te redden geweest van het voornemen
om vanuit de historische collectie en de aktiviteiten van het
jenevermuseum één museaal optreden te maken. nu is er
daarentegen een situatie ontstaan waarin van de aspiraties
van het jenevermuseum niets is overgebleven en het Stedelijk
door: Hans van der Sloot
museum noch de bagage heeft om de historische ambities
waar te maken, waarmee indertijd de gemeenteraad werd
overgehaald om goedkeuring te geven aan het nieuwe Stedelijk
museum, noch de animo om de bijna failliete boel van het
jenevermuseum over te nemen.
De rapportage 'De historische collectie zichtbaar' van riemer
Knoop en de zijnen zegt het overigens even beknopt als
duidelijk. Voor wat de achtergronden betreft stelt het stuk: 'Het
repertoire aan verhalen over het verleden van Schiedam heeft
een redelijk potentieel. De ontstaans- en wordingsgeschiedenis,
de kenmerkende monoculturen die Schiedam gekend heeft, de
nieuwkomers in deze en vorige eeuwen en hun betekenis voor
de stad: het zijn allemaal onderwerpen die goed onderzocht
zijn of kunnen worden, die tot de verbeelding van velen kunnen
spreken, die een aardige fysieke neerslag kunnen hebben en die
bovendien markant verschillen van lokale verhalen elders uit de
rijnmond. ze beslaan daarbij niet alleen de stadsgeschiedenis,
maar ook die van de stad in relatie tot de directe en wijdere
omgeving. ze zijn soms zelfs van mondiaal niveau te noemen,
zeker waar het gaat om de internationale positie die de stad op
het gebied van gedestilleerd heeft verworven en in relatie tot de
vroege arbeidersemancipatie. Deze verhalen zijn echter alleen
betekenisvol en aansprekend genoeg om ze als Schiedams
repertoire zichtbaar te willen maken, indien en wanneer ze op
aanschouwelijke wijze worden verbonden met de plekken waar
ze zich afspeelden, met de mensen die er een rol in speelden
en met de tastbare overblijfselen van deze geschiedenissen'.
en over de collectie: 'er zullen naar onze smaak stellig enkele
uitschieters bij zitten, met name in de afdeling historische
schilderijen, maar het merendeel van de collectie lijkt ons
vooral geschikt om een illustratieve functie te vervullen bij een
thematische of verhalende presentatie over iets geheel anders
dan over de voorwerpen in kwestie'.
inhoudelijk sluit 'De historische collectie zichtbaar' aan bij
de visie die de directeur van het succesvolle rotterdams
Historisch museum, Hans Walgenbach in musis september
2003 ontvouwde; 'De hardste eis voor de man of vrouw die
verantwoordelijk wil zijn voor een lokaal historisch museum is:
je moet van de stad houden, je moet hem door en door kennen,
en je moet hem op de voet volgen, haast van dag tot dag. Het
volgen van de stad is geen sinecure. iedere stad heeft een eigen
karakter en iedere stad is voortdurend in beweging. alles wat
in die stad gebeurt, is gerelateerd aan dat karakter of wordt er
later aan gerelateerd. Dat vraagt van de man of vrouw die een
historisch museum beheert een apart soort empathie als extra
museale eigenschap'.
Van grote betekenis achten zowel Knoop als Walgenbach dat
zo'n lokaal historisch museum een eigen huisvesting heeft. in
dit opzicht heeft het college zich klip en klaar uitgesproken voor
het jenevermuseum als de meest geschikte lokatie. Vanuit deze
optiek is ook het voormalige pand van fotograaf Henk Vos aan de
Hoogstraat aangekocht. Hierdoor vormen het Stedelijk museum
voor hedendaagse kunst aan de ene zijde van de Hoogstraat
en het jenevermuseum als vestigingsplaats voor de historische
collectie aan de andere, één museaal complex. echter nu de
inhoud nog. Schiedam heeft zich voor 2011 getooid met het
thema 'molens en jenever'. zelden is een frase zo hol geweest
als deze, op dit moment en onder deze omstandigheden. Want
noch van het Stedelijk museum, noch van het jenevermuseum
valt iets te verwachten dit jaar. behalve dan misschien een
besluit tot samenwerking. terwijl er zoveel te vertellen valt.
op het gebied van de jeneverindustrie. of die van de oudste
stadsgeschiedenis. of over de wederopbouwperiode om maar
een paar onderwerpen te noemen waarvoor buiten de musea
alle kennis aanwezig is, voor wie er maar gebruik van wil maken.
musis 38

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
SNELWEG TRANSPORT, SCHIEDAM

Een ontmoeting met Notaris
is een ontdekking op zich
Notaris. Het mooiste distillaat
van vaderlandse bodem.