Op de Bok - februari 2012 - Vnv
Op de Bok - februari 2012 - Vnv
Op de Bok - februari 2012 - Vnv
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
vereniging van ne<strong>de</strong>rlandse verkeersvliegers <strong>februari</strong> <strong>2012</strong><br />
Onrust Down<br />
un<strong>de</strong>r!<br />
<strong>Op</strong> Weg naar De <strong>Bok</strong><br />
Luchtvaarteconomie in beweging
VLIEG Hypotheken<br />
Als het gaat om uw hypotheek,<br />
staan wij liever met twee benen op <strong>de</strong> grond.<br />
VLIEG Hypotheken: Geen mooie praatjes, het gaat om visie!<br />
www.vlieg.nl<br />
VLIEG Hypotheken Amstelveen is het bureau voor luchtvaart en aca<strong>de</strong>mici wanneer<br />
het gaat om persoonlijk advies. Met als leidraad onze visie, helpen onze onafhankelijke<br />
adviseurs u graag bij het vin<strong>de</strong>n van een geschikte hypotheek. Uiteraard<br />
geheel op één lijn met <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> toekomst voor u in huis heeft.<br />
Onze visie is al drieen<strong>de</strong>rtig jaar succesvol en vormt <strong>de</strong> drijven<strong>de</strong> kracht bij het<br />
maken van een weloverwogen financiële keuze, waar u mee ver<strong>de</strong>r kunt.<br />
VLIEG Hypotheken, uw thuishaven voor een betaalbare toekomst.<br />
Bel voor een afspraak met Peter Jellema of een van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re adviseurs (020) 645 05 52,<br />
VLIEG Hypotheken, Amsterdamseweg 490, 1181 BW Amstelveen Beëdig<strong>de</strong> Adviseurs<br />
Makelaardij Hypotheken Verzekeringen Pensioenen
<strong>februari</strong> <strong>2012</strong><br />
evi<strong>de</strong>nt p. 2<br />
voorwoord p. 3<br />
woord en we<strong>de</strong>rwoord p. 4<br />
onrust down un<strong>de</strong>r p. 6<br />
vnv-feest <strong>2012</strong> p. 13<br />
uit <strong>de</strong> post geplukt p. 14<br />
op weg naar <strong>de</strong> bok p. 16<br />
luchtvaarteconomie in beweging p. 18<br />
van het bestuur p.24<br />
van <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nraad p.32<br />
1
2<br />
evi<strong>de</strong>nt<br />
Evert van Zwol, presi<strong>de</strong>nt<br />
Zon<strong>de</strong> van het geld<br />
Mijn eerste reactie toen ik hoor<strong>de</strong><br />
van <strong>de</strong> staking die onze Franse<br />
collega’s begin <strong>februari</strong> hiel<strong>de</strong>n,<br />
is niet geschikt om in dit keurige<br />
maandblad af te drukken. Ook van veel VNVle<strong>de</strong>n<br />
krijgen wij <strong>de</strong>rgelijke gelui<strong>de</strong>n te horen.<br />
Staken om een overheidsmaatregel tegen te<br />
gaan en daarmee je eigen bedrijf forse scha<strong>de</strong><br />
toe te brengen, staat nou eenmaal veraf<br />
van het gedachtegoed van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
arbeidsverhoudingen. Toch ga ik proberen om<br />
u ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant van het verhaal te laten<br />
zien, zodat u wellicht meer begrip krijgt voor<br />
<strong>de</strong> situatie.<br />
Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nraad van SNPL Air France<br />
ALPA op 9 <strong>februari</strong> mocht ik een dringen<strong>de</strong><br />
oproep doen aan <strong>de</strong> aanwezige vliegers om<br />
snel terug te keren naar <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingstafel.<br />
Alleen daar kunnen immers resultaten<br />
bereikt wor<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> financiële situatie van<br />
het bedrijf kunnen verbeteren. Een overgrote<br />
meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> collega’s in Parijs <strong>de</strong>nkt<br />
er precies zo over, heb ik kunnen constateren.<br />
Het han<strong>de</strong>len van Air France on<strong>de</strong>r leiding van<br />
<strong>de</strong> nieuwe CEO heeft echter totaal verkeerd<br />
uitgepakt in dat proces. Door het – voor het<br />
eerst in 40 jaar – vrijwel volledig opzeggen<br />
van <strong>de</strong> vlieger-cao is <strong>de</strong> staking tegen inperking<br />
van het stakingsrecht uitgelopen op een<br />
keihar<strong>de</strong> confrontatie die veel meer gaat over<br />
macht en positie. Dit terwijl het bestuur van AF<br />
ALPA van tevoren dui<strong>de</strong>lijk heeft aangegeven<br />
met open vizier over alle mogelijke oplossingen<br />
te willen praten. Bei<strong>de</strong> partijen weten nu<br />
waar ze staan en ik roep ze hierbij nogmaals<br />
op om vooral ruzie te maken over <strong>de</strong> inhoud<br />
maar het gezamenlijke doel daarbij niet uit het<br />
oog te verliezen.<br />
Enkele dagen na het bezoek aan Parijs waren<br />
<strong>de</strong>legaties van AF ALPA en <strong>de</strong> VNV te gast in<br />
Atlanta om met <strong>de</strong> vliegers van Delta Airlines<br />
over <strong>de</strong> Joint Venture over <strong>de</strong> North Atlantic<br />
te spreken. We hebben daar goe<strong>de</strong> afspraken<br />
gemaakt hoe om te gaan met toekomstige<br />
nieuwe toetre<strong>de</strong>rs tot <strong>de</strong> JV. Vervelen<strong>de</strong> situaties<br />
als <strong>de</strong>stijds met <strong>de</strong> toetreding van Alitalia<br />
kunnen daarmee hopelijk verme<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n<br />
en <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rlinge ban<strong>de</strong>n zijn weer versterkt.<br />
Het nieuwe Pilot Protocol wordt binnenkort<br />
aan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>nraad gepresenteerd.<br />
Ik ben zelf <strong>de</strong> afgelopen perio<strong>de</strong> zeer betrokken<br />
geraakt bij het uitsteken<strong>de</strong> initiatief van <strong>de</strong><br />
Ierse vliegervereniging IALPA om <strong>de</strong> vliegers<br />
bij Ryanair te helpen zich te verenigen. De<br />
roep om representatie van <strong>de</strong>ze grote groep<br />
vliegers komt dui<strong>de</strong>lijk van binnenuit en wij,<br />
maar ook vele an<strong>de</strong>re Europese vliegerverenigingen,<br />
willen ze daar graag bij helpen. U<br />
kunt ook behulpzaam zijn door vrien<strong>de</strong>n en/<br />
of kennissen die bij Ryanair werkzaam zijn te<br />
wijzen op dit initiatief en uw steun aan ze uit te<br />
spreken. Dank voor uw hulp en vertrouwen!<br />
Legacy carriers?<br />
voorwoord<br />
Francis van Haaff, hoofdredacteur<br />
De maatschappij met <strong>de</strong> grote<br />
Skippy op <strong>de</strong> staart heeft an<strong>de</strong>re<br />
problemen dan Europese<br />
maatschappijen. Maar het is<br />
even interessant als nuttig om<br />
toch naar <strong>de</strong> problemen ‘down<br />
un<strong>de</strong>r’ te kijken. Pim Lamers<br />
groef, zocht en vond <strong>de</strong> wereld<br />
daar op <strong>de</strong> kop.<br />
Deze editie brengt het <strong>de</strong>buut<br />
van Eva van <strong>de</strong>r Ben. Deze zelfverklaar<strong>de</strong><br />
wannabe-pilot moet<br />
met mijn dringen<strong>de</strong> aanbeveling<br />
onmid<strong>de</strong>llijk een baan krijgen<br />
bij welke maatschappij dan ook,<br />
als ze net zo goed kan vliegen<br />
als ze schrijft.<br />
Terwijl <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> nevenfunctionaris<br />
in <strong>de</strong> vliegdiensten<br />
last heeft met elke d- en<br />
t-vervoeging die hij schrijft,<br />
fonkelt hier een taaldiamantje<br />
net buiten <strong>de</strong> poorten van <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse maatschappijen.<br />
Niemand mag <strong>de</strong> tragiek bagatelliseren<br />
die er schuilt in het<br />
lot van een net afgestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><br />
vlieger. De KLS-wachtlijster<br />
met een goed contract ziet<br />
nog licht in <strong>de</strong> tunnel hoewel<br />
het járen kan duren voordat hij<br />
dat licht bereikt. Een KLSwachtlijster<br />
kan in die tijd zijn<br />
master halen in een heel an<strong>de</strong>r<br />
vakgebied, waarschijnlijk zelfs<br />
promoveren als er geen gigantische<br />
rentelast in <strong>de</strong> weg zou<br />
staan. Hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n, straks zelfs<br />
duizend an<strong>de</strong>re stu<strong>de</strong>nten zien<br />
dat licht niet. Ze moeten zich<br />
een weg bikken naar gewoon,<br />
een baan in ons vak. Daarover<br />
beschrijft Eva nu één aspect.<br />
En wee <strong>de</strong> vliegschool die <strong>de</strong>ze<br />
tragiek valselijk aanziet voor<br />
romantiek!<br />
In dit nummer maakt <strong>de</strong> redactie<br />
een begin met het kritisch<br />
volgen van maar ook mee<strong>de</strong>nken<br />
over <strong>de</strong> economische crisis<br />
die <strong>de</strong> wereld en in het bijzon<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> luchtvaart treft. Eelco<br />
Wiemans spreekt twee luchtvaarteconomen<br />
die, wellicht ten<br />
overvloe<strong>de</strong>, niet in <strong>de</strong> cockpit<br />
zitten. Zij kunnen een start<br />
maken met het bepalen van <strong>de</strong><br />
toestand in <strong>de</strong> wereld. Maar die<br />
toestand wordt aldoor snel achterhaald.<br />
Maatschappijen gaan<br />
nu echt on<strong>de</strong>ruit. De concurrenten<br />
weigeren <strong>de</strong> ETS-belasting<br />
te betalen. En wij? Wij krijgen<br />
te maken met een Russische<br />
mafkees <strong>de</strong> zich maandag 13<br />
<strong>februari</strong> tussen vertrekhal 1 en<br />
2 opsluit op een toilet en onze<br />
toch al minieme financiële marges<br />
soepeltjes naar <strong>de</strong> knoppen<br />
helpt. In volgen<strong>de</strong> edities gaan<br />
we uitzoeken wat <strong>de</strong> internationale<br />
economische term<br />
‘level playing field’ zou moeten<br />
inhou<strong>de</strong>n. Er is nog veel te zeggen<br />
over <strong>de</strong> huidige financiële<br />
en economische tij<strong>de</strong>n.<br />
Legacy carriers, ik vind <strong>de</strong> term<br />
een ongenuanceer<strong>de</strong> vergaarbak.<br />
Volgens mij is <strong>de</strong> term niet<br />
an<strong>de</strong>rs te vertalen dan met <strong>de</strong><br />
betekenis ‘erfenis’. De nalatenschap,<br />
dat wat in <strong>de</strong> jaren is<br />
verworven, een hoofdstuk in <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis. Een bijzon<strong>de</strong>re<br />
geschie<strong>de</strong>nis misschien zelfs.<br />
Eentje waar op zijn minst een<br />
Lon<strong>de</strong>n-Melbourne-race in is<br />
gewonnen.<br />
Ik zou zeggen dat bijvoorbeeld<br />
Pan Am en TWA legacy carriers<br />
zijn. Die een bijzon<strong>de</strong>re historie<br />
hebben gehad. Glorietij<strong>de</strong>n<br />
met een treurig slot: Pan Am<br />
ging ter ziele omdat het <strong>de</strong><br />
onmenselijke terreurdaad die<br />
bekend staat als Lockerbie 1988<br />
