de toepassing van het internationaal verdrag ... - Kinderrechten.nl

EINDBESCHOUWING
J.H. de Graaf
Onderzocht werd wanneer en op welke wijze het IVRK werd toegepast in de Nederlandse
rechtspraak. Doel van het onderzoek was te achterhalen welke effecten het
IVRK heeft gehad op de Nederlandse rechtspraak. Wat is de meerwaarde van het Verdrag
geweest?
Vastgesteld kan in ieder geval worden dat het Verdrag meer is toegepast dan de
wetgever bij de bespreking van de Goedkeuringswet van het IVRK als mening kenbaar
maakte. Dit standpunt van de wetgever werd in de Memorie van Toelichting bij de
Goedkeuringswet van het IVRK niet alleen zichtbaar bij de bespreking van de rechtstreekse
werking van de artikelen uit het Verdrag, maar bleek daar met name uit het
vrijwel achterwege laten van een bespreking van de verdragsconforme uitleg en toepassing
van het nationale recht. De meerwaarde van het Verdrag kan op basis van het
onderzoek duidelijk worden vastgesteld.
Maar wat valt er uit de resultaten van het onderzoek nog meer af te leiden? Zijn er
algemene conclusies te trekken of anders gezegd zijn er algemene lijnen zichtbaar geworden
en zijn er verschillen waar te nemen in effecten van het Verdrag al naar gelang
het betrokken rechtsgebied en waar wordt dat verschil door bepaald? Op deze twee
vragen wordt in deze eindbeschouwing meer in het bijzonder ingegaan, om te beginnen
met die naar de zichtbaarheid van algemene lijnen over de gehele linie van de verschillende
rechtsterreinen. In de volgorde van dit onderzoek zijn dat: het familierecht,
het vreemdelingenrecht, het socialezekerheidsrecht en het strafrecht.
In de eerste plaats valt algemeen vast te stellen dat de rechtbanken eerder geneigd
zijn om het IVRK toe te passen dan de gerechtshoven en zeker dan de Hoge Raad. De
Hoge Raad is vrijwel niet geneigd het IVRK toe te passen. Dat is met name opvallend
in het strafrecht, zoals hierna bij de bespreking van een aantal specifi eke resultaten op
het gebied van het strafrecht zal blijken. Hetzelfde geldt overigens eveneens – zij het
in mindere mate – voor de hoogste bestuursrechter: de Afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State en de Centrale Raad van Beroep.
Een ander algemeen punt is de constatering dat de verdragsconforme toepassing
door de rechter verre de voorkeur blijkt te hebben boven de rechtstreekse toepassing,
een punt dat ook al in de inleiding ter sprake kwam maar nu in de eindbeschouwing
duidelijk kan worden vastgesteld. De rechter blijkt hier in een aantal gevallen zeer
creatief mee om te gaan. Een inventarisatie van termen die hier door de rechter worden
gehanteerd levert een gevarieerd beeld op. De rechter gebruikt hier bijvoorbeeld termen
als ‘in het licht van het Verdrag’ of ‘laten meewegen’.
Wat ook algemeen op alle rechtsterreinen opvalt is dat de rechter heel wisselend
oordeelt over de al dan niet rechtstreekse werking van bepaalde artikelen. Dat geldt
bijvoorbeeld voor artikel 3 IVRK in het algemeen en voor artikel 40 IVRK op het terrein
van het strafrecht in het bijzonder. Soms worden deze artikelen als rechtstreekse
werkend beschouwd, soms ook niet, een constatering die ook door Pulles werd gedaan,