Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum Kopiereg voorbehou Blaai ...
Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum Kopiereg voorbehou Blaai ... Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum Kopiereg voorbehou Blaai ...
LEWENSWETENSKAPPE VRAESTEL 2 MEMORANDUM Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memorandum AFDELING A Vraag 1 1.1 1.1.1 C √√ 1.1.2 C √√ 1.1.3 D √√ 1.1.4 B √√ 1.1.5 B √√ 5 x 2 = (10) 1.2 1.2.1 Populasie √ 1.2.2 Sedimentrots √ 1.2.3 Rooidataboek √ 1.2.4 Volhoubare (metode) √ 1.2.5 Inter-spesifieke mededinging/kompetisie√ 1.2.6 Nie(-)biodegradeerbare besoedelingselemente √ (6) 1.3 1.3.1 E √ 1.3.2 H √ 1.3.3 A √ Kopiereg voorbehou Blaai asb om
- Page 2 and 3: Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memora
- Page 4 and 5: Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memora
- Page 6: Lewenswetenskappe Vraestel 2 Memora
LEWENSWETENSKAPPE VRAESTEL 2 MEMORANDUM<br />
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
AFDELING A<br />
Vraag 1<br />
1.1<br />
1.1.1 C √√<br />
1.1.2 C √√<br />
1.1.3 D √√<br />
1.1.4 B √√<br />
1.1.5 B √√ 5 x 2 = (10)<br />
1.2<br />
1.2.1 Populasie √<br />
1.2.2 Sedimentrots √<br />
1.2.3 Rooidataboek √<br />
1.2.4 Volhoubare (metode) √<br />
1.2.5 Inter-spesifieke mededinging/kompetisie√<br />
1.2.6 Nie(-)biodegradeerbare besoedelingselemente √ (6)<br />
1.3<br />
1.3.1 E √<br />
1.3.2 H √<br />
1.3.3 A √<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
1.3.4 G√<br />
1.3.5 B √ (5)<br />
1.4<br />
1.4.1 70° ÷ 360 √ x 100 √ = 19,4√%√ (4)<br />
1.4.2 Koolstofdioksied√, koolstofmonoksied√, stikstof(II)oksiede√ en<br />
koolwaterstowwe√ (slegs eerste TWEE) (2)<br />
1.4.3 deur verbranding van die brandstof/in die uitlaatgasse √ (enige EEN) (1)<br />
1.4.4 Dit kan asma√, allergieë√ en kanker veroorsaak.√ (3)[10]<br />
1.5<br />
1.5.1 3,1√ tot 2,7√ mya/miljoen jaar gelede / 2.7√ tot 3.1√ mya (2)<br />
1.5.2 Die breingrootte het groter geword.√ (1)<br />
1.5.3 500 +500 + 450 +450 + 400 +400 +300 = 3000√ ÷ 7√ = 428,57√ cm 3 √ (4)<br />
1.5.4 Meet die volume van die ruimte√ in die kopbeen van die skedel.√ (2)[9]<br />
1.6<br />
1.6.1 Die gewone sjimpansee en die mens √ omdat hulle ’n meer onlangse<br />
gemeenskaplike voorouer het.√ (2)<br />
1.6.2 Die Ouwêreldbobbejane√ omdat hulle dieselfde gebly het/het nie veel oor tyd<br />
verander nie.√ (2)<br />
1.6.3 (a) 10/11 miljoen jaar gelede √<br />
(b) 20/21 miljoen jaar gelede√ (2)[6]<br />
1.7<br />
1.7.1 Kunsmatige seleksie is die proses waardeur mense doelbewus kies om slegs<br />
daardie organismes te laat verbaster wat aanloklike kenmerke of eienskappe<br />
vertoon.√ (1)<br />
1.7.2 – Verkreukelde vel vir A/die sjarpei√<br />
– Groot grootte of hoogte vir B/die Deense hond (Great Dane)√<br />
– Kort bene vir C/die worshond√ (3)[4]<br />
TOTAAL VRAAG 1: [50]<br />
TOTAAL AFDELING A: [50]<br />
AFDELING B<br />
Vraag 2<br />
2.1<br />
2.1.1 Die mopaniewurm word geëet/is ’n voedselbron.√ (1)<br />
2.1.2 Te veel mopaniewurms is uit hierdie populasies versamel/die populasies is<br />
oorontgin/gierigheid. √ (1)<br />
2.1.3 Motte van die mopaniewurm leef slegs enkele dae en kan nie baie ver trek nie√ en<br />
die mopaniewurmlarwes beweeg baie stadig.√ (2)<br />
2.1.4 Hulle verstaan nie hoe om mopaniewurms op ’n volhoubare wyse te oes nie√ om<br />
te verseker dat daar nog mopaniewurms sal wees wat hulle in die toekoms kan oes<br />