niet te boven kon komen. TWA<br />
werd opgegeten door American<br />
Airlines.<br />
Zijn legacy carriers dan<br />
maatschappijen die nog met<br />
straight-jets hebben gevlogen?<br />
Die nog coupon-tickets hebben<br />
verkocht? Die al opereer<strong>de</strong>n in<br />
<strong>de</strong> tijd van <strong>de</strong> telex?<br />
De twee luchtvaarteconomen<br />
geven, heb ik <strong>de</strong> indruk, legacy<br />
carriers een negatieve connotatie.<br />
Alsof ze last hebben<br />
van het verle<strong>de</strong>n. Ik <strong>de</strong>nk dat ze<br />
juist een lange historie hebben<br />
omdat ze zoveel hebben doorgemaakt<br />
en geleerd in het verle<strong>de</strong>n.<br />
Een proces dat nieuwe<br />
maatschappijen allemaal nog<br />
moeten on<strong>de</strong>rgaan.<br />
Maatschappijen gaan nu echt on<strong>de</strong>ruit. De<br />
concurrenten weigeren <strong>de</strong> ETS-belasting te<br />
betalen. En wij?<br />
3
4<br />
Woord en we<strong>de</strong>rwoord is een vrijplaats voor meningen van <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n en geassocieer<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong> VNV. Bijdragen geven uitsluitend <strong>de</strong> opvattingen van <strong>de</strong> auteur weer. De redactie<br />
behoudt zich het recht voor ingezon<strong>de</strong>n stukken in te korten tot maximal 400 woor<strong>de</strong>n<br />
en/of te redigeren op stijl, grammatica en structuur. Stukken die zich kenmerken<br />
door onbetamelijk of onnodig kwetsend taalgebruik, of waarvan <strong>de</strong> inhoud in <strong>de</strong> ogen<br />
van <strong>de</strong> redactie scha<strong>de</strong>lijk is voor <strong>de</strong> Vereniging, wor<strong>de</strong>n geweigerd. Hiertegen is beroep<br />
mogelijk bij <strong>de</strong> presi<strong>de</strong>nt van <strong>de</strong> Vereniging (artikel 73 Huishou<strong>de</strong>lijk Reglement).<br />
Een zoetje in <strong>de</strong> koffie?<br />
Ik sta er elke keer weer van te kijken hoeveel<br />
vliegers én cabinepersoneel tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> vlucht een<br />
zoetje in hun koffie of thee doen of een colaatje<br />
light drinken.<br />
Als je op straat aan tien mensen zou vragen: Wat<br />
is volgens u gezon<strong>de</strong>r, gewone cola of cola light?<br />
Dan zou<strong>de</strong>n negen van <strong>de</strong> tien mensen zeggen:<br />
Cola light, want daar zit namelijk geen suiker in!<br />
Het is natuurlijk waar dat teveel suiker niet<br />
gezond is, maar (riet)suiker groeit wel gewoon<br />
in <strong>de</strong> natuur. Wat <strong>de</strong> meeste mensen (en dus ook<br />
vliegers) niet weten, is dat <strong>de</strong> zoetstoffen aspartaam<br />
(E951) en sucralose (E955) uiterst giftig<br />
zijn en allerlei gezondheidsproblemen kunnen<br />
veroorzaken! Deze (en an<strong>de</strong>re) zoetstoffen zitten<br />
nu al in meer dan 6.000 producten zoals Cola<br />
Light, Coke Zero, <strong>Op</strong>timel, Vifit, Crystal Clear,<br />
limona<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren, sugarfree kauwgom,<br />
zoetjes etc.<br />
Hele volksstammen gooien wekelijks hun<br />
boodschappenkar vol met dit soort producten.<br />
Tegelijkertijd is er een enorme toename in allerlei<br />
westerse ziekten zoals: diabetes, obesitas,<br />
ADHD, migraine, kanker... Is er daartussen wellicht<br />
een verband?<br />
Voor u als vlieger zijn <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> bijwerkingen<br />
van kunstmatige zoetstoffen van belang: zichtproblemen,<br />
gehoorverlies, slaapproblemen,<br />
hoofdpijn, buikpijn, epilepsie en <strong>de</strong>pressie.<br />
Ga naar http://aspartame.mercola.com en http://<br />
www.splendaexposed.com voor meer informatie.<br />
Er zijn twee artikelen geschreven voor vliegers<br />
over <strong>de</strong> gevaren van zoetstoffen. Zoek op Google<br />
naar: A Pilot’s Story: Fit to Fly, en naar: Aspartame<br />
& Flying.<br />
In 2004 kwam <strong>de</strong> 90 minuten duren<strong>de</strong> aspartaam-documentaire<br />
Sweet Misery uit. Deze<br />
schokken<strong>de</strong> film laat zien hoe <strong>de</strong> goedkeuring<br />
van aspartaam op politieke wijze(!) tot stand is<br />
gekomen en welke enorme gezondheidsscha<strong>de</strong><br />
aspartaam kan veroorzaken. De film Sweet<br />
Misery is te zien op YouTube. Ga naar YouTube en<br />
zoek naar: Sweet Misery aspartame.<br />
Als u uw gezondheid (en die van uw familie)<br />
belangrijk vindt, dan is <strong>de</strong>ze documentaire een<br />
must!<br />
Luchtvaartverhalen<br />
Bij het doorlezen van <strong>de</strong> januari <strong>Op</strong> <strong>de</strong> <strong>Bok</strong> kwam<br />
ik <strong>de</strong> bespreking van het boek ‘Luchtvaartverhalen’<br />
van Aart van Wijk tegen. Daarin wordt een<br />
passage aangehaald uit ‘non-standard/brandstofbesparen<strong>de</strong><br />
na<strong>de</strong>ring’, welke beschrijving van<br />
mijn hand is.<br />
Leuk om te ervaren dat <strong>de</strong>ze beschrijving ‘ludiek’<br />
genoeg was om te wor<strong>de</strong>n aangehaald.<br />
Echter, en dat komt in het boek niet tot uiting, het<br />
type toestel is niet een Electra zoals veron<strong>de</strong>rsteld,<br />
maar een DC-7 C in vrachtuitvoering.<br />
Zelf heb ik nooit turboprops gevlogen, dus kan ik<br />
niets zeggen over <strong>de</strong> remmen<strong>de</strong> werking van die<br />
props in fine-pitch en idle, maar ik <strong>de</strong>nk zo dat<br />
die bij <strong>de</strong> DC-7 een aantal malen groter is.<br />
<strong>Op</strong> ‘<strong>de</strong> 7’ was het een sport zo’n beetje vanaf<br />
TOD tot <strong>de</strong> landing praktisch niet meer aan het<br />
gas te komen, dus <strong>de</strong> hele landingsprocedure<br />
alleen met <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n van het toestel uit<br />
te voeren, dus Vne/fine pitch/speedbrakes/flaps/<br />
gear. Dat is natuurlijk alleen ’s nachts mogelijk<br />
met weinig verkeer en goed zicht.<br />
Nota Bene: Van mijn hand verschijnen in ‘Vrije<br />
Vogels’, het orgaan van <strong>de</strong> VG (Vereniging van<br />
Gepensioneer<strong>de</strong>n) ‘Belevenissen van een vlieger’,<br />
waarin ik weergeef wat ik op mijn pad als<br />
verkeersvlieger zoal ben tegengekomen of heb<br />
ervaren.<br />
Piet Janssen<br />
DC 7C PH-DSG KLM AMS 01.08.65 (Foto: Ralf Manteufel)<br />
7e Editie Alpe d’HuZes<br />
Ook dit jaar neemt een Transavia-team (aangevuld<br />
met een ArkeFly-vlieger) <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong><br />
sponsortocht Alpe d’HuZes on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> naam<br />
Team VliegTuig. <strong>Op</strong> 6 en 7 juni wordt <strong>de</strong> zeven<strong>de</strong><br />
editie van <strong>de</strong>ze fietstocht naar <strong>de</strong> top van <strong>de</strong> Alpe<br />
d’Huez verre<strong>de</strong>n met het doel om zoveel mogelijk<br />
geld bijeen te krijgen voor het KWF.<br />
<strong>Op</strong> 6 juni 2006<br />
werd <strong>de</strong> eerste<br />
editie van <strong>de</strong>ze<br />
tocht door 66<br />
man verre<strong>de</strong>n.<br />
Met € 370.000<br />
aan sponsorgeld<br />
was dat natuurlijk<br />
een prachtig begin. In <strong>de</strong> jaren daarop werd <strong>de</strong><br />
organisatie steeds professioneler en wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
bijdragen steeds hoger. Afgelopen jaar is een<br />
recordbedrag van ruim € 20 miljoen bij elkaar<br />
gefietst!<br />
Het meest bijzon<strong>de</strong>re is dat het hele bedrag ook<br />
echt besteed wordt aan <strong>de</strong> uitgekozen doelen.<br />
Bij <strong>de</strong> organisatie van Alpe d’HuZes wordt alles<br />
op vrijwillige basis gedaan, waardoor het geld<br />
terechtkomt waar het nodig is en dat maakt het<br />
uniek.<br />
De vijf clusters waar het geld naartoe gaat zijn:<br />
1. Sneldiagnose<br />
2. A-CaRe (revalidatie van kankerpatiënten)<br />
3. Leven met Kanker<br />
4. Kanker en Voeding<br />
5. Bas Mul<strong>de</strong>r Award (prijs voor jonge on<strong>de</strong>rzoekers)<br />
Daarnaast steunt Alpe d’HuZes een aantal<br />
belangrijke projecten die vallen on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer<br />
‘Ontwikkelen en toepassen van nieuwe metho<strong>de</strong>n<br />
van diagnose en (na)behan<strong>de</strong>ling’. De beschrijving<br />
van alle clusters is terug te vin<strong>de</strong>n op <strong>de</strong><br />
website van Alpe d’HuZes: http://www.opgevenisgeenoptie.nl/<br />
We vragen u om ons te steunen in<br />
het realiseren van ons doel. Dat kan via:<br />
http://www.is.gd/teamvliegtuig<br />
Laten we ervoor zorgen<br />
dat <strong>de</strong>ze verschrikkelijke<br />
ziekte een halt wordt toegeroepen!<br />
Team VliegTuig<br />
KLM Flight Aca<strong>de</strong>my<br />
Met enige verbazing las ik in <strong>de</strong> laatste ‘<strong>Op</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Bok</strong>’ dat er n.a.v. een vraag van raadslid Klaversteijn<br />
twijfel bestaat betreffen<strong>de</strong> doorstroming<br />
c.q. aanname van KLS-leerlingen bij KLM.<br />
Er is sprake van dat men een ‘verhaal’ heeft<br />
gehoord, waarbij in het mid<strong>de</strong>n wordt gelaten of<br />
het op enige waarheid berust.<br />
Misschien wordt het voor een ie<strong>de</strong>r dui<strong>de</strong>lijk als<br />
hoofdstuk 11 van <strong>de</strong> overeenkomst voor <strong>de</strong> basisopleiding<br />
tot verkeersvlieger aan <strong>de</strong> KLM Flight<br />
Aca<strong>de</strong>my openbaar wordt.<br />
De letterlijke tekst wil ik u niet onthou<strong>de</strong>n:<br />
“KLM heeft nadrukkelijk bij KLS aangegeven<br />
dat zij stu<strong>de</strong>nten die na 1 januari 2010 met <strong>de</strong><br />
opleiding aan <strong>de</strong> KLS beginnen niet in selectie<br />
zal nemen. Ook wanneer <strong>de</strong> vraag naar verkeersvliegers<br />
weer aantrekt zal KLM <strong>de</strong>ze uitsluitend<br />
werven on<strong>de</strong>r stu<strong>de</strong>nten die <strong>de</strong> opleiding voor<br />
1 januari 2010 zijn aangevangen of na een nog<br />
na<strong>de</strong>r te bepalen datum. Uw lichting zal daar<br />
in ie<strong>de</strong>r geval geen <strong>de</strong>el van uitmaken. U dient<br />
<strong>de</strong>rhalve geen enkele verwachting te hebben ten<br />
aanzien van een dienstverband bij KLM.”<br />
Vanaf 1-1-2010 tekenen <strong>de</strong> nieuwe KLS-cursisten<br />
het contract met dit extra hoofdstuk.<br />
Niet on<strong>de</strong>rtekenen is niet in opleiding gaan.<br />
Deze letterlijk tekst heb ik begin 2010 reeds naar<br />
een VNV-vertegenwoordiger gemaild en kreeg<br />
als antwoord dat men zich er ter<strong>de</strong>ge bewust van<br />
