Download Fiat Justitia: Multiculturele samenleving - Juridische ...

En verder 

10 

Interview 

Nebahat 

Albayrak 

Staatssecretaris 

van Justitie 

“Ik sta samen met de minister van 

Justitie pal voor de rechtsstaat” 

55 

Interview 

Rita Verdonk 

Partijleider 

van trots op 

nederland 

“De overheid is de dienaar van 

de burger en niet andersom” 

14 

Artikel 

Prof. dr. Hans 

Jansen 

De rol van de sharia en 

islam in onze multi cultu rele 

samenleving 

21 

Interview 

Ahmed 

Marcouch 

Stadsdeelvoorzitter 

van 

Slotervaart 

“Ik ben politicus en geen 

Najib Amhali” 

60 

Interview 

Ahmed 

Aboutaleb 

Burgemeester van 

rotterdam 

“Goedendag meneer, hier hebt 

u een kutmarokkaan aan de 

tele foon. Hebt u even tijd 

voor me?” 

Islam and The West 

46 

Artikel 

Prof. dr. Tariq 

Ramadan 

inhOud 

32 

Interview 

Agnes Kant 

Partijleider van 

de Socialistische 

Partij 

“De SP was de eerste partij die 

wees op het integratieprobleem!” 

70 

Interview 

Hans Wiegel 

vvd-coryfee en 

oud-minister van 

Binnenlandse 

Zaken 

“Er is slechts één grens die we 

moeten stellen en dat is waar de 

vrijheid van de één, de vrijheid 

van de ander aantast” 

50 

Master special 

Ronald 

Plasterk 

Minister van 

Onderwijs 

Cultuur en 

wetenschap 

“Het blijft mogelijk om tijdens de 

studie een andere studie op te 

pakken voor hetzelfde lage 

collegegeld” 

5 redactioneel • 7 woordje van de voorzitter • 8 Een dag uit het leven van… • 19 Column Orde, het zit zo Rob Hoogland • 26 Artikel 

alledaags Culturisme Dr. W. Schinkel • 30 Opinie Multiculturalisme is een verraad van vrouwenrechten N. Selim • 37 Artikel het gras is in 

nederland groener Dr. W. de Been & Prof. dr. mr. W. van der Burg • 42 Interview abdulmajid Khairoun Voorzitter van de Nederlandse Moslim 

Raad • 65 Artikel het Zwitsers referendum over een verbod op minaretten Prof. dr. K.A.M. Henrard • 74 Boeken en films • 77 nieuws & 

agenda • 78 de rechter door Jesse van muylwijck 

Fiat Justitia februari 2010 3

Colofon 

Fiat Justitia is het verenigingsblad van de 

Juridische Faculteitsvereniging rotterdam en 

verschijnt vijfmaal per jaar. 

Jaargang 22 

nummer 2 

Februari 2010 

Hoofdredacteur 

lorenzo Favetta 

Redactie 

asefeh abbas Zadeh 

tom van den akker 

wiebe de Boer 

Maartje verheijden 

Caroline vos 

Eindredactie 

netty van Megen 

Patrick Slob 

Sebastian Sparidis 

Ontwerp en vormgeving 

unitedgraphics Zoetermeer Bv 

Druk & Lithografie 

unitedgraphics Zoetermeer Bv 

Oplage 

15.000 exemplaren 

reacties kunt u opsturen naar: 

Juridische Faculteitsvereniging rotterdam 

redactie Fiat Justitia 

Postbus 1738 

3000 dr rotterdam 

tel: 010 - 408 17 94 

internet: www.jfr.nl 

E-mail: hoofdredacteur@jfr.nl 

47e Bestuur der Juridische 

Faculteitsvereniging Rotterdam 

Jelte Stanic – Voorzitter 

Celeste Klomp – Secretaris/Vice-voorzitter 

Sebastian Sparidis – Penningmeester 

Shardee ilaria – Commissaris Interne Betrekkingen 

lennart van der Ziel – Commissaris Externe 

Betrekkingen 

lorenzo Favetta – Hoofdredacteur 

Waarde lezer, 

Wat moeten we nu in ons multicultureel Nederland? 

vOOrwOOrd 

De kranten staan dagelijks vol met berichten over wrijvingen tussen bevolkingsgroepen 

en een politicus die Marokkaanse rotjochies in hun knieschijven wil schieten staat in de 

peilingen hoger dan ooit. Het lijkt erop dat ons land zijn tolerante imago ten opzichte 

van etnische minderheden voorgoed kwijt is. Een precieze oorzaak is moeilijk aan te 

wijzen, maar het is overduidelijk dat het integratiebeleid van de afgelopen dertig jaar 

niet of nauwelijks heeft gewerkt, met alle gevolgen van dien: taalachterstand en een 

zwakke positie op de arbeidsmarkt, een veel te hoog criminaliteitscijfer onder de 

allochtone bevolking, zwarte wijken met kansarme bewoners, zwarte scholen die 

gemiddeld veel slechter presteren dan witte scholen, Marokkaanse jongeren die hele 

wijken onveilig maken en bovenal steeds meer intolerantie onder de autochtonen ten 

opzichte van de ‘nieuwe’ Nederlanders. 

Een ander – onvoldoende serieus genomen – gevolg van de mislukte integratie van 

etnische minderheden is de sluimerende discriminatie in het alledaagse leven in 

Nederland. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat de bouwsector zeer 

regelmatig scholieren afwijst met een Marokkaanse achternaam die om een stageplek 

vragen. Slechts 15 procent van hen maakt kans op een uitnodigingsgesprek, tegen 

41 procent van de scholieren met een Nederlandse achternaam. En uit eigen ervaring 

kan ik vaststellen dat sommige cafés en discotheken een discriminerend deurbeleid 

voeren; ze laten niet te veel allochtonen toe, want die geven toch alleen maar een hoop 

ellende. Natuurlijk is het waar dat een klein deel van de allochtonen zich misdraagt en 

terecht wordt geweigerd voor een stageplek of bij een discotheek. Maar is dit ook niet 

het geval onder de autochtone bevolking? En geven de hierboven genoemde 

voorbeelden niet aan dat dit kleine deel het op dit moment voor iedereen verpest? 

Hiermee samenhangend vraag ik me ook af waarom er in sommige wijken specifiek 

Marokkaanse, Turkse en Antilliaanse straatcoaches worden aangenomen. Waarom 

hebben Marokkaanse jongens, die in Nederland geboren en getogen zijn, wel respect 

voor een Marokkaan en niet voor een Nederlander? We kunnen dus constateren dat aan 

de andere kant het vertrouwen van de allochtonen in Nederland eveneens ver te zoeken is. 

Door bovenstaande factoren is Nederland in een situatie terechtgekomen waar je als 

land niet in wilt verkeren: er heerst verdeeldheid onder de bevolking. Aan de ene kant 

staat een groep mensen die de huidige situatie spuugzat is en uit woede massaal achter 

ene Geert W. aanloopt, en aan de andere kant staat een groep mensen die vindt dat het 

allemaal wel meevalt en nog steeds denkt dat de problemen zich vanzelf wel oplossen. 

De tijd heelt alle wonden, nietwaar? Mijns inziens is de Nederlandse politiek 

verantwoordelijk voor deze verdeeldheid; Den Haag heeft jarenlang de problemen in de 

multiculturele samenleving gebagatelliseerd, waardoor ze zich konden ontwikkelen tot 

het huidige formaat. Nadat Pim Fortuyn opstond en als eerste de problemen durfde te 

benoemen, leek het of de rest van de politici eindelijk ook in de gaten kreeg dat er iets 

moest gebeuren. Helaas is het na de dood van Fortuyn vooral bij het benoemen van de 

problemen gebleven en ontbrak het zoals gewoonlijk aan daadkrachtig optreden. 

We kunnen concluderen dat een melting pot, waarin culturen van etnische 

minderheden zich vermengen met de hoofdcultuur van het land en zo samen een 

nieuwe cultuur vormen, in onze multiculturele 

samenleving nog ver weg is. En als de Haagse 

politici niet snel een alternatief vinden voor de 

provocerende en verdeeldheid creërende Wilders, 

maar ook, als niet alle Nederlanders – oud en 

nieuw – de hand in eigen boezem steken, zal deze 

smeltkroes waarschijnlijk zelfs nooit 

ontstaan. 

Lorenzo Favetta 

Hoofdredacteur Fiat Justitia 

2009-2010 

5

Become complete. 

Become one of the 

best legal minds. 

By advising the world’s most important 

clients on their most complex and 

high-profile deals, we are becoming 

the leading premium global law firm. 

In Amsterdam, we are thriving in a 

dynamic office with the backing of 

impressive global resources. 

You will work closely with some of the 

most outstanding legal minds in the 

Netherlands on deals for a variety of 

prominent Dutch and global clients. 

We will give you real responsibility early 

in your career as you work on innovative, 

cross-jurisdictional transactions. Alongside 

a commitment to world-class training that 

supports and develops you throughout 

your career, we can provide you with the 

global experience that will help fulfil your 

ambitions to become a complete lawyer. 

To find out more about designing your 

own internship or working as an 

advocaat – stagiair, visit our website. 

www.linklaters.com/nlgraduates

Met dank aan: 

ahmed aboutaleb, nebahat albayrak, wouter 

de Been, wibren van der Burg, Kristin henrard, 

rob hoogland, hans Jansen, agnes Kant, 

abdulmajid Khairoun, ahmed Marcouch, 

Martijn van noordennen, ronald Plasterk, 

tariq ramadam, willem Schinkel, 

nahed Selim, anouck Steenken, rita verdonk, 

hans wiegel, lennart van der Ziel 

Met dank aan de partners: 

linklaters (hoofdsponsor), aKd Prinsen van 

wijmen, allen & Overy, Boekel de nereé, 

Borsboom & hamm advocaten, dla Piper, 

Kneppelhout & Korthals, loyens & loeff, nauta 

dutilh, Ploum lodder Princen, Stibbe 

Met dank aan de sponsoren: 

Boekel de nereé, Clifford Chance, dla Piper, 

linklaters, Ministerie van Financiën, nauta 

dutilh, Open universiteit, Simmons & 

Simmons, Stibbe, radboud universiteit 

nijmegen, universiteit Maastricht, universiteit 

tilburg, van doorne 

Wilt u adverteren in de Fiat Justitia? 

neem dan contact op met lennart van der Ziel 

(comextern@jfr.nl / 010 - 408 17 94) 

Marktbereik 

de Fiat Justitia wordt verspreid onder de 

leden van de Juridische Faculteitsvereniging 

rotterdam, studenten aan de Erasmus 

universiteit rotterdam (Eur), alsmede over 

de vakgroepen van de Faculteit der 

rechtsgeleerdheid van de Eur. daarnaast 

vindt verspreiding plaats onder verscheidene 

advocatenkantoren. 

Lidmaatschap of Abonnement 

het lidmaatschap van de JFr bedraagt 

18,- euro per jaar en geldt tot schriftelijke 

wederopzegging (vóór de maand augustus van 

het nieuwe collegejaar). Bij dit bedrag is voor 

studenten een lidmaatschap van een dispuut 

naar keuze inbegrepen. leden krijgen vijf keer 

per jaar de Fiat Justitia thuisgestuurd. Een 

abonnement staat ook open voor nietstudenten: 

door overmaking van 18,- euro op 

bankrekening 50.15.50.666 ten name van 

JFr, Burgemeester Oudlaan 50, 3062 Pa in 

rotterdam. u krijgt de Fiat Justitia dan een 

jaar lang thuisgestuurd. 

Fiat Justitia 

iSSn 1566-7375 

niets uit deze opgave mag worden 

overgenomen en/of worden vermenigvuldigd 

zonder voorafgaande schriftelijke toestemming 

van de redactie. 

Geachte lezer, 

vOOrwOOrd 

Op 24 september 2007 hield prinses Maxima een toespraak. Hierin concludeerde zij, 

dat de ‘echte’ Nederlander niet bestaat. Vele Nederlanders uitten scherpe kritiek op 

deze uitspraak en volgens sommige politici was Maxima buiten haar boekje gegaan. 

Minister-president Balkenende vond dat de uitspraak uit zijn context was gehaald en 

verdedigde publiekelijk de uitspraken van de prinses. Ook Ella Vogelaar, destijds 

minister van Integratie, schaarde zich achter de uitspraken van onze aanstaande 

koningin. Maar bestaat de echte Nederlander nu wel of niet? 

Voor de beantwoording van deze vraag moet er mijns inziens gekeken worden naar de 

maatschappij. De Nederlandse maatschappij; een begrip dat zich eenvoudig laat 

definiëren, maar in de praktijk constant wat anders betekent. In de loop van de 20e 

eeuw is onze maatschappij enorm veranderd. Met name op het gebied van de diverse 

samenstelling van de inwoners van onze maat schappij. De reden van deze diversiteit is 

te vinden in de welbekende handels geest van Nederland. 

Nederland is van huis uit een echte handelsnatie en heeft altijd de contacten overal ter 

wereld warm gehouden. Met bijkomend gevolg producten en vooral mensen uit alle 

hoeken van de wereld. Een andere reden van onze diverse maatschappij zijn de vele 

gastarbeiders, die in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw neerstreken in ons 

koude kikkerland. Zij werden door de Nederlandse regering hierheen gehaald om de 

handen uit de mouwen te steken en Nederland te ondersteunen in een gestaag 

groeiende economie. Er was gewoon te veel werk voor alleen de Nederlanders. Hebben 

deze gast arbeiders die Nederland hebben geholpen een economisch welvarend land te 

maken en ondertussen kinderen kregen en hun leven hier verder hebben voortgezet nu 

wel of niet de Nederlandse identiteit? En hun kinderen, die ondertussen naar school 

gingen, vriendjes en vriendinnetjes kregen en slechts hun vaderland tijdens vakanties 

hebben gezien? 

Concluderend denk ik dat de Nederlandse identiteit moeilijk – zo niet onmogelijk – in 

een definitie te omvatten is. Maar het gevoel dat iedereen heeft als de rechterhand op de 

borst gaat tijdens het zingen van het Wilhelmus, om daarna als twaalfde man het 

Nederlandse elftal te steunen, zegt wat over identiteit. Het gevoel van schaatskoorts dat 

opkomt als er een lichte daling onder het vriespunt is op de thermometer, zegt wat over 

identiteit. De saam horig heid en het gemeenschappelijke gevoel dat iedereen bekroop 

tijdens de moord op Pim Fortuyn en achtereenvolgens Theo van Gogh, zegt wat over 

identiteit. Of is iemand dan slechts voetbalfanaat, schaatsliefhebber of tegen zinloos 

geweld? 

Ik wens u veel leesplezier! 

Jelte Stanic 

Voorzitter 47e bestuur der Juridische Faculteitsvereniging 

Rotterdam 


EEn dag uit hEt lEvEn van... 

account Executive bij Shell 

Shell: voor veel studenten misschien wel een droom werkgever! Althans, het klinkt behoorlijk stoer. Toch 

weten de meeste studenten logischerwijs niet hoe het is om er te werken. Daarom verheugde ik me erop om 

een dag mee te mogen lopen met Martijn van Noordennen, Account Executive Linear Alpha Olefins Europe 

and Africa bij Shell Chemicals Europe BV. 

Tekst: Asefeh Abbas Zadeh 

Wachtend bij een verkeerslicht even voor 

Rotterdam Alexander voel ik een gevoel 

van spanning opkomen. En waarom 

eigenlijk? Bij het bevestigen van onze afspraak was 

immers al het beeld weggenomen dat bij oliegigant 

Shell alleen strak in pak gestoken personen werken, 

in een uiterst formele omgeving. Ik moest echter 

vooral niet te formele kleding aan trekken; ik zou me 

maar een vreemde eend in de bijt voelen. Er hangt dus 

een relaxte en informele sfeer bij Shell! 

Eenmaal aangekomen bij de balie krijg ik een 

bezoekerspas en mag ik plaatsnemen op de bank in de 

wachtruimte. Even later ontmoet ik Martijn, die mij 

meteen daarna een rondleiding door het gebouw geeft. 

Hoewel Martijn geen juridische functie uitoefent bij 

Shell, heeft hij wel rechten gestudeerd aan de Erasmus 

Universiteit. Van het idee om een juridisch beroep uit 

te oefenen zag hij af, omdat zijn passie niet lag bij het 

bijhouden (vaak buiten werk tijd) van zijn vakkennis. 

Maar hoe is hij dan bij Shell terechtgekomen? “Na 

eerst in het midden- en kleinbedrijf te hebben gewerkt, 

merkte ik tot twee keer toe dat ik qua 

carrièreperspectief het spreek woordelijke plafond had 

bereikt. Ik wilde dus naar een groter bedrijf waar ik 

constant kon doorgroeien zonder al te veel 

beperkingen. Toevallig kende ik iemand die bij Shell 

werkte en via deze persoon ben ik er min of meer 

ingerold.” Het wonderbaarlijke van het verhaal is dat 

Martijn al op jonge leeftijd het vak scheikunde heeft 

laten vallen en van chemie dus nauwelijks verstand 

had. Vroeger had hij zich zelfs specifiek voorgenomen 

om nooit in de olie- of tabakswereld te zullen werken! 

Het leven kan soms raar lopen. 

Hoewel Martijn wel eens het idee heeft dat er veel 

slimmere mensen bij Shell werken dan hij, ziet hij 

juist daarin een uitdaging. “Door steeds meer kennis 

op te bouwen, kun je jezelf op deze manier enorm 

verrijken”, vindt hij. Op de vraag of je als account 

executive niet bedrijfskunde moet hebben gestu- 

8 Fiat Justitia februari 2010 

deerd, antwoordt Martijn ontkennend. Uit ervaring 

weet hij dat je de benodigde kennis gemakkelijk 

oppikt tijdens de werkzaamheden. “En mocht je 

uiteindelijk nog steeds met vragen zitten, kun je altijd 

bij je collega’s terecht.” Het goed kunnen werken in 

teamverband is bij Shell dan ook wel een belangrijk 

vereiste. Er zijn zogezegd drie basiseigen schappen 

waaraan een potentiële werknemer van Shell moet 

voldoen: capacity, achievement & relation ships. Tijdens de 

sollicitatieprocedure worden de kandidaten aan tests 

onderworpen die moeten uitwijzen of iemand deze 

eigenschappen bezit. 

Martijns taken bestaan globaal gezien uit het 

verkopen van chemicaliën aan klanten in Europa en 

Afrika en het onderhouden van de relaties met deze 

klanten. Zo is er vrijwel elke week een klantenmeeting 

in een ander Europees land. Reizen behoort 

dan ook tot de wekelijkse praktijk. Daarnaast heeft 

Martijn veel contact met collega’s in de Verenigde 

Staten om hun werkzaamheden op elkaar af te 

stemmen. In de meeste gevallen wordt er onderling 

rekening gehouden met het tijdsverschil, maar zo nu 

en dan komt het voor dat Martijn midden in de nacht 

wordt opgeschrikt door zijn trillende telefoon. 

Na de rondleiding en een korte introductie over dat 

waar Shell voor staat, beginnen Martijns echte 

werkzaamheden. Zoals elke dag begint Martijn – en 

met hem de rest van Nederland – de werkdag met het 

lezen en zo nodig beantwoorden van zijn e-mail. 

Rond half elf staat er een bespreking gepland met de 

head of legal, de hoofdverantwoordelijke van de 

juridische afdeling. (Overigens vertrouwt Martijn mij 

toe dat de juridische medewerkers doorgaans jaren 

ervaring hebben opgedaan voor ze bij Shell aan de 

slag mogen gaan. Dat wordt dus flink ploeteren voor 

de studenten die een juridische functie bij Shell 

ambiëren!) Omdat Shell de work/life balance van zijn 

werknemers hoog in het vaandel heeft staan, vindt de 

bespreking vandaag plaats per telefoon: de head of

legal werkt een dagje vanuit huis. Samen met Martijn 

neemt ze een conceptcontract door, met daarbij de 

voorgestelde aanpassingen van de wederpartij. 

Besproken wordt of die aanpassingen te aanvaarden 

zijn en of bepaalde punten aangepast dienen te 

worden om te voorkomen dat de wederpartij teveel 

juridische speelruimte krijgt ten nadele van Shell. Zo 

blijkt dat bijvoorbeeld de force majeure-clausule – 

oftewel de overmachtclausule – niet opgenomen is. 

Als laatste wordt besproken welke aspecten de juriste 

nog dient uit te zoeken en over welke punten Martijn 

nog moet onderhandelen met de wederpartij. De 

handelscontracten worden gemaakt door topjuristen 

over heel de wereld en om de zoveel tijd worden ze 

aangepast aan de dan geldende wetgeving en 

jurisprudentie. De lawyers van partijen gaan niet zelf 

in bespreking, maar laten dat over aan de verkopers 

en inkopers, zoals in dit geval Martijn. Vaak gaan er 

maanden overheen voordat alles goed besproken is 

en het contract daadwerkelijk wordt getekend. 