nie.√ (2)<br />
2.1.5 Om slegs sommige van die mopaniewurms te vat√ sodat ander oor is om voort te<br />
plant en eiers te lê√ wat meer mopaniewurms in die toekoms sal lewer. (2)<br />
2.1.6 Hulle kan oorontgin/beskadig word of hul getalle kan afneem.√ (enige EEN) (1)<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
2.1.7 Kweek meer mopaniebome om die kos te voorsien wat nodig is vir die<br />
mopaniewurms om te floreer. √ (1)[10]<br />
2.2<br />
2.2.1 Die verskillende spesies het bekke wat verskillende vorms het.√ (1)<br />
2.2.2 Die verskillende spesies eet verskillende kosse. √<br />
2.2.3<br />
Mutasies√ mag dalk verskille in die vorm van hul bekke veroorsaak het.√ (1)<br />
Die vinkvoorouers moes voor die ander soorte voëls daar aangekom het √<br />
en so het hulle meer onbesette nisse beskikbaar √ en meer tyd gehad om in nuwe<br />
spesies te ontwikkel √ wat aangepas was vir hierdie nisse.<br />
Hulle was beter aangepas as enige van die ander voëls.√ (enige TWEE) (2)<br />
2.2.4 Die vinke op die vasteland sou meer kompetisie gehad het √ vir beskikbare nisse<br />
van beter aangepaste diere/voëls.√ OF<br />
Daar was minder verskeidenheid√ van kosse√ op vasteland. (2)[6]<br />
2.3<br />
2.3.1<br />
Australopithecus<br />
africanus<br />
Gorilla gorilla Homo sapiens<br />
Vorm van oogtande<br />
– groot of klein?<br />
Klein√ Groot√ Klein√<br />
Voorkop – regop of Reguit√ Skuins√ Reguit√<br />
skuins?<br />
Posisie van riwwe<br />
bokant die oogkas –<br />
hoog of laag?<br />
Laag√ Hoog√ Laag√<br />
Werwelkolom –<br />
horisontaal of<br />
vertikaal?<br />
Vertikaal√ Horisontaal√ Vertikaal√<br />
2.3.2 Regop √ – dit het ’n vertikale werwelkolom soos die moderne mens.√<br />
(12)<br />
(2)[14]<br />
Totaal Vraag 2: [30]<br />
Vraag 3<br />
3.1<br />
3.1.1 Die diversiteit/aantal en verskeidenheid spesies plant- en dierelewe binne ’n<br />
spesifieke gebied of land√ (1)<br />
3.1.2<br />
Tabel toon die aantal spesies plante en diere wat in Suid-Afrika voorkom<br />
Soort plant of dier Aantal spesies<br />
Blomdraende plante 20 300<br />
Soogdiere 243<br />
Voëls 800<br />
Amfibieë en reptiele 370<br />
Visse 2 220<br />
Insekte 80 000<br />
Assesseringsmiddel om die tabel te assesseer<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
Tabel is korrek geteken Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
Eerste kolom se<br />
byskrifte is korrek<br />
Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
Tweede kolom se<br />
byskrifte is korrek<br />
Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
Inligting in eerste<br />
kolom almal<br />
teenwoordig en korrek<br />
Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
Data in tweede kolom<br />
almal teenwoordig en<br />
korrek<br />
Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
Korrekte opskrif/titel Nee – 0 punt Ja - 1 punt<br />
3.1.3<br />
(6)<br />
Habitatverlies of -agteruitgang;√ oorbenutting van hulpbronne (insluitende jag en<br />
wilddiewery); √ oorname deur uitheemse spesies;√ besoedeling,<br />
klimaatsverandering√ (sien slegs eerste DRIE na) (3)<br />
(10)<br />
3.2<br />
3.2.1 Die bewys word in die fossielrekord verskaf. (1)<br />
3.2.2 Massauitwissings√ (1)<br />
3.2.3 Biodiversiteit neem af.√ (1)<br />
3.2.4 – Globale afkoeling van die planeet gedurende ystydperke<br />
– Globale verwarming/verhitting<br />
– Landmassas kom bymekaar/skei as gevolg van kontinentale<br />