was, maar gezien het feit dat <strong>de</strong> nieuwe cursisten<br />
nog geen VNV-lid zijn er geen on<strong>de</strong>rsteuning<br />
vanuit <strong>de</strong> VNV kon wor<strong>de</strong>n gebo<strong>de</strong>n.<br />
Het verbaast mij <strong>de</strong>rhalve dat niemand binnen <strong>de</strong><br />
VNV <strong>de</strong> nieuwe toevoeging in het contract kent en<br />
het geheel wordt afgedaan als gerucht (verhaal).<br />
Ik hoop hierbij enig licht te hebben verschaft.<br />
Peter Grob, KLM<br />
Dank en afscheidsgroet<br />
Na ruim 33 jaren altijd met veel plezier gevlogen<br />
en samengewerkt te hebben met <strong>de</strong> collega’s in<br />
en buiten <strong>de</strong> cockpit, is het door verplichte pensionering<br />
tijd om afscheid te nemen.<br />
Het vliegen is altijd hobby gebleven, initieel <strong>de</strong><br />
jongensdroom vervullend, tot later <strong>de</strong> manier<br />
van leven: het reizen, het mogen ont<strong>de</strong>kken van<br />
an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n en culturen, <strong>de</strong> contacten met<br />
vele collega’s, passagiers, stationmanagers. Ik<br />
zal het zeker gaan missen, het vliegen, maar nog<br />
meer <strong>de</strong> vele aardige, enthousiaste, interessante<br />
collega’s die ik in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r jaren heb mogen<br />
ontmoeten.<br />
Allen heel veel dank voor alles! Speciaal mijn<br />
laatste BKK crew die mij continu in <strong>de</strong> bloemen<br />
heeft gezet! Het allerbeste toegewenst en ‘Many<br />
happy and safe landings’!!!<br />
André Conradi, ex gezagvoer<strong>de</strong>r B-744<br />
Bovenste rij: Jelmer Blacquiere, Audrey Findlay, Cora van <strong>de</strong>n<br />
Heuvel, Ellen Schutt, Martijn Deurloo, Koos Hilt, Brian O’daly.<br />
Mid<strong>de</strong>lst rij : Robert Pellegrom, Marie van <strong>de</strong>r Toolen, Ferdi<br />
Hoogendoorn, Noor Schoonhoven, Renate Heisen, Nicole<br />
Pirson, Cristien Halkes.<br />
On<strong>de</strong>rste rij: André Conradi, Hil<strong>de</strong>gard Braam, Nora Elgharraf<br />
en helaas niet in beeld: Jeff Robertson, Patrick Müller en<br />
Margot Ris.<br />
5
Onrust<br />
Down un<strong>de</strong>r!<br />
Tekst: Pim Lamers<br />
Foto: M. Tian
8<br />
Het rommelt bij flagcarrier Qantas. Het afgelopen jaar<br />
kwam <strong>de</strong> Australische maatschappij meermalen in het<br />
nieuws door acties van – niet vliegend – personeel en<br />
dreigen<strong>de</strong> stakingen. Uitein<strong>de</strong>lijk werd zelfs <strong>de</strong> hele<br />
vloot door het bedrijf aan <strong>de</strong> grond gehou<strong>de</strong>n. Hoewel Australië<br />
een heel eind bij ons vandaan is, staat dit conflict misschien wel<br />
mo<strong>de</strong>l voor <strong>de</strong> problemen bij veel meer luchtvaartmaatschappijen.<br />
Wereldwij<strong>de</strong> processen als <strong>de</strong> economische crisis van <strong>de</strong> laatste<br />
jaren en globalisering zijn hierin een belangrijk en herkenbaar<br />
thema.<br />
Al sinds begin 2011 loopt het conflict tussen<br />
<strong>de</strong> bon<strong>de</strong>n en Qantas. Loonsverhoging en<br />
arbeidszekerheid vorm<strong>de</strong>n toen <strong>de</strong> voornaamste<br />
re<strong>de</strong>nen. In juli kwamen er werkon<strong>de</strong>rbrekingen<br />
bij <strong>de</strong> bagageme<strong>de</strong>werkers en luchtvaarttechnici<br />
van Qantas. Het conflict liep alleen maar ver<strong>de</strong>r<br />
op toen <strong>de</strong> Qantas-directie in augustus 2011 een<br />
nieuw plan aankondig<strong>de</strong>. Om flink op <strong>de</strong> kosten<br />
te besparen wor<strong>de</strong>n Aziatische dochterbedrijven<br />
opgericht. In totaal zou<strong>de</strong>n duizend banen in<br />
Australië verloren gaan.<br />
Premium<br />
Het nieuwe pIan behelst <strong>de</strong> oprichting van<br />
nieuwe luchtvaartmaatschappijen in Singapore<br />
en Maleisië om Australië met Azië te verbin<strong>de</strong>n.<br />
Tevens wil Qantas hiermee binnen Azië <strong>de</strong> strijd<br />
aangaan met haar concurrenten. De nieuwe<br />
bedrijven wor<strong>de</strong>n premiummaatschappijen<br />
on<strong>de</strong>r Qantas-vlag, maar gaan niet <strong>de</strong> naam<br />
Qantas dragen.<br />
Volgens <strong>de</strong> Qantas-directie is het<br />
niet mogelijk om op <strong>de</strong> Aziatische<br />
markt <strong>de</strong> concurrentie aan te gaan<br />
on<strong>de</strong>r Australische voorwaar<strong>de</strong>n.<br />
Ook een nieuwe, in samenwerking met Japan<br />
Airlines op te richten, Japanse dochteron<strong>de</strong>rneming<br />
van Qantas moet op lagekostenbasis<br />
vluchten gaan uitvoeren. Deze maatschappij,<br />
JetStar Japan, gaat vallen on<strong>de</strong>r JetStar, <strong>de</strong> low<br />
cost-dochter van Qantas.<br />
Volgens <strong>de</strong> Qantas-directie is het niet mogelijk<br />
– kostentechnisch gezien – om op <strong>de</strong> Aziatische<br />
markt <strong>de</strong> concurrentie aan te gaan on<strong>de</strong>r<br />
Australische voorwaar<strong>de</strong>n. Uiteraard zijn <strong>de</strong> veel<br />
hogere Australische loonkosten daar <strong>de</strong>bet aan.<br />
Volgens Qantas liggen <strong>de</strong> kosten daardoor 20%<br />
hoger dan bij <strong>de</strong> concurrentie uit zowel Azië als<br />
het Mid<strong>de</strong>n-Oosten.<br />
Vliegeracties<br />
Voor <strong>de</strong> bon<strong>de</strong>n van bagageafhan<strong>de</strong>laars en<br />
luchtvaarttechnici waren <strong>de</strong> plannen opnieuw<br />
re<strong>de</strong>n voor actie. Ook <strong>de</strong> vliegers van Qantas,<br />
verenigd in <strong>de</strong> Australian and International<br />
Pilots Association (AIPA), waren niet blij. De AIPA<br />
beperkte haar acties tot het informeren van het<br />
publiek. Zo werd aan boord tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> vlucht<br />
door vliegers het belang van goe<strong>de</strong> en gemotiveer<strong>de</strong><br />
Qantas-vliegers voor Qantas aan passagiers<br />
uitgelegd. Daarnaast droegen <strong>de</strong> vliegers<br />
dassen met <strong>de</strong> tekst ‘Qantas Flight, Qantas<br />
Pilot’ erop gedrukt. Contact met <strong>de</strong> media werd<br />
gezocht en er wer<strong>de</strong>n billboards geplaatst.<br />
<strong>Op</strong>schorten vliegoperatie<br />
Het conflict escaleer<strong>de</strong> tot, na een aantal weken<br />
waarin als gevolg van stakingsacties van personeel<br />
<strong>de</strong> vliegschema’s keer op keer gewijzigd<br />
Teamsters Local 911 shows its solidarity with locked-out Qantas workers.<br />
wer<strong>de</strong>n, voor <strong>de</strong> Qantas-directie <strong>de</strong> maat vol<br />
was. De directie besloot op 29 oktober 2011 tot<br />
het onmid<strong>de</strong>llijk stilleggen van <strong>de</strong> hele operatie.<br />
<strong>Op</strong> dat moment ston<strong>de</strong>n sommige vliegtuigen al<br />
klaar voor vertrek.<br />
Omdat volgens <strong>de</strong> directie door <strong>de</strong> acties en <strong>de</strong><br />
dreigen<strong>de</strong> stakingen <strong>de</strong> vliegveiligheid in het<br />
geding kwam – waarbij het met name om <strong>de</strong><br />
technische staat van <strong>de</strong> vloot ging – hield het<br />
bedrijf <strong>de</strong> vloot aan <strong>de</strong> grond. Overigens had<strong>de</strong>n<br />
alleen <strong>de</strong> bagageafhan<strong>de</strong>laars en luchtvaarttechnici<br />
voor <strong>de</strong>ze dagen acties gepland, <strong>de</strong><br />
vliegers niet.<br />
Tegelijkertijd met het stilleggen van <strong>de</strong> vloot<br />
werd alle betrokken werknemers <strong>de</strong> toegang tot<br />
hun werk ontzegd. Als gevolg van het opschorten<br />
van <strong>de</strong> vliegoperaties strand<strong>de</strong>n 68.000 Qantaspassagiers<br />
op luchthavens wereldwijd.<br />
Bin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> arbitrage<br />
Omdat <strong>de</strong> Australische economie grote scha<strong>de</strong><br />
dreig<strong>de</strong> op te lopen door het conflict, greep <strong>de</strong><br />
Australische regering in. Directie en bon<strong>de</strong>n<br />
moesten hun me<strong>de</strong>werking aan een bin<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
arbitrage toezeggen, waarvan <strong>de</strong> uitkomst<br />
bin<strong>de</strong>nd is voor bei<strong>de</strong> partijen. De arbitrage vindt<br />
plaats on<strong>de</strong>r leiding van Fair Work Australia,<br />
Australian and International Pilots<br />
Association<br />
De AIPA is opgericht in 1980 nadat <strong>de</strong> vliegers<br />
van Qantas zich van <strong>de</strong> AFAP (Australian<br />
Fe<strong>de</strong>ration of Air Pilots) had<strong>de</strong>n afgeschei<strong>de</strong>n.<br />
De Qantas-vliegers von<strong>de</strong>n dat een<br />
eigen vereniging hun belangen beter kon<br />
behartigen dan <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> vereniging AFAP.<br />
Nog maar sinds 2007 vertegenwoordigt AIPA<br />
– die tot dan alleen <strong>de</strong> Qantas-vliegers representeer<strong>de</strong><br />
– ook (een <strong>de</strong>el van <strong>de</strong>) vliegers<br />
van dochterbedrijf JetStar.<br />
AIPA is met 2.500 le<strong>de</strong>n <strong>de</strong> grootste vliegervereniging<br />
van Australië en is aangesloten bij<br />
<strong>de</strong> Australische vakbondskoepel ACTU, en lid<br />
van IFALPA.<br />
9
10<br />
Een nieuwe Japanse dochteron<strong>de</strong>rneming van Qantas, JetStar<br />
Japan, moet op lagekostenbasis vluchten gaan uitvoeren.<br />
een overheidsinstantie die <strong>de</strong> standaar<strong>de</strong>n en<br />
controles op arbeidgebied in Australië waarborgt.<br />
<strong>Op</strong> dit moment is <strong>de</strong> verwachting dat <strong>de</strong>ze<br />
arbitrage pas halverwege dit jaar begint.<br />
Australisch blijven<br />
AIPA vecht <strong>de</strong> arbitrage sowieso aan bij het<br />
Australische hooggerechtshof, omdat ze niet<br />
betrokken was bij on<strong>de</strong>rbrekingen of an<strong>de</strong>re<br />
zaken die <strong>de</strong> bedrijfsuitvoering kunnen scha<strong>de</strong>n.<br />
Volgens AIPA-vicepresi<strong>de</strong>nt Richard Woodward<br />
wil CEO Alan Joyce van Qantas een Aziatische<br />
airline maken. Daarvoor bekijkt <strong>de</strong> Australische<br />
senaat op aandringen van <strong>de</strong> bon<strong>de</strong>n of Qantas<br />
nog voldoet aan <strong>de</strong> norm die bij <strong>de</strong> privatisering<br />
van het bedrijf is gesteld, namelijk dat het bedrijf<br />
groten<strong>de</strong>els Australisch zou blijven.<br />
