de toepassing van het internationaal verdrag ... - Kinderrechten.nl

INLEIDING BIJ HET ONDERZOEK EN VERANTWOORDING VAN DE OPBOUW 3
Het onderzoek is een vervolg op het door Ruitenberg samengestelde overzicht van de
relevante rechtspraak van 1995 tot 2002. 12 De onderzochte periode in dit onderzoek
begint om die reden te lopen op 1 januari 2002. De einddatum is bepaald op 1 september
2011.
Ter verantwoording van de gevolgde zoekmethode volgen hier eerst een aantal meer
technische opmerkingen. Ter voorbereiding van het onderzoek heeft een brede selectie
van de uitspraken plaatsgevonden. Een aanzet daartoe vormde de lijst die Defence for
Children International in de afgelopen jaren heeft bijgehouden van uitspraken waarin
het IVRK wordt genoemd. Deze lijsten zijn gecontroleerd en gecompleteerd. Hierbij
is gebruikgemaakt van de databanken rechtspraak.nl, rechtsorde.nl, vluchtweb.nl, rsj.
nl, Opmaat, Kluwer Navigator, JPF en FJR. De voor het grote publiek toegankelijke
databank rechtspraak.nl. vormde hierbij het centrale punt.
Het blijkt dat in de uitspraken het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het
Kind vaak op verschillende wijzen wordt aangeduid. Daarom is ervoor gekozen om
binnen de verschillende databanken verschillende zoekcriteria te hanteren. Zo is gezocht
op IVRK, VRK, IRVK, Kinderrechtenverdrag, Kinderverdrag, (Internationaal)
Verdrag inzake de Rechten van het Kind en (Internationaal) Verdrag voor de Rechten
van het Kind. Hieruit zijn in totaal 1115 uitspraken naar voren gekomen. De volgende
stap was het selecteren van de relevante uitspraken, wat resulteerde in een totaal van
1028 te behandelen uitspraken. De uitspraken waarin het IVRK toch niet genoemd
blijkt te zijn of waarbij de rol minimaal is, zijn buiten beschouwing gelaten.
De te onderzoeken rechtspraak is onderverdeeld in een drietal te bespreken categorieen:
rechtstreekse werking, verdragsconforme uitleg en toepassing en als laatste de rol
die het IVRK anderszins speelt in de rechtspraak, aangeduid met het kopje ‘Overig’.
Als eerste worden de uitspraken besproken, waarin op enigerlei wijze de rechtstreekse
werking van het Verdrag aan de orde komt. In sommige gevallen laat de rechter
zich hier expliciet uit over de rechtstreekse werking, in andere gevallen valt dit
uit de uitspraak af te leiden. Onder deze categorie valt dus een vrij brede ‘range’ van
uitspraken. Oordeelt de rechter dat rechtstreekse werking moet worden aangenomen,
dan dient hij het nationale recht buiten toepassing te laten.
Bij de verdragsconforme uitleg en toepassing, de tweede categorie, gaat het om
uitspraken, waarin zichtbaar wordt dat de rechter de doorwerking van het Verdrag
in acht neemt en daarmee bijdraagt aan de doorwerking ervan. Het Verdrag wordt
bijvoorbeeld in ondersteunende zin gebruikt om een nationale bepaling zodanig uit te
leggen dat deze in overeenstemming is met het Verdrag. Ook vallen hier de uitspraken
onder waarin de rechter open begrippen invult onder verwijzing naar het Verdrag, de
zogenoemde refl exwerking, evenals de uitspraken waarin de rechter slechts rekening
houdt met het Verdrag. De verdragsconforme uitleg en toepassing zal vaak de voorkeur
hebben boven het toepassen van de rechtstreekse werking, omdat de rechter hiermee
niet het primaat van de wetgever zou aantasten.
Bij de laatste categorie ‘overig’ valt bijvoorbeeld te denken aan uitspraken, waarbij
de rechter niet toekomt aan het beroep op het IVRK of waarbij de rechter daar geheel
ongemotiveerd aan voorbij gaat.
12 G.C.A.M. Ruitenberg, Het Internationaal Kinderrechtenverdrag in de Nederlandse rechtspraak, Amsterdam:
Uitgeverij SWP 2003.