verskuiwing/plaattektonika – grootskaalse vulkaniese uitbarstings<br />
– Afname in suurstof in die oseane<br />
– Siektes<br />
(sien slegs eerste DRIE na) (3)<br />
3.2.5 Daar is baie vakante ekologiese nisse beskikbaar√ en organismes met aanpassing<br />
wat hulle help om hierdie nisse te ontgin√ ontwikkel deur die proses van<br />
natuurlike seleksie.√ (3)[9]<br />
3.3<br />
3.3.1 Gelyksoortige strukture is anatomiese strukture in verskillende organismes wat<br />
basies dieselfde struktuur het√, oorgeërf van ’n gemeenskaplike voorouer,√ maar<br />
verskillende funksies verrig√. Voorbeelde van gelyksoortige strukture in die<br />
diagramme is die mens se voorste ledemaat√ en die walvis se vin√ (of ’n vlermuis<br />
se vlerk).<br />
(enige DRIE [verduideliking] +1 punt vir voorbeeld) (4)<br />
3.3.2 Analoogstrukture is anatomiese strukture in verskillende diere wat onafhanklik<br />
ontwikkel het/’n ander oorsprong het√ maar lyk asof dit fisies soortgelyk is,<br />
aangesien dit vir dieselfde doel/funksie gebruik word.√ Voorbeelde van<br />
analoogstrukture in die diagramme is die insek se vlerk√ en die vlermuis.√ (4)<br />
3.3.3 Onontwikkelde strukture is anatomiese strukture wat geen oënskynlike funksie<br />
het nie√, maat wat lyk soos strukture wat hul voorouers lank gelede gehad het√.<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
’n Voorbeeld van ’n onontwikkelde struktuur in die diagram is die pelvisgordel<br />
van ’n walvis.√ (3)[11]<br />
Totaal Vraag 3: [30]<br />
TOTAAL AFDELING B: [60]<br />
AFDELING C<br />
Vraag 4<br />
4.1<br />
4.1.1 Die aantal bakterieë sou toegeneem het√ omdat menslike afval bakterieë bevat.√<br />
(2)<br />
4.1.2 Die toename in bakterieë√ het tot ’n afname √ in die suurstofkonsentrasie gelei.<br />
Dit is omdat die bakterieë suurstof uit die water verwyder.√ (3)<br />
4.1.3 Die toename in die getal bakterieë het ’n toename in die konsentrasie nitraatione√<br />
in die water veroorsaak. Dit is omdat die bakterieë die organiese materiaal √ in<br />
die afval in anorganiese voedingstowwe√ soos nitraatione afbreek√. (4)<br />
4.1.4 Die aantal alge√ het toegeneem√ in die water en meer suurstof geproduseer√ deur<br />
fotosintese. √ OF<br />
Ander vars√ water wat suurstof bevat, is bygevoeg deur takriviere√ wat in die<br />
rivier inlei.√ OF<br />
Die getal bakterieë√ het afgeneem√ en dus is minder√ suurstof uit die water<br />
verwyder.√ (enige ENKELE rede plus korrekte verduideliking) (4)<br />
4.1.5 ’n Gebrek aan suurstof√ vir (sellulêre) respirasie√ (2)<br />
4.1.6 Die uitwerking van ’n rioolstorting behoort minder ernstig te wees√ in die winter.<br />
By laer temperature sal die bakterieë ’n laer metaboliese snelheid hê √ en dus<br />
minder suurstof uit die water verwyder. (2)<br />
4.1.7 – Deur die water te drink√<br />
– Deur in die water te bad/swem√<br />
– Om water te gebruik om klere te was, ens. (of enige ander redelike antwoord).√<br />
(3)<br />
4.1.8 Cholera√, ingewandskoors√, hepatitis A√, gastro-enteritis√, buikloop√,<br />
bloubabasindroom√ enige ander siekte wat deur waterbesoedeling veroorsaak<br />
word (sien slegs eerste TWEE na) (2)<br />
4.1.9 Hulle moet die water suiwer deur dit te kook√ of deur chloortablette by te voeg/<br />
watersuiweringspille√ of deur ’n filter te gebruik√ (enige TWEE) (2)<br />
4.1.10 Die plaaslike munisipaliteit √ of die mense in beheer van die<br />
rioolsuiweringsaanleg.√ (enige EEN) (1)[25]<br />
4.2<br />
Moontlike antwoorde:<br />
• Wat kan die inwoners doen?<br />
Die inwoners van ’n gemeenskap kan ’n komitee vorm√ wat as<br />
waghondorganisasie kan optree√ om ’n oog te hou oor die watergehalte deur dit<br />
self na te gaan of deur iemand te betaal om dit van tyd tot tyd na te gaan.<br />
Hulle kan demonstrasies/ander massaoptredeveldtogte organiseer√ indien die<br />
watergehaltekwessie nie deur die plaaslike munisipaliteit/regering aangespreek<br />
word nie.√<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om
<strong>Lewenswetenskappe</strong> <strong>Vraestel</strong> 2 <strong>Memorandum</strong><br />
Hulle kan regsoptrede√ teen die plaaslike munisipaliteit loods√ indien kwessies<br />
rondom watergehalte nie aangespreek word nie en mense siek word/verlies aan<br />
inkomste ervaar, ens.<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
• Wat kan verslaggewers doen?<br />
Hulle kan ondersoek instel√ na presies wat aan die gang is om die<br />
watergehalteprobleem te verduidelik en verslag√ te doen oor hul bevindings.<br />
Hulle kan mense in hulle gemeenskap opvoed√ oor hoe om gekontamineerde<br />
water te hanteer/oor wat hul wetlike en burgerlike regte is/oor wie om te kontak<br />
indien hulle ’n probleem met watergehalte ondervind.√<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
• Regskenners/prokureurs wat by die gemeenskap betrokke is<br />
Hulle kan aanbied om lede van hul gemeenskap√ in enige regsgeding teen die<br />
plaaslike munisipaliteit/regering te verteenwoordig.√<br />
Hulle kan op die hoogte kom met√ die regsaspekte van watergehalte wat aan die<br />
publiek voorsien word, en kontak maak met die munisipaliteit/rioolwatersuiweringsaanleg<br />
om hulle te vra om met hulle te skakel indien enige probleme opduik.√<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
• Plaaslike raadslede<br />
Hulle moet verseker dat voldoende stelsels√ in plek is om rioolstortings te<br />
voorkom.√<br />
Hulle moet verseker dat hulle mense aanstel wat gekwalifiseerd√ en in staat is om<br />
die werk te doen of ’n rioolsuiweringsaanleg te bedryf.√<br />
Hulle moet gereeld kontak hê√ met hul gemeenskappe en na enige probleme<br />
luister wat die mense rakende watergehalte wil aanroer.√<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
• Parlementslede<br />
Hulle moet verseker dat wette√ en beleide in plek is om die publiek teen<br />
rioolstortings te beskerm.√<br />
Hulle moet verseker dat genoeg geld toegeken word√ om goeie infrastruktuur van<br />
rioolsuiweringsaanlegte in stand te hou om die kanse te verminder dat<br />
rioolstortings in die toekoms sal voorkom.√<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
• Lede van omgewingsorganisasies<br />
Hulle kan openbare bewustheid√ oor die gevare verbonde aan gekontamineerde<br />
water vir die mens se gesondheid en ander lewensvorme kweek.√<br />
Hulle kan watermassas moniteer√ wat met riool gekontamineer mag wees en ’n<br />
databasis byhou van die inligting wat hulle versamel.√<br />
(ENIGE van die redes met verduideliking) (2)<br />
2 x 6 = (12)<br />
NOTA: GEEN punte sal toegeken word ’n aksie wat herhaal word nie; punte word slegs<br />
toegeken vir die eerste maal dat die optrede beskryf word.<br />
(3)[15]<br />
Totaal Vraag 4: [40]<br />
TOTAAL AFDELING C: [40]<br />
<strong>Kopiereg</strong> <strong>voorbehou</strong> <strong>Blaai</strong> asb om