Qantas claimt dat haar internationale netwerk<br />
verliesgevend is; er zou zelfs 200 miljoen Australische<br />
dollars per jaar op toegelegd moeten<br />
wor<strong>de</strong>n. Ze zou dus geen keus hebben an<strong>de</strong>rs<br />
dan activiteiten naar low cost-luchtvaartmaatschappijen<br />
te verplaatsen – dit terwijl een dag<br />
voor <strong>de</strong> beslissing van Qantas om alle vluchten<br />
te staken CEO Alan Joyce een loonsverhoging<br />
kreeg en accepteer<strong>de</strong> van maar liefst 70%!<br />
Overtolligheid<br />
Sinds augustus 2011 hebben ongeveer 150<br />
vliegers van Qantas onbetaald verlof gekregen<br />
met toestemming om voor an<strong>de</strong>re maatschappijen<br />
– ook voor concurrenten van Qantas in het<br />
Mid<strong>de</strong>n-Oosten – te werken. Zij zijn voorlopig<br />
namelijk overtollig bij Qantas.<br />
Volgens AIPA-presi<strong>de</strong>nt Barry Jackson loopt dit<br />
aantal <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren op tot 400 van <strong>de</strong> 2.000<br />
vliegers bij Qantas. Wel hangt dit me<strong>de</strong> af van <strong>de</strong><br />
vraag hoe <strong>de</strong> door Qantas bestel<strong>de</strong> Boeing 787’s<br />
ver<strong>de</strong>eld wor<strong>de</strong>n tussen Qantas en low costdochter<br />
JetStar. Zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze nieuwe vliegtuigen<br />
krimpt <strong>de</strong> Qantas-vloot. Jackson vindt dat Qantas<br />
<strong>de</strong> loopbaan van met name <strong>de</strong> jonge generatie<br />
vliegers op het spel zet, omdat het <strong>de</strong> vraag is of<br />
ze binnen Qantas ooit nog door kunnen groeien.<br />
McDonalds<br />
Volgens Philip van <strong>de</strong>n Heever, executive director<br />
van AIPA, wordt Qantas te vergelijken met<br />
McDonalds, die overal ter wereld franchises met<br />
hetzelf<strong>de</strong> logo en <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> hamburgers heeft,<br />
maar haar werknemers overal tegen lokale<br />
arbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n aanneemt.<br />
De Nieuw-Zeelandse ‘franchise’ JetStar New<br />
Zealand bijvoorbeeld heeft alleen een brievenbus<br />
als kantoor in Nieuw-Zeeland, maar behan<strong>de</strong>lt<br />
haar werknemers naar Nieuw-Zeelandse voorwaar<strong>de</strong>n<br />
en betaling. Alle werknemers wor<strong>de</strong>n<br />
door het Australische moe<strong>de</strong>rbedrijf aangenomen<br />
en getraind.<br />
De AIPA vindt het niet meer dan normaal dat<br />
werknemers van een Australisch bedrijf behan<strong>de</strong>ld<br />
wor<strong>de</strong>n zoals werknemers in Australië<br />
behan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n.<br />
Ook vindt AIPA dat Australiërs in eigen land<br />
carrièremogelijkhe<strong>de</strong>n moeten hebben tegen<br />
Australische arbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n. Veel jonge<br />
vliegers wor<strong>de</strong>n nu gedwongen in het buitenland<br />
te werken tegen veel slechtere buitenlandse<br />
voorwaar<strong>de</strong>n.<br />
De AIPA vindt het niet meer dan<br />
normaal dat werknemers van een<br />
Australisch bedrijf behan<strong>de</strong>ld<br />
wor<strong>de</strong>n zoals werknemers in<br />
Australië behan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n.<br />
Predatory Airlines<br />
Paul Strachan, presi<strong>de</strong>nt van <strong>de</strong> Cana<strong>de</strong>se<br />
vliegervereniging Air Canada Pilots Association,<br />
heeft in een ingezon<strong>de</strong>n brief naar <strong>de</strong> Sydney<br />
morning herald ook <strong>de</strong> Australische regering<br />
aangesproken.<br />
In <strong>de</strong> brief stelt hij dat <strong>de</strong> Australische markt<br />
geheel door <strong>de</strong> regering is vrijgegeven aan<br />
buitenlandse luchtvaartmaatschappijen. Ook zo<br />
door hem genoem<strong>de</strong> ‘predatory airlines’ kunnen<br />
makkelijk aan rechten komen. Met name <strong>de</strong><br />
luchtvaartmaatschappijen uit het Mid<strong>de</strong>n-Oosten,<br />
zon<strong>de</strong>r eigen markt maar met aanzienlijke<br />
staatssteun, wor<strong>de</strong>n in zijn optiek te gemakkelijk<br />
toegelaten.<br />
Hij benadrukt dat <strong>de</strong> Cana<strong>de</strong>se overheid hier<br />
veel voorzichtiger en doordachter te werk gaat,<br />
om werkgelegenheid in eigen land te behou<strong>de</strong>n.<br />
The Flying Kangaroo<br />
QANTAS werd opgericht op 16 november 1920,<br />
in Winton, Queensland als Queensland And<br />
Northern Territory Aerial Services. <strong>Op</strong> KLM na<br />
is het <strong>de</strong> oudste nog bestaan<strong>de</strong> luchtvaartmaatschappij<br />
ter wereld.<br />
In mei 1935 vloog het <strong>de</strong> eerste internationale<br />
vlucht van Darwin naar Singapore.<br />
Qantas startte in 1944 ‘the Flying Kangaroo’route<br />
over <strong>de</strong> Indische oceaan, waarbij een tot<br />
verkeersvliegtuig omgebouw<strong>de</strong> B-24 ‘Liberator’-bommenwerper<br />
als eerste <strong>de</strong> afbeelding<br />
van een kangoeroe op <strong>de</strong> romp droeg die synoniem<br />
met Qantas is gewor<strong>de</strong>n.<br />
In 1959 begon met <strong>de</strong> Boeing 707 het straaltijdperk voor Qantas, dat me<strong>de</strong> door een aantal overnames<br />
uitgroei<strong>de</strong> tot <strong>de</strong> grootste airline van Australië, met Sydney en Melbourne als grootste<br />
hubs.<br />
Qantas heeft een vloot van 143 vliegtuigen en 41 bestemmingen, waarvan 21 internationaal.<br />
Het heeft ook een aantal dochteron<strong>de</strong>rnemingen, waarvan low cost operator JetStar – dat ook<br />
weer buitenlandse dochteron<strong>de</strong>rnemingen heeft – <strong>de</strong> grootste is met meer dan 60 vliegtuigen.<br />
In 2010 schreef Qantas met A$ 253 miljoen winst nog zwarte cijfers, maar over 2011 wordt rekening<br />
gehou<strong>de</strong>n met een verlies.<br />
Qantas is lid van <strong>de</strong> Oneworld-alliantie.<br />
Nog altijd staat Qantas te boek als een van <strong>de</strong> veiligste luchtvaartmaatschappijen, dat nog<br />
nooit een fataal ongeluk heeft gehad met een straalvliegtuig. Beroemd is een scène uit <strong>de</strong> film<br />
‘Rain Man’ waarin Charlie Babbitt samen met zijn autistische broer wil vliegen, maar Raymond<br />
(gespeeld door Dustin Hoffman) niet mee wil. Hij noemt alle ongelukken met <strong>de</strong> luchtvaartmaatschappijen<br />
op waarmee ze zou<strong>de</strong>n kunnen vliegen. Charlie vraagt Raymond of er dan wel<br />
een luchtvaartmaatschappij is die nooit is gecrasht. Daarop antwoordt Raymond “Qantas never<br />
crashed”.<br />
Van <strong>de</strong>n Heever benadrukt ook naar an<strong>de</strong>re vliegerverenigingen<br />
wereldwijd dat in zijn optiek <strong>de</strong><br />
situatie bij Qantas een belangrijk prece<strong>de</strong>nt is.<br />
Als <strong>de</strong> Qantas-directie haar zin krijgt, dan kun je<br />
verwachten dat meer luchtvaartmaatschappijen<br />
het voorbeeld van Qantas gaan volgen.<br />
De gebeurtenissen die zich voor ons ver weg<br />
‘down un<strong>de</strong>r’ afspelen, zijn misschien dichterbij<br />
dan we <strong>de</strong>nken.<br />
Qantas<br />
B747-400<br />
op Sydney<br />
airport<br />
(Foto:<br />
Maxim75)<br />
11
12<br />
Hard tegen hard bij Australian<br />
pilots’ dispute 1989<br />
De Angelsaksische cultuur, en Australië is<br />
daarop geen uitzon<strong>de</strong>ring, kent van oudsher<br />
felle conflicten tussen vakbon<strong>de</strong>n en directies<br />
van bedrijven, die bei<strong>de</strong> vaak hard tegen hard<br />
spelen. Een bekend voorbeeld, ook al betrof het<br />
hier niet Qantas of <strong>de</strong> AIPA, is het 1989 Australian<br />
pilots dispute. Occupy-optocht voor Qantas in Melbourne. (Foto: wordpress)<br />
In <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> ken<strong>de</strong> Australië een strak gereguleer<strong>de</strong><br />
luchtvaartsector met een binnenlandse<br />
‘two-airline policy’, waarin het marktaan<strong>de</strong>el ver<strong>de</strong>eld<br />
was en buitenlandse concurrentie geweerd<br />
werd. Vlak voor 1989 ontstond bij <strong>de</strong> regering <strong>de</strong><br />
wens <strong>de</strong> markt te <strong>de</strong>reguleren, waarbij binnen-<br />
en buitenlandse concurrentie onbeperkt toegestaan<br />
zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Daarbovenop werd door <strong>de</strong> Labor-regering,<br />
geleid door premier Bob Hawke, voor alle Australische<br />
werknemers loonmatiging doorgevoerd<br />
en afgesproken met <strong>de</strong> vakbondskoepel ACTU<br />
(waarvan Hawke <strong>de</strong> vroegere voorzitter is).<br />
Aanleiding voor acties<br />
In 1989 vertegenwoordig<strong>de</strong> <strong>de</strong> AFAP (Australian<br />
Fe<strong>de</strong>ration of Air Pilots) <strong>de</strong> vliegers bij <strong>de</strong> binnenlandse<br />
maatschappijen Ansett Australia met<br />
dochters East-West en Ipec alsook Australian<br />
Airlines. Zij was met haar le<strong>de</strong>n van mening dat<br />
er in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r jaren flink in koopkracht was<br />
ingeleverd. Loonmatiging en een flinke stijging<br />
van <strong>de</strong> kosten voor levenson<strong>de</strong>rhoud in <strong>de</strong> jaren<br />
80 in Australië waren hier <strong>de</strong>bet aan. De bond<br />
eiste dan ook een forse loonsverhoging in ruil<br />
voor een afgesproken productieverhoging, waarmee<br />
<strong>de</strong> directies van <strong>de</strong> betrokken binnenlandse<br />
luchtvaartmaatschappijen (Ansett Australia (met<br />
dochterbedrijven) en Australian Airlines) het<br />
uiteraard niet eens waren. Toen <strong>de</strong> vliegervereniging<br />
op geen enkele manier tegemoet werd<br />
gekomen, ging men tot acties over.<br />
Miljoenenclaim<br />
De spanningen tussen <strong>de</strong> vliegervereniging en<br />
<strong>de</strong> directies van <strong>de</strong> twee airlines escaleer<strong>de</strong>n tot<br />
uitein<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> overheid moest bemid<strong>de</strong>len. De<br />
uitkomst hiervan was dat <strong>de</strong> toenmalige Laborregering<br />
vond dat vliegers met werknemers in<br />
an<strong>de</strong>re sectoren (aangesloten bij ACTU) verge-<br />
leken moesten wor<strong>de</strong>n, en dat hun eisen niet<br />
re<strong>de</strong>lijk waren.<br />
De vliegers besloten door te gaan met actievoeren<br />
door slechts nog van 9 tot 5 te werken, zoals<br />
<strong>de</strong> werknemers in an<strong>de</strong>re sectoren.<br />
De betrokken directies voer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> druk hoog op<br />
twee fronten op. Allereerst wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vliegers die<br />
zich niet meld<strong>de</strong>n buiten bovengenoem<strong>de</strong> uren<br />
op staan<strong>de</strong> voet ontslagen. Daarnaast werd <strong>de</strong><br />
financiële scha<strong>de</strong> die <strong>de</strong> maatschappijen liepen<br />
verhaald op <strong>de</strong>ze vliegers via een miljoenenclaim.<br />
Velen dreig<strong>de</strong>n alles te verliezen, zelfs beslaglegging<br />
op hun huizen zou hieruit voortkomen.<br />
Door <strong>de</strong>ze dreiging zag AFAP, na uitgebreid<br />
juridisch on<strong>de</strong>rzoek, zich genoodzaakt om alle<br />
vliegers te adviseren ontslag aan te vragen.<br />
On<strong>de</strong>r een hoedje<br />
Als gevolg hiervan ontston<strong>de</strong>n er grote verstoringen<br />
in het Australische luchtverkeer. Tot<br />
grote frustratie van <strong>de</strong> vliegers werd <strong>de</strong> staking<br />
gebroken met hulp van <strong>de</strong> Labor-regering. De<br />
luchtmacht werd ingezet – Hercules-transportvliegtuigen<br />
voer<strong>de</strong>n lijnvluchten uit – en buitenlandse<br />
chartervliegtuigen wer<strong>de</strong>n met vliegers en<br />
al binnengehaald, gesteund via vergemakkelijkte<br />
immigratie- en taaleisen. De regering gaf ook<br />
financiële steun aan <strong>de</strong> betrokken maatschappijen.<br />
Saillant is dat ook tycoon Rupert Murdoch en zijn<br />
multinational Newscorp betrokken waren als<br />
aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r van Ansett. Achteraf hebben <strong>de</strong><br />
vliegers het sterke vermoe<strong>de</strong>n gekregen dat premier<br />
Hawke van begin af aan on<strong>de</strong>r een hoedje<br />
speel<strong>de</strong> met <strong>de</strong> betrokken directies. Zowel <strong>de</strong><br />
overheid als <strong>de</strong> directies zagen immers kans <strong>de</strong><br />
machtige AFAP, <strong>de</strong> sterkste vliegervereniging van<br />
het land, sterk te verzwakken.<br />
Het dispuut leid<strong>de</strong> ertoe dat vele Australische<br />
vliegers werkloos raakten, en gedwongen wer<strong>de</strong>n<br />
in het buitenland werk te zoeken. De financiële<br />
claim tegen hen is nooit ingetrokken. Een<br />
ge<strong>de</strong>elte van hen is zo ook in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
luchtvaart terechtgekomen en VNV-lid gewor<strong>de</strong>n.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk gingen op termijn alle betrokken<br />
maatschappijen failliet.<br />
2 juni <strong>2012</strong> VNV-feest<br />
Taets Art Gallery Zaandam<br />
info en tickets op<br />
www.vnv-dalpa.nl/clubmagenta
uit <strong>de</strong> post<br />
geplukt<br />
14<br />
Mee met <strong>de</strong> tijd<br />
Geen gebedskaartjes meer bij<br />
<strong>de</strong> maaltijd voor passagiers<br />
van Alaska Airlines.<br />
Na ruim <strong>de</strong>rtig jaar stopt<br />
<strong>de</strong> maatschappij met <strong>de</strong>ze<br />
gewoonte omdat men het niet<br />
meer van <strong>de</strong>ze tijd vindt. Een<br />
zakenman uit Seattle die regelmatig<br />
vliegt met Alaska Airlines<br />
is er blij om. “Het gaf mij altijd<br />
het gevoel dat ze bang waren<br />
dat er iets ergs zou gebeuren<br />
en dat je daarom maar beter<br />
kon bid<strong>de</strong>n.” Overigens werd<br />
het stichtelijk woord sinds 2006<br />
alleen nog in <strong>de</strong> businessclass<br />
verstrekt, omdat alleen daar<br />
<strong>de</strong> passagiers nog een maaltijd<br />
krijgen. Omdat het bedrijf<br />
steeds vaker klachten kreeg van<br />
niet-gelovige passagiers over<br />
<strong>de</strong> ongewenste bijbelteksten, is<br />
het voortaan gedaan met <strong>de</strong>ze<br />
– van oorsprong als marketingtool<br />
geïntroduceer<strong>de</strong> – traditie<br />
bij Alaska Airlines.<br />
Bron: Seattle Times<br />
On<strong>de</strong>rzoek naar<br />
kartelvorming<br />
De Europese Commissie is een<br />
on<strong>de</strong>rzoek gestart naar kartelvorming<br />
op <strong>de</strong> transatlantische<br />
routes tussen <strong>de</strong> Verenig<strong>de</strong><br />
Staten en Europa.<br />
In 2010 richtten Air France,<br />
KLM, Alitalia en Delta Airlines<br />
een joint venture (JV) op voor<br />
<strong>de</strong>ze routes. Alle <strong>de</strong>elnemen<strong>de</strong><br />
maatschappijen behoren tot <strong>de</strong><br />
Skyteam-alliantie, maar volgens<br />
<strong>de</strong> commissie gaat <strong>de</strong> JV<br />
veel ver<strong>de</strong>r. De maatschappijen<br />
stemmen hun routes, dienstregeling<br />
en tarieven op elkaar af.<br />
Bovendien <strong>de</strong>len <strong>de</strong> partijen hun<br />
winsten en verliezen.<br />
Vraag voor <strong>de</strong> Europese Commissie<br />
is of consumenten hiervan<br />
<strong>de</strong> dupe zijn. Zeker wanneer<br />
op bepaal<strong>de</strong> routes geen an<strong>de</strong>re<br />
concurrenten actief zijn kunnen<br />
<strong>de</strong> tarieven te hoog uitvallen.<br />
Het on<strong>de</strong>rzoek door <strong>de</strong> commissie<br />
staat niet op zichzelf. Soortgelijke<br />
on<strong>de</strong>rzoeken vin<strong>de</strong>n ook<br />
plaats bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re allianties,<br />
zoals Oneworld met on<strong>de</strong>r meer<br />
British Airways en Star waarvan<br />
Lufthansa <strong>de</strong>el uitmaakt.<br />
Bron: Haarlems Dagblad<br />
En dat is twee…<br />
Een week na elkaar zijn er in<br />
Europa weer twee luchtvaartmaatschappijen<br />
kopje on<strong>de</strong>r<br />
gegaan.<br />
Het Spaanse Spanair zette eind<br />
januari noodgedwongen haar<br />
vliegtuigen aan <strong>de</strong> grond. Eer<strong>de</strong>r<br />
die dag liepen on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingen<br />
met Qatar Airways, dat overwoog<br />
om een belang te nemen in <strong>de</strong><br />
verlieslij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> maatschappij,<br />
stuk. Spanair is een voormalig<br />
dochterbedrijf van SAS en lid van<br />
Star Alliance.<br />
Precies een week later was<br />
het <strong>de</strong> beurt aan <strong>de</strong> Hongaarse<br />
nationale luchtvaartmaatschappij<br />
Malev. Vrijdag 3 <strong>februari</strong> om<br />
6 zes uur ’s ochtends stegen er<br />
voor het eerst in 66 jaar geen<br />
toestellen van <strong>de</strong> maatschappij<br />
meer op, aldus Malev op<br />
haar website. Het Oneworld-lid<br />
verkeer<strong>de</strong> in acute financiële<br />
problemen.<br />
Ook hier was aanvankelijk nog<br />
hoop op redding, door mid<strong>de</strong>l<br />
van een doorstart, maar<br />
<strong>de</strong> opstelling van leveranciers<br />
gooi<strong>de</strong> roet in het eten. Die<br />
vroegen <strong>de</strong> laatste dagen om<br />
vooruitbetalingen, waardoor<br />
het laatste geld versneld moest<br />
wor<strong>de</strong>n uitgegeven.<br />
Bron: luchtvaartnieuws.nl<br />
<strong>Op</strong>roep voor illustrator<br />
voor <strong>Op</strong> <strong>de</strong> <strong>Bok</strong><br />
Aanmel<strong>de</strong>n via e-mail: odb@vnv-dalpa.nl<br />
Nog veel vaker wil <strong>de</strong> redactie gebruik maken van illustraties, cartoons,<br />
tekeningen, spotprenten en hoe je het ver<strong>de</strong>r maar noemen<br />
wilt.<br />
Ben je handig en creatief en kun je gemid<strong>de</strong>ld een keer of drie<br />
per jaar een illustratie voor het blad maken, aarzel dan niet<br />
om contact op te nemen. Natuurlijk mag je ook langskomen<br />
bij <strong>de</strong> redactie in het VNV-kantoor.<br />
Geld gaat over gevoel.<br />
Wij creëren dui<strong>de</strong>lijkheid zodat jij kunt doen waar je goed in bent: Vliegen<br />
“Vanuit een specifieke vraag<br />
over onze twee<strong>de</strong> woning<br />
heeft Reijn&partners<br />
ons daadkrachtig begeleid in<br />
het financieringstraject. En<br />
dat heeft ons niet alleen veel<br />
tijd en geld bespaard, door<br />
<strong>de</strong> pro-actieve houding van<br />
Reijn&partners is onze hele<br />
financiële situatie verbeterd!”<br />
Jolanda Stevens<br />
Eerste Officier A330<br />
“Bij Reijn&partners kreeg ik<br />
een transparante en scherpe<br />
offerte tegen concurreren<strong>de</strong><br />
kosten, die niemand<br />
an<strong>de</strong>rs bood.”<br />
Fons Claerbout<br />
Gezagvoer<strong>de</strong>r A330<br />
“Naar alle tevre<strong>de</strong>nheid<br />
Reijn&partners als second<br />
opinion geraadpleegd. Met<br />
als resultaat een zeer scherp<br />
aanbod voor mijn hypotheek<br />
wat ons een enorm financieel<br />
voor<strong>de</strong>el oplever<strong>de</strong>.”<br />
Jeroen van <strong>de</strong>r Pauw Kraan<br />
Gezagvoer<strong>de</strong>r B747-400<br />
De Lairessestraat 108<br />
1071 PK Amsterdam<br />
Tel.: +31 (0) 20 460 92 00<br />
Fax: +31 (0) 20 460 92 09<br />
“Na diverse keren op onbegrip<br />
te stuiten bij <strong>de</strong> diverse<br />
banken en adviseurs<br />
kwam ik in gesprek met Jan<br />
Reijn van Reijn&partners.<br />
Een geheel an<strong>de</strong>re en<br />
hel<strong>de</strong>re aanpak wat dan ook<br />
resulteer<strong>de</strong> in <strong>de</strong> oplossing<br />
van mijn probleem. Een<br />
vrien<strong>de</strong>lijk en professioneel<br />
kantoor met een hoge<br />
kwaliteit van dienstverlening.”<br />
Berry Aarts<br />
Gezagvoer<strong>de</strong>r B747-400<br />
info@reijn-partners.nl<br />
www.reijn-partners.nl
16<br />
<strong>Op</strong> weg naar <strong>de</strong> bok<br />
Tekst: Eva van <strong>de</strong>r Ben<br />
Een knipoog en een stralen<strong>de</strong> glimlach, meer is er niet nodig<br />
om <strong>de</strong> door mij gewenste gegevens los te krijgen. Ik ben in<br />
gesprek met een beken<strong>de</strong> van een bevrien<strong>de</strong> collega. Na<br />
het spel van subtiele vleierij geeft hij wat ik nodig heb: het<br />
persoonlijke mailadres van <strong>de</strong> chef Vliegdienst van een jonge<br />
maatschappij. Deze kruiwagen blijft niet onbenut. Ik knik,<br />
ik lach, ik betuig mijn enthousiasme. Terwijl mijn nieuwe<br />
connectie op <strong>de</strong> spreekstoel plaatsneemt, begin ik in mijn<br />
hoofd alvast met een sollicitatiebrief die er niet om liegt.<br />
Ik behoor tot <strong>de</strong> categorie wachtlijst. Na<br />
het afron<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> vliegopleiding word<br />
je geconfronteerd met vooral jezelf. Hoe<br />
vind je je weg in <strong>de</strong> zo goed als uitzichtloze<br />
markt. Wat ga je doen? Het vergt een niet te<br />
on<strong>de</strong>rschatten kracht om er altijd volledig voor<br />
te blijven gaan. Om tegen beter weten in te<br />
blijven schrijven op vacatures met een minimum<br />
ureneis, vijfvoudig aan wat staat opgetekend in<br />
je logboek. Een gezellig avondje doorbrengen<br />
met ou<strong>de</strong> vliegschoolvrien<strong>de</strong>n heeft meer weg<br />
van een on<strong>de</strong>rlinge concurrentieanalyse. Het laat<br />
je scherp naar jezelf kijken: hoe zorg je dat je<br />
opvalt? Hoe zorg je dat je niet blijft stilstaan, en<br />
dat je <strong>de</strong> bitterheid niet toelaat na <strong>de</strong> zoveelste<br />
dichtgesmeten <strong>de</strong>ur? Verdrink niet in <strong>de</strong> wachtlijstvijver.<br />
Het is zaak om hieruit op te springen;<br />
om erop uit te gaan en je gezicht te laten zien<br />
waar dat nodig is.<br />
Soms is <strong>de</strong> weg naar een baan geplaveid, hoewel<br />
voorzien van obstakels als DLR-testen en hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n<br />
me<strong>de</strong>wan<strong>de</strong>laars. Veel vaker echter zijn<br />
het goed verborgen kronkelpa<strong>de</strong>n, waar iemand<br />
uit je netwerk je op moet wijzen. In een markt die<br />
overvol is, moeten <strong>de</strong> wannabe’s het groten<strong>de</strong>els<br />
hebben van via via. Die heeft nog een tip, daar<br />
kun je het proberen, richt je eens tot die, ik doe<br />
een goed woordje voor je daar... Netwerken, daar<br />
gaat het om! Het draait om wie je kent, niet om<br />
wie je bent.<br />
Netwerken is een vaardigheid die ik pas na afronding<br />
van mijn vliegopleiding echt heb ontwikkeld.<br />
En niet zon<strong>de</strong>r re<strong>de</strong>n. Al dat netwerken, in combinatie<br />
met <strong>de</strong> geluksfactor en <strong>de</strong> juiste timing,<br />
vergroot mijn baankans toch zéker met... eh, lastig<br />
te zeggen. Hoe dan ook: op <strong>de</strong> terugvlucht uit<br />
Portugal na het verlengen van mijn ME/IR, zit ik<br />
vanzelfsprekend op <strong>de</strong> jumpseat. Ik ga van boord<br />
met <strong>de</strong> gegevens van <strong>de</strong> first officer. Een dag<br />
later ontvang ik een mail vol tips: van hoe ik me<br />
van mijn low time-concurrenten kan on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n,<br />
tot waar ik voor betaalbare simtraining moet<br />
zijn. Een ontmoeting met een flight dispatcher<br />
van AirBaltic, weet ik vervolgens zo te sturen<br />
dat <strong>de</strong>ze mijn cv die week hoogstpersoonlijk bij<br />
HR in Riga aflevert. Ook <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> band met mijn<br />
voormalig vlieginstructeur houd ik graag aan. In<br />
zijn eigen zoektocht naar een baan in Indonesië,<br />
neemt hij ook mijn cv mee en is wellicht een<br />
referent van waar<strong>de</strong>.<br />
De jacht naar connecties en mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
kent voorlopig geen ein<strong>de</strong>. Mijn little black book<br />
breidt steeds ver<strong>de</strong>r uit. Zorgvuldig bewaar ik<br />
<strong>de</strong> gegevens van MP-flirts, HV-kennissen en<br />
KL-connecties. Via via hoeft maar één gou<strong>de</strong>n<br />
tip te komen. De tip of aanbeveling die leidt tot<br />
een selectie, tot een baan. Ook wanneer ik in<br />
Haarlem, hét pilotendorp van Ne<strong>de</strong>rland, op een<br />
willekeurige avond naar <strong>de</strong> kroeg ga, lijkt het<br />
al snel of ik op een netwerkborrel sta. Zodra ik<br />
hoor dat mijn gesprekspartner al enige tijd op <strong>de</strong><br />
linker- of rechterstoel mag plaatsnemen, staat<br />
<strong>de</strong> netwerken<strong>de</strong> aspirant in mij op scherp. De<br />
flirtmodus, voor zover die nog niet aanstond, gaat<br />
nu op standje tien. Soms levert dit een nuttig<br />
gesprek en een handige connectie op, soms een<br />
lesje inzicht in menselijke kortzichtigheid. Niet<br />
alle aanstaan<strong>de</strong> collega’s zijn even tactvol. Bijvoorbeeld<br />
<strong>de</strong> coco die alle plezier in het vliegen<br />
heeft verloren en zich heftig beklaagt over zijn<br />
lot als relief-pilot. Hij heeft geen boodschap aan<br />
mijn aspirantenlot, en meent gladjes dat het tijd<br />
is voor een belangrijkere kwestie – doen we nog<br />
een wijntje, bij jou of bij mij? Zucht. Gelukkig tref<br />
ik meestal vliegers, die met plezier hun grote<br />
verhalen, maar ook hun kennis en tips <strong>de</strong>len, en<br />
die me via <strong>de</strong> sociale media later nog eens terugvin<strong>de</strong>n.<br />
En zo groeit mijn netwerk.<br />
Staan<strong>de</strong> langs <strong>de</strong> zijlijn loopt voor mij <strong>de</strong> tijd<br />
echter door. Ik voel me Icarus. Mijn vleugels<br />
verzwakken on<strong>de</strong>r een steeds hetere zon.<br />
17
Luchtvaart-<br />
economie<br />
in beweging<br />
Tekst: Eelco Wiemans, illustratie: Emanuel Wiemans
Wat staat <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse vlieger in <strong>de</strong>ze roerige<br />
economische tij<strong>de</strong>n te wachten? In januari viel het<br />
doek voor Spanair en zette Malev haar hele vloot<br />
aan <strong>de</strong> grond. Tegelijkertijd maakte Norwegian<br />
bekend een historisch grote or<strong>de</strong>r in voorbereiding te hebben<br />
van 222 vliegtuigen. De luchtvaartindustrie lijkt meer dan ooit in<br />
beweging. <strong>Op</strong> <strong>de</strong> <strong>Bok</strong> sprak met luchtvaarteconoom Jan Veldhuis<br />
en trendwatcher Raymond Kollau om een en an<strong>de</strong>r in kaart te<br />
brengen.<br />
Ondanks alle dramatische verhalen die <strong>de</strong><br />
ron<strong>de</strong> doen, krimpt <strong>de</strong> luchtvaartsector niet.<br />
Het vervelen<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> legacy carriers als Air<br />
France-KLM, Lufthansa en British Airways is dat<br />
economische groei min<strong>de</strong>r in Europa plaatsvindt.<br />
Brazilië, Rusland, India, China (ook wel <strong>de</strong><br />
BRIC-lan<strong>de</strong>n genoemd) en Afrika, en <strong>de</strong> rest van<br />
Latijns-Amerika zitten mid<strong>de</strong>nin een grote economische<br />
groeispurt. Het gevolg daarvan is dat<br />
er nieuwe passagiersstromen aan het ontstaan<br />
zijn. Traditioneel liep <strong>de</strong> grote lijn van Amerika<br />
via Europa naar Azië met als belangrijk staartstuk<br />
<strong>de</strong> Kangoeroe-route naar Australië (en vice<br />
versa). Raymond Kollau legt uit: “De afgelopen<br />
vijftien jaar is <strong>de</strong> passagiersstroom tussen<br />
Europa en Azië enorm in omvang toegenomen.<br />
De laatste jaren zie je echter een sterke groei<br />
en toename in <strong>de</strong> routes tussen Azië, Afrika en<br />
Latijns-Amerika. Vaak wor<strong>de</strong>n die gevlogen via<br />
het Mid<strong>de</strong>n-Oosten. Ook <strong>de</strong> Afrikaanse bestemmingen<br />
zijn vanuit het Verre Oosten in trek. Eind<br />
januari bijvoorbeeld kondig<strong>de</strong> Korean Airlines als<br />
eerste Aziatische maatschappij aan vanaf Seoul<br />
direct naar Nairobi in Kenia te zullen vliegen.<br />
Tegelijkertijd zal South African Airways direct<br />
gaan vliegen op Beijng. Het is een typisch voorbeeld<br />
dat aantoont dat <strong>de</strong> sterkte hub-positie van<br />
<strong>de</strong> Europese legacy carriers niet meer vanzelfsprekend<br />
is.”<br />
Investeren in groeimarkten<br />
Zoals het bovenstaan<strong>de</strong> voorbeeld aangeeft,<br />
schrijdt <strong>de</strong> globalisering voort. Voor maatschappijen<br />
zijn wereldwij<strong>de</strong> allianties van groot belang.<br />
Dat belang is on<strong>de</strong>r te ver<strong>de</strong>len in twee aspecten.<br />
Ten eerste kan een maatschappij via een<br />
alliantie verdienen aan passagiersstromen die<br />
niet via <strong>de</strong> eigen thuisbasis lopen. Kollau: “De<br />
transatlantische joint venture van Air France-<br />
KLM, Delta Airlines en Alitalia kan wor<strong>de</strong>n<br />
gezien als één bedrijf. De opbrengsten van<br />
bijvoorbeeld <strong>de</strong> directe lijndienst Frankfurt-New<br />
York van Delta gaan via een ver<strong>de</strong>elsleutel naar<br />
alle partijen.”<br />
Daarnaast brei<strong>de</strong>n allianties het netwerk uit in<br />
groeimarkten als Afrika, Latijns-Amerika en<br />
Azië. Kollau: “Wat Latijns-Amerika betreft loopt<br />
het SkyTeam echter achter. De enige partner<br />
die men momenteel heeft is het verlieslij<strong>de</strong>n<strong>de</strong><br />
Aerolineas Argentinas. Delta heeft wel kortgele<strong>de</strong>n<br />
geïnvesteerd in <strong>de</strong> Braziliaanse lowcost<br />
carrier GOL om <strong>de</strong> invloed aldaar uit te brei<strong>de</strong>n.<br />
Malaysian Airlines kondig<strong>de</strong> in 2011 aan <strong>de</strong><br />
samenwerking met het Skyteam van Air France-<br />
KLM te verbreken en zich aan te sluiten bij<br />
Oneworld. Daardoor is Skyteam op het moment<br />
niet vertegenwoordigd in Zuidoost-Azië.”<br />
Dat het <strong>de</strong> Europese economie slecht gaat, betekent<br />
overigens niet dat <strong>de</strong> vraag vanuit Europa<br />
helemaal is weggevallen. Zo zit er potentie in <strong>de</strong><br />
chiquere vakantiebestemmingen als Las Vegas<br />
en het Caribisch gebied. Van die toeristen is een<br />
aanzienlijk <strong>de</strong>el bereid een paar hon<strong>de</strong>rd euro<br />
meer te betalen voor een comfortabelere overtocht<br />
in <strong>de</strong> premium class van KLM.<br />
“Daarnaast groeit binnen Europa zelf het high<br />
speed railvervoer. Zolang <strong>de</strong> treinreis korter<br />
is dan vijf uur, is voor <strong>de</strong> zakelijke reiziger het<br />
spoor een goed alternatief. De reis gaat van<br />
stadscentrum naar stadscentrum, zon<strong>de</strong>r<br />
allerlei ergerlijke beveiligingspoortjes en instapprocedures.<br />
Daar komt bij dat het gemakkelijker<br />
werken is in <strong>de</strong> trein en wordt er vaak internet<br />
aangebo<strong>de</strong>n. Maatschappijen zou<strong>de</strong>n op die concurreren<strong>de</strong><br />
trajecten co<strong>de</strong>shares met operators<br />
kunnen aangaan. <strong>Op</strong> sommige trajecten wordt<br />
dat trouwens al gedaan.”<br />
De eurocrisis<br />
Los van al het bovenstaan<strong>de</strong> speelt <strong>de</strong> eurocrisis.<br />
Over <strong>de</strong> duur en <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> crisis<br />
verschillen <strong>de</strong> luchtvaarteconomen opvallend<br />
genoeg van mening. Veldhuis meent dat <strong>de</strong> Europese<br />
economie richting een recessie gaat. “De<br />
twee<strong>de</strong> dip is nog niet geweest. Het wordt eerst<br />
slechter, voordat het beter gaat. Lan<strong>de</strong>n als Italië<br />
en Spanje staan voor enorme economische problemen<br />
die niet in paar jaar zijn opgelost.”<br />
Kollau verwacht juist dat <strong>de</strong> economie voorlopig<br />
op hetzelf<strong>de</strong> niveau blijft doorkwakkelen. “De<br />
onzekerheid zal blijven en het consumentenvertrouwen<br />
blijft laag. Een twee<strong>de</strong> dip is in<strong>de</strong>r-<br />
Raymond Kollau is econoom en trendwatcher, oprichter van airlinetrends.com, een internationaal<br />
opererend adviesbureau over trends en innovaties in <strong>de</strong> luchtvaart.<br />
Jan Veldhuis is als luchtvaarteconoom verbon<strong>de</strong>n, via <strong>de</strong> Stichting Economisch On<strong>de</strong>rzoek<br />
(SEO), aan <strong>de</strong> Universiteit van Amsterdam, oprichter van airneth, een <strong>de</strong>nktank voor vraagstukken<br />
die gaan over <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse luchtvaart in bre<strong>de</strong> zin. Zo <strong>de</strong>nkt men na over dingen als<br />
concurrentieposities van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse vliegvel<strong>de</strong>n, geluidhin<strong>de</strong>rconflicten en capaciteitsproblematiek.<br />
daad mogelijk bijvoorbeeld als er lan<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong><br />
eurozone stappen. Ik voorzie daarna echter geen<br />
stijgen<strong>de</strong> lijn, maar eer<strong>de</strong>r een kwakkelen<strong>de</strong><br />
economie net als in Japan. Daar kwakkelt <strong>de</strong><br />
economie al tien jaar omdat er talloze banken<br />
zijn met een rampzalige balans. Men zal wel<br />
blijven reizen, omdat enerzijds het bedrijfsleven<br />
geglobaliseerd is en an<strong>de</strong>rzijds vliegreizen hoog<br />
op het verlanglijstje staat van <strong>de</strong> consument.<br />
Bedrijven en consumenten zullen nog sterker<br />
op zoek gaan naar <strong>de</strong> beste <strong>de</strong>al waardoor <strong>de</strong><br />
traditionele thuismarkt van <strong>de</strong> legacy carriers<br />
voorlopig min<strong>de</strong>r zal opleveren.”<br />
Bre<strong>de</strong> concurrentie<br />
Zowel binnen als buiten Europa zijn maatschappijen<br />
opgestaan die tegen een lager<br />
tarief hetzelf<strong>de</strong> of soms zelfs een beter product<br />
aanbie<strong>de</strong>n. Binnen Europa zijn dat on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re<br />
easyJet en Norwegian Air Shuttle. Het grootste<br />
<strong>de</strong>el van die maatschappijen doet alleen<br />
point-to-point-verkeer. Ze vliegen bijvoorbeeld<br />
eenmaal (soms meermaal) daags van Glasgow<br />
naar Bor<strong>de</strong>aux. An<strong>de</strong>rs dan <strong>de</strong> grote legacy carriers<br />
hebben ze geen duur hub-spoke-netwerk in<br />
stand te hou<strong>de</strong>n.<br />
Kollau: “‘Ryanair wordt vaak genoemd als concurrent<br />
van <strong>de</strong> legacy carriers, maar in feite is ze<br />
dat niet. Ryanair heeft met haar stuntprijzen en<br />
bestemmingen een nieuwe markt aangeboord.<br />
Ze vliegt alleen op secundaire airports en biedt<br />
daar vandaan alleen het absolute minimum<br />
aan. Voor al het extra, zoals bijvoorbeeld bagage<br />
inchecken, betaalt <strong>de</strong> passagier bij. De doelgroep<br />
is voornamelijk leisure. Ze kan daarom eer<strong>de</strong>r<br />
wor<strong>de</strong>n gezien als concurrent van Transavia.<br />
EasyJet opereert veel meer op <strong>de</strong> primaire vel<strong>de</strong>n<br />
en is daarom een geduchte concurrent voor<br />
<strong>de</strong> grote bedrijven.”<br />
Buiten Europa zijn maatschappijen aan het<br />
groeien die hun hub gunstig hebben liggen in <strong>de</strong><br />
groeien<strong>de</strong> passagiersstromen. Veldhuis: “Dat<br />
zijn maatschappijen die hun thuisbasis hebben in<br />
het Mid<strong>de</strong>n-Oosten, zoals Turkish Airlines, Etihad<br />
en Emirates. Zij hebben, evenals <strong>de</strong> nieuwe<br />
Europese spelers, lagere personeelskosten. Het<br />
gevolg is dat zij tegen een laag tarief interconti-<br />
nentale tickets kunnen aanbie<strong>de</strong>n vanaf <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
vliegvel<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> legacy carriers als hun<br />
thuisbasis zien. De grote Chinese maatschappijen<br />
wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> toekomst trouwens ook grote<br />
concurrenten. Ze hebben een grote thuismarkt.<br />
<strong>Op</strong> het moment zijn ze hun hubs aan het positioneren.<br />
Zo wil China Southern (partner van Air<br />
France-KLM) haar hub-activiteiten in Guangzhou<br />
uitbrei<strong>de</strong>n voor vluchten tussen Europa en<br />
Australië, <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> Canton Route.”<br />
Maar <strong>de</strong> concurrentie is bre<strong>de</strong>r. De ontwikkeling<br />
van mid<strong>de</strong>lgrote long range-vliegtuigen zorgt er<br />
voor dat maatschappijen uit het Mid<strong>de</strong>n-Oosten<br />
nu kunnen vliegen op secundaire Europese<br />
vel<strong>de</strong>n als Edinburgh en Glasgow. Veldhuis:<br />
“Voorheen kon<strong>de</strong>n die afstan<strong>de</strong>n alleen afgelegd<br />
wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> grote wi<strong>de</strong> bodies, die vanaf die<br />
bestemmingen moeilijk winstgevend te opereren<br />
waren. Met <strong>de</strong> komst van on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>de</strong> A330<br />
en straks <strong>de</strong> Dreamliner kunnen <strong>de</strong> Gulfcarriers<br />
knabbelen aan het hub-spoke-systeem van <strong>de</strong><br />
grote Europese maatschappijen. Het is namelijk<br />
vanaf dit soort kleinere (continentale) vel<strong>de</strong>n<br />
dat het (meestal verlieslij<strong>de</strong>n<strong>de</strong>) Europese <strong>de</strong>el<br />
van <strong>de</strong> legacy carriers passagiers ophaalt naar<br />
<strong>de</strong> thuisbases, <strong>de</strong> hubs, zoals Lon<strong>de</strong>n of Parijs.<br />
Vanaf daar reist <strong>de</strong> passagier door met <strong>de</strong><br />
winstgeven<strong>de</strong> intercontinentale vloot. Ik<br />
verwacht niet dat ze het hele hub-spoke-systeem<br />
van <strong>de</strong> Europese carriers zullen leegeten. De<br />
kans is echter wel aanwezig dat die netwerken<br />
kleiner wor<strong>de</strong>n. Het gevolg daarvan is dat die<br />
maatschappijen kleiner zullen wor<strong>de</strong>n.”<br />
Min<strong>de</strong>r afhankelijk van <strong>de</strong> zakelijke markt<br />
Zoals gezegd, zolang <strong>de</strong> eurocrisis aanhoudt,<br />
valt er vanuit Europa over <strong>de</strong> gehele linie min<strong>de</strong>r<br />
te verdienen. Het businessmo<strong>de</strong>l waarin<br />
<strong>de</strong> intercontinentale zakenreiziger en <strong>de</strong> full<br />
fare intercontinentale economy passagiers <strong>de</strong><br />
verlieslij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> Europese fee<strong>de</strong>r sponsoren<br />
komt daardoor on<strong>de</strong>r druk te staan. Immers,<br />
ook <strong>de</strong> zakelijke markt brengt min<strong>de</strong>r in het<br />
laatje. Kollau: “Van alle kanten staan <strong>de</strong> marges<br />
on<strong>de</strong>r druk. <strong>Op</strong> <strong>de</strong> shorthaul-routes vanaf <strong>de</strong><br />
eer<strong>de</strong>rgenoem<strong>de</strong> lowcost- (of lowfare, zie inzet)<br />
maatschappijen. <strong>Op</strong> het longhaul-segment zijn
maatschappijen met structureel lagere kosten,<br />
zoals <strong>de</strong> Gulfcarriers en <strong>de</strong> grote Chinese<br />
maatschappijen <strong>de</strong> belangrijkste bedreigingen.<br />
De Europavloot zal dus haar eigen geld (liefst<br />
winst) moeten gaan verdienen. Het is daarnaast<br />
nuttig om te investeren in een klasse tussen full<br />
business en economy. Werknemers krijgen van<br />
hun bazen namelijk steeds vaker te horen dat ze<br />
overdag economy dienen te reizen. Een economy<br />
plus-klasse is dan een goed alternatief.”<br />
Maatschappelijk verantwoord concurreren?<br />
Daarmee is het verhaal over concurrentie nog<br />
niet compleet. Succesvol on<strong>de</strong>rnemen moet –<br />
me<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r druk van <strong>de</strong> steeds maar stijgen<strong>de</strong><br />
olieprijzen en <strong>de</strong> milieubewuste kritische klant<br />
– groen en duurzaam. Daarnaast dwingen overhe<strong>de</strong>n<br />
bedrijven maatschappelijk verantwoord te<br />
on<strong>de</strong>rnemen via wet- en regelgeving. Het Emission<br />
Trading System (ETS), dat afgelopen januari<br />
van start is gegaan, is hier een voorbeeld van.<br />
Maatschappijen die vliegen van en naar bestemmingen<br />
binnen Europa moeten <strong>de</strong> CO 2 die ze<br />
uitstoten nu financieel compenseren. De absolute<br />
kosten van dit systeem zou<strong>de</strong>n mee kunnen<br />
vallen. Veldhuis: “De crux voor wat betreft het<br />
concurrentieverhaal zit hem echter in een mogelijk<br />
concurrentiena<strong>de</strong>el voor maatschappijen met<br />
hun thuisbasis in Europa. Ie<strong>de</strong>re vlucht die vanaf<br />
Europese bo<strong>de</strong>m vertrekt zal moeten compenseren<br />
voor <strong>de</strong> emissie-uitstoot die <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong><br />
vlucht genereert. Een ticket met Emirates van<br />
Amsterdam naar Bangkok via Dubai valt alleen<br />
on<strong>de</strong>r ETS voor <strong>de</strong> eerste stretch van <strong>de</strong> reis.<br />
Een directe vlucht van Amsterdam naar Bangkok<br />
zal dus meer belast wor<strong>de</strong>n door het ETS, omdat<br />
die hele vlucht wordt belast.”<br />
Driemaal concurreren<br />
Concurreren kan door geconcentreerd te blijven<br />
op drie dingen: kosten beperken, aansluiting<br />
hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> industriestandaard en het netwerk<br />
verbeteren. Dit laatste punt sluit nauw aan<br />
op het eer<strong>de</strong>rgenoem<strong>de</strong> belang van <strong>de</strong> allianties.<br />
De twee an<strong>de</strong>re punten wor<strong>de</strong>n hieron<strong>de</strong>r<br />
toegelicht.<br />
Kosten beperken<br />
De belangrijkste stap die <strong>de</strong> maatschappijen<br />
moeten nemen is kosten reduceren. Als <strong>de</strong><br />
kosten laag zijn, kunnen <strong>de</strong> ticketprijzen laag<br />
zijn. Met lage ticketprijzen kan beter wor<strong>de</strong>n<br />
geconcurreerd met <strong>de</strong> prijsvechters. Het zal<br />
overigens lastig wor<strong>de</strong>n om op bijvoorbeeld <strong>de</strong><br />
route Amsterdam-Bangkok goedkoper te zijn<br />
dan Emirates. Tijd is echter nog steeds geld. De<br />
(zaken)reiziger vermijdt liever een overstap in<br />
Dubai, zeker als <strong>de</strong> overstaptijd lang is. Voor die<br />
tijdwinst is hij bereid meer te betalen en min<strong>de</strong>r<br />
luxe te accepteren. Het prijsverschil mag echter<br />
Wat een lowcost carrier precies is, daar verschillen<br />
<strong>de</strong> meningen over. Lowfare-maatschappij<br />
is misschien een betere benaming.<br />
Hoe dan ook, <strong>de</strong> laatste jaren is er in <strong>de</strong><br />
lowcost-markt een differentiatie ontstaan.<br />
Ultra lowcost carrier: ticketprijs is laag,<br />
maar er komen overal toeslagen bij, vluchtfrequentie<br />
op sommige bestemmingen is<br />
laag. Voorbeeld Ryanair.<br />
Lowcost carrier. Voorbeeld: Norwegian Air<br />
Shuttle<br />
Hybri<strong>de</strong>: een lowcost carrier plus, zo biedt<br />
men een frequent flyer-programma en<br />
-product aan en bedient soms, maar niet<br />
altijd een netwerk: Germanwings, Air Berlin,<br />
easyJet.<br />
niet te gek wor<strong>de</strong>n, want dan gaat hij naar <strong>de</strong><br />
concurrent.<br />
Veldhuis: “Het advies ‘kosten reduceren’ geldt<br />
overigens voor alle Ne<strong>de</strong>rlandse maatschappijen.<br />
Transavia zal dat moeten doen om zich te<br />
kunnen weren tegen Ryanair en easyJet. Ook<br />
ArkeFly en Corendon Dutch Airlines zullen op<br />
hun kosten moeten letten. Een grotere groep<br />
consumenten zal min<strong>de</strong>r te beste<strong>de</strong>n hebben<br />
voor vliegvakanties. Als <strong>de</strong> ticketprijzen te hoog<br />
zijn zal, als alternatief, een autovakantie of<br />
vakantie in eigen land wor<strong>de</strong>n geboekt.”<br />
Dat Transavia productie over zal nemen van KLM<br />
ligt min<strong>de</strong>r voor <strong>de</strong> hand dan wel wordt gedacht.<br />
Kollau: “Betreft het bestemmingen waar voornamelijk<br />
toeristen naartoe wor<strong>de</strong>n vervoerd, dan is<br />
het mogelijk. Echter, een businessclass passagier<br />
die vanuit Los Angeles via Amsterdam reist<br />
naar Barcelona zal niet het Transavia-product<br />
willen accepteren.”<br />
Aansluiting hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> industriestandaard<br />
De mate van comfort is ook iets dat <strong>de</strong> afgelopen<br />
jaren aan grote veran<strong>de</strong>ringen on<strong>de</strong>rhevig<br />
is geweest. De verhoging van <strong>de</strong> industriestandaard<br />
is in een stroomversnelling gekomen.<br />
Voorheen hoef<strong>de</strong> een bedrijf slechts rond <strong>de</strong> acht<br />
jaar zijn product te vernieuwen om aansluiting<br />
met <strong>de</strong> concurrent te hou<strong>de</strong>n. Emirates, Etihad<br />
en Singapore Airlines hanteren nu een productcyclus<br />
van vier tot vijf jaar. Dat betekent dat zij<br />
om <strong>de</strong> paar jaar een significante investering<br />
doen om het interieur van hun vloot grondig te<br />
updaten, <strong>de</strong> inflight entertainment service te<br />
ontwikkelen et cetera. Kollau: “Stilstand is in<br />
feite teruggang. Ook dit is een goe<strong>de</strong> re<strong>de</strong>n voor<br />
<strong>de</strong> legacy carriers om hun kosten in toom te<br />
hou<strong>de</strong>n. Zon<strong>de</strong>r inkomsten zullen banken niet<br />
Legacy carriers is vakjargon van managers en<br />
luchtvaartanalisten om ou<strong>de</strong> maatschappijen<br />
aan te dui<strong>de</strong>n. Welke kenmerken legacy carriers<br />
hebben staat nergens strak omschreven.<br />
Welke maatschappijen on<strong>de</strong>r het kopje vallen<br />
is evenmin helemaal dui<strong>de</strong>lijk. Een legacy<br />
carrier doet het op dit moment overigens niet<br />
per se slecht (of juist goed).<br />
geneigd zijn om noodzakelijke investeringen te<br />
financieren. Tegelijkertijd willen passagiers geen<br />
dure tickets betalen om in een ou<strong>de</strong>rwetse vloot<br />
met gedateer<strong>de</strong> stoelen vervoerd te wor<strong>de</strong>n.”<br />
Air France-KLM had na <strong>de</strong> fusie als doel een<br />
‘smart lea<strong>de</strong>r’ te zijn. Kollau: “Dat is ze op het<br />
moment niet. Met name het businessproduct<br />
loopt achter op <strong>de</strong> concurrenten, hoewel dit op<br />
het moment wel prioriteit heeft. Zo introduceert<br />
KLM binnenkort full flat-stoelen en wordt <strong>de</strong><br />
priority tij<strong>de</strong>ns het instap- en uitstapproces<br />
verbeterd. Daar hechten met name zakenreizigers<br />
veel waar<strong>de</strong> aan. <strong>Op</strong> het gebied van social<br />
media en selfservice loopt <strong>de</strong> groep overigens<br />
wel vooruit. Draadloos internet overigens, zal op<br />
<strong>de</strong> korte termijn niet veel in Europese vliegtuigen<br />
wor<strong>de</strong>n aangebo<strong>de</strong>n. Vooralsnog is het te duur.<br />
Het dataverkeer loopt via satellietverbindingen.<br />
In <strong>de</strong> VS staan <strong>de</strong> telefoonmasten, an<strong>de</strong>rs dan<br />
in Europa, omhoog. Met dat signaal kan een op<br />
het internet aangesloten wifi-netwerk wor<strong>de</strong>n<br />
gemaakt. Naar verwachting zullen vliegtuigen<br />
binnenkort wel een server ingebouwd krijgen.<br />
Via een lokaal netwerk kan er dan tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
vlucht inflight entertainment wor<strong>de</strong>n gedownload<br />
op mobiele apparaten.”<br />
Kosten naar bene<strong>de</strong>n. Hoe dan?<br />
Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> kosten die maatschappijen<br />
maken zijn afhankelijk van externe marktwerking.<br />
Problematisch is dat aan <strong>de</strong> ene kant<br />
er maatschappijen zijn die via allerlei wegen<br />
hun uitgaven laag weten te hou<strong>de</strong>n. An<strong>de</strong>rzijds<br />
lopen uitgaven in kleine en grote mate op door<br />
bijvoorbeeld stijgen<strong>de</strong> brandstoflasten of regelingen<br />
als het ETS. Kollau: “Brandstofkosten,<br />
landings- en overvliegrechten of het wegvallen<br />
van een lucratieve markt door politieke instabiliteit,<br />
het zijn allemaal dingen waar een bedrijf<br />
lastig invloed op kan uitoefenen. Wat wel rechtstreeks<br />
te beïnvloe<strong>de</strong>n valt, zijn <strong>de</strong> loonkosten<br />
en <strong>de</strong> interne organisatiekosten. De salarissen<br />
maken ongeveer 30% uit van <strong>de</strong> vaste lasten.<br />
De legacy carriers hebben cao’s afgesloten met<br />
een lange voorgeschie<strong>de</strong>nis. Werkgevers zullen<br />
zich in allerlei bochten wringen om zo goedkoop<br />
mogelijk te kunnen opereren. Iberia bijvoorbeeld<br />
wil net als Qantas (zie el<strong>de</strong>rs in dit blad) een<br />
nieuwe maatschappij beginnen met een hele<br />
nieuwe en uitgekle<strong>de</strong> cao. Ik verwacht dat <strong>de</strong><br />
aankomen<strong>de</strong> jaren er wereldwijd confrontaties<br />
gaan komen tussen werkgevers en bon<strong>de</strong>n. Een<br />
voorproefje daarvan hebben we vorig jaar gezien<br />
met British Airways. Ontslagen zullen er bij <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse maatschappijen op korte termijn<br />
niet zo snel vallen. De ontslagvergoedingen zijn<br />
te duur. Daarnaast heeft bijvoorbeeld KLM in<br />
een eer<strong>de</strong>r stadium haar kostenniveau re<strong>de</strong>lijk<br />
omlaag gebracht. Het ligt het meest voor <strong>de</strong><br />
hand dat werknemers wordt gevraagd har<strong>de</strong>r te<br />
werken voor hetzelf<strong>de</strong> geld. Daarnaast ligt een<br />
verzoek tot loonbevriezing in <strong>de</strong> lijn <strong>de</strong>r verwachtingen.<br />
<strong>Op</strong> <strong>de</strong> langere termijn is het overigens<br />
zeker mogelijk dat een maatschappij zoals KLM,<br />
die sterk afhankelijk is van transfers, wat zal<br />
moeten inkrimpen.”<br />
Tijdsdruk<br />
Norwegian heeft in <strong>de</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> week van januari<br />
voor een schok gezorgd door bekend te maken<br />
een historisch grote or<strong>de</strong>r te willen plaatsen van<br />
222 nieuwe vliegtuigen. Een <strong>de</strong>el daarvan zal<br />
wor<strong>de</strong>n gebruikt om het netwerk in Europa uit<br />
te brei<strong>de</strong>n. Het Scandinavische SAS heeft een<br />
zwak long haul-pakket. De Noorse maatschappij<br />
rekent op een grote thuismarkt, ook op het<br />
intercontinentale segment.<br />
Kollau: “Volgend jaar, 2013, zal Norwegian gaan<br />
vliegen op New York en Bangkok met <strong>de</strong> Boeing<br />
787 in een soort lowcost longhaul-concept. Oslo<br />
ligt gunstig in <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> Nordic Routes.<br />
Het zijn <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> relatief korte routes vanuit<br />
Noord-Amerika via Scandinavië naar het Verre<br />
Oosten waar ook Finnair zich op concentreert.<br />
Vervelend voor KLM, want Scandinavië is een<br />
belangrijk fee<strong>de</strong>r-gebied.”<br />
De grootste zorg echter voor het hub-en-spokesysteem<br />
van <strong>de</strong> legacy carriers is dat Golfcarriers<br />
<strong>de</strong> traditionele fee<strong>de</strong>r-bestemmingen<br />
zullen leegvliegen. De aankomen<strong>de</strong> vijf jaar zal<br />
dat steeds dui<strong>de</strong>lijker zichtbaar wor<strong>de</strong>n. Kollau:<br />
“Emirates heeft nu nog slechts twintig Airbus<br />
A380’s, in 2017 zijn dat er 92. Dan heb ik het<br />
nog niet eens over <strong>de</strong> grote hoeveelheid Boeing<br />
777’s waarover ze beschikt. Daarbij komt dat <strong>de</strong><br />
gulfcarriers belangen nemen in Europese maatschappijen<br />
om hun netwerken te versterken.<br />
Etihad heeft recent bijvoorbeeld belangen genomen<br />
in AirBerlin. In <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren gaan <strong>de</strong>ze<br />
operators dus een sterk netwerk opbouwen, met<br />
hoge vluchtfrequenties en korte overstaptij<strong>de</strong>n.<br />
Enige haast van <strong>de</strong> legacy carriers met aanpassen<br />
is dus gebo<strong>de</strong>n.”
Vrijstaan<strong>de</strong> en geschakel<strong>de</strong> villa’s op <strong>de</strong> mooiste<br />
locatie in Mossenest II te Noordwijkerhout.<br />
Geschakel<strong>de</strong> villa’s<br />
v.a. € 465.000,- v.o.n.<br />
Ruimte in <strong>de</strong> woning; woonoppervlakten vanaf ca. 160 m 2 tot 192 m 2<br />
Ruimte op <strong>de</strong> kavel; kaveloppervlakten vanaf ca. 276 m 2 tot 578 m 2<br />
Ruimte in <strong>de</strong> wijk; royaal gesitueerd aan een bre<strong>de</strong> verkeersluwe hof<br />
Ruimte om te kiezen; standaard keuze uit drie in<strong>de</strong>lingsvarianten en<br />
een woning mét of zon<strong>de</strong>r garage.<br />
Heemskerk Makelaardij Wildlaan 3 2211 JZ Noordwijkerhout (0252) 37 57 36<br />
WWW.MOSSENEST2.NL<br />
Vrijstaan<strong>de</strong> villa<br />
€ 698.000,- v.o.n.
p<br />
e