Na het juridische overleg heeft Martijn een tweede 

telefonische bespreking, ditmaal met een technical 

marketing support. Met deze collega spreekt Martijn 

geregeld en ze helpen elkaar vaak op het gebied van 

zaken waarin ze elkaar kunnen aanvullen. Dit keer 

bespreken ze een uitbreiding van één van de 

fabrieken in Afrika en het investeringsbedrag dat 

hiermee gemoeid is. Na het telefoontje zit de 

ochtendshift erop en omdat onze beider magen flink 

knorren, is het tijd voor een lunch. 

Tijdens het eten spreek ik een aantal collega’s van 

Martijn, onder wie een juriste. Ook zij heeft ervaring 

opgedaan voordat ze bij Shell kwam werken, en wel 

vijf jaar als advocate. Een baan als bedrijfsjurist bij 

Shell begint mij langzamerhand erg te intrigeren. Je 

zit meteen in het topsegment van de juridische 

wereld, waarbij ervaring duidelijk vereist is! 

Na de lunch heeft Martijn om half drie opnieuw een 

meeting gepland staan, ditmaal over een supply 

planning. Hierbij gaat het om een bepaald product dat 

naar verschillende bestemmingen verstuurd dient te 

worden. Daar komen verscheidende zaken bij kijken, 

zoals eventuele stakingen in bepaalde landen en hoe 

die problemen logistiek opgelost kunnen worden. 

Het is daarbij van belang dat klanten nooit zonder 

producten komen te zitten. Hier komt de meer 

operationele kant van Martijns werkzaamheden om 

de hoek kijken. 

Na een dag vol vergaderingen komt er een abrupt 

einde aan mijn meeloopdag met een account 

executive van Shell. Om vier uur zou Martijn met wat 

Britse collega’s zijn laatste meeting van de dag 

hebben, maar vanwege het ingesneeuwde vliegveld 

van Manchester gaat deze afspraak niet door. Op 

zichzelf best jammer, omdat het zou gaan over een 

zeldzaam geval waarin een klant een lading had 

geweigerd omdat die niet zou hebben voldaan aan de 

specificaties. 

Hoewel Martijn geen juridische functie uitoefent zegt 

hij nog elke dag baat te hebben bij zijn rechtenstudie. 

“Onderhandelen, overtuigingskracht en logisch 

redeneren staan centraal bij mijn werk zaamheden, 

hetgeen ik juist tijdens mijn studie rechten heb 

geleerd.” Mijn conclusie na een dag hard vergaderen 

is dan ook dat je altijd baat zult hebben bij een 

rechtenstudie, zelfs bij een commerciële functie bij 

Shell! 


intErviEw 

nebahat albayrak 

Een koel hoofd en een warm hart 

Op de dag dat het Irak-rapport van de commissie-Davids het kabinet in een diepe crisis stortte, maakte de 

staatssecretaris van Justitie tijd vrij om uitvoerig met Fiat Justitia te kunnen spreken. Samen met de minister 

van Justitie is Nebahat Albayrak verantwoordelijk voor de bescherming, continuïteit en rechtvaardigheid van 

de rechtsstaat. In het geval van de ‘zittende advocaat’ voelde de staatssecretaris zich geroepen op te komen 

voor de instituties van de rechtsstaat en het gezag van die instituties: “Is er dan helemaal niets meer heilig in 

dit land?!” Kritiek dat haar immigratiebeleid niet restrictief genoeg is en alle deuren in Nederland openstaan, 

doet ze af als leugens: “Als je ziet welke maatregelen dit kabinet heeft genomen, kunnen we vaststellen dat 

het verder gaat dan alle voorgaande kabinetten.” 

Tekst: Lorenzo Favetta en Wiebe de Boer 

Kunt u – ter introductie – kort uitleggen 

wat uw verantwoordelijkheden zijn als 

staatssecretaris van Justitie? 

Specifiek in mijn portefeuille zit het 

migratiebeleid in brede zin, dus van 

arbeidsmigratie en gezinshereniging 

tot asielbeleid. Daarnaast ben ik 

verantwoor delijk voor de sanctietoepassing, 

waar het gevangeniswezen, 

de justitiële jeugdinrichtingen, TBS en 

de vreemdelingenbewaring onder 

vallen. Het derde onderdeel van mijn 

portefeuille zijn de juridische 

beroepen: de advocatuur, notarissen, 

gerechtsdeurwaarders, het tuchtrecht 

van deze beroepsgroepen en de 

gesubsidieerde rechtsbijstand. De 

portefeuille is dus lekker gevuld. 

Eén van de doelen die u nastreeft, is de 

verbetering van het asielbeleid. Wat 

houdt die verbetering concreet in? 

Voordat we konden beginnen met de 

verbetering van het asielbeleid, moest 

dit kabinet afrekenen met een politiek, 

maatschappelijk en bestuurlijk 

probleem: de zogenaamde oudewetters 

(asielzoekers die nog onder de oude 

Vreemdelingenwet – voor 1 april 2001 

– asiel hadden aangevraagd en van wie 

velen reeds langere tijd in Nederland 

verbleven, red.). Doormiddel van een 

generaal pardon (in 2007 kwam de 

Regeling afwikkeling nalatenschap oude 

Vreemdelingenwet, op grond waarvan een 


verblijfsvergunning werd verstrekt aan 

vreemdelingen die voor 1 april 2001 

hun eerste asielaanvraag hadden 

ingediend, red.) hebben we dit 

probleem opgelost. Via een coalitieakkoord 

is vervolgens afgesproken om 

het asielbeleid toekomstbestendig te 

maken. Dit houdt onder andere in dat 

we uitgaan van maximaal respect voor 

onze internationale verplichtingen, 

zoals vastgelegd in bijvoorbeeld het 

Vluchtelingenverdrag. Dat betekent dat 

we altijd ruimte zullen houden voor de 

bescherming van kwetsbare vluchte- 

lingen die op Nederland zijn aangewezen. 

Deze ruimhartige bescherming 

combineren we uiteraard wel met 

een effectieve bestrijding van misbruik 

en fraude. Want helaas trekt Nederland 

verhoudingsgewijs meer asielzoekers 

aan dan veel andere Europese landen. 

Wij hebben in Nederland nou eenmaal 

decennia lang een hoogwaardig 

beschermingsniveau van asielzoekers 

gehad, waardoor we aantrekkelijker 

waren dan andere landen. En door de 

grote aantallen asielzoekers was het 

aantal dat misbruik en fraude pleegden 

ook relatief hoog. 

“Ik sta samen met 

de minister van 

Justitie pal voor de 

rechtsstaat” 

Hoe ziet deze effectieve bestrijding van 

misbruik en fraude eruit? 

Een voorbeeld is de bestrijding van 

vingertoppenfraude. De Immigratie- en 

Naturalisatiedienst (IND) kan via 

vingerafdrukken de identiteit van 

asielzoekers achterhalen en controleren 

of iemand eerder asiel heeft 

gezocht in een Europees land.

Ongeveer twintig procent van de 

Somalische asielzoekers in Nederland 

blijkt zijn vingertoppen te beschadigen. 

Deze fraude bestrijden we 

doordat asielzoekers voortaan zelf een 

goede verklaring moeten geven voor 

beschadiging van hun vingers. En als 

dat geen aannemelijke reden is, pakken 

we ze op voor het plegen van fraude. 

Daarnaast bestrijden we bijvoorbeeld 

ook de herhaalde aanvragen. Sommige 

asielzoekers verblijven al tien tot 

vijftien jaar in Nederland doordat ze de 

asiel procedure rekken met telkens 

herhaalde asielaanvragen. Deze 

mensen krijgen ondertussen kinderen, 

die hier hun leven beginnen en 

misschien over een tijd terug moeten 

naar het vaderland waar ze dus zelf nog 

nooit zijn geweest. Dit misbruik van de 

procedure is dus onwenselijk. Gelukkig 

zien we dat dankzij ons beleid het 

aandeel herhaalde aanvragen op het 

totale aantal aanvragen fors aan het 

teruglopen is: van ongeveer 27 procent 

in 2007 naar twaalf procent in 2008. 

Dat is een resultaat waar we trots op 

mogen zijn. 

Recentelijk is de beleidsnotitie 

inzake de herijking van het beleid 

voor alleenstaande minderjarige 

vreemdelingen aangeboden. Onderdeel 

hiervan is het afschaffen van 

de ‘vergunning regulier’ onder de 

beperking ‘alleenstaande minderjarige 

vreemdeling’ (AMV-vergunning). Wat is 

het doel van deze verandering? 

Deze verandering moet mede leiden tot 

een verbetering van de positie van 

kinderen in het vreemdelingenbeleid 

door hun snel en volledig uitsluitsel te 

bieden over hun verblijfsperspectief. 

Het beleid was namelijk zo dat, als een 

alleenstaande minderjarige vreemdeling 

binnenkwam, er eerst werd 

gekeken of hij of zij kon worden 

gekwalificeerd als vluchteling en recht 

had op bescherming. Als dit vervolgens 

niet het geval bleek te zijn en de 

minder jarige bijvoorbeeld uit een veilig 

land kwam, kreeg hij of zij alsnog een 

verblijfsvergunning voor de duur dat 

het kind minderjarig was, mits er geen 

opvang in het land van herkomst was. 

Als kinderen bijvoorbeeld op hun 

veertiende jaar Nederland binnenkwamen 

kregen ze maximale aansluiting 

op de Nederlandse samenleving: 

er werd een voogd aangesteld, 

ze mochten naar school, ze leerden de 

taal en ze kregen vriendjes en vriendinnetjes. 

Ze maakten dus de belangrijkste 

fase van hun ontwikke ling in 

Nederland mee, maar zodra ze de 

grens van achttien jaar bereikten, 

stopte alle ondersteuning: ze kregen 

geen opvang meer, geen financiële 

bijdrage voor voedsel en onderdak en 

ze hadden geen recht meer op onderwijs. 

Er werd hun slechts medegedeeld 

dat ze uit Nederland weg moesten 

gaan. Wat er dan gebeurde, kun je op je 

vingers natellen: niemand ging weg, 

met alle gevolgen van dien. Deze 

mensen werden kwetsbaar voor 

uitbuiting, prostitutie en criminaliteit. 

Dat moet dus anders! En dat betekent 

dat er alles aan moet worden gedaan 

om alleenstaande minderjarige 

vreemdelingen, na een negatieve 

beslissing op hun asielaanvraag direct 

terug te laten keren naar hun 

herkomst land. 

Hoe denkt u deze terugkeer te kunnen 

verbeteren in het licht van het relatief 

grote deel ex-AMV’ers dat met 

onbeken de bestemming uit de opvang 

vertrekt en deels in de illegaliteit 

verdwijnt? 

Zodra een alleenstaande minderjarige 

vreemdeling niet gekwalificeerd kan 

worden als vluchteling, krijgt deze 

persoon geen verblijfsvergunning, 

maar gaan we meteen aan zijn of haar 

terugkeer werken. We gaan intensief 

uitzoeken waar de vreemdeling 

vandaan komt en waar zijn of haar 

familie is. Als we geen familie kunnen 

vinden, is er altijd wel een sociale 

omgeving die achtergelaten is. We 

gaan in dit verband ook intensief 

samenwerken met internationale 

hulporganisaties zoals Red Cross (de 

internationale variant van het Nederlandse 

Rode Kruis, red.), die bijvoorbeeld 

zelf mogelijkheden creëren tot 

opvang door te investeren in weeshuizen. 

We proberen er in ieder geval 

voor te zorgen dat er in het land van 

herkomst opvang is en de vreemdeling 

niet in de illegaliteit in Nederland zal 

verdwijnen. En als er uiteindelijk écht 

geen enkele vorm van sociale omgeving 

te vinden is, krijgen ze alsnog een 

verblijfsvergunning. Het uiteindelijke 

doel van dit nieuwe beleid is dus 

tweeledig: aan de ene kant werkt het 

preventief – want als er geen vergunning 

voor minderjarigen bestaat, 

zullen er ook minder naar Nederland 

komen – en aan de andere kant zorgt 


intErviEw 

het voor een effectief terugkeerbeleid 

in een vroeg stadium. 

Rita Verdonk werd weleens te 

streng genoemd op het gebied van 

vreemdelingenbeleid. Mevrouw 

Verdonk vindt daarentegen dat uw 

beleid juist niet restrictief genoeg is. 

Het is vrij onnatuurlijk als een oudbewindspersoon 

– en vooral als 

diegene nu in de oppositie zit – zegt 

dat zijn of haar opvolger het beter doet. 

Ik maak me dan ook totaal geen illusie 

dat mevrouw Verdonk ooit één 

positieve zin over deze staatssecretaris 

zal uitspreken. Dat hoort bij het 

politieke spel. Maar in dit geval moeten 

we de feiten voor zich laten spreken. Af 

en toe zie je berichten in de media over 

suggestieve torenhoge instroomaantallen, 

waardoor het lijkt alsof alle 

deuren in Nederland openstaan. Daar 

is niets van waar. Als je ziet welke 

maatregelen dit kabinet heeft 

genomen, kunnen we vaststellen dat 

het, qua restrictief beleid, verder gaat 

dan alle voorgaande kabinetten. Het 

categoriale beschermingsbeleid voor 

asielzoekers uit Somalië hebben we 

bijvoorbeeld afgeschaft. Deze asielzoekers 

werden als groep beschermd, 

waardoor ze vrijwel automatisch tot 

Nederland werden toegelaten. Er werd 

te veel misbruik van de groepsgewijze 

toelating gemaakt en mede daardoor 

vormen de Somaliërs op dit moment de 

grootste groep asielzoekers in Nederland. 

Voortaan worden asielverzoeken 

uit Somalië alleen nog op individuele 

gronden beoordeeld. Het wonderlijke 


van dit verhaal is dat mevrouw Verdonk 

juist degene is geweest die deze 

regeling is gestart. 

Worden er – mede gelet op het wegvallen 

van de binnengrenzen van de 

Europese Unie – in Europees verband 

afspraken gemaakt over de toelating 

van vreemdelingen? 

Jazeker, een voorbeeld hiervan is het 

Dublin-systeem. Dit systeem houdt in dat 

het EU-land waar een asielzoeker als 

eerste aankomt, verantwoordelijk is 

voor zijn of haar asielaanvraag. Dus als 

een vluchteling als eerste in Griekenland 

voet aan wal heeft gezet, is 

Griekenland verantwoordelijk voor de 

opvang en asielprocedure. Maar de 

kans op een asielvergunning is in 

Griekenland bijzonder laag en de 

opvang is zeer slecht. Het maakt dus 

nogal uit in welk land je als vluchteling 

als eerste aankomt. Nederland is om 

deze reden zo aantrekkelijk voor 

asielzoekers. Het is dus in ons belang 

dat een land als Griekenland dezelfde 

criteria gaat gebruiken voor de 

toelating van vreemdelingen. De 

vreemdelingen die daar aankomen, 

moeten een serieuze kans op asiel 

krijgen, want anders reizen ze – zonder 

asiel aan te vragen – direct door naar 

landen als Nederland, België of 

Zweden. Gelukkig zien we dat ook een 

land als Griekenland de vreemdelingen 

registratie steeds beter uitvoert; 

we maken dus steeds actiever gebruik 

van het Dublin-systeem. In welk land 

een vreemdeling als eerste voet aan wal 

zet, valt na te gaan met het Eurodacsysteem, 

waarin vingerafdrukken 

worden opgeslagen van asielzoekers en 

illegale immigranten. Dus als we nu in 

Nederland merken dat een vreemdeling 

geregistreerd staat in een ander land, 

dragen we deze persoon ook 

daadwerkelijk over aan dit land. Naast 

het Dublin-systeem moet er naar mijn 

mening nog meer Europees migratie- 

“De vreemdelingen die daar aankomen, moeten een 

serieuze kans op asiel krijgen, want anders reizen ze 

direct door naar landen als Nederland” 

en asielbeleid komen. Tijdens de 

Irak-oorlog werd dit eens te meer 

duidelijk. Er was feitelijk een conflict, 

maar alle 27 EU-lidstaten hielden er 

verschillende beleidsconclusies op na: 

is er definitief sprake van een armedconflict? 

Is het conflict beschermingswaardig? 

Er was één land met één 

conflict en dan vind ik dat Europa een 

gezamenlijk oordeel moet vellen over 

de situatie in dat land en of die 

beschermingswaardig is of niet. En 

op basis daarvan moeten alle 

landen een gelijkwaardig beleid 

maken. Vorig jaar hebben we een 

belangrijke stap in deze richting 

gezet door de totstandkoming 

van de EASO (European 

Asylum Support Office), dat 

zal worden gevestigd in 

Malta. Het EASO moet 

helpen om het asielbeleid 

van de 27 EU-lidstaten 

beter op elkaar af te

stemmen door het uitwisselen van 

informatie te vergemakkelijken en 

samenwerking tussen lidstaten te 

coördineren. 

De EU stelt al wel minimumeisen vast 

waaraan vluchtelingen en asielzoekers 

moeten voldoen om toegelaten te 

worden tot de EU. Kunt u een voorbeeld 

geven van zo’n minimumeis? 

We hebben in het Vluchtelingenverdrag 

minimumvoorwaarden gesteld voordat 

je gekwalificeerd wordt als vluchteling. 

Hierbij kan primaire en secundaire 

bescherming worden onderscheiden. 

Bij primair gaat het om personen die 

een individueel risico lopen voor hun 

leven in het land waar ze gewoond 

hebben. Dat zijn bijvoorbeeld mensen 

die persoonlijk politiek betrokken zijn 

geweest bij het ontstane conflict. Bij 

secundair gaat het niet om personen 

die persoonlijk bij het ontstane conflict 

betrokken zijn geweest, maar wel uit 

een regio of land komen waar het niet 

veilig is en waar bijvoorbeeld sprake is 

van willekeurig geweld. Dan gaat het 

bijvoorbeeld om bepaalde minderhedenclans 

die uit Somalië komen. 

Kijk, daarvan zegt Europa: deze 

mensen moet je aanvullende bescherming 

bieden. Vervolgens zijn er ook 

minimumnormen voor de opvang van 

vluchtelingen afgesproken, waarbij 

gedacht moet worden aan huisvesting, 

voedsel en sanitaire voorzieningen. 

Een ander voorbeeld van een afspraak 

in EU-verband is dat vluchtelingen 

altijd toegang hebben tot rechtsbijstand, 

zelfs zonder enige betaling. 

Tot slot een actuele kwestie. Het Hof 

van Discipline heeft de berisping 

van de Raad van Discipline tegen de 

‘zittende advocaat’ Enait vernietigd. 

Deze raadsman kreeg de berisping 

aanvankelijk onder meer omdat hij 

vanwege zijn geloofsovertuiging 

weigert op te staan voor rechters. Wat 

vindt u hiervan? 

Samen met de minister van Justitie ben 

ik verantwoordelijk voor de bescherming, 

continuïteit en rechtvaardigheid 

van de rechtsstaat. In het geval van de 

‘zittende advocaat’ werden de 

instituties van de rechtsstaat en het 

gezag van die instituties ter discussie 

gesteld. Dat de discussie in dit geval 

werd aangezwengeld vanuit een 

politiek-religieuze invalshoek is voor 

mij amper relevant. Door de rituelen in 

een zittingszaal geef je uiting aan het 

gezag van de rechterlijke macht en dat 

moet je niet, afhankelijk van uit welke 

hoek de wind waait, ter discussie 

stellen. Want als we dit accepteren, wat 

is dan het volgende dat we accepteren? 

Deze advocaat stond niet op vanwege 

een geloofsprincipe, maar als de 

volgende nu uit principe niet opstaat 

voor vrouwen die korter zijn dan 

hijzelf. Moeten we daar dan in 

meegaan? Is er dan helemaal niets 

meer heilig in dit land?! Laten we nu 

een paar van die stevig verankerde 

posities ook eens af en toe bewaken. 

Het gemak waarmee we alles ter 

discussie kunnen stellen, past niet bij 

mijn verantwoordelijkheid als 

staatssecretaris van Justitie. Ik sta 

samen met de minister van Justitie pal 

voor de rechtsstaat en dat is de 

allermooiste verantwoordelijkheid die 

je maar kunt hebben. 

U hebt aangegeven dat u – als de 

Nederlandse Orde van Advocaten niets 

doet – zelf wettelijke maatregelen zult 

overwegen. 

Na de uitspraak van het Hof van 

Discipline heb ik direct de algemeen 

deken (voorzitter van de Nederlandse 

Orde van Advocaten, red.) opgebeld 

met het verzoek om in gesprek te 

treden met de rechterlijke macht, om te 

bekijken wat anno 2010 de mores in 

een zittingszaal moeten zijn om het 

gezag van de instituties van de rechtsstaat 

te waarborgen. Hij stond volledig 

achter het idee om een discussie te 

starten over de toelaat baarheid van 

bepaalde gedragingen in de rechtszaal: 

mag je gympen onder je toga aan? Moet 

je überhaupt wel een toga dragen? 

Moet je voor de rechter opstaan of mag 

je blijven zitten? Deze discussie moet 

allereerst tussen de drie togaberoepen 

(rechter, officier van justitie en 

advocaat) worden gevoerd, want de 

rechter bepaalt tenslotte wat er wel en 

niet in de zittingszaal geaccepteerd 

wordt en de Orde van Advocaten zorgt 

voor het vaststellen van gedragsregels 

daaromtrent. De uitkomst van deze 

discussie moet vervolgens door de 

Orde in afdwingbare regels worden 

vastgelegd. Gedragsregels kun je 

moeilijk afdwingen, dus ik vind dat de 

Orde gebruik moet maken van zijn 

verordenende bevoegdheid. We moeten 

mensen kunnen dwingen zich aan de 

afspraken te houden. Voorlopig zijn 

deze drie partijen in gesprek en zijn 

wettelijke regelingen dus nog ver weg. 

Maar bij een niet bevredigende 

uitkomst zal ik zeker wettelijke 

maatregelen overwegen. 

Albayrak op de Erasmus 

Universiteit 

Staatssecretaris van Justitie nebahat 

albayrak komt op 18 februari om 

15.15 uur op de Erasmus universiteit 

spreken over onderwerpen als: het 

belang van rechtsstaat in een 

democratie, gelijke rechten, migratie 

en integratie. voor meer informatie 

kijk op: www.meesterweek.nl 

Over Nebahat Albayrak 

nebahat albayrak werd op 10 april 

1968 te Sivas (turkije) geboren. Zij 

studeerde rechten aan de universiteit 

van leiden en behaalde haar 

doctoraal examen in internationaal en 

Europees recht in 1993. Ze was 

werkzaam bij het ministerie van 

Binnenlandse Zaken vanaf 1993 als 

beleidsmedewerker internationale en 

Europese Zaken bij het bureau van de 

Secretaris-generaal en vanaf 1995 als 

beleidsmedewerker bij de directie 

Coördinatie integratiebeleid 

Minderheden. albayrak werd in 1998 

voor de Pvda lid van de tweede Kamer 

der Staten-generaal. Mevrouw mr. n. 

albayrak werd op 22 februari 2007 

benoemd tot staatssecretaris van 

Justitie in het vierde Kabinet- 

Balkenende. 


artiKEl 

de rol van de sharia en islam in 

onze multiculturele samenleving 

Zeer geachte Lorenzo Favetta, allereerst mijn beste wensen voor 2010. Het kon wel eens een roerig jaar 

worden. Het bewind Balkenende heeft zoals u weet in december 2009 een dagvaarding laten betekenen aan 

een zekere G.W., waarin de officier van justitie deze G.W. ten laste legt strafbare meningen geuit te hebben. 

De regiezitting staat geagendeerd voor woensdag 20 januari 2010 aan de Parnassusweg in Amsterdam. 

Auteur: Hans Jansen 

G.W. wordt in deze dagvaarding 

onder meer ervan beschuldigd 

dat hij de Paus geciteerd heeft. 

De Heilige Vader is ook maar een 

mens; niet alles wat hij zegt is 

onaantast baar en bijzonder. Maar tot 

op heden zijn er maar weinig regimes 

die het aangedurfd hebben het citeren 

van de Paus te criminaliseren. Maar 

Balkenende en zijn compagnons zien 

daar niet tegenop. Dit is pas de ware 

geest van de VOC. 

Zo beschuldigt de dagvaarding (p. 2, 

onderaan) de verdachte ervan in de 

Volkskrant van 7 oktober 2006 gezegd te 

hebben: “De Paus heeft volkomen 

gelijk.” Je moet maar durven! Bewon- 


de ring voor de moed van het regime en 

haar dienaren en kamer heren is op zijn 

plaats, want er zijn niet veel regimes 

die een confrontatie met de Paus 

langdurig overleefd hebben. 

Anderzijds moet ik onder zulke 

omstandigheden afzien van het leveren 

van een bijdrage aan uw blad over het 

door u voorgestelde onderwerp: ‘De rol 

van de sharia en islam in onze multiculturele 

samenleving’, indien ten- 

minste mijn artikel ook verspreid en 

openbaar gemaakt zal worden. Laat ik 

u in deze brief uitleggen waarom. 

De hierboven genoemde dagvaarding 

bevat meer dan alleen de beschuldiging 

dat verdachte de Paus en de Italiaanse 

schrijfster Oriana Fallaci geciteerd 

heeft. Deze dagvaarding is zo 

algemeen van aard en zo ruim gesteld 

dat zo goed als alle boeken of artikelen 

“Zeker iemand die geen jurist is weet voorlopig niet 

wat er wel en niet mag wat dit onderwerp aangaat” 

op mijn vakgebied er onder kunnen 

vallen. Mijn vakgebied, de islamografie, 

en dat direct vanuit de 

Arabische bronnen, wordt daarmee 

verboden terrein voor eenieder die niet 

in conflict wil komen met de 

mannetjes putters van het regime. 

Het is nu zelfs de vraag geworden of de 

boeken en tijdschriften die de 

universiteitsbibliotheken over dit 

vakgebied bevatten, wel op de schappen 

kunnen blijven staan. Immers, ook 

op de inhoud van dit (tot voor kort zo 

eerbiedwaardige!) drukwerk is de 

dagvaarding haast volledig van 

toepassing. Alhoewel, mogelijk is hier 

het opportuniteits beginsel van 

toepassing. De officier van justitie kan 

moeilijk de collecties van de Neder-

landse universiteitsbibliotheken gaan 

doorzoeken op dit thema. Mogelijk dat 

hiervoor in een later stadium wel 

mankracht zal kunnen worden 

vrij gemaakt. Laten we er maar het beste 

van hopen. 

De situatie brengt de apocriefe 

anek dote in herinnering over de 

commandant van het leger dat kort na 

de dood van Mohammed (570-632) 

Egypte heeft onderworpen, een zekere 

Amr Ibn al-As. Deze generaal verovert 

in 641 de stad Alexandrië voor de 

islam, en laat dan de bibliotheek daar 

in brand steken omdat wat er al in de 

koran staat, niet meer elders bewaard 

hoeft te worden. Wat er niet in de 

koran staat, hoeft al helemaal niet 

bewaard te worden. De bibliotheek van 

Alexandrië is eeuwenlang de beste, 

grootste en belangrijkste bibliotheek 

van de planeet geweest. Hoewel, haast 

ik mij te zeggen, de islam is beter, 

groter en belangrijker. 

Uw verzoek aan mij dateert van enige 

tijd terug. Uw verzoek luidde of ik bij 

machte was een stuk over de islam en 

de sharia te schrijven dat juristen met 

plezier zouden kunnen lezen. Daarop 

heb ik destijds haast direct ‘ja’ gezegd, 

maar het schrijven en publiceren van 

dergelijke stukken kan natuurlijk nu 

niet meer. Zeker iemand die geen jurist 

is weet voorlopig niet wat er wel en niet 

mag wat dit onderwerp aangaat. 

Is het beledigend vast te stellen dat de 

islam niet alleen een geloof is, maar 

ook een levenswijze? De koran zegt dat 

ook, dus waarschijnlijk ben ik met deze 

bewering niet op gevaarlijk terrein. U 

weet het: een geloof bestaat uit een 

verzameling oncontroleerbare 

stellingen als ‘de hemelen verkondigen 

Gods eer’, of ‘Jezus is de Zoon van 

God’, of ‘Mohammed is de Gezant van 

Allah’. Een levenswijze is daarentegen 

een verzameling van daadwerkelijk uit 

te voeren handelingen die in een 

bepaalde gemeenschap als norm 

gelden. 

De juiste islamitische levenswijze, leert 

de theorie van de islam, is door juristen 

onder woorden gebracht met behulp 

van de aanwijzingen die de koran 

bevat, en opgebouwd tot een volwaardig 

juridisch systeem, de zogeheten 

sharia. Wie nu nog niet weet wat de 

sharia is, kan wel op het dak gaan 

zitten. Daar zal hij een Amsterdamse 

rechter-commissaris aantreffen die 

denkt dat de sharia ‘het islamitische 

canonieke recht’ is, vergelijkbaar met 

de bloedeloze Hervormde Kerkorde, of 

de Roomse reglementen omtrent het 

celibaat. 

Rechtshistorici daarentegen denken 

soms dat de sharia een geïslamiseerde 

vorm is van het provinciaal Romeins 

recht zoals dat in het Midden-Oosten 

voor de komst van de islam gold. 

Allerlei rechtsregels uit de wereld van 

Keizer Justinianus (483-565), de 

bouwer van de Aya Sofia, komen we 

eveneens tegen als uitspraken die 

worden toegeschreven aan de gezellen 

van Mohammed (570-632), de profeet 

van de islam. Dat is een groot wonder, 

en het bewijst Gods bijzondere 

belang stelling voor Mohammeds 

tijdgenoten, en zijn speciale goedgunstigheid 

jegens deze generatie, aan 

wie het Midden-Oosten zo veel te 

danken heeft. Hierover is gepubliceerd 

door Bat Yeor, Patricia Crone en vele 

anderen. Het is voorlopig de vraag of 

het toegestaan is te veronderstellen dat 

de sharia grotendeels een voortzetting 

is van deze vorm van het Romeins 

recht. Moge God verhoeden dat zulke 

islamofobe ketterijen en beledigingen 

verder verspreid worden. 

De vrienden en vriendinnen van de 

islam weten als weinig anderen hoe het 

wél zit. Eigenlijk ben niet ik degene die 

u moet uitleggen wat de bevoegde 

islamitische godsdienstonderwijzers 

onderwijzen. Dat moeten zij zelf doen. 

U weet, die godsdienstonderwijzers 

– in het Nederlands meestal ‘imam’ 

genoemd – doen namelijk nog wel wat 

meer dan kinderen met stokslagen 

dwingen de koran uit het hoofd te 

leren. Zij stellen bijvoorbeeld dat 

Mohammed het ‘goede voorbeeld’ is 

voor alle moslims. Dit zegt de koran 

inderdaad ook, en wel in vers 33:21. 

Mohammeds uitspraken zijn 

overgeleverd in een zestal canonieke 

verzamelingen. Mohammeds leven is 

beschreven in een aantal klassieke 

biografieën, waarvan de oudste die van 

Ibn Ishaq is. Dit boek dateert mogelijk 

van ongeveer 750; dat is meer dan een 

eeuw na de dood van Mohammed. 

Helaas zijn er nog geen inscripties of 

papyri gevonden die de historiciteit van 

Mohammed op hetzelfde niveau 

“Wie nu nog niet weet 

wat de sharia is, kan 

wel op het dak gaan 

zitten” 

brengen als de historiciteit van, 

bijvoorbeeld, Alexander de Grote, 

Julius Caesar of Pontius Pilatus. Maar 

wat niet is, kan nog komen. 

Die islamitische overleveringen over 

wat Mohammed zoal gedaan heeft, zijn 

in moderne ogen verontrustend van 

inhoud en strekking, zeker indien dit 

als voorbeeld voor moderne moslims 

moet gelden. Mohammed heeft 

weerloze krijgsgevangen die zich aan 


artiKEl 

hem hadden overgegeven, laten 

executeren. Mohammed heeft rond zijn 

woonplaats karavanen, oases, steden 

en dorpen overvallen en beroofd, en de 

inwoners als slaaf verkocht. 

Mohammed heeft een huwelijk met een 

jong meisje gesloten, en haar toen zij 

negen jaar oud was ontmaagd. 

Mohammed heeft op één dag zes- tot 

negenhonderd joden onthoofd. De 

beschuldiging tegen hen luidde dat zij 

onderhandelingen hadden geïnitieerd 

met anderen die zich ook door 

Mohammed bedreigd voelden. Er zit 

trouwens ook nogal wat jodenhaat in 

de koran, een tekst die volgens de 

islamitische theologie het letterlijke 

woord van God is – dat wil zeggen, 

moslims geloven dat Mohammed heeft 

gezegd dat de engel Gabriël heeft 

gezegd dat God deze woorden gezegd 

heeft. Een zekere Bill Warner heeft het 

nageteld, en classificeert 10.6% van de 

tekst van de koran als anti-joods, tegen 

6.8% van de tekst van Mein Kampf, een 

boek van de hand van de Duitse 

staatsman A. Hitler. Maar het spreekt 

vanzelf dat zoiets lastig uit te rekenen 

en te controleren is. 

Mohammed heeft opdracht gegeven tot 

een aantal sluipmoorden, onder andere 

op een zwangere dichteres die hem 

bespot zou hebben. Mohammed 

behandelde vrouwen als oorlogsbuit. 

De ware postmoderne multiculturalist 

maakt zich hier geen zorgen over. 

Integendeel, deze daden zijn goed want 

het was de gezant van God die ze 

pleegde. Dit was immers Gods wil en 

opdracht. Wat God doet dat is 

welgedaan, zijn wil is wijs en heilig. 

Naast de koran en het overgeleverde 

voorbeeld van Mohammed kent de 

sharia nog twee bronnen, of ‘wortels’, 

zoals de godsdienstonderwijzers 

zeggen, namelijk de analogie en de 


consensus. Wat analogie is, is 

duidelijk: als wijn verboden is, is port 

dat ook. Ook consensus wordt als een 

‘wortel’ beschouwd omdat het 

ondenkbaar is dat God zijn gemeente 

eenstemmig laat dwalen. Als er sprake 

is van eenstemmigheid, kan er niet 

tegelijkertijd sprake zijn van dwaling. 

De sharia is niet gecodificeerd, maar 

iedereen kan de godsdienstleraren 

komen vragen hoe het zit. Het 

antwoord op zo’n vraag heet een fatwa. 

Degene die een fatwa geeft, wordt een 

Mufti genoemd. 

De islam leert dat de koran niet in één 

keer maar geleidelijk aan en in 

gedeelten geopenbaard is. Dat betekent 

dat het ene vers ouder is dan het 

andere. Wanneer er een conflict tussen 

twee verzen bestaat, heeft het latere 

vers de voorkeur. In de begintijd van de 

koran werd de wijn geprezen; aan het 

einde verboden (koran 2:219 en 47:15). 

Zoals bekend heeft de sharia het 

verbod overgenomen. In het begin 

vraagt de koran om godsdienstvrijheid, 

namelijk voor de aanhangers van 

Mohammed in Mekka (koran 109:8). 

Later geeft de koran opdracht om wie 

niet bereid zijn Mohammed als Gezant 

van God te erkennen, te beoorlogen en 

te doden behalve als ze zich bij de 

“Bill Warner heeft het nageteld, en classificeert 

10.6% van de tekst van de koran als anti-joods, 

tegen 6.8% van de tekst van Mein Kampf” 

islam willen aansluiten (bijvoorbeeld 

9:5, en omstreeks 164 

parallelpassages). De sharia heeft dit 

gebod tot beoorloging overgenomen. 

Het probleem met de sharia is niet dat 

de concrete rechtsregels van de sharia 

in strijd zijn met de regels die de 

Universele Verklaring voor de Rechten 

van de Mens bevat. De regels die de 

UDHR (1948) geeft, zouden veranderd 

kunnen worden, zoals dat ook 

metterdaad gebeurd is in de universele 

verklaring voor de islamitische 

mensenrechten, de UIDHR van Parijs 

1981, of de Cairo Declaration on Human 

Rights in Islam van 1990. Het probleem 

is vooral dat de regels van de sharia 

niet gemaakt worden door gekozen 

politici, maar door leden van het gilde 

van de elkaar coöpterende godsdienstleraren. 

Ook maken de regels scherp 

verschil tussen mannen en vrouwen, 

moslims en anderen, en tussen wie 

slaaf is en wie vrij is. Die drie onderscheidingen 

zijn niet in overeen stem - 

ming met de Westerse idealen omtrent 

de gelijkheid van de mens. 

Zowel voor moslims als voor anderen 

is de sharia het belangrijkste gedeelte 

van de islam. Anders dan de verdedigers 

van de islam buiten staanders 

willen inprenten, is de sharia een 

monument van overeenstemming. 

Gezien de wijze waarop de sharia tot 

stand is gekomen, is dat niet verwonder 

lijk. Aan de rafelrandjes van 

marginale kwesties bestaan meningsverschillen, 

zoals dat in ieder rechtssysteem 

het geval is. Als zulke verschillen 

er niet waren, zouden partijen die 

elkaar voor de rechter willen dagen 

immers niet beide een advocaat 

kunnen vinden. Overigens kent de 

sharia eigenlijk geen advocaten; de 

gedaagde staat er alleen voor. De 

klassieke functie van de professionele, 

rechtsgeleerde raadgever uit het 

Romeinse recht is in de sharia

getransformeerd tot de figuur van de 

rechtsgeleerde mufti. 

Misschien dat er individuele moslims 

zijn die bijvoorbeeld de islamitische 

mystiek, het soefisme, diep in hun hart 

belangrijker vinden dan de ‘werken der 

wet’ zoals de islam die voorschrijft. 

Maar van zulke opvattingen gaat geen 

invloed uit op het openbare leven of de 

openbare ruimte; van de sharia 

daarentegen wel, zowel in oorlogs- als 

in vredestijd. De profeet van de islam 

heeft bijvoorbeeld gezegd dat hij 

gekomen is om aan drie zaken een 

einde te stellen: het teken des kruises, 

de kruik en de luit. 

De voorhoede van de islam maakt dan 

ook bezwaar tegen het kruis op de 

mijter van Sinterklaas, of op het 

overhemd van een Amsterdamse 

trambestuurder. De Taliban vernietigen 

muziekinstrumenten in de gebieden 

die zij veroverd hebben. De 

Soedanezen in Khartoem hebben grote 

hoeveelheden prachtige whisky de Nijl 

ingespoeld. Natuurlijk is voor veel 

moslims de eis een einde te maken aan 

kruis, kruik en luit vooral theorie. Maar 

de buitenwereld weet nooit wanneer de 

theorie gepraktiseerd zal gaan worden. 

Dat schept rechtsonzekerheid; mag ik 

mijn speelgoedbeertje wel Mohammed 

noemen? Het antwoord op die vraag 

kan bepalend zijn voor leven en dood. 

Aan het einde van deze brief wil ik 

graag toch nog even terug naar het 

geloof (niet de wetten) van de islam, al 

was het alleen maar omdat er in het 

Westen veel belang wordt gehecht aan 

het geloof; zo zelfs dat in Westerse 

oren de woorden ‘geloof’ en ‘godsdienst’ 

haast synoniemen zijn. Elke 

godsdienst kent een geloofsleer, naast 

een gedragsleer, een systeem van 

ritueel en een regeling ter uitoefening 

van het godsdienstig gezag. Het geloof 

is weliswaar slechts een van de vier 

wielen van de automobiel, maar we 

weten allemaal dat je op drie wielen 

niet rijden kan. 

De geloofsbelijdenis van het christendom 

gaat uitsluitend over het 

christendom: ‘Ik geloof in God de 

almachtige vader, schepper van hemel 

en aarde, en zijn eniggeboren zoon 

Jezus Christus, licht uit licht, 

waarachtig God uit waarachtig God,’ 

enzovoort. De islamitische geloofsbelijdenis 

gaat daarentegen niet over 

de islam maar over de andere godsdiensten, 

eigenlijk over alle godsdiensten 

behalve de islam: ‘Er is geen 

god dan Allah’. 

Een geloofsbelijdenis is toch een 

intiem document dat op intieme 

momenten te voorschijn wordt 

gehaald. Niet in het geval van de islam. 

De islamitische geloofsbelijdenis gaat 

over anderen, en laat weten dat alles 

wat anderen geloven, flauwekul is, en 

apekool. Het is mogelijk dat deze 

islamitische opvatting juist is, maar 

onbeleefd en bemoeizuchtig is het toch 

ook wel. Waarom zo veel vijandschap 

en agressie jegens anderen, en dat in 

een document dat toch bedoeld zou 

moeten zijn om de eigen geloofsleer 

samen te vatten? 

Overigens noemen moslims hun credo 

niet ‘geloofsbelijdenis’, maar 

‘getuigenis’, hetzelfde woord dat bij 

een rechtbank voor ‘getuigenverklaring’ 

wordt gebruikt. Dat is 

misleidend. Het gaat niet om een 

getuigenis omtrent eigen waarneming 

en wetenschap, maar om een 

ongevraagde, afkeurende mening over 

het geloof van iedereen die geen 

moslim is. Het is te hopen dat de 

verwarring die dit woordgebruik zaait, 

geen invloed heeft op moslims die als 

getuige bij een rechtbank optreden. 

“De voorhoede van 

Zeer geachte Lorenzo Favetta, 

nogmaals geef ik uitdrukking aan mijn 

teleurstelling dat ik ondanks onze 

afspraak geen publicabel artikel zal 

kunnen leveren. We weten pas weer 

waar we aan toe zijn nadat de 

processen tegen de cartoonist 

Gregorius Nekschot en de genoemde 

G.W. (overigens een gekozen 

parlementariër) tot in hoogste 

instantie gevoerd zijn, en dat kan nog 

wel even duren. Tot zo lang: mondjes 

dicht, en snaveltjes toe. 

Hoogachtend, 

Hans Jansen 

de islam maakt 

bezwaar tegen het 

kruis op de mijter van 

Sinterklaas” 

Over Hans Jansen 

Prof. dr hans Jansen (1942) is arabist. 

hij heeft arabisch en Semitische talen 

gestudeerd in amsterdam, leiden en 

Cairo. aan de universiteit van utrecht 

is hij hoogleraar geweest voor ‘het 

hedendaagse islamitische denken’. 

naast zijn academische carrière heeft 

hij in het Midden-Oosten tal van 

nevenactiviteiten ontplooid. hij 

schreef onder andere een 

spraakmakende biografie van 

Mohammed. hij heeft artikelen 

gepubliceerd in onder andere de 

volkskrant, trouw, hP/detijd en het 

inmiddels opgeheven weekblad 

OPiniO. Zijn boekje islam voor 

varkens, apen, ezels en andere 

beesten werd in 2008 in nederland 

een bescheiden bestseller. 


Je eerste maand 

bij Financiën... 

...bedenk jij wetten om fraude tegen te gaan. 

Het ministerie van Financiën werkt continu aan de integriteit van de 

nanciële markten. Dit is bijvoorbeeld noodzakelijk voor een goed 

werkende e ecten markt en ter voorkoming van witwaspraktijken. 

We zoeken juristen die het vertrouwen in de nanciële markten kunnen 

behouden. Denk hierbij aan het bestrijden van marktmisbruik. 

Bij Financiën tel je meteen mee. 

Werken bij het Rijk. Als je verder denkt 

www.werkenbijhetrijk.nl 

Financiën zoekt startende juristen 

Ben je op zoek naar een baan waarin je direct veel verantwoordelijkheid 

krijgt en mee kunt denken over uitdagende projecten met maatschappelijke 

gevolgen? Dan is werken bij het ministerie van Financiën iets 

voor jou. We zijn op zoek naar talentvolle juristen die zich willen 

inze en voor een nancieel gezond en welvarend Nederland. 

Kijk voor meer informatie op www.min n.nl of bel 070 - 342 89 69. 

Je sollicitatie mail je naar recruitment@min n.nl. 

Ministerie van Financiën

Orde 

Kijk, het zit zo 

“ Tegen half twaalf ’s morgens 

werd de eerste bank 

beroofd. Rond het middaguur 

waren de meeste winkels in het 

centrum gesloten vanwege 

plunderingen. Een paar uur later 

brandden taxichauffeurs de garage 

plat van een limousine verhuurbedrijf 

dat met hen concurreerde om 

klanten bij de luchthaven op te 

pikken. Vanaf een dak schoot een 

sluipschutter een politieman uit de 

Rob Hoogland, 

provincie dood; relschoppers 

columnist De Telegraaf 

braken in in diverse hotels en 

restaurants; en in een huis in een 

buitenwijk sloeg een arts een inbreker dood. Tegen het 

einde van de dag waren er zes banken beroofd, 

honderd winkels geplunderd, twaalf branden gesticht, 

veertig wagonladingen aan winkelruiten stukgeslagen. 

Er werd voor drie miljoen dollar materiële schade 

aangericht, alvorens het stadsbestuur het leger en 

natuurlijk de Mounties (de fameuze bereden politie) liet 

aanrukken om de orde te herstellen.” 

En dan weet ik het weer: te veel mensen zijn tot het 

kwade geneigd, geen land kan dientengevolge zonder 

een serieuze handhaving van de openbare orde, 

inclusief strikte maatregelen jegens degenen die erop 

betrapt worden dat zij daar op welke manier dan ook 

maling aan hebben. 

En of dat laatste momenteel in Nederland gebeurt? 

Ik heb het gevoel dat ik mij met het schrijven van deze 

column voor dit blad in het hol van de leeuw begeef, 

waar nog eens bijkomt dat ik mij in deze editie 

omringd weet door andere roofdieren. Maar dat moet 

dan maar; ik maak van Montreal, 17 oktober 1969, 

gewoon even Amsterdam, 18 mei 2010 (mooie datum, 

dan zou mijn vader 93 zijn geworden). 

COluMn 

Ik lees bijvoorbeeld het allereerste stukje in de bundel ‘Vijf bijlen’ van A.L. Snijders, waarin diens ZKV’s 

(Zeer Korte Verhalen) van 2007 en 2008 zijn verzameld. Onder het kopje ‘Voortschrijdend inzicht’ citeert hij 

een fragment uit ‘The Black Slate’ van Steven Pinker. Verteld wordt wat er op 17 oktober 1969 in Montreal 

gebeurde, toen de politie van die Canadese stad in staking ging. 

Auteur: Rob Hoogland 

En vervolgens spreek ik het vermoeden uit dat 

juridisch Nederland zich dan veel te veel zal laten 

leiden door de gedachte dat al die moordenaars, 

plunderaars, brandstichters, relschoppers en 

bankovervallers zouden moeten worden 

vrijgesproken, omdat zij door het ontbreken van 

gezag op illegale wijze zijn uitgelokt tot het plegen 

van hun misdaden. 

Ach ja, het rechtsgevoel, nietwaar. 

Door juristen vaak verfoeid, maar bij mij altijd nogal 

sterk ontwikkeld geweest. 

Daardoor ben ik ook van mening dat het in onze 

multiculturele samenleving – het een heeft wel 

degelijk met het ander te maken – iets te vaak 

gebeurt, dat mensen die iets ergs op hun geweten 

hebben, hun straf ontlopen of er veel te genadig vanaf 

komen (ik denk ineens aan zoonlief, die als jong 

jochie altijd advocaat wilde worden, maar het plan 

schrapte toen hij de jaren der adolescentie bereikte: 

hij had geen zin om moordenaars te verdedigen, zo 

vader zo zoon). 

In ons strafrecht zijn de verzachtende omstandigheden 

mijns inziens een te grote rol gaan spelen, ook 

afkomst en opvoeding worden daar regelmatig toe 

gerekend, evenals vermeende discriminatie en 

achteruitstelling. Ik besef dat het wel eens ten koste 

zou kunnen gaan van de werkgelegenheid binnen de 

strafadvocatuur, maar zelfs dat zou het mij waard zijn 

als in de beoordeling van een zaak het delict an sich 

voortaan weer centraler zou komen te staan dan het 

lot van de dader. 

Mooie stad trouwens, Montreal. 

Mede dankzij een serieuze handhaving van de 

openbare orde. 


De weg naar de top van de internationale 

advocatuur is lang. 

Wij geven je vier dagen voorsprong. 

Advocaat word je niet zomaar. Laat staan internationaal 

topadvocaat bij Clifford Chance, een van de grootste kantoren 

ter wereld met onder meer vestigingen in New York, Dubai, 

São Paulo en Sjanghai. Je zult niet alleen over een afgeronde 

rechtenstudie en juridisch talent moeten 

beschikken, maar ook over een karakter 

dat zich staande weet te houden in een 

complexe wereld. Jij weet wat er speelt 

op nationaal en internationaal niveau, 

zodat je cliënten zo goed mogelijk kunt bijstaan. En hoewel je 

misschien niet alleen maar successen boekt op je weg naar 

de top, laat je je inzet, visie en durf daardoor niet afremmen. 

Integendeel. Omdat een goed begin nog steeds het halve 

SELECT CLASS 

4 t/m 7 mei 2010 

werk is, biedt Clifford Chance juridische toptalenten de kans 

om in vier dagen te ervaren wat werken aan de wereldtop 

inhoudt. Tijdens onze Select Class bezoek je onze kantoren 

in Amsterdam en Londen en werk je aan een zeer realistische 

case, die de internationale aspecten van 

ons werk goed weergeeft. En je ontdekt dat 

hard werken niet altijd ten koste hoeft te 

gaan van een ongedwongen sfeer. Ben jij 

een derde- of vierdejaars student rechten 

met bovengemiddelde talenten en ambities? En wil je in vier 

dagen een voorproefje nemen op een glansrijke carrière in de 

internationale advocatuur? Schrijf je dan vóór 30 maart 2010 

in voor de Select Class op www.selectclass.nl. 

W A A R L I G T J O U W G R E N S ? 

Clifford Chance LLP

ahmed Marcouch 

Strijdvaardige stadsdeelvoorzitter 

We ontmoeten Ahmed Marcouch in een Amsterdams café, een aantal weken na de PvdA-lijsttrekkersverkiezing 

voor het nieuw te vormen Amsterdamse stadsdeel Nieuw West. Hét toptalent van de PvdA verloor 

deze verkiezing, ondanks de steun van de gehele partijtop. Op zijn blog prees Wouter Bos de strijdvaardige 

en daadkrachtige manier van besturen door stadsdeelvoorzitter Marcouch. Na bijna vier jaar zijn de grootste 

problemen en dus ook de cameraploegen van de actualiteitenrubrieken verdwenen uit Slotervaart. Een 

bewoner onderbreekt het interview en draagt hem op vooral door te gaan met de aanpak van de typische 

grootstedelijke en multiculturele problemen: een aanpak die geen rekening houdt met heilige huisjes 

of partijgevoeligheden. Marcouch stelt resultaat boven alles en dat werpt zijn vruchten af. “Ik wil geen 

salonpoliticus zijn. Ik wil niet alleen discussiëren en vervolgens niets doen.” 

Tekst: Tom van den Akker en Lorenzo Favetta 

Bij uw aantreden als stadsdeel voorzitter 

van het Amsterdamse stadsdeel 

Slotervaart werd u geconfronteerd 

met veel problemen. Zo hadden 

hangjongeren de wijk Overtoomse Veld 

in hun greep, met als dieptepunt het 

neersteken van twee politieagentes op 

het plaatselijke politiebureau. 

Slotervaart is grotendeels een 

welvarend stadsdeel, maar de wijk 

Over toomse Veld is problematisch. Ik 

heb herhaaldelijk aangegeven dat het 

vijf voor twaalf was. Dat had te maken 

met een golf van criminaliteit en 

overlast, veroorzaakt door acht 

groepen van ongeveer dertig tot veertig 

problematische jongeren. Dit zijn geen 

hangjongeren die overdag goede 

dingen doen en zich na schooltijd 

vervelen. Nee, deze groep veroorzaakte 

echt hardnekkige overlast 

en hield zich daarnaast 

bezig met criminele 

activitei ten. Ik heb 

bewoners gesproken die 

mij huilend vertelden dat 

zij niet meer naar buiten 

durfden te gaan. Dat was al jaren een 

probleem, maar de autoritei ten 

durfden niet meer de regels te 

handhaven. Er was een modus operandi 

ontwikkeld die er voor moest zorgen 

dat de situatie niet verder escaleerde. 

Zo was het protocol dat stadsreinigers 

voor tien uur ’s ochtends de wijk 

moesten verlaten, omdat het anders te 

onveilig voor hen werd. De brutaliteit 

werd op een gegeven moment zelfs zo 

erg, dat de jongeren het politiebureau 

met stenen bekogel den. Dit gebeurde 

twee dagen na mijn aantreden en 

vormde voor mij de aanleiding om hard 

in te grijpen. 

De overlast rond die jongeren kennen 

we allemaal, maar waren er nog 

dieperliggende problemen waarmee u 

zich geconfronteerd zag? 

Binnen de wijk was een grote 

concentratie van mensen met een 

“Ik ben politicus en 

geen Najib Amhali” 

intErviEw 

Marokkaanse achtergrond; dit zorgde 

voor allerlei integratieproblemen. 

Daarnaast was er een groot gevoel van 

slachtofferschap bij zowel de jongeren 

als hun ouders. Dit ging gepaard met 

een foute vorm van etnische 

solidariteit; Marokkaanse bewoners 

informeerden de politie niet over het 

wangedrag van bepaalde Marokkaanse 

jongeren. Daarnaast was Overtoomse 

Veld erg verloederd; woningcorporaties 

hadden bijvoorbeeld al hun stadsvernieuwingsprojecten 

opgeschort. Er 

was dus sprake van achterstallig onderhoud 

van de wijk. En omdat de 

stads reiniging maar tot tien uur 


’s ochtends werkte, bleef een hoop 

troep op straat liggen. Een ander 

belangrijk probleem was radicalisering. 

Ik zag veel radicaliserende 

jongeren: Mohammed B., Samir A. en 

nog een aantal van die Hofstadjongens 

kwamen uit deze wijk. 

U sprak over hard ingrijpen. Waar bent 

u begonnen? 

Ik heb ten eerste een cultuur verandering 

doorgevoerd. Men was gewend 

om te de-escaleren, zodat het contact 

met de jongeren goed bleef. Ik heb 

daarentegen gezegd: “Goed contact 

met de jongeren is belangrijk, maar we 

gaan wel handhaven!” Vervolgens heb 

ik gezorgd voor extra professionals, 

onder wie een aantal van Marokkaanse 

komaf. Zij zijn in staat om culturele 

“Ik ontken 

discriminatie niet, 

maar als een jongen 

mij belt en het gesprek 

begint met “yo yo yo”, 

dan klopt er iets niet 

in zijn opvoeding” 

barrières, religieuze barrières en 

taalbarrières te slechten en kunnen 

daardoor gemakkelijker tot een 

oplossing komen. Dankzij deze 

maatregel is een vertrouwensrelatie 

ontstaan en is de etnische solidariteit 

doorbroken. Bewoners komen nu 

gemakkelijker vertellen wat ze gezien 

of gehoord hebben. Ouders van de 

jongeren hebben we bovendien een 

persoonlijke brief gestuurd, thuis 

bezocht of ontboden op het politiebureau. 

Dit was toen uniek in 

Nederland. Als gevolg hiervan kwamen 

jongeren in opstand: “Hoe haal je het 

in je hoofd om mijn ouders een brief te 

schrijven; ik ben 21.” Die jongeren 

hadden nu dus in de gaten dat hun 


gegevens bij ons bekend waren. We 

zijn ook probleemgezinnen gaan 

spreiden. Door de stedelijke vernieu wing 

kregen we de kans om deze 

mensen ergens anders te huisvesten, 

maar ook door ze simpelweg te 

vertellen dat een andere omgeving 

beter is voor hun kinderen. 

U hebt dus vooral de ouders 

aangesproken? 

Nee, ik heb die jeugdgroepen expliciet 

behandeld als tuig. Overtredingen en 

crimineel gedrag werden vanaf dat 

moment consequent bestraft. Daarnaast 

zijn ze ook geweerd uit het 

buurthuis, want wij bieden aan 

criminelen geen onderdak. Voorheen 

was de mentaliteit onder die jongeren: 

“Hé Marcouch, als je niet wilt dat ik 

overlast veroorzaak, regel dan dat het 

buurthuis tot één uur open is.” Maar 

mijn motto is: je bent architect van je 

eigen leven. Als jij verandering wilt in 

jouw situatie, begin dan bij jezelf. Ik 

ontken discriminatie niet, maar als een 

jongen mij belt en het gesprek begint 

met “yo yo yo”, dan klopt er iets niet in 

zijn opvoeding. Ik maak hem dan 

duidelijk dat wanneer hij op die manier 

een gesprek begint, hij nergens wordt 

aangenomen. Ik heb ook weleens een 

e-mail gehad van ene ‘maffia_morat@ 

xxxxx.com’ en tegen hem heb ik 

hetzelfde gezegd. Wij geven aan onze 

jongerenwerkers instructies mee dat ze 

niet alles moeten gaan regelen voor de 

jongeren, maar dat zij slechts de 

jongeren moeten ondersteunen. 

Er zijn nu bijna vier jaar verstreken. Ziet 

u al resultaten? 

Het belangrijkste resultaat is dat de 

criminaliteit drastisch daalt. Hierdoor 

krijgen de jongerenwerkers en andere 

professionals er weer zin in. Voorheen 

waren zij vooral bezig met overleven in 

hun werk; nu zien ze zichzelf meer als 

pedagoog en stellen ze meer eisen aan 

de jongeren. Daarnaast is de wijk een 

stuk schoner geworden, doordat de 

stadsreiniging ongestoord haar werk 

kan doen. En de stadsvernieuwing 

heeft veel jonge middenklassers gelokt; 

ondernemers zijn bereid om te 

investeren en hoog opgeleide jongeren 

komen hier hun schoolprojecten 

starten. We kunnen dus zien dat de 

wijk aan het revitaliseren is. 

Het stadsdeel komt niet meer in het 

nieuws, maar er was dit jaar wel een 

hoop media-aandacht na de presentatie 

van uw homonota. 

Ik zie in mijn wijk helaas een bepaalde 

starheid in de omgang met homoseksualiteit 

en homoseksuelen. In 

Nederland is de vrijheid van seksuele 

geaardheid erg belangrijk. Maar ik wil 

geen salonpoliticus zijn. Ik wil niet 

alleen discussiëren over fundamentele 

vrijheden en vervolgens niets doen. We 

moeten staan voor de fundamentele 

vrijheden van mensen! Ik wil dat 

meisjes met een korte rok veilig over 

straat kunnen lopen. En ik wil ook dat 

homo’s hand in hand kunnen lopen en 

hun partner een afscheidszoen durven 

geven. Na de presentatie van de 

homonota was er een Kamerdebat, ben 

ik bij Pauw en Witteman geweest en 

stond er een artikel in de krant. Dat is 

allemaal geweldig, maar hierna moet je 

dat ook vertalen naar de werkelijkheid. 

Ik heb dus de Gay Pride daadwerkelijk 

laten starten in Slotervaart. 

U hebt zich niet populair gemaakt 

binnen de lokale Marokkaanse 

gemeenschap met deze vorm van 

schoktherapie. 

Schoktherapie is hoe anderen het 

noemen, maar ik ben gewoon bezig 

met het opkomen voor fundamentele 

rechten van mensen. Het is belangrijk 

dat degene die onrecht wordt aangedaan 

het gevoel heeft dat er iemand 

aan zijn kant staat. Er zijn heel veel 

discussies met de Marokkaanse 

gemeenschap gevoerd, waarbij je door 

middel van eyeopeners dingen probeert 

duidelijk te maken. De docent, de 

dokter of de buurtagent kan namelijk 

ook homo zijn; hierdoor gaan mensen 

nadenken. Jongeren zeggen nu tegen 

mij: “Ik had nooit gedacht dat ik ooit 

met mijn ouders over homoseksualiteit 

zou kunnen spreken.” Ik denk dus dat 

deze schoktherapie wel van nut is 

geweest.

U haalde ook de krantenkoppen door 

te pleiten voor islamitisch onderwijs op 

openbare scholen. 

Ik zie nog steeds dat de behoefte voor 

islamitisch onderwijs leeft onder 

mensen. Maar deze behoefte wordt op 

dit moment verkeerd ingevuld. Kijk 

maar naar de radicalisering onder 

jongeren. In mijn wijk zie ik jongens 

van zestien met een intense haat jegens 

de samenleving, ondanks dat zij hier 

zijn geboren en getogen. Het is mijn 

politieke verantwoording om dit 

probleem te onderkennen en daar 

oplossingen voor aan te dragen. We 

hebben dus een anti-radicaliseringsplan 

opgesteld. Binnen dit plan hebben 

we vervolgens de islamitische 

weekend scholen aan de kaak gesteld, 

omdat kinderen daar middels lijfstraffen 

verkeerde zaken krijgen 

geleerd. Deze weekendscholen zijn dus 

geen goede oplossing. Gelukkig maakt 

de Wet op het primair onderwijs het 

mogelijk dat kinderen met behoefte 

aan godsdienstonderwijs in het 

openbaar onderwijs hierin gefaciliteerd 

worden. Op deze manier is het 

islamitisch onderwijs veel beter te 

controleren en is er minder kans op 

radicalisering. We willen dit dus niet 

aan iedereen opleggen, maar alleen de 

mogelijkheid geven aan de ouders en 

kinderen die hier behoefte aan hebben. 

Het liefst gebeurt dit buiten schooltijd, 

omdat vooral déze kinderen de 

reguliere lesuren hard nodig hebben. 

Uiteindelijk gaat het erom dat een 

bestaande behoefte op een gezonde 

manier wordt gefaciliteerd. 

Waarom hebt u in uw plannen het 

openbaar onderwijs zo specifiek 

benoemd? Dit lijkt de bron van de vele 

kritiek op uw plannen. 

Mijn pleidooi was vooral op het 

openbaar onderwijs gericht, omdat ik 

zie dat islamitische kinderen zichzelf 

verloochenen. Ze krijgen op een 

openbare school niet vrij vanwege het 

Suikerfeest of het Offerfeest, maar 

omdat ze zogenaamd een studiedag 

hebben. De kinderen weten dus wel 

waarom ze vrij zijn, maar mogen dat 

eigenlijk niet zeggen. Dit heeft een 

grote impact op kinderen. Zelfverloochening 

is een factor binnen het 

radicaliseringproces. 

U hebt zich de afgelopen vier jaar 

niet erg populair gemaakt bij de 

lokale Marokkaanse gemeenschap. 

Daarbij bent u door de traditionele 

PvdA-achterban ook niet gekozen tot 

lijsttrekker van het nieuw te vormen 

stadsdeel Nieuw West. U staat er alleen 

voor, lijkt het wel. 

Ik ben politicus en geen Najib Amhali. 

Ik spreek mensen aan om mee te doen 

in de samenleving en ik strijd voor 

fundamentele vrijheden. De bewoners 

van Slotervaart belonen mij met een 

zeven: het hoogste rapportcijfer van 

Amsterdam. De dienstverlening van 

onze ambtenaren wordt in hetzelfde 

onderzoek ook het hoogst gewaardeerd 

van Amsterdam. Het is dan ook 

pijnlijk en teleurstellend wat er is 

gebeurd tijdens de lijsttrekkersverkiezing. 

Mijn rivaal heeft slechts na 

maarliefst drie stemrondes en met een 

minimaal verschil gewonnen. Dit 

betekent dat er aan de andere kant ook 

veel support is. Ik heb de dingen op 

mijn manier gedaan, omdat ik denk dat 

ze op die manier gedaan moeten 

worden. Ik heb geen moment 

stilgestaan bij de electorale betekenis 

van mijn handelen. Daarnaast vraag ik 

me af waarom een grote groep leden 

niet is komen opdagen. Onze lokale 

PvdA-afdeling telt zeshonderd leden, 

van wie nog geen kwart heeft gestemd. 

Leden van een politieke partij moeten 

hun lidmaatschap waarmaken. Door 

passief te zijn en je niet uit te spreken, 

loop je weg van je verantwoordelijkheid 

binnen zo’n vereniging. 

“Zij denken nog steeds dat door te pamperen en op 

de tent te passen, problemen zich vanzelf oplossen” 

Het filmpje waarbij u een klein 

vervelend jochie een oorvijg gaf, kreeg 

landelijk veel aandacht in de media. 

Zou je kunnen zeggen dat het filmpje 

eigenlijk symbolisch is voor de hardere 

lijn die is ingezet door de PvdA, zeker 

nu u voor de verkiezing zo expliciet 

gesteund bent door de partijtop? 

Het is terecht dat de partijtop, onder 

andere met Wouter Bos, Lodewijk 

Asscher en Jeroen Dijsselbloem, zich 

heeft uitgesproken voor de lijn waar de 

PvdA voor staat. Deze manier van doen, 


intErviEw 

adresseren en attenderen is waar wij als 

partij voor staan. Wanneer andere 

leden stellen dat zij door deze 

interventie van bovenaf anders hebben 

gestemd, zijn ze eigenlijk hun 

lidmaatschap niet waard. Ze moeten 

namelijk gaan voor het verhaal, voor de 

missie en niet voor een persoon. 

Gelukkig wordt dit eerlijke verhaal 

door veel mensen gewaardeerd. Ik durf 

wel te zeggen dat de beweging die wij 

in Slotervaart hebben opgezet een 

grote inspiratie is geweest voor de 

landelijke aanpak van bepaalde 

problemen. 

Denk u dat de verkiezing van uw 

concurrent Achmed Baâdoud een 

signaal is vanuit de achterban dat de 

hardere lijn niet wordt gewaardeerd? 

De leden die dat vinden zijn de 

klassiekers. Zij geloven dat je moet 

wegkijken voor de problemen met 

allochtone jongeren en moet kijken 

naar die ene procent bij wie het wel 

goed gaat. Zij denken nog steeds dat 

door te pamperen en op de tent te 


passen, problemen zich vanzelf 

oplossen. Dat is ouderwetse politiek en 

ik geloof daar niet in! Ik geloof niet in 

relativeren. Ik heb de afgelopen 

periode op een heel onorthodoxe 

manier bestuurd en dat kan erg pijnlijk 

en complex lijken, maar in de 

burgermonitor scoren wij het hoogst. 

“Als ze mij nodig 

hebben, ben ik 

beschikbaar voor de 

Amsterdamse politiek” 

Wat vindt u van de situatie van de Partij 

van de Arbeid op landelijk niveau? 

Het is jammer dat we zo laag staan in 

de peilingen. Naar mijn mening moet 

de partij meer zichtbaar maken waar ze 

voor staan. Wouter Bos beschikt over 

een goed integratieverhaal, dat 

duidelijk vertelt waar het om gaat. Dat 

verhaal moet hij alleen vaker uitdragen. 

Het moet zichtbaar worden dat de 

PvdA de enige partij is die ook daadwerkelijk 

wat doet met integratie. De 

PVV is slechts een angstaanjager, 

GroenLinks is erg elitair en de 

christelijke partijen hoor je al helemaal 

niet over integratie. 

Hoe kan Wouter Bos een duidelijk 

verhaal uitspreken als de leden bij 

de eerste mogelijkheid al een ander 

verhaal kiezen door voor Baâdoud te 

kiezen? 

Kijk, u legt nu heel erg de nadruk op 

dat ene lid dat het verschil heeft 

gemaakt. Wij zijn een vereniging met 

leden en die hebben allemaal hun 

eigen opvatting over hoe je in een wijk 

politiek moet bedrijven. Als je dat niet 

wilt hebben, als je niet wilt dat er 

gediscussieerd wordt en geen gedoe 

wilt hebben in de partij, dan moet je 

dus een ledenloze PVV opzetten. De 

PvdA wil intern democratisch zijn en 

dat betekent dat je leden hebt die 

eigenwijs en eigenzinnig zijn. Iedereen 

heeft zo zijn eigen ideeën. Dit draagt 

niet bij aan de zichtbaarheid van het 

verhaal, maar de interne democratie is 

belangrijker. 

U wordt dus geen lijsttrekker in Nieuw 

West, maar verklaarde onlangs wel 

bereid te zijn om de Amsterdamse 

gemeenteraad in te gaan voor de PvdA. 

Is uw expertise niet veel harder nodig in 

de landelijke politiek? 

Ik had heel bewust gekozen voor Nieuw 

West. Ik was al gevraagd om op de 

kandidatenlijst op een tweede plaats 

achter Asscher (Lodewijk Asscher is 

lijsttrekker voor de PvdA in Amster dam, 

red.) te gaan staan. Dat heb ik toen 

geweigerd, ondanks aandringen van de 

afdeling. Ik wilde mijn klus in Nieuw 

West afmaken. Maar na de uitslag werd 

ik geconfron teerd met een nieuwe 

werkelijkheid. Die moest even bezinken 

en daar moest ik goed over nadenken. 

Voor nu is het belangrijk dat de campagne 

in Amsterdam goed gaat. Mijn 

positie is daar helemaal niet relevant; 

het is belangrijk dat de Partij van de 

Arbeid het goed gaat doen. En als ze mij 

nodig hebben, ben ik be schik baar voor 

de Amsterdamse politiek. Den Haag is 

nog zo ver weg… 

Over Ahmed Marcouch 

in 1979 kwam ahmed Marcouch als 

tienjarige naar nederland en ging na 

diverse opleidingen aan de slag bij de 

politie in amsterdam. Ondertussen 

haalde hij zijn lesbevoegdheid en gaf 

lessen maatschappijleer aan het rOC. 

in 2003 werd hij coördinator jeugd en 

veiligheid in de regio Oost van de 

gemeente amsterdam. Ook werd hij 

woordvoerder en bestuurslid van de 

unie van Marokkaanse Moskeeën in 

amsterdam en omstreken. in 2006 

trad hij aan als voorzitter van het 

stadsdeel Slotervaart voor de Partij 

van de arbeid. in december 2009 

verloor hij de lijsttrekkersverkiezing 

voor het nieuwe stadsdeel nieuw 

west. Marcouch blijft beschikbaar 

voor de amsterdamse politiek.

In de advocatuur moet je weten waar je voor staat. En dat moet je zo kort en bondig mogelijk 

kunnen vertellen. Bij Simmons & Simmons hebben we daar een tool voor ontwikkeld. 

De Eén Woord Sollicitatie. Hiermee dwing je jezelf tot een zo kort mogelijke omschrijving 

van je talent. Als je durft, dan mag je zelfs met dat ene woord bij ons komen solliciteren. 

Innovatief Emotioneel Chaotisch Initiatiefrijk Smaakvol 

Stressbestendig Competitief Sociaal Intellectueel Correct 

Toegewijd Geleerd Fantastisch Open Creatief 

Opvliegend Leuk IJdel Sportief Handig 

Intens Onhandig Snel Brutaal Actief 

Gestoord Diplomatiek Evenwichtig Flexibel Bedrijvig 

Geordend Vroom 

Netjes Onderhoudend 

Ga snel naar werkenbijsimmons.nl 

Waardevol Ondernemend 

Onafhankelijk Wantrouwend Sportief Gedreven Fanatiek 

Pienter Spiritueel Opgewekt Somber Extravert 

Eigenaardig Introvert Smetteloos Perfectionistisch Braaf 

Vastberaden Besluiteloos Adequaat Integer Kalm 

Apart Optimistisch Pessimistisch Competent Energiek 

Sluw Grondig Streng Volwassen Innemend 

Vreemd Chaotisch Gepassioneerd Gevoelig Hard 

www.werkenbijsimmons.nl

artiKEl 

alledaags culturisme 

integratie en de nieuwe politieke correctheid 

Racisme is tegenwoordig een saai woord. Over racisme wil niemand het hebben. Discriminatie wordt nog 

gethematiseerd met obligate veroordelingen en gelijktijdige ontkenningen, maar racisme, daar krijg je zelfs 

op een sociaal-wetenschappelijke conferentie een verveeld schouderophalen mee 1 . Dat is wel helemaal het 

geval in Nederland, en dat is precies waarom we het nu in Nederland over racisme moeten hebben. 

Auteur: Willem Schinkel 

In de internationale sociale 

wetenschap is racisme 

tegenwoordig een voorwerp van 

hernieuwde reflectie. Nieuwe vormen 

van racisme worden gesigna leerd, 

zoals ‘modern racisme’ 2 en 

‘symbolisch racisme’ 3 . Maar de meest 

saillante vorm van racisme is wat 

afwisselend ‘nieuw racisme’ (‘neoracisme’) 

4 en ‘cultureel racisme’ 5 wordt 

genoemd. Daarmee wordt een culturele 

variant van racisme benoemd: een 

racisme dat een genormeerd onderscheid 

maakt op basis van cultuur. In 

mijn Denken in een tijd van sociale 

hypochondrie. Aanzet tot een theorie voorbij 

de maatschappij (2007) en De gedroomde 


samenleving (2008) stel ik voor daarvoor 

de term culturisme te gebruiken. 

Waarom? 

Van racisme naar culturisme 

De laatste decennia worden gekenmerkt 

door wat sommigen neoracisme 

hebben genoemd. Étienne 

Balibar (1991) heeft daarvan de meest 

theoretisch consistente omschrijving 

gegeven. Hij ziet neo-racisme als een 

doorgeëvolueerde vorm van racisme 

die complexer en geraffineerder 

opereert dan racisme. Waar racisme 

een differentiële waardering op grond 

van een biologisch of anderszins 

natuurlijk onderscheid betrof, is 

neo-racisme een waardering op grond 

van een cultureel onderscheid. Neoracisme 

gebruikt het traditionele 

cultura listische argument tegen racisme en 

draait het om tot een legitimering van 

exorcistisme. Het culturalistische 

tegenargument is afkomstig uit de 

culturele antropologie en is 

bijvoorbeeld bij de vader van de 

Amerikaanse antropologie, Franz Boas 

(1928), en na hem bij Mead, Benedict 

en Linton te vinden. Het behelst het 

idee dat verschillen tussen mensen niet 

natuurlijk maar cultureel van aard zijn, 

dat er verschillende culturen zijn en dat 

die niet in een hiërarchie staan. In 

neo-racisme wordt dit omgedraaid. Er 

wordt gezegd: “ja, iedereen is in de 

grond van de zaak gelijk, er zijn 

verschil lende culturen, en die moeten 

“Cultureel racisme is een culturele 

variant van racisme: een racisme 

dat een genormeerd onderscheid 

maakt op basis van cultuur” 

niet gemengd worden, want dan 

ontstaan problemen.” Daarbij wordt 

cultuur en passant toch gehiërarchiseerd, 

want culturen staan onder en 

dienen zich aan te passen aan een 

dominante cultuur. 

Maar precies omdat de kern van 

neo-racisme een focus op cultuur met

gelijktijdige onderkenning van de 

biologische gelijkheid (in normatieve 

zin) behelst, acht ik het noodzakelijk 

uit de impasse te komen waarin 

racisme geproblematiseerd wordt. 

Enerzijds is het terecht dat racisme ‘uit’ 

is. Veel urgenter aanwezig is tegenwoordig 

culturisme, hoewel dat 

geenszins wil zeggen dat er niet ook 

racisme in de reguliere zin des woords 

is. Racisme opereert op basis van een 

normatieve logica van terranormativi teit; 

het veronderstelt een natuurlijke grond 

(terra). Die grond kan biologisch (Blut) 

zijn en dan betreft het een grond in de 

overdrachtelijke zin. Hij kan ook 

bestaan uit een grond in de letterlijke 

zin (Boden), maar ook dan heeft hij een 

vooronderstelde natuur lijke hardheid. 

Daartegenover staat een meer sociale 

normatieve logica die culturisme 

kenmerkt. Hier opereert een 

agranormativiteit, een logica van 

genormeerde observatie op grond van 

een cultureel onderscheid. Cultuur is 

een agrarisch model. Het in cultuur 

brengen wil zeggen: het bewerken van 

de grond. Dat is wat in culturisme 

gebeurt. De neutraliteit van de natuurlijke 

grond wordt geaccepteerd, en 

vervolgens worden problemen geattribueerd 

aan de culturele bewerking van 

die grond. Dat is waarom de staat 

tegenwoordig opereert als een ‘tuinman’ 

6 : de staat beploegt de akker van 

de migrant, die verkeerd bewerkt is en 

die aangepast moet worden aan de 

cultuur van Nederland, aan de 

dominante cultuur. 

Culturisme is zo een equivalent voor 

racisme. Racisme is maar één mogelijk 

exorcistisch discours en niet ieder 

discours moet geconceptualiseerd 

worden als racisme. In plaats van 

proberen door middel van affixen een 

nieuwe vorm van racisme te identificeren, 

moeten we een nieuw exorcistisch 

discours identificeren. Ik stel 

voor dat we dat doen met de naam 

culturisme. 

Integratieculturisme 

Nederland is doortrokken van culturisme. 

Het kan zich vrijpleiten van de 

meer zichtbare en platte vormen van 

racisme en kan zich daarmee een 

schoon geweten toedichten, maar in de 

vanzelfsprekendheid van het hedendaagse 

spreken over integratie is een 

agranormativiteit aan het werk die het 

culturistisch karakter ervan verraadt 

voor wie bereid is sociale wetenschap 

te beschouwen als het betwijfelen van 

het vanzelfsprekende. Het integratiediscours 

kent drie na-oologse fasen, 

waarvan de laatste en huidige fase 

begin jaren ’90 zijn intrede doet. 7 Die 

fase heeft de volgende vijf ken merken: 

1. Het heeft een focus op achter standen 

en problemen in meer algemene 

zin. 

2. Voorondersteld is een essentialistisch 

beeld van cultuur als een 

stabiel geheel van waarden en 

normen (dit geldt voor zowel de 

eigen cultuur van allochtonen als 

voor de Nederlandse cultuur). 

3. Het is niet langer een groepsgewijs 

denken over integratie en emancipatie, 

maar een individuali se rend 

denken hierover (het zijn individuen 

die wel of niet geïntegreerd zijn; het 

zijn individuen die verantwoordelijk 

heid en schuld hebben in geval 

van achterstand en/of problemen). 

4. Cultuur wordt als verklarende factor 

gezien voor achterstanden en 

problemen. 

5. Cultuur wordt als potentieel 

intrin siek problematisch gezien, en 

als incompatibel met de dominante 

cultuur. 

Met name punt vier en vijf maken deze 

fase een culturistische fase. Er is een 

eureka-moment geweest in Nederland: 

eindelijk hebben we de verklarende 

factor voor die hardnekkige achterstanden: 

cultuur! ‘It’s the culture, stupid!’ 

Dat heeft geleid tot een verenging van 

het integratiedebat tot issues die met 

islam of met moslims te maken 

hebben. Dat is overigens een breder 

Europees fenomeen. Het is waarom 

rechts-extremistische partijen in 

Europa in de jaren ’90 het op joden 

“De staat beploegt de akker van de migrant, 

die verkeerd bewerkt is en die aangepast moet 

worden aan de cultuur van Nederland, aan 

de dominante cultuur” 

gerichte antisemitisme uit hun 

program ma’s schrijven, joodse leden 

aannemen en zich gaan richten tegen 

moslims 8 . In Nederland heeft het 

geleid tot de opkomst van nieuwe 

extremistische partijen, zelfs 

‘bewegingen’, en een opschuiven in de 

richting van xenofobie van de reguliere 

partijen, van Groen Links tot Christen 

Unie. 

‘It’s the culture, stupid!’ 

Culturisme als verklaringsmodel 

Afwisselend kan bijvoorbeeld de 

cultuur van Marokkanen of de islam tot 

verklaring uitgeroepen worden voor 

allerhande zaken, waaronder criminaliteit. 

Maar dat leidt tot schijn verklaringen. 

Onderdeel van het breder 

culturistisch discours is een 

criminalisering van diegenen die een 

andere cultuur hebben. Die ‘verklaring’ 

verklaart echter niets. Maar de 

verklaring van criminaliteit uit cultuur 


artiKEl 

is een tautologische vorm die stelt dat 

mensen bepaalde gedragingen 

vertonen omdat ze normen volgen die 

waarden ondersteunen die behelzen 

dat het goed is dat dergelijke 

gedragingen vertoond worden. Of met 

andere woorden: de ‘verklaring’ geeft 

als antwoord op de vraag “waarom doet 

Mohammed X?” het antwoord “omdat alle 

Mohammeds X doen.” Of, in afgezwakte 

variant: “omdat alle Mohammeds 

geneigd zijn tot X.” Daarmee leren we 

nog niets en vinden we precies het 

gezochte niet: een verklaring. 

Zo laat de politie zich bij de aanpak van 

criminaliteit van Marokkaanse 

jongeren in Nederland informeren 

door een culturistisch denkkader. 

Nederlandse politieagenten zijn op reis 

geweest naar Marokko om daar de 

cultuur van Marokkaanse jongeren in 

Nederland te leren kennen en zo hun 

gedrag beter te begrijpen. Hierbij 

gebeuren in feite twee dubieuze 

dingen: 1) criminaliteit wordt een 

reden een cultuur te bestuderen; 2) de 

cultuur van Marokkaanse jongens in 

Nederland wordt gelijkgesteld aan de 

cultuur van Marokko. Aldus wordt in 

de Marokkaanse cultuur, die in 

‘primitieve staat’ in Marokko zelf te 

bestuderen is, de reden gezocht van de 

criminaliteit van bepaalde jongeren. De 

culturistische koppeling tussen cultuur 

en criminaliteit gaat bovendien voorbij 

aan het feit dat de eerste generatie 

Marokkaanse Nederlanders veel 

minder in criminaliteitsstatistieken 

voorkomt dan de tweede generatie. Er 

is, kortom, alle reden voor een kritiek 

van het hedendaagse, alledaagse 

culturisme. 

Het multiculturealisme en de 

nieuwe politieke correctheid 

Waarom is die kritiek er zo weinig? Het 

spreken over integratie, allochtonen, 

cultuur heeft in de culturistische fase 

van het integratiediscours een 

dwingende vorm gekregen die een 

sterk retorisch karakter heeft. Typisch 

voor de inmiddels dominante houding 

ten aanzien van culturisme is het 

hoofdredactioneel commentaar van het 

NRC Handelsblad op het recent 


verschenen rapport over Nederland, 

van de Europese Commissie tegen 

Racisme en Intolerantie. 9 Wat 

constateert het ECRI-rapport namelijk? 

Dat Nederland, ten opzichte van het 

vorige rapport uit 2000, een sterk 

intolerante wending gemaakt heeft. 

Dat een discriminatoire politiek 

gevoerd wordt die zich uit in 

discriminatoire wetten, zoals de 

‘Rotterdamwet’ (officieel genaamd de 

‘Wet Bijzondere Maatregelen 

Grootstedelijke Problematiek’, 2005). 

Nauwgezet traceert het rapport de 

ontwikkelingen in Nederland, van het 

integratiediscours tot de juridische 

codificatie van het door de Commissie 

geconstateerde racisme – ik zou 

zeggen: culturisme – daarin. Het 

hoofdredactioneel commentaar op het 

rapport spreekt van ‘verouderd 

denken’. Verouderd denken? Sinds 

wanneer zegt dat iets over de inhoud 

“We hebben een 

nieuwe politieke 

incorrectheid nodig!” 

van het gedachte?! Wat we hier 

terugzien, is wat ik de nieuwe politieke 

correctheid zou willen noemen. Dat 

het hoofdredactioneel commentaar van 

een kwaliteitskrant daarvan doordrongen 

is, is een illustratie van de 

dominantie ervan. 

De nieuwe politieke correctheid heeft te 

maken met de eerder genoemde 

eureka-ervaring. Feitelijk was die 

ervaring er een van het type 

Doornroosje: Nederland werd wakker 

gekust uit een politiek correcte slaap 

door Prins Fortuyn. Het land sliep en 

was jarenlang blind voor de problemen 

van de multiculturele samenleving, 

totdat het wakker gekust werd. Dat was 

een louterende ervaring, een verlichting 

van Zen-proporties. Na Fortuyn 

was het wakker gekuste land vastberaden 

om de problemen niet langer 

te ontkennen maar ze bij de naam te 

noemen. De verlichting die optrad, 

deed het land herinneren aan zijn 

verlichte wortels, de kern van haar 

cultuur. Het moest dus uit zijn met het 

tolereren van intolerante, niet-verlichte 

culturen. Het multiculturalisme moest 

voorbij zijn en daadkracht was vereist. 

Deze vorm van multiculturealisme 

behelst de a posteriori constructie van 

multiculturalisme – een multicultureel 

beleid heeft Nederland, in tegenstelling 

tot wat de nieuwe wetenschappelijke 

multiculturealisten beweren 10 , 

nooit gehad. 

Het multiculturealisme hanteert de 

volgende stijlfiguren: 

1. Het doet zich voor als een realisme en 

daarmee als neutraal. 

2. Het stelt een breuk met het verleden 

voor. Er is een duidelijk voor 

(Fortuyn) en een na aanwijsbaar, een 

tijd van Doornroosje en een tijd van 

de wakkere ridder die de strijd om 

de beschaving aangaat. 

3. Het opent de aanval op de politieke 

correctheid. De nieuwe politieke 

correctheid bestaat uit de verplichte 

belijdenis – die soms, zoals voor 

‘linkse’ politici, een biecht is – 

‘tegen de politieke correctheid’ te 

zijn. Wie gehoord wil worden en

kredietwaardige ideeën wil 

overbrengen, moet zeggen tegen de 

politieke correctheid te zijn. 

4. Het predikt daadkracht. Er is genoeg 

analyse geweest. De proble men zijn 

in kaart gebracht en er moet alleen 

nog over oplossingen gesproken 

worden. En dan moet er opgelost 

worden. Maar: niet alleen is er de 

afgelopen jaren minder integratiebeleid 

geweest dan in alle voorafgaande 

jaren; de populis tische 

nadruk op daadkracht is natuurlijk 

maar zo lang praktisch plausibel als 

hij overschreeuwd wordt door… een 

roep om daad kracht. De harde taal 

van het vorige kabinet was precies 

dat: taal. Dat de daadkracht ontbrak, 

blijkt nu met de nieuwe inburgerings 

wet, waarover 4 jaar met veel 

spierballen taal gespro ken is maar 

die niet uitvoer baar blijkt. 

5. Het plaatst zich in de rol van 

underdog. Het multiculturealisme 

doet het voorkomen alsof er nog 

steeds een dominante multiculturalistische 

ontkenning van de 

problemen bestaat. Het verleden is 

niet zomaar weg. Sterker nog: er 

bestaat een hardnekkige poldersamenzwering 

die de falende 

multiculturalistische politiek wil 

doorzetten en die het nieuwe 

multiculturealisme de kop in wil 

drukken. Die retorische under dogpositie 

is strategisch nuttig omdat 

ze verhult dat de realistische 

daadkracht voorbij de politieke 

correctheid inmiddels de dominante 

discussievorm is. Want wie het 

waagt nog in pre-Fortuynistische 

termen over integratie te spreken, 

wordt als fossiel weggezet. 

6. Het positioneert zich weg van 

‘links’. Het verouderde denken, dat 

is het linkse denken. De poldersamenzwering, 

dat is de ‘Linkse 

Kerk’. Dat ideologische gebrek aan 

daadkracht, dat is typisch links. Die 

bureaucratische stroperigheid? 

Links. En hoewel ‘links’ natuurlijk 

nooit aan de macht is geweest, 

legitimeert de nadruk op het 

‘verouderde denken’ van ‘links’ het 

dominante culturisme. 

Zo was de Fortuynrevolutie eerst en 

vooral een retorische revolutie. Het 

multiculturealisme legitimeert aldus 

een culturisme dat meerdere maatschappelijke 

sferen doortrekt. Daarmee 

staan fundamentele waarden en 

waarheden op het spel; voorwaar een 

taak voor jonge sociale weten schappers. 

Hoe vaak wordt bijvoor beeld niet 

een selectief toegepast beroep op de 

vrijheid van menings uiting gedaan om 

xenofobie te legitimeren, waarbij 

conflicten met wetsartikelen tegen 

discriminatie en belediging a priori 

uitgesloten worden? 

Besluit: voor een nieuwe politieke 

incorrectheid 

De vrijheid van meningsuiting wordt 

zo vaak aangehaald omdat dat het 

enige is wat tegenwoordig nog 

universeel is: het hebben van een 

mening. Maar we hebben behoefte aan 

lucht, aan een doorbreken van de 

multiculturealistische dwangbuis van 

het spreken. We moeten andere 

meningen horen. We hebben een 

nieuwe politieke incorrectheid nodig! 

Literatuur 

Balibar, E. (1991): ‘Is there a neo-racism?’, in 

Balibar, E. & I. Wallerstein: Race, Nation, Class: 

Ambiguous Identities. Londen: Verso, pp. 17-28. 

Barker, M. (1981): The New Racism. Conservatives 

and the Ideology of the Tribe. Frederick: Aletheia 

Books. 

Bauman, Z. (1989): De moderne tijd en de holocaust. 

Amsterdam: Boom. 

Boas, F. (1928): Anthropology and Modern Life. 

Mineola: New York. 

Brink, G. van den (2006): Culturele contrasten. 

Het verhaal van de migranten in Rotterdam. 

Amsterdam: Bert Bakker. 

Bunzl, M. (2007): Anti-Semitism and Islamophobia: 

Hatreds Olds and New in Europe. Chicago: Prickly 

Paradigm Press. 

ECRI (2008): Derde rapport over Nederland. 

Staatsburg: Council of Europe. 

Essed, P. & K. Nimako (2006): ‘Designs and (Co) 

Incidents. Cultures of Scholarship and Public Policy 

on Immigrants/Minorities in the Netherlands.’ 

International Journal of Comparative Sociology 

47(3-4): 281-312. 

Fiske, J. (1998): ‘Surveilling the City. Whiteness, 

the Black Man and Democratic Totalitarianism.’ 

Theory, Culture & Society 15(2): 67-88. 

Foner, N. (2005): In a New Land. A Comparative 

View of Migration. New York: NYU Press. 

Gilroy, P. (1992): ‘The end of anti-racism’, in: 

Donald, J. & A. Rattansi (red.): ‘Race’, Culture and 

Difference. Londen: Sage, pp. 49-61. 

Gordon, P. (1989): New Right, New Racism. Londen: 

Searchlight. 

Bronvermelding 

1 Essed & Nimako, 2006; Schinkel, 2007; vgl. 

Gilroy, 1992; Fiske, 1998. 

2 McConahay, 1986. 

3 Tarman & Sears, 2005. 

4 Barker, 1981; Gordon, 1989; Balibar, 1991. 

5 Modood, 1997; Foner, 2005. 

6 Bauman, 1989. 

7 Zie verder: Schinkel, 2007: h. 4. 

8 Zie: Bunzl, 2007. 

9 ECRI, 2008. 

10 Van den Brink, 2006; Koopmans, 2004; 

Scheffer, 2007; Schnabel, 1999; Sniderman & 

Hagendoorn, 2007. 

Over Willem Schinkel 

willem Schinkel (Kampen, 1976) is 

socioloog. Schinkel studeerde 

sociologie aan de Erasmus universiteit 

te rotterdam van 1995 tot en met 

2000. hij is nu universitair docent 

theoretische sociologie aan diezelfde 

universiteit. in 2005 promoveerde hij 

cum laude op het proefschrift ‘aspects 

of violence’. in dit onderzoek 

onderzocht Schinkel in hoeverre 

daders van geweld genieten van het 

plegen van deze daden. het werd 

bekroond met de willem nagelprijs 

van de nederlandse vereniging voor 

Criminologie. 

Koopmans, R. (2004): ‘Zachte heelmeesters… Een 

vergelijking van de resultaten van het Nederlandse 

en Duitse integratiebeleid en wat de WRR daaruit 

niet concludeert’. Migrantenstudies 18(2): 87-92. 

McConahay, J.B. (1986): ‘Modern Racism, 

Ambivalence, and the Modern Racism Scale’, 

in: Dovidio, J. & S. Gaertner (red.): Prejudice, 

Discrimination, and Racism. Orlando: Academic 

Press, pp. 91-125. 

Modood, T. (1997): ‘Introduction: The Politics 

of Multiculturalism in the New Europe’, in: 

Modood, T. & P. Werbner (red.): The Politics of 

Multiculturalism in the New Europe. Racism, 

Identity and Community. Londen: Zed Books, 

pp. 1-25. 

Scheffer, P. (2007): Het land van aankomst. 

Amsterdam: Bezige Bij. 

Schinkel, W. (2007): Denken in een tijd van sociale 

hypochondrie. Aanzet tot een theorie voorbij de 

maatschappij. Kampen: Klement. 

Schinkel, W. (2008): De gedroomde samenleving. 

Kampen: Klement. 

Schnabel, P. (1999): De multiculturele illusie. Een 

pleidooi voor aanpassing en assimilatie. Utrecht: 

Forum. 

Sniderman, P.M. & L. Hagendoorn (2007): When 

Ways of Life Collide. Multiculturalism and its 

Discontents in the Netherlands. Princeton & 

Oxford: Princeton University Press. 

Tarman, C. & D.O. Sears (2005): ‘The 

Conceptualization and Measurement of Symbolic 

Racism’. The Journal of Politics 67(3): 731-761. 


OPiniE 

Multiculturalisme is een verraad 

van vrouwenrechten 

het failliet van een politieke theorie 

Vroeger betekende migratie altijd dat men de aanvankelijke geografische en culturele omgeving achter zich 

liet en een nieuw leven elders begon. Dat nieuwe leven vond plaats binnen een totaal andere geografische 

context maar vooral ook een volledig verschillende culturele en politieke context. Integratie en assimilatie 

waren de prijs van immigratie. In ruil voor een beter bestaan moest de migrant zich extra inspannen door 

zich aan te passen en de taal te leren. Ergens in de vorige eeuw ontstond er bij sociologen en politieke 

denkers het idee dat migranten dit niet langer hoefden te doen. De meerderheid in een land mocht niet 

langer de verwachting hebben dat een minderheid zich aan moest passen. Dit werd als een vorm van 

onderdrukking beschouwd. Een onvoorwaardelijke erkenning van de cultuur van minderheden werd gezien 

als het toppunt van democratie. Het gelijkheidsbeginsel gold volgens hen niet alleen tussen individuen maar 

ook tussen culturen onderling. Respect voor de levenswijze, tradities en religie van minderheden werd de 

meerderheid van de bevolking als een vereiste bij wet opgelegd. 

Auteur: Nahed Selim 

Toen de gastarbeiders en hun gezinnen in 

groten getale naar Nederland kwamen, deed 

Nederland geen enkele moeite om ze aan te 

moedigen de Nederlandse taal te leren. Op school 

kregen de kinderen lessen aangeboden in het Turks 

en in het Arabisch. ‘Integratie met behoud van de 

eigen taal en cultuur’, was lange tijd het motto. 

Achteraf is gebleken dat dit een grote dwaling was. 

Heel Nederland kreeg de rekening van deze dwaling 

gepresenteerd in de vorm van het ontstaan van 

parallelle samenlevingen, onmin tussen bevolkingsgroepen, 

erosie van de maatschappelijke cohesie en 

enorme achterstanden in onderwijs en werk bij de 

tweede en zelfs de derde generatie allochtonen. Maar 

het multiculturalisme heeft ook de migranten zelf en 

hun kinderen gevangen gehouden in een achterstands 

positie die al veel eerder ingehaald had kunnen 

worden indien men de dwaze utopie van het multiculturalisme 

niet had nagestreefd. 

Alleen al het feit dat we spreken van tweede en derde 

generatie allochtoon is te wijten aan het multiculturalisme. 

Met effectief integratie- en assimilatiebeleid 

zou men het nu niet langer hoeven hebben 

over allochtonen maar over Nederlanders. Maar het 

beleid was gericht op het behoud van de eigen 

cultuur. Minderheden hebben die inderdaad 

behouden en velen onder hen identificeren zich 


eerder met de oorspronkelijke cultuur van hun 

voorouders, dan met de Nederlandse cultuur. 

Voor moslimvrouwen is dat rampzalig geweest. De 

oorspronkelijke cultuur van vele allochtonen is diep 

islamitisch, ondanks de marginale verschillen die er 

onderling bestaan. Dankzij het multiculturalisme 

hebben de overheid en het lokale bestuur 

geïnvesteerd in het stichten van een islamitische zuil 

die vooral de orthodoxe vorm van de islam in 

Nederland machtig heeft gemaakt. Binnen de 

orthodoxe islam wordt de vrouw opgevoed als een 

bezit van de man en van de familie. De verhouding 

tussen mannen en vrouwen wordt tot in details door 

de islam gereguleerd. Vooral de seksuele dimensie 

van deze verhouding heeft de vrouw feitelijk tot een 

slaaf van de man gemaakt. Deze ideologie ziet het 

huwelijk vooral als een instelling die bescherming 

biedt tegen buitenhuwelijke relaties. Zulke relaties 

worden beschouwd als losbandigheid, wat als het 

grootste kwaad in de wereld wordt gezien. Het doel 

van het huwelijk is dus om de mens daarvoor 

onontvankelijk (immuun) te maken. 

Seksualiteit wordt volledig bezien vanuit het standpunt 

van de man. De vrouw dient beschikbaar te zijn 

voor de seksuele bevrediging van de man. Dit wordt 

zonder enig voorbehoud als een natuurlijk (of

goddelijk) recht beschouwd: “Uw vrouwen zijn een 

akker voor u, zo komt dan tot uw akker zoals gij maar 

wilt” (koran 2:223). De bevrediging van de man is de 

plicht van de vrouw. Een weigering van haar kant 

wordt als ongehoorzaamheid en opstandigheid 

gezien. De koran geeft de man het recht om 

ongehoor zame vrouwen te corrigeren en zelfs te 

slaan: “…maar zij van wie jullie opstandigheid 

vrezen, vermaant haar, laat haar alleen in bed en slaat 

haar.” (koran 4:34). Een overlevering van de profeet 

Mohammed vertelt dat vrouwen die hun man seks 

weigeren, de hele nacht worden vervloekt door God, 

de engelen en de gelovigen. Dit is niets minder dan 

intimidatie van de gelovige vrouw die zich verzet 

tegen haar seksuele slavernij. 

Volgens de islam mag de liefde uitsluitend binnen het 

huwelijk bedreven worden. De plicht om onwettige 

seks te voorkomen, ligt primair bij de vrouw. Zij moet 

ervoor zorgen dat de man niet in de verleiding komt 

seksuele handelingen buiten (of voor) het huwelijk te 

verrichten. Dit doet ze door zich zedig te gedragen en 

zich aan de kledingvoorschriften te houden. Vrouwen 

zonder hoofddoek vormen een te grote uitdaging, 

een provocatie voor de gelovige man die het voor hem 

moeilijk maakt zich aan de islamitische zeden te 

houden. Het dragen van een hoofddoek is zodoende 

bedoeld als een bescherming voor de man tegen zijn 

(anders) oncontroleerbare seksuele gevoelens. 

Vrouwen zonder hoofddoek worden in sommige 

wijken in Nederland lastiggevallen. In die wijken 

worden mannen daar niet op aangesproken. Men 

vindt het eigenlijk de schuld van de vrouw; had ze 

zich maar niet uitdagend moeten kleden! 

Het is de vrouw bovendien, die de reputatie en goede 

naam van de familie hoog te houden heeft. Een vrouw 

die zich begeeft buiten deze regels, door bijvoorbeeld 

een relatie te hebben of zwanger te worden zonder 

huwelijk, kan daarom slachtoffer worden van 

eer wraak. Dit alles leidt tot een dubbele moraal. 

Mannen hebben vaak relaties voor het huwelijk. 

Vrouwen die niet tot aan het huwelijk maagd blijven, 

worden geconfronteerd met sociale uitsluiting of 

erger. Daardoor is er zelfs een hele industrie ontstaan 

van maagdenvliesoperaties. 

Een ander kwalijk aspect van de islamitische 

opvattingen over zeden en seksueel gedrag is dat 

verkrachting onbestraft blijft. Een vrouw die klaagt 

dat ze verkracht is, roept schande over haar hele 

familie uit en wordt door haar omgeving veroordeeld. 

Ze riskeert bovendien zelf gestraft te worden. Het is 

daarom niet verwonderlijk dat verkrachte islamitische 

vrouwen nauwelijks aangifte durven te doen. Zelf 

voelen ze zich enorm 

schuldig en leven verder 

gebukt onder een mengeling 

van schuldgevoelens en 

boosheid. Vooral wanneer de 

verkrachting door een 

familie lid is gepleegd, wordt 

het drama alleen maar erger; 

incest is een absoluut taboe 

in de moslim gemeenschap. 

Officieel bestaat het 

natuurlijk niet. 

Het grootste deel van de 

moslimjeugd in Nederland 

krijgt van hun vaak ongeletter 

de ouders een traditio nele opvoeding die het 

slechtste van de islam (discriminatie tegen vrouwen, 

homoseksuelen, atheïsten en joden) combineert met 

de tradities uit de tribale gebieden van herkomst 

(gedwongen huwe lijken, vrouwen- en kindermishandeling, 

besnijdenis, eerwraak, etc.). Veel leden 

van minder heden beschouwen dit mengsel van 

geloof en traditie uit de herkomstlanden – waar ze 

zich natuurlijk nooit zouden willen vestigen – als hun 

identiteit, te verkiezen boven de westerse normen en 

waarden. Daardoor botsen ze voortdurend met de 

Nederlandse samenleving. 

Dit zijn aspecten die zelden worden besproken. Het 

bekritiseren en bestrijden van dergelijke opvattingen 

vind ik essentieel voor de emancipatie van vrouwen. 

Het multiculturalisme heeft jarenlang ons bevolen de 

ogen te sluiten voor zulke negatieve aspecten van de 

eigen cultuur van de minderheid. Op hoge toon 

werden islamcritici als racist of islamofoob gebrandmerkt. 

Multiculturalisme was niet alleen een naïeve 

utopie van mensen die totaal geen oog hadden voor 

de werkelijkheid, maar een verraad van fundamentele 

mensenrechten. Mensen die het multiculturalisme 

verdedigden zijn medeschuldig aan de deplorabele 

segregatie tussen de verschillende bevolkingsgroepen 

die zich nu tegenover elkaar bevinden. 

Over Nahed Selim 

nahed Selim (dakhalia, Egypte, 1953) is een 

tolk-vertaler, columnist, publicist en 

schrijfster. nahed Selim studeerde Engelse 

literatuur aan de universiteit van Caïro en 

verhuisde in 1979 naar nederland, waar ze 

aan de filmacademie studeerde. Ze werkt als tolk-vertaler arabisch en 

schrijft regelmatig columns voor nrC handelsblad en Opzij. 


intErviEw 

agnes Kant 

Pleitster voor een actief integratiebeleid 

Agnes Kant zit al meer dan tien jaar voor de Socialistische Partij in de Tweede Kamer en heeft in juni 2008 

de rol van fractievoorzitter overgenomen van Jan Marijnissen. Als volksvertegenwoordiger wil ze graag 

de kiezer aan het woord laten: “Er is onder de bevolking veel frustratie over de integratieproblemen. De 

burgers zijn boos en keren zich daarom af van de politiek.” De afgelopen jaren wordt het politieke debat dan 

ook gekenmerkt door onderwerpen als de multiculturele samenleving en het falende integratiebeleid. Fiat 

Justitia sprak met haar over de aanpak van de segregatieproblematiek, de toenemende stroom van Poolse 

arbeidsmigranten en de slechte kwaliteit van inburgeringscursussen: “Inburgeren gaat niet alleen om taal. 

Men moet elkaar begrijpen en respecteren.” 

Tekst: Maartje Verheijden en Lorenzo Favetta 

Bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 

2006 behaalde de SP nog 25 zetels. 

Sindsdien heeft de SP in alle peilingen 

zetels moeten inleveren. Heeft dit 

te maken met het vertrek van uw 

voorganger Jan Marijnissen? 

Zo’n verlies komt door een combinatie 

van factoren en één daarvan is 

ongetwijfeld dat mensen nog aan mij 

moesten wennen. Daarnaast gaat de 

aandacht vanzelfsprekend uit naar alles 

wat nieuw is. We zitten nu vijftien jaar 

in de Kamer, dus dat nieuwe is er bij 

ons wel af. Maar de belangrijkste reden 

voor de daling is volgens mij dat we na 

de verkiezingen niet mee mochten 

doen aan de kabinetsonder handelingen. 

Daar konden wij niets aan 

doen. Aan onze opstelling en ons 

programma lag het niet. Het CDA heeft 

simpelweg gezegd op dezelfde koers 

verder te willen en de SP daar niet bij te 

kunnen gebruiken. De mensen waren 

hierdoor teleurgesteld en dat zag je 

toen ook duidelijk terug in de 

peilingen. Maar op dit moment zitten 

we gelukkig weer op het niveau van 

voor de wisseling met Jan Marijnissen 

in 2008: zo rond de 17 zetels. 

De SP is niet erg aanwezig in het 

integratiedebat. Hoe komt dat? 

Daar ben ik het niet mee eens. De SP 

was juist de eerste partij die wees op 

het integratieprobleem! Wij vonden 

twintig jaar geleden al dat wijken 


“De SP was de eerste 

partij die wees op het 

integratieprobleem!” 

gemengd moesten worden en dat 

allochtonen de Nederlandse taal 

moesten leren. Maar we werden niet 

serieus genomen en zelfs weggezet als 

racisten. Er is toen niet geluisterd naar 

de oplossingen die wij aandroegen. 

Inmiddels weet iedereen dat het 

integratiebeleid heeft gefaald en is er 

een discriminerende schreeuwlelijk 

met een grote witte kuif opgestaan die 

nu het debat bepaalt. Op dit moment is 

het voor alle politieke partijen moeilijk 

om boven al dat inhoudsloze 

geschreeuw uit te komen. 

De SP geeft de voorkeur aan het 

gebruik van het begrip multietnische 

samenleving in plaats van 

multiculturele samenleving. Wat is het 

verschil tussen deze begrippen? 

Aan het begrip multiculturele 

samenleving kleeft voor veel mensen 

een negatieve bijsmaak, omdat dit 

gekoppeld wordt aan de falende 

integratiepolitiek. Ik ben hier zelf niet 

zo gevoelig voor. Echter, de reden dat 

ik dit begrip niet graag gebruik, is dat 

je daarmee ontkent dat we in 

Nederland één dominante cultuur 

hebben: de Nederlandse. Natuurlijk 

zijn er in Nederland veel culturele 

verschillen en hebben we dus een 

multiculturele samenleving, maar er 

zijn nu eenmaal bepaalde waarden en 

normen die voor het grootste deel van 

de Nederlandse samenleving gelden. 

Met multi-etnische samenleving geef je 

aan dat we verschillende culturele 

achtergronden hebben, maar wel 

allemaal Nederlander zijn. We moeten 

streven naar een samenleving waarin 

iedereen zijn eigen diversiteit en 

achtergrond heeft, maar wel rekening

houdt met elkaar en respect heeft voor 

een ander. Een samenleving waarin 

mensen dus echt met elkaar kunnen 

samenleven. 

Vindt u dat de andere culturen zich 

moeten aanpassen aan deze dominante 

cultuur? 

Daar kun je op verschillende manieren 

tegenaan kijken. Het is bijvoorbeeld 

heel handig voor het intermenselijke 

verkeer als iedereen Nederlands 

spreekt. Maar dat betekent niet dat er 

te kunnen tellen op bijvoorbeeld de 

arbeidsmarkt is dat noodzakelijk. 

Om dit soort problemen aan te 

pakken pleit de SP voor een actief 

overheidsbeleid. Minister Van der Laan 

van Wonen, Wijken en Integratie stelde 

in zijn integratienota van 17 november 

2009 echter dat het initiatief tot 

inburgeren van de allochtone burgers 

zelf moet komen. Wat vindt u daarvan? 

Dat zijn open deuren. Natuurlijk 

moeten mensen zelf willen inburgeren 

“Op dit moment is het voor alle politieke 

partijen moeilijk om boven al dat inhoudsloze 

geen ruimte is voor andere culturele 

uitingen. Dit moet alleen niet zo ver 

doorslaan dat men helemaal niet 

bekend is met de Nederlandse cultuur. 

Een goed voorbeeld daarvan is de 

Schilderswijk in Den Haag, waar 

vrijwel alleen allochtonen wonen. Ik 

sprak met een paar Marokkaanse 

jongens uit deze wijk en zij vertelden 

tegen welke problemen ze aanliepen, 

omdat ze alleen bekend waren met hun 

eigen cultuur. In tegenstelling tot de 

meeste jongeren uit de Schilderswijk 

hebben deze jongens doorgestudeerd 

en kwamen ze op het hbo voor het 

eerst in aanraking met de Nederlandse 

cultuur. Dit was voor hen een enorme 

cultuurshock! Ze waren gewoon niet 

bekend met voor ons volstrekt normale 

omgangsvormen. Dit is echt een 

wezenlijk probleem. Door een 

taalachterstand kunnen veel jongeren 

niet doorleren, waardoor ze te weinig 

met de Nederlandse cultuur in 

aanraking komen. Maar om echt mee 

geschreeuw uit te komen” 

en daar alle kansen voor grijpen. Maar 

dat zijn slechts woorden, terwijl we 

juist zitten te wachten op daden. In 

deze nota staat wel dat segregatie moet 

worden bestreden, maar doe dat dan 

ook eens! De minister draagt geen 

structurele oplossingen aan. Het is 

allemaal ‘projectje dit’ en ‘projectje 

dat’: als het ene project eindigt, gaan 

we gewoon weer iets anders 

subsidiëren. Zo houden we elkaar 

lekker bezig, maar op de lange termijn 

wordt helemaal niets bereikt. 

Waarin verschilt de door de SP voorgestelde 

aanpak van het huidige beleid? 

Integratie begint natuurlijk met een 

inburgeringscursus, maar dat is niet 

voldoende. Het heeft namelijk weinig 

zin om mensen te verplichten de 

Nederlandse taal te leren, terwijl in hun 

eigen wijk alleen maar Turks of 

Marokkaans wordt gesproken. 

Inburgeren gaat niet alleen om taal. 

Men moet elkaar begrijpen en respecteren. 

Dat kan alleen als je met elkaar 

in aanraking komt op bijvoor beeld het 

speelplein of het werk. Om dat te 

bereiken moeten wijken en scholen 

gemengd worden. 

Wat voor rol kan de overheid hierin 

spelen? 

Het huidige toelatingsbeleid van 

scholen zorgt voor veel onvrijheden. 

Allochtone ouders willen heel graag 

dat hun kinderen naar witte of 

gemengde scholen gaan, maar ze 

worden daar gewoon niet toegelaten. 

Uit onderzoek blijkt dat ook autochtone 

ouders voor gemengde scholen 

zijn. Ouders vinden het juist goed voor 

de ontwikkeling van hun kind, als hij 

of zij met allerlei culturele achtergronden 

in aanraking komt. Het 

probleem is alleen dat er bijna geen 

gemengde scholen zijn. Verschillende 

ouderinitiatieven proberen de 

segregatie op scholen tegen te gaan, 

maar slagen daar niet in. Er zijn te veel 

mechanismen die de andere kant op 

werken. Scholen moeten daarom 

verplicht worden met dubbele wachtlijsten 

te werken: één voor autochtone 

en één voor allochtone kinderen. Een 

zwarte school in een gemengde wijk 

kan witte leerlingen op deze manier 

tijdelijk voorrang geven. Andersom kan 

zo ook een school die witter is dan de 

buurt waarin die staat eerst allochtone 

leerlingen opnemen. Deze methode 

heeft op enkele scholen in Rotterdam 


intErviEw 

bewezen goed te werken. Het is alleen 

niet effectief om te wachten tot scholen 

op eigen initiatief hiertoe overgaan. De 

overheid moet hier zelf een goed beleid 

voor opstellen. 

Hoe moet de overheid de segregatie in 

wijken aanpakken? 

Met de segregatie in het onderwijs kun 

je bij wijze van spreken volgend 

schooljaar beginnen, maar het mengen 

van wijken is iets dat pas op langere 

termijn kan worden bereikt. Je kunt 

mensen niet simpelweg uit hun huis 

plukken en in een andere buurt 

plaatsen. Maar de overheid kan wel 

degelijk actief iets ondernemen om de 

segregatie aan te pakken. De betaalbaarheid 

van huizen in andere wijken 

vormt een grote belemmering voor 

mensen om uit hun zwarte buurt weg 

te komen. Daar moet via de huurtoeslagregeling 

ruimte voor worden 

gezocht. Daarnaast moet in dergelijke 

buurten betaalbaar worden gebouwd 

en moet er een beleid voor de 

woningtoewijzing worden opgezet. 

Het gaat dus niet alleen om het 

mengen van zwarte wijken. Juist de 

witte wijken moeten van het slot 

worden gehaald. De huidige vrije 

“We geven meer geld 

dan ooit uit aan 

inburgeringscursussen, 

maar er worden 

minder diploma’s 

behaald” 

markt werkt segregatie in de hand en 

zorgt ervoor dat mensen met een laag 

inkomen juist helemaal geen 

vestigingsvrijheid hebben. Met een 

actief beleid kan de keuzevrijheid 

worden verruimd. Daar zijn wel regels 

voor nodig, maar er is niets mis met 

regulering als die bijvoorbeeld de 

kansen van veel kinderen vergroot. 


Er zijn in Nederland veel allochtonen 

die de taal onvoldoende beheersen. 

Volgens de SP heeft dat te maken 

met de lage kwaliteit van het 

inburgeringsonderwijs. 

Inderdaad, want welke mafkees heeft 

die taalcursussen op de vrije markt 

gesodemieterd? Het gaat hier niet om 

een brood of een paar schoenen! We 

geven meer geld dan ooit uit aan 

inburgeringscursussen, maar er 

worden minder diploma’s behaald. Er 

zijn vrouwen die twintig jaar in 

Nederland wonen, maar de taal nog 

steeds niet spreken. Dan doe je toch 

iets goed fout. In Nederland denkt men 

vaak dat de vrije markt de beste 

oplossing voor alles is, al zou je 

denken dat men na de economische 

crisis wel zou snappen dat dit niet zo 

is. Het gaat per definitie mis als 

marktwerking wordt losgelaten op 

zaken die in de publieke sector 

geregeld moeten worden. Taal cursussen 

kosten veel belastinggeld en 

moeten dus goed door de overheid zelf 

worden georganiseerd. Door de 

taalcursussen op grootschalige ROC’s 

(regionaal opleidingscentrum voor o.a. 

volwassenenonderwijs, red.) aan te 

bieden, gaat er te veel geld naar 

bureaucratie en aanbesteding in plaats 

van naar de cursus zelf. Sinds de 

vermarkting is het dan ook zeer slecht 

gesteld met de kwaliteit van deze 

cursussen. 

U gaf net het voorbeeld van vrouwen 

die na twintig jaar in Nederland nog 

steeds de taal niet spreken. Hoe kan 

hier wat aan gedaan worden? 

Minister Van der Laan heeft 

aangegeven dat het niet mogelijk is om 

deze mensen te verplìchten de taal te 

leren. Dat kan alleen als mensen geen 

Nederlands paspoort hebben of in de 

bijstand zitten. In dat laatste geval zijn 

mensen namelijk verplicht om mee te 

werken aan het vinden van een baan en 

daar kan een taalcursus bijhoren. Als 

we mensen niet kunnen verplichten, 

moeten ze dus uit eigen beweging de 

taal gaan leren. Om dat te bereiken 

moeten de cursussen laagdrempeliger 

worden aangeboden. ROC’s bevinden 

zich meestal aan de rand van de stad, 

waardoor de drempel voor veel 

alloch tonen te hoog is. Een taalcursus 

is veel toegankelijker als die gewoon in 

het buurthuis wordt gegeven. Als 

mensen de taal eenmaal geleerd 

hebben, komen ze vanzelf ook meer 

buiten hun eigen wijk. 

De SP is zeer terughoudend als het 

gaat om arbeidsmigratie. Toch wordt 

Nederland de laatste jaren overspoeld 

door bijvoorbeeld Poolse arbeiders. 

Wat vindt u hiervan? 

Dat zijn de bekende ezel en de steen. 

Met betrekking tot de Polen worden 

precies dezelfde fouten gemaakt als 

met de Turkse en Marokkaanse 

arbeidsmigranten. De Polen komen 

ook weer in dezelfde buurten terecht, 

waar ze dan vaak met tien man tegelijk 

worden gehuisvest. Daar kennen we 

allemaal de beelden van. En ook zij 

leren de taal niet. Bij de Polen gaat de 

segregatie alleen veel sneller. Bij de 

Turken en Marokkanen ontstonden de 

problemen niet bij de gastarbeiders 

zelf, maar pas bij de tweede generatie. 

Bij de Polen zie je dat nu al gebeuren. 

Maar de arbeidsmigratie van Polen is 

het directe gevolg van de Europese 

regelgeving ten aanzien van de vrije 

markt. Daar kan de Nederlandse

egering weinig aan doen. 

Fuck Europa! Nederland moet zich in 

Europa hardmaken voor de her invoering 

van werkvergunningen. Dan 

kunnen we ervoor zorgen dat de Polen 

alleen naar Nederland komen als er op 

de Nederlandse arbeidsmarkt zelf geen 

werknemers gevonden kunnen 

worden. Ons bijstandsbeleid kent 

bepaalde sancties voor mensen die 

helemaal niet willen werken; dus 

uiteindelijk zullen de Nederlanders 

gewoon weer zelf bloembollen moeten 

planten. Daar zullen we dan wel 

allemaal wat meer voor moeten 

betalen, omdat de Nederlandse 

werknemers – in tegenstelling tot de 

Poolse – wel een fatsoenlijk salaris 

krijgen. Dergelijke arbeidsvoorwaarden 

hebben wij in Nederland verworven 

door een jarenlange strijd. Het is 

onfatsoenlijk om de Poolse werknemer 

uit te buiten en tegen veel slechtere 

arbeidsvoorwaarden te laten werken. 

Op die manier komen de Nederlanders 

niet meer aan de bak of worden ze 

gedwongen om ook voor een lager 

salaris te gaan werken. Het is wel 

begrijpelijk dat de Poolse werknemers 

hierheen komen, maar met deze 

situatie schiet niemand iets op. De 

arbeidsvoorwaarden in Polen moeten 

beter worden, maar daar zal ook strijd 

voor moeten worden geleverd. Op dit 

moment worden zowel de Nederlandse 

als de Poolse arbeidsmarkt verstoord. 

In Polen hebben ze hierdoor namelijk 

een tekort aan arbeidskrachten. De 

werknemers moeten daarom uit 

Roemenië komen, waardoor ze in dat 

land weer mensen uit Oekraïne moeten 

halen. Het gaat dus om complete 

volksverhuizingen! 

In de SP-fractie in de Tweede Kamer 

zitten slechts twee allochtonen en 

in de fractie in de Eerste Kamer 

zelfs helemaal geen. Kan de SP wel 

een goede kijk op de Nederlandse 

samenleving hebben zonder daar zelf 

een goede afspiegeling van te zijn? 

Of iemand wel of niet geschikt is als 

kamerlid heeft niets met etniciteit te 

maken. Kamerleden moeten bepaalde 

kwaliteiten hebben en we doen ons 

uiterste best om geschikte mensen te 

vinden. Maar de juiste mensen moeten 

maar op je pad komen en bovendien 

ook nog bereid zijn om zich verkiesbaar 

te stellen. Natuurlijk proberen we 

een goede afspiegeling te vormen van 

de Nederlandse samenleving, maar 

kwaliteit gaat altijd voor. Ik ben ervan 

overtuigd dat er in de toekomst meer 

allochtonen in de politiek te vinden 

zijn, maar dergelijke ontwikkelingen 

kun je niet afdwingen. 

Tot slot. Hoe gaat de SP de verloren 

zetels terugwinnen? 

We moeten mensen weer het geloof 

geven dat de SP hun bondgenoot is. We 

willen laten zien dat de SP menselijker 

en socialer is dan de andere partijen. 

Daarom proberen we contact te maken 

met de mensen en luisteren we naar 

wat er gezegd wordt. Zo hebben we 

afgelopen november een grootschalige 

enquête gehouden onder agenten. We 

willen de mensen aan het woord laten, 

“Fuck Europa! Nederland moet zich in 

Europa hardmaken voor de herinvoering van 

werkvergunningen” 

zodat zij kunnen vertellen hoe het 

anders moet. Dat wijkt misschien af 

van de aanpak van veel andere politici, 

maar op die manier proberen we 

invulling te geven aan onze rol als 

volksvertegenwoordiging. 

Over Agnes Kant 

agnes Kant (20 januari 1967) 

studeerde gezondheidswetenschappen 

aan de Katholieke 

universiteit nijmegen. Ze studeerde af 

in 1989 als epidemioloog en 

promoveerde in 1997. in 1994 werd ze 

gemeenteraadslid voor de SP in haar 

woonplaats doesburg. in mei 1998 

werd Kant gekozen als tweede- 

Kamerlid en werd zij SP-woordvoerder 

voor het onderwerp zorg. Ze volgde 

Jan Marijnissen in juni 2008 op als 

fractievoorzitter van de SP in de 

tweede Kamer. 


De wet van Van Doorne: 

Meelopen is geen 

goede stage 

Van Doorne N.V. 

Afdeling Human Resources 

Postbus 75265 

1070 AG Amsterdam 

Bij Van Doorne werken gedreven en geslepen 

geesten. Advocaten, notarissen en fiscalisten die hun 

vak verstaan. Kom je bij ons stage lopen, dan leren 

we je dat vak graag. Maar weet wel waar je aan 

begint. Aan meelopers hebben we hier geen behoefte, 

aan mensen die vooroplopen en vooruitdenken des 

te meer. Onze praktijk leert dat talent pas komt 

bovendrijven wanneer het zich mag bewijzen. 

Kijk op www.werkenbijvandoorne.nl hoe je je talent 

op scherp kunt zetten. Maak kennis met je nieuwe 

collega’s, neem een kijkje op je nieuwe werkplek 

en kies de toekomst die je wilt. Heb je vragen of 

wil je solliciteren, neem dan contact op met onze 

recruiter Wendy Arends-Verhoeff, 020 6789 342, 

humanresources@van-doorne.com 

Van Doorne houdt je scherp

het gras is in nederland groener 

Een verdediging van de nederlandse aanpak van 

maatschappelijke verdeeldheid 

artiKEl 

De mening is wijdverbreid dat zich in Nederland een multicultureel drama heeft voltrokken. Met hun cultuurrelativistische 

beleid en hun accommodatie van exotische minderheidsgroepen zouden wereldvreemde 

bestuurders niet alleen de verworvenheden hebben verkwanseld die Nederland als gidsland heeft bevochten 

– grote individuele vrijheid en gelijkheid voor vrouwen en homo’s – maar ook de tijdloze waarden waarop het 

sinds de Verlichting heeft gesteund: vrijheid van meningsuiting en scheiding van kerk en staat. 

Auteurs: Wouter de Been en Wibren van der Burg 

Er zijn verschillende oplossingen 

voor deze veronderstelde 

bedreiging van de Nederlandse 

vrijheden geformuleerd. Sommigen 

zien vooral heil in een omarming van 

het Franse model van laïcisme, waarin 

religie geheel uit de publieke sfeer 

wordt verbannen en een puur seculiere 

publieke moraal wordt nagestreefd. 

Anderen omhelzen de Amerikaanse 

liberale aanpak met zijn pluralisme 

gebaseerd op een strikte scheiding van 

kerk en staat en op 

voor de individuele 

burger robuuste 

afweerrechten die 

tegen iedere 

aantasting van de 

burgerlijke vrijheden 

moeten bescher men. Vreemd is dat 

deze voorstellen nauwelijks aansluiten 

bij de Neder landse traditie op het 

gebied van culturele en religieuze 

diversiteit. Het Nederlandse systeem is 

van oudsher niet zozeer gebaseerd op 

het principe van exclusieve neutraliteit, 

van een neutrale publieke sfeer die 

boven iedere levensbeschouwelijke 

groep staat en niemand voortrekt, 

maar op het principe van inclusieve 

neutraliteit, van een publieke sfeer 

waarin iedere levensbeschouwelijke 

groep proportio neel vertegenwoordigd 

is en waarin ieder het zijne krijgt. Deze 

Nederlandse aanpak – ooit bedacht 

voor de tegen stellingen van de 

“Nederland was altijd 

een diep verdeeld land” 

V.l.n.r. Wouter de Been, Marlies Galenkamp en Wibren van der Burg; zij leiden samen het door NWO 

gefinancierde onderzoeksproject naar conflicten in de multireligieuze samenleving. 

verzuilde samen leving – heeft een 

eervolle staat van dienst, terwijl de 

Franse en Amerikaanse tradities niet 

zonder meer toepasbaar zijn in het 

Nederlandse systeem. 

Soms krijgt men de indruk in het 

recente debat dat Nederland altijd een 

vredige, eenvormige samenleving is 

geweest, totdat de vreemdelingen 

kwamen die de rust verstoorden en 

tweedracht brachten waar vrede 

heerste. Niets is minder waar. 

Nederland was altijd een diep verdeeld 

land. Ook in de jaren vijftig, toen geluk 

nog heel gewoon was, was Nederland 

een min of meer langs levensbeschouwelijke 

lijnen gesegregeerde 

samenleving. Vooral katholieken en 

protestanten, maar ook liberalen en 

socialisten, wilden niets van elkaar 

weten en leefden in parallelle gemeenschappen 

met eigen kranten, eigen 

clubs, eigen politieke partijen, eigen 

vakbonden, eigen jeugd verenigingen 

en eigen omroepen. Nederlanders 


artiKEl 

herinneren zich nu vooral de 

truttigheid en de verstikken de 

uniformiteit van de jaren vijftig. Deze 

hechte gemeenschappelijkheid 

bestond echter alleen binnen, niet 

tussen de zuilen. Protestanten 

wantrouwden de papen, katholieken 

bekeken de mensen van boven de 

rivieren met argwaan, arbeiders zagen 

de bourgeoisie als klassenvijand, en de 

liberale burgers vreesden het 

proletariaat. Samenleven deed men 

vooral met de eigen soort mensen. De 

herinnering aan de onderlinge verdeeld 

heid en het wederzijdse 

wantrouwen dat tussen de zuilen 

bestond, is echter grotendeels 

vervaagd. Daarmee zijn we ook het 

zicht kwijt op de grote verdiensten van 

het verzuilingssysteem en de 

vindingrijkheid waarmee het de diepe 

maatschappelijke tegenstellingen 

bemiddelde. De religieuze en politieke 

verschillen die Nederland kenmerkten, 

hadden net als in Noord-Ierland of 

Libanon heel goed kunnen leiden tot 

instabiliteit en geweld. Dat deze 

tegenstellingen hier niet zijn ontploft 

maar gepacificeerd, is vooral te danken 

aan het systeem van verzuiling. We 

leven nog steeds te midden van de 

overblijfselen van deze verdeelde 

periode. De oude tegenstellingen zijn 

verdwenen, maar de institutionele 

architectuur van Nederland is nog 

helemaal in de periodestijl van de 

verzuiling. 

Maar wat is er precies zo onderscheidend 

aan de Nederlandse aanpak? 

Er zijn verschillende manieren om met 

maatschappelijke verdeeldheid om te 

gaan. Men kan onpartijdigheid 

na streven door iedere vorm van 

levens beschouwing uit de publieke 

ruimte te weren; door een soort 

neutrale zone te scheppen die zich aan 

geen enkele religie of overtuiging 


committeert. Dit is de eerder 

genoemde exclusieve neutraliteit. 

Scholen zijn in dit systeem openbaar 

en niet verbonden aan enige specifieke 

levensbeschouwing. De publieke 

“Inclusieve neutraliteit is niet zozeer een vorm van 

onpartijdigheid, als wel van al-partijdigheid” 

omroep is neutraal en houdt zich niet 

bezig met het uitdragen van enige 

particuliere visie op het leven. Dit is de 

manier waarop de meeste westerse 

democratieën vorm geven aan het 

ideaal van neutraliteit. Men kan echter 

ook onpartijdigheid nastreven door 

iedere levensbeschouwing op een 

evenredige manier zeggenschap te 

geven over aspecten van de publieke 

zaak. Dit is het systeem van de hierboven 

genoemde inclusieve neutraliteit. 

Het is niet zozeer een vorm van 

onpartijdigheid, als wel van alpartijdig 

heid. Er wordt geen levensbeschouwelijk 

antiseptische ruimte 

gecreëerd waar iedere levensovertuiging 

buiten wordt gesloten, 

maar juist een die alle overtuigingen 

van de burgers op een eerlijke en 

getrouwe manier incorporeert en 

afspiegelt. 

Dit principe ligt bijvoorbeeld ten 

grondslag aan het Nederlandse 

omroepstelsel waar omroepen naar 

rato van het aantal leden een deel van 

de publieke zendtijd kunnen vullen. 

Het is eveneens het dragende idee 

achter het Nederlandse onderwijssysteem: 

geen exclusief openbaar 

onderwijs, maar ook financiering door 

de overheid van speciale scholen die 

aansluiten bij de levensbeschouwelijke 

overtuigingen van verschillende 

segmenten van de samenleving. En in 

het openbaar onderwijs wordt religie 

niet uit de school geweerd, maar wordt 

via het beginsel van actieve plurifor miteit 

juist aandacht gegeven aan 

verschil lende levensbeschouwingen. 

Ook het bestaan van confessionele 

partijen zoals het CDA, de CU en de 

SGP kan worden gezien als een 

invulling van inclusieve neutraliteit: 

wanneer groepen de behoefte hebben 

om zich ook partijpolitiek op religieuze 

basis te organiseren, is daarvoor in 

Nederland de ruimte. Overigens waren 

rond de oprichting van de EEG in vijf 

van de zes oorspronkelijke EEG-landen 

confessionele partijen niet alleen 

aanwezig, maar meestal ook 

regeringspartij; Frankrijk met zijn 

seculiere politiek was dus in Europees 

opzicht altijd een buitenbeentje. 

In zijn boek over tolerantie noemt 

Michael Walzer dit systeem van 

‘consociationalisme’ – de term 

waarmee de politicoloog Arend 

Lijphart het verzuilingsstelsel

internationaal onder de aandacht kreeg 

– een ‘heroic program’. Het is een 

heroïsche aanpak omdat het in de 

publieke sfeer maximale ruimte laat 

aan de particuliere identiteiten van de 

verschillende levensbeschouwelijke 

groepen in de samenleving. Dat geeft 

veel stof voor twist en onenigheid. 

Jonge moslima’s laten hun hoofddoek 

niet thuis, maar dragen hem ook op 

school en willen in het openbare 

zwembad een ‘boerkini’ aan. Joden, 

christenen en moslims leggen zich niet 

neer bij een puur seculier 

lesprogramma, maar willen onderwijs 

in hun eigen traditie. Moslims willen 

hun ambtseed op Allah kunnen 

zweren. Sikhs willen hun tulband ook 

in publieke functies kunnen dragen. 

Seculieren, op hun beurt, willen niet 

beperkt worden in hun persoonlijke 

levensstijl door gelovigen die daar 

principiële problemen mee hebben. 

Omdat inclusieve neutraliteit de 

diversiteit omarmt en iedereen vraagt 

om zich vanuit de eigen identiteit in te 

zetten voor de publieke zaak, komen al 

deze groepen elkaar tegen in de 

publieke ruimte. Daar worden ze met 

de diversiteit van anderen, en de 

beperktheid van de eigen voorkeuren, 

geconfronteerd. Dat kan makkelijk uit 

de hand lopen. Inclusieve neutraliteit 

stelt dan ook hoge eisen aan de 

tolerantie van burgers en vraagt om een 

transparante toepassing van het 

principe van evenredigheid, zodat 

duidelijk is dat iedere groep zijn 

aandeel krijgt. 

Systemen gebaseerd op exclusieve 

neutraliteit proberen brisante situaties 

bij voorkeur geheel te vermijden door 

religie en levensbeschouwing te 

verbannen naar de privésfeer. Good 

fences make good neighbours, is hier de 

onderliggende gedachte. Als mensen 

hun geloof strikt privé beleven, achter 

de schutting van hun eigen domein, 

dan hoeft niemand daar aanstoot aan 

te nemen. Maar deze rigoureuze 

compartimentering van religie, deze 

verbanning naar de privésfeer, heeft 

ook een prijs. Zij leidt onwillekeurig tot 

een beknotting van het pluralisme van 

de samenleving. Juist die aspecten van 

de identiteit van mensen die hun 

handelen als burgers voor een 

belangrijk deel informeren, moeten 

kunstmatig buiten de publieke sfeer 

gehouden worden. Religie kan in de 

beleving van de meeste gelovigen niet 

worden gereduceerd tot een puur 

private aangelegenheid. Aan religieuze 

overtuigingen zit bijna per definitie een 

sociale en publieke kant. Bovendien 

wordt zo aan religieuze minderheden 

de mogelijkheid ontnomen om hun 

geloof en identiteit vitaal te houden en 

door te geven aan een volgende 

generatie. Als de overheid neutraliteit 

betracht ten opzichte van de overtuigingen 

van haar burgers, dan 

betekent dit ook dat een seculiere 

levensvisie niet moet worden 

voorgetrokken. Wanneer de publieke 

ruimte volledig seculier wordt 

gemaakt, dan wordt daarmee de 

seculiere levensovertuiging toch iets 

gelijker behandeld dan een religieuze 

levensovertuiging. 

Dit betekent overigens niet dat voor het 

principe van exclusieve neutraliteit 

nooit plaats is. Tot nu toe is met grove 

penseelstreken vooral een totaalbeeld 

geschetst van de Nederlandse traditie. 

Daarin overheerst de grondtoon van 

inclusieve neutraliteit. Maar dat 

betekent niet dat er geen belangrijke 

accenten zijn van exclusieve 

neutraliteit. We kennen hier 

bijvoorbeeld geen kerkbelasting zoals 

in Duitsland. Exclusieve neutraliteit is 

vooral nodig wanneer de Nederlandse 

staat als eenheid wordt 

gerepresenteerd op één plek of door 

één ambtsdrager en inclusieve 

neutraliteit praktisch niet haalbaar is. 

Het recht behoort neutraal te worden 

toegepast. Het zou dan ook ongepast 

zijn om in de rechtszaal een kruisbeeld 

te hangen (en ondoenlijk om alle 

symbolen van de in Nederland levende 

levensovertuigingen op de muur een 

plaats te geven). Voor de rechtszaal 

moet vooral het principe van exclusieve 

neutraliteit gelden; dat wil zeggen géén 

religieuze symbolen. 

Of dit principe ook opgaat voor de 

rechters is een andere vraag. Men zou 

kunnen zeggen dat het niet goed is als 

een rechter door middel van kleding, 

haardracht of religieus symbool 

kenbaar maakt verbonden te zijn met 

deze of gene religieuze gemeenschap. 

Net zoals de rechtszaal hoort ook de 

rechter neutraliteit uit te stralen. Maar 

rechters zijn ook lid van een groter 

maatschappelijk instituut, de rechterlijke 

macht. Voor een dergelijk instituut 

is het belangrijk dat het een afspiegeling 

is van de Nederlandse samenleving. 

Niemand zou nu nog accepteren 

als effectief alleen mannen, of 

alleen blanken, functies in de rechterlijke 

macht vervulden. Alle geledingen 

van de Nederlandse samenleving 

moeten in een dergelijk instituut 

“Net zoals de 

rechtszaal hoort ook 

de rechter neutraliteit 

uit te stralen” 

gerepresenteerd zijn, dus ook 

gelovigen die zich religieus verplicht 

voelen om een tulband of hoofddoek te 

dragen. Dit pleit juist weer voor 

inclusieve neutraliteit, dus voor het 

toestaan van kleding waarvan de drager 

meent dat het dragen een religieuze 

plicht is. Onze overweging om 

vooralsnog niet toe te staan dat 

rechters hoofddoeken dragen, is een 

pragmatische: het ziet er naar uit dat 

op dit moment de overgrote 

meerderheid van de bevolking 

hiertegen is, maar ook (in onze ogen 

dus ten onrechte) zou menen dat dit de 

onpartijdigheid van de rechter aantast. 

Voor de politie ligt dit anders. De 

politie is een veel bredere maatschappe 

lijke organisatie en staat veel 

dichter bij de burger. Voor de acceptatie 

van het optreden van de politie is 

het van belang dat de politie herkenbaar 

openstaat voor alle groepen in de 


artiKEl 

samenleving. De politie wordt 

bovendien minder vereenzelvigd met 

de neutrale oordeelsvorming van het 

recht dan de rechterlijke macht. Het is 

voor het functioneren van de 

politieagent dan ook minder 

problematisch als de culturele of 

religieuze identiteit op een of andere 

manier herkenbaar is. Net als in het 

Verenigd Koninkrijk of Canada zou het 

mogelijk moeten zijn om met een 

aantal standaardopties in het uniform 

– bijvoorbeeld een passende 

hoofddoek of tulband in plaats van een 

politiepet – religieuze minderheden te 

accommoderen in het politiekorps. 

Waarom zou wat bij Albert Heijn achter 

de kassa kan, bij de politie niet 

mogelijk zijn? 

In het licht hiervan ook twee opmerkingen 

over de actualiteit. In Zwitserland 

heeft de meerderheid van de 

bevolking gestemd voor een grondwettelijk 

verbod op de bouw van 

minaretten. Het is duidelijk dat dit niet 

alleen in strijd is met de godsdienstvrijheid 

(voor een dergelijke categorische 

inperking ervan ontbreekt een 

dwingende noodzaak), maar dat het 

ook in strijd is met het non-discriminatieverbod 

(kerktorens worden 

immers niet getroffen) en met het 

beginsel van inclusieve neutraliteit. In 

de Tweede Kamer heeft de meerderheid 

gestemd voor een uniforme regeling 

van eed en belofte voor ambtenaren. 

Op zich is er niets tegen een uniforme 

regeling; dat schept helderheid. Maar 

die regeling dient wel neutraal te zijn; 

dat wil zeggen dat alle levensbeschouwingen 

gelijk behandeld dienen te 

worden. Een regeling waarbij wel een 

christelijke eed, maar geen islamitische 

eed mag worden gezworen, is hiermee 

in strijd. Een inclusieve benadering 

biedt ruimte voor alle religieuze 

varianten van eed en belofte. 

De Nederlandse traditie van inclusieve 

neutraliteit biedt tal van aanknopingspunten 

om de nieuwe uitdagingen van 

de multiculturele samenleving aan te 

pakken. Het is dan ook niet vreemd dat 

we vaak op de principes en praktijken 


van het verzuilingssysteem terugvallen. 

Veel critici vatten dit op als een gebrek 

aan ruggengraat. De Nederlandse 

overheid doet haar best om de 

exotische gebruiken van nieuwkomers 

te accommoderen, is dan het verwijt, 

maar verzaakt het om op te komen 

voor de kernwaarden van de Verlichting 

en de verworvenheden van de jaren 

zestig. Accommodatie en inclusieve 

neutraliteit is echter de Nederlandse 

traditie. Het is verbazend hoe snel de 

verdedigers van ons politieke systeem 

bereid zijn om in naam van dat systeem 

centrale aspecten van onze traditie in 

de prullenmand te gooien om 

vervolgens volledig over te stappen op 

een Frans of Amerikaans model. 

Invoering van het Franse laïcisme kan 

alleen als er radicaal hervormd wordt: 

het schoolsysteem zal moeten worden 

herzien, het curriculum aangepast, het 

omroepbestel zal moeten verdwijnen 

en de confessionele partijen zullen 

moeten worden afgeschaft voor een 

zuivere vorm van laïcisme. Invoering 

van het Amerikaanse systeem vraagt 

eveneens om grote aanpassingen. Ook 

hier zal geen plaats zijn voor ons 

huidige schoolsysteem, omroepbestel 

en voor confessionele partijen. De 

pragmatische cultuur van schikken en 

plooien zal moeten plaatsmaken voor 

een stijl van strikte principes en 

onvervreemdbare rechten om de 

belangen van minderheden te kunnen 

waarborgen. Dit vraagt op zijn beurt 

om een ander soort grondwet en om 

een ander soort rechters. 

Evenwel, het principe van inclusieve 

neutraliteit dat is ontwikkeld voor de 

diversiteit van de verzuilde samenleving, 

kan zonder veel moeilijkheden 

worden ingezet voor de oplossing van 

de problemen van de multiculturele 

samenleving. Het is een aanpak die 

organisch aansluit bij de instituties van 

de Nederlandse samenleving. De 

situatie van nu is natuurlijk niet 

helemaal vergelijkbaar met die van de 

tijd van de verzuiling, al is het alleen 

maar omdat er niet zoiets is of kan 

ontstaan als een islamitische zuil; 

daarvoor zijn de moslims in Nederland 

in allerlei opzichten (cultureel, 

religieus, politiek) veel te divers. 

Daarnaast was er in de tijd van de 

verzuiling een politieke en maatschappelijke 

impasse. De verschillende 

segmenten van de maatschappij 

hielden elkaar in evenwicht en waren 

tot elkaar veroordeeld. Om verder te 

komen moest men tot een vergelijk 

komen. Deze noodzaak bestaat niet 

meer. De seculiere meerderheid kan de 

wensen van moslims of orthodoxe 

christenen simpelweg naast zich neer 

leggen als ze dat wil. Niettemin zijn er 

goede redenen om dat niet te doen. Het 

principe van inclusieve neutraliteit 

heeft zich overtuigend bewezen in de 

recente Nederlandse geschiedenis. Het 

is er wonderwel in geslaagd om de 

diverse levensbeschouwelijke groepen 

te betrekken in en te binden aan het 

gezamenlijke Nederlandse stelsel. Er is 

dan ook alle reden voor om de moslims 

op dezelfde manier een plaats te geven. 

Dat is geen capitulatie, maar een geste 

uit welbegrepen eigenbelang. 

Over Wouter de Been en Wibren 

van der Burg 

dr. wouter de Been is universitair 

docent rechtsfilosofie bij de sectie 

rechtstheorie van de Erasmus School 

of law. Prof. dr. mr. wibren van der 

Burg is hoogleraar rechtsfilosofie en 

rechtstheorie bij dezelfde sectie.

5610036 

Op afstand 

Meer weten? 

www.ou.nl/ 

rechten 

de beste! 

Met onze master 

Rechtsgeleerdheid 

kiest u voor topkwaliteit.* 

Thuis studeren bij de Open Universiteit: 

academisch onderwijs in eigen tijd, plaats 

en tempo. 

* De OU staat opnieuw in de top van beste universiteiten! 

(Nationale Studentenenquête 2009) 

Open Universiteit 

www.ou.nl

intErviEw 

abdulmajid Khairoun 

Bemiddelaar tussen bevolkingsgroepen 

Abdulmajid Khairoun leidt een dubbelleven. Hij is niet alleen voorzitter van de Nederlandse Moslim Raad, 

maar ook van de Omar Al Farouk moskee in de Utrechtse (Vogelaar)wijk Overvecht. Beide functies zijn 

bepaald niet gemakkelijk, maar hij combineert ze dusdanig, dat ze elkaar versterken. Discussiëren vindt 

Khairoun een groot goed. Moslims en niet-moslims moeten met elkaar blijven praten. Dat is volgens 

Khairoun een belangrijke oplossing voor de problemen van de multiculturele samenleving. Zelf neemt hij dan 

ook geen blad voor de mond over gevoelige kwesties zoals allochtone jongeren, de aanvaring van zijn moskee 

met de AIVD en het huidige politieke klimaat. 

Tekst: Caroline Vos en Lorenzo Favetta 

Sinds 2006 bent u voorzitter van de 

Nederlandse Moslim Raad (NMR), een 

stichting van autonome landelijke 

moslimorganisaties. Wat is de rol 

van de NMR in onze multiculturele 

samenleving? 

De NMR heeft sinds de oprichting in 

1992 als doel de belangenbehartiging 

van moslims en moslimgroeperingen 

binnen de Nederlandse samenleving, 

het streven naar een gelijkwaardige 

plaats voor de islam naast het jodendom, 

christendom en humanisme en 

de bevordering van de ontplooiing en 

emancipatie van moslims in de 

Nederlandse maatschappij. Deze 

hoofddoelen willen we bereiken door 

te bemiddelen tussen verschillende 

organisaties, zowel moslim als 

niet-moslim. Op dit moment hebben 

we contact met meer dan honderd 

organisaties met verschil lende 

achtergronden, waaronder regionale 

moslimverenigingen, moskeeën, 

vrouwenorganisaties en jongerenorganisaties. 

We bemiddelen in 

conflicten rond essentiële kwesties als 

integratie, emancipatie, culturele 

assimilatie, geloof en werkgelegenheid. