Beroepsgeheim - Steunpunt Jeugdhulp

Beroepsgeheim in de
Bijzondere Jeugdzorg
29 oktober 2010
Gent

• Juridische regeling
= kader
Inleiding: beroepsgeheim
≠antwoord op alle vragen (belangenafweging)
• Belang van andere invalshoeken vb. deontologie, good practices
• Maatschappelijke situering: 2 belangen:
• individueel belang
• maatschappelijk belang
• Evoluerende hulpverleningscontext: professionalisering
• van tweerelatie
• naar gelijktijdige en opeenvolgende verscheidene relaties in en tussen hulpverleningsnetwerken en cliënten

Beroepsgeheim: wat?
Discretieplicht ≠ beroepsgeheim:
Discretieplicht Beroepsgeheim
Omvang bepaald in arbeidsovereenkomst of
deontologische code
Strafwetboek
Tuchtrechtelijke of arbeidsrechtelijke sanctie Strafrechtelijke sanctie
Geldt niet ten aanzien van iedereen Geldt ten aanzien van iedereen
Geen zwijgrecht tegenover rechter Zwijgrecht ten opzichte van rechter
In het belang van de dienst of de
onderneming
Wat wordt vernomen in de uitoefening Geheimen
Omvang bepaald in arbeidsovereenkomst of
deontologische code
In het belang van vertrouwensrelatie
Geen afwijkend beding in de
arbeidsovereenkomst
Vb. secretaresse Vb. medici, advocaten, jeugdhulpverleners IJH
Ambtsgeheim = ambtelijke discretieplicht =
discretieplicht voor ambtenaren
Vb. leerkrachten, politie

-Discretieplicht:
Beroepsgeheim: wat?
• = de verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens
vrij te geven aan anderen dan degenen die gerechtigd zijn er kennis van te
nemen
• Niet terug te vinden in één wettelijke bepaling, maar verspreid
(ambtenarenstatuut, arbeidsovereenkomstenwet, deontologische code,…)
• Opletten:
• Vertrouwensleerkracht
• Dubbel mandaat:
• Vb. de consulenten van de sociale dienst van het Comité Bijzondere Jeugdzorg en bij de jeugdrechtbank, het
hulpverlenend personeel van de gemeenschapsinstellingen in de bijzondere jeugdbijstand, de
maatschappelijke assistenten van de dienst Slachtofferonthaal en de justitieassistenten van de dienst
Slachtofferbejegening, de psychosociale teams van de gevangenis, straathoekwerkers werkzaam bij een
provinciale of gemeentelijke overheid

Wat is het dan wel?
Beroepsgeheim: wat?
Verboden om te spreken op basis van het strafwetboek:
Art. 458 Strafwetboek :
“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die
uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd en deze
bekendmaken buiten het geval dat ze worden geroepen om in rechte of voor een parlementaire
onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend
te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een geldboete van
honderd tot vijfhonderd euro.”
3 voorwaarden:
1. Een geheim
2. Moet toevertrouwd zijn aan de hulpverlener
3. Uit hoofde van zijn staat of beroep kennis van gekregen
.

Geheim?
Beroepsgeheim: wat?
- Vertrouwelijke informatie
- Toevertrouwd door de cliënt
- Ook informatie over derden
- Eventueel ook louter feit dat betrokken cliënt of gekend is
- Geheim karakter zolang cliënt belang heeft dat het niet wordt bekendgemaakt, ook indien
begeleiding ondertussen werd stopgezet of na overlijden
- Niet: louter materiële feiten zonder geheim karakter of geanonimiseerde informatie
Toevertrouwen?
- Niet letterlijk te interpreteren
- Alles wat vertrouwelijk is uit zijn aard
- Informatie die de hulpverlener zelf vaststelt, verneemt van derden of uit het dossier haalt
Uit hoofde van zijn staat of beroep?:
- Vanaf het eerste contact
- Redelijk verband tussen geheim - beroep
- Vernomen tijdens de uitoefening (discussie reikwijdte)
- NIET: buiten elk verband met beroep of staat (vb. de hulpverlener die op de tram getuige is van een gesprek)

Beroepsgeheim: wie?
Art. 458 Sw.: geen limitatieve opsomming: personen die een noodzakelijke
vertrouwensfunctie uitoefenen (≠ vrijwillige confidenten):
1. geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen
2. andere personen die geheimen toevertrouwd krijgen in hoofde van staat of beroep
„staat‟: vrijwilligers en stagiairs met hulpverleningstaken die niet te onderscheiden zijn van
professionele hulpverleners
3. beroepen waarbij in regelgeving wordt verwezen naar art. 458 Sw.
(vb. decreet van de Vlaamse Regering betreffende AWW, CLB-decreet)
4. mensen werkzaam in sectoren waar het beroepsgeheim van toepassing is op: „alle personen
die hun medewerking verlenen aan‟
1. Integrale jeugdhulp (kaderdecreet Integrale Jeugdhulp)
2. BJB (Jeugdbeschermingwet, DBJB)
Toepassing (zie beslissingsboom): ondersteunend personeel?, vertrouwenspersoon?

Schending beroepsgeheim
Schending van het beroepsgeheim = misdrijf:
Bestanddelen van het misdrijf: 3-ledig:
1. Bekendmaking van geheimen aan derde(n)
- wijze van bekendmaking is niet relevant
- ook bevestiging van reeds gekend feit
2. Opzet
- NIET ingeval van onachtzaamheid (vb. dossier vergeten op de trein)
-wetens en willens geheimen bekend maken (niet vereist: oogmerk om te
schaden)
3. In kennis gesteld van dat geheim uit hoofde van zijn staat of beroep;
beklaagde valt onder art. 458 Sw.
≠ schade vereist

Schending beroepsgeheim
Gevolgen van schending:
• Strafvervolging
• Ontoelaatbaar bewijs:
- weren uit de debatten
- nietigverklaring?
• Tuchtrechtelijke sanctie (vb. schorsing of schrapping van de lijst)
• ambtenaren
• orde van de beroepsgroep vb. Orde van Geneesheren
• Arbeidsrechtelijk (vb. ontslag)
• Burgerrechtelijke aansprakelijkheid
• Vertrouwensrelatie met cliënt!

Doorbreken van het
SPREEKPLICHT: Wanneer moet je spreken?
beroepsgeheim
- Verplichting om bepaalde gedraging aan te geven
- Rapportageplicht
- Bekendmaking ingevolge een hulpverleningsverplichting
- Bekendmaking aan overheid met betrekking tot erkenning en subsidiëring
- Wettelijke verplichte informatiestromen tussen welzijnsactoren
- Mededeling aan disciplinaire overheid
SPREEKRECHT: Wanneer mag je spreken?: Spreekrecht? Zwijgrecht? Zodra je mag spreken
eindigt de juridische redenering. Dan begint de afweging in het eigen geweten!
- Getuigenis in rechte
- Noodtoestand
- Aangifte van strafbare feiten waarvan de cliënt het slachtoffer is
- Verdediging in rechte
- Gedeeld beroepsgeheim
- Gezamenlijk beroepsgeheim
- Toestemming cliënt
- Huiszoeking en inbeslagname

- Niet: politie of parket
- Niet: tuchtorgaan
Getuigenis in rechte
- Mondelinge of schriftelijke verklaringen
- Dagvaarding: verplicht om te verschijnen
- Vraag per vraag kan gebruik maken van zwijgrecht
- burgerlijke zaken: art. 929 Ger.W.
- strafwet: niet uitdrukkelijk in de wet
- opletten met halve waarheden
- Rechter kan de weigering om te getuigen verwerpen
- Uitzondering: art. 1728 Ger.W.: bemiddelaar heeft geen keuze

Noodtoestand
- Ingevoerd door de rechtspraak
Noodtoestand
- = rechtvaardigingsgrond: de principieel ontoelaatbare handeling, wordt
toelaatbaar
- ≠met onweerstaanbare drang: belangenafweging: het overtreden van
strafrechtelijke bepalingen is noodzakelijk en het enige middel om andere, meer
belangrijke belangen te vrijwaren
- Voorwaarden:
- Reëel, ernstig en acuut gevaar (geen feiten uit verleden of toekomstig
gevaar)
- Het rechtsgoed dat wordt bedreigd moet van een hogere waarde zijn dan
het rechtsgoed dat men wil schenden
- Noodtoestand kan alleen verholpen worden door het doorbreken van het
beroepsgeheim
- Voorbeelden
- Informatie aan partner van seropositieve patiënt
- Manifest dronken ouder neemt kind mee in de auto
- Treinbestuurder die elepticus is

Aangifte van strafbare feiten en
art. 458 bis Sw
Aangifte van strafbare feiten waarvan cliënt slachtoffer is
- art. 458 Sw.: bescherming van de cliënt
- Maar: kindermishandeling: vaak intrafamiliaal: art. 458bis Sw. i.p.v. art. 458 Sw.
Art. 458 bis Sw:
“Eenieder die uit hoofde van zijn staat of beroep houder is van geheimen en die hierdoor
kennis heeft van een misdrijf zoals omschreven in de artikelen 372 tot 377 (aanranding van
de eerbaarheid en verkrachting), 392 tot 394 (doodslag), 396 tot 405ter (opzettelijk doden
en opzettelijk toebrengen van lichamelijke letsels), 409 (genitale verminking bij personen van
het vrouwelijke geslacht), 423 (het verlaten of in een behoeftige toestand achterlaten van
kinderen of onbekwamen), 425-426 (het onthouden van voedsel of verzorging aan
minderjarigen en onbekwamen), gepleegd om minderjarigen kan, onverminderd de
verplichtingen hem opgelegd door artikel 422bis, het misdrijf ter kennis brengen van de
procureur des Konings, op voorwaarde dat hij het slachtoffer heeft onderzocht of door het
slachtoffer in vertrouwen werd genomen, er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de
psychische of fysieke integriteit van de betrokkene en hij deze integriteit zelf of met behulp
van anderen niet kan beschermen”.
aangifterecht aan de procureur des Konings (opgelet: art. 422 bis Sw)

Art. 458bis Sw: voorwaarden
Art. 458 bis Sw
• Ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of fysieke integriteit van de minderjarige
Niet: indien louter doel is de pleger van het misdrijf te laten vervolgen
• Onmogelijkheid adequate hulp te verlenen (zelf of met behulp van anderen)
• Hulpverlener heeft slachtoffer onderzocht of is door slachtoffer in vertrouwen genomen
(ernstige aanwijzingen volstaan)
• Welbepaalde misdrijven

Verdediging in rechte
- Verdediging voor rechter: burgerrechtelijk of strafrechtelijk
- NIET: verdediging voor disciplinaire overheid of tuchtorgaan
- Slechts datgene wat hulpverlener absoluut moet verklaren om zijn eigen
verdediging te handhaven

Gedeeld beroepsgeheim
• Ontwikkeld door rechtspraak en rechtsleer: complexiteit van welzijnsproblemen
• Wettelijk verankerd in art. 32 Decreet Integrale Jeugdhulp:
De bij de jeugdhulp betrokken actoren kunnen onder elkaar cliëntgegevens uitwisselen, op
voorwaarde dat die gegevens noodzakelijk zijn voor de hulpverlening en dat ze in het belang van de
cliënt gebeuren. In de mate van het mogelijke moet de geïnformeerde toestemming worden
bekomen.
• Voorwaarden:
• aan een persoon die door het beroepsgeheim is gebonden (buiten het team)
• Binnen eenzelfde hulpverleningscontext
• Hulpverlener is betrokken bij de hulpverlening aan een welbepaalde cliënt en treedt op met
dezelfde finaliteit
• Niet: buitengerechtelijk context en gerechtelijke context
• Niet: vrijwillige en gerechtelijke jeugdbijstand
• Noodzakelijkheidcriterium: de gegevensuitwisseling moet noodzakelijk zijn voor de
hulpverlening
• Belang van de cliënt
• Geïnformeerde cliënt
• Over welke gegevens gaat het?
• Aan wie worden ze overgedragen?
• Geïnformeerde toestemming?
• In de mate van het mogelijke, zoniet: motivatie

Gezamenlijk beroepsgeheim
- Voorwaarden:
- Binnen eenzelfde hulpverleningsteam
- Wat is een team?
- Relevante gegevens (noodzakelijkheideis is te streng)
- Alle andere voorwaarden die gelden voor gedeeld beroepsgeheim:
- Door het beroepsgeheim gebonden persoon
- Binnen eenzelfde hulpverleningscontext
- In het belang van de hulpverlening aan de cliënt
- Geïnformeerde cliënt
- Toepassing: art. 31 Decreet Integrale Jeugdhulp
- Bedenkingen: gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim
- Informatiedeling is mogelijk, maar niet verplicht
- ≠recht op informatie van de ene hulpverlener t.o.v. de andere

Toepassing: delen van het
beroepsgeheim
Kan de hulpverlener zijn beroepsgeheim delen met volgende personen (zie
beslissingsboom)?
Wie kan er aanwezig zijn bij een cliëntenoverleg?
- Collega?
- Andere jeugdhulpverleners?
- Leidinggevende?
- Inspectie?
- Ondersteunend personeel?
- Consulent?
- Bijstandspersoon?
- Leraar? (Voorbeeld: leraar belt om te vragen of ex-leerling bij jullie in
begeleiding is, want hij wil gerust zijn dat er voor haar wordt gezorgd. Kan je
hem iets mededelen?)
- CLB?

Toestemming cliënt? Beschikken
over het beroepsgeheim?
- Geen pasklaar antwoord in wetgeving, rechtspraak of rechtsleer (discussie)
- Bescherming van individueel belang primeert
- Voorwaarden akkoord van de cliënt:
- Voorafgaand
- Specifiek
- Vrij
- Uitdrukkelijk
- Geïnformeerd
- Instemming door een minderjarige: voldoende onderscheidingsvermogen?
- Liefst informatiedoorstroming via of in aanwezigheid van de cliënt!
- Geen spreekplicht voor de hulpverlener
- Soms uitdrukkelijk in de wet vb. art. 6 2 DBJB: overdracht van gegevens van de sociale
diensten van de vrijwillige jeugdbijstand naar de sociale diensten van de gerechtelijke
jeugdbijstand na instemming cliënt

Huiszoeking en inbeslagname :
Algemeen: documenten door het beroepsgeheim gedekt, kunnen niet in beslag worden genomen
Onderscheid:
- Cliënt wordt verdacht:
- Overtuigingsstukken (wapen, gestolen goederen,…): vatbaar voor beslag
- Bewijselementen: vatbaar voor beslag tenzij bestaansreden in de hulpverleningsrelatie
- Voorbehoud in PV formuleren
- Hulpverlener wordt verdacht:
- Beroepsmisdrijf sluit beroepsgeheim uit
- Tenzij voor stukken die niets met het misdrijf te maken hebben
- Opletten: steeds een huiszoekingsbevel (onderzoeksrechter) vereist met „machtiging tot
inbeslagname‟ (uitvoering mogelijk door politieleden met de hoedanigheid van officier van
gerechtelijke politie)
- Voorbeeld: politie vraagt inzage in verslaggeving m.b.t. jongere die verdacht wordt. Politie
dreigt met onderzoeksrechter, huiszoeking en beslag. Kan dit? Hoe reageer je?

Wet verplicht om vertrouwelijke
info bekend te maken
Door de wet verplicht om vertrouwelijke info bekend te maken :
- A) verplichting om bepaalde strafbare gedragingen aan te geven:
- Art. 30 Sv.: private aangifteplicht: eenieder die rechtstreeks getuige is geweest van
een aanslag tegen de openbare veiligheid, tegen iemands leven of eigendom, moet
aangifte doen aan de Procureur des Konings
- Art. 29 Sv. ambtelijke aangifteplicht: ieder gestelde overheid, ieder openbare officier of
ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdaad of
wanbedrijf moet aangifte doen aan de procureur des Konings (alle overheidspersoneel)
- Sanctie?
- Spanningsveld met art. 458 Sw.
- Voorbeeld: Het kind voor wie begeleiding gevraagd wordt verblijft met zijn ouders
illegaal in België. Heb je aangifteplicht?
B) Bekendmaking aan de overheid in uitvoering van rapportageplicht
- vb. rapportageopdrachten van de consulenten van de sociale dienst bij de
jeugdrechtbank, art. 119 Besluit Bijzondere jeugdbijstand

Schuldig verzuim
Bekendmaking ingevolge van een hulpverleningsplicht
- Misdrijf van schuldig verzuim (art. 422 bis Sw.): “Met gevangenisstraf van
acht dagen tot zes maanden en met geldboeten van 50 euro tot 500 euro of
met één van die straffen alleen, wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen
of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens
toestand heeft vastgesteld hetzij die toestand hem is beschreven door degenen
die zijn hulp inroepen. De straf bedoeld in het eerste lid wordt op twee jaar
gebracht indien de persoon die in gevaar verkeert, minderjarig is”
- Onthoudingsmisdrijf of omissiemisdrijf
- Minderjarig slachtoffer = verzwarende omstandigheid
- Iedereen moet de hulp bieden die het meest aangewezen lijkt
- ≠aangifteplicht bij gerechtelijke instanties!!! (wel spreekplicht als zelf niet kan
oplossen)

Spreekplicht: overige
Bekendmaking aan overheid met betrekking tot erkenning en subsidiëring
vb.: art. 11, 15 Erkenningsbesluit Bijzondere Jeugdbijstand
Wettelijke verplichte informatiestromen tussen welzijnsactoren
- Informatie doorgeven aan collega‟s of andere voorzieningen
- Vb. doorstroming van gegevens tussen het Comité Bijzondere Jeugdzorg en de
Bemiddelingscommissie Bijzondere Jeugdzorg
Mededeling aan disciplinaire overheid
Beroepsgeheim kan niet worden ingeroepen tegen disciplinaire overheden

Beroepsgeheim t.a.v. cliënt?
Algemeen: beroepsgeheim kan niet tegen de cliënt worden gebruikt
Toegang tot het dossier: decreet rechtspositie
• elke jongere in de voorziening heeft recht op een dossier
• alles staat in dossier van zodra geen losse notities meer zijn (voorbeeld ingebracht tijdens
overleg)
• toegang tot dossier door minderjarige: vanaf het ogenblik dat hij in staat wordt geacht tot
een „redelijke beoordeling van zijn belangen‟
• Toegang tot eigen gegevens en contextuele gegevens
• Geen onbeperkte toegang:
• Privacy van anderen (gedeeltelijke inzage, rapportage of een gesprek)
• Agogische exceptie
• Gegevens werden als vertrouwelijk bestempeld (niet gebonden door de vermelding vertrouwelijk die door een andere hulpverlener is
aangebracht)
• Stukken die werden opgesteld voor gerechtelijke overheden
Meerderjarig geworden cliënt:
• wet verwerking persoonsgegevens en decreet inzake bijzondere jeugdbijstand
• Toegang tot gegevens die betrekking hebben op hemzelf in relatie tot zijn
opvoedingsomgeving

(Pleeg)ouders en beroepsgeheim
Ouders :
• Beroepsgeheim geldt ook ten aanzien van ouders
• Belangenconflict: verantwoordelijkheid van de ouders (ouderlijk gezag en ouderlijke
aansprakelijkheid) versus recht op geheimhouding van het kind: belang van het kind (en het
beroepsgeheim) primeert
• Doelgebonden en uitdunnend karakter van het ouderlijk gezag:recht op informatie voor zover de minderjarige onvoldoende
maturiteit heeft om over welbepaalde aspecten te beslissen („in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen‟)
• Inzage dossier: decreet rechtspositie: minderjarige kan zich verzetten tot toegang tot bepaalde gegevens in het dossier
• Voorbeeld: 15-jarige jongere zegt dat hij drugs gebruikt en dat hij niet wil dat zijn ouders dit
weten. Hoe zou je reageren?
Pleegouders :
• Geen ouderlijk gezag
• Gedeeld beroepsgeheim

Bronnen
• PUT, J. en VAN DER STRAETE, I., Beroepsgeheim en hulpverlening, die Keure, 2005, p. 267.
• SCHELLAERT, R., Wat ervan te zeggen: informatie en beroepsgeheim binnen het ortho-en
sociaalagogisch werkveld, Intersentia, 2010, 374.
• BERGHMANS, M., Beslissingsboom, www.osbj.be.
• Werkmap Integrale Jeugdhulp, www.wvg.vlaanderen.be, 219-266.

www. jeugdrecht.be voor
• Tweemaandelijks e-zine
praktijkwerkers
• Databank met artikels vanaf 2000, geupdated
• Oa. gedeeld beroepsgeheim in de integrale jeugdhulp