Download Fiat Justitia: Multiculturele samenleving - Juridische ...

internationaal onder de aandacht kreeg
– een ‘heroic program’. Het is een
heroïsche aanpak omdat het in de
publieke sfeer maximale ruimte laat
aan de particuliere identiteiten van de
verschillende levensbeschouwelijke
groepen in de samenleving. Dat geeft
veel stof voor twist en onenigheid.
Jonge moslima’s laten hun hoofddoek
niet thuis, maar dragen hem ook op
school en willen in het openbare
zwembad een ‘boerkini’ aan. Joden,
christenen en moslims leggen zich niet
neer bij een puur seculier
lesprogramma, maar willen onderwijs
in hun eigen traditie. Moslims willen
hun ambtseed op Allah kunnen
zweren. Sikhs willen hun tulband ook
in publieke functies kunnen dragen.
Seculieren, op hun beurt, willen niet
beperkt worden in hun persoonlijke
levensstijl door gelovigen die daar
principiële problemen mee hebben.
Omdat inclusieve neutraliteit de
diversiteit omarmt en iedereen vraagt
om zich vanuit de eigen identiteit in te
zetten voor de publieke zaak, komen al
deze groepen elkaar tegen in de
publieke ruimte. Daar worden ze met
de diversiteit van anderen, en de
beperktheid van de eigen voorkeuren,
geconfronteerd. Dat kan makkelijk uit
de hand lopen. Inclusieve neutraliteit
stelt dan ook hoge eisen aan de
tolerantie van burgers en vraagt om een
transparante toepassing van het
principe van evenredigheid, zodat
duidelijk is dat iedere groep zijn
aandeel krijgt.
Systemen gebaseerd op exclusieve
neutraliteit proberen brisante situaties
bij voorkeur geheel te vermijden door
religie en levensbeschouwing te
verbannen naar de privésfeer. Good
fences make good neighbours, is hier de
onderliggende gedachte. Als mensen
hun geloof strikt privé beleven, achter
de schutting van hun eigen domein,
dan hoeft niemand daar aanstoot aan
te nemen. Maar deze rigoureuze
compartimentering van religie, deze
verbanning naar de privésfeer, heeft
ook een prijs. Zij leidt onwillekeurig tot
een beknotting van het pluralisme van
de samenleving. Juist die aspecten van
de identiteit van mensen die hun
handelen als burgers voor een
belangrijk deel informeren, moeten
kunstmatig buiten de publieke sfeer
gehouden worden. Religie kan in de
beleving van de meeste gelovigen niet
worden gereduceerd tot een puur
private aangelegenheid. Aan religieuze
overtuigingen zit bijna per definitie een
sociale en publieke kant. Bovendien
wordt zo aan religieuze minderheden
de mogelijkheid ontnomen om hun
geloof en identiteit vitaal te houden en
door te geven aan een volgende
generatie. Als de overheid neutraliteit
betracht ten opzichte van de overtuigingen
van haar burgers, dan
betekent dit ook dat een seculiere
levensvisie niet moet worden
voorgetrokken. Wanneer de publieke
ruimte volledig seculier wordt
gemaakt, dan wordt daarmee de
seculiere levensovertuiging toch iets
gelijker behandeld dan een religieuze
levensovertuiging.
Dit betekent overigens niet dat voor het
principe van exclusieve neutraliteit
nooit plaats is. Tot nu toe is met grove
penseelstreken vooral een totaalbeeld
geschetst van de Nederlandse traditie.
Daarin overheerst de grondtoon van
inclusieve neutraliteit. Maar dat
betekent niet dat er geen belangrijke
accenten zijn van exclusieve
neutraliteit. We kennen hier
bijvoorbeeld geen kerkbelasting zoals
in Duitsland. Exclusieve neutraliteit is
vooral nodig wanneer de Nederlandse
staat als eenheid wordt
gerepresenteerd op één plek of door
één ambtsdrager en inclusieve
neutraliteit praktisch niet haalbaar is.
Het recht behoort neutraal te worden
toegepast. Het zou dan ook ongepast
zijn om in de rechtszaal een kruisbeeld
te hangen (en ondoenlijk om alle
symbolen van de in Nederland levende
levensovertuigingen op de muur een
plaats te geven). Voor de rechtszaal
moet vooral het principe van exclusieve
neutraliteit gelden; dat wil zeggen géén
religieuze symbolen.
Of dit principe ook opgaat voor de
rechters is een andere vraag. Men zou
kunnen zeggen dat het niet goed is als
een rechter door middel van kleding,
haardracht of religieus symbool
kenbaar maakt verbonden te zijn met
deze of gene religieuze gemeenschap.
Net zoals de rechtszaal hoort ook de
rechter neutraliteit uit te stralen. Maar
rechters zijn ook lid van een groter
maatschappelijk instituut, de rechterlijke
macht. Voor een dergelijk instituut
is het belangrijk dat het een afspiegeling
is van de Nederlandse samenleving.
Niemand zou nu nog accepteren
als effectief alleen mannen, of
alleen blanken, functies in de rechterlijke
macht vervulden. Alle geledingen
van de Nederlandse samenleving
moeten in een dergelijk instituut
“Net zoals de
rechtszaal hoort ook
de rechter neutraliteit
uit te stralen”
gerepresenteerd zijn, dus ook
gelovigen die zich religieus verplicht
voelen om een tulband of hoofddoek te
dragen. Dit pleit juist weer voor
inclusieve neutraliteit, dus voor het
toestaan van kleding waarvan de drager
meent dat het dragen een religieuze
plicht is. Onze overweging om
vooralsnog niet toe te staan dat
rechters hoofddoeken dragen, is een
pragmatische: het ziet er naar uit dat
op dit moment de overgrote
meerderheid van de bevolking
hiertegen is, maar ook (in onze ogen
dus ten onrechte) zou menen dat dit de
onpartijdigheid van de rechter aantast.
Voor de politie ligt dit anders. De
politie is een veel bredere maatschappe
lijke organisatie en staat veel
dichter bij de burger. Voor de acceptatie
van het optreden van de politie is
het van belang dat de politie herkenbaar
openstaat voor alle groepen in de
Fiat Justitia februari 2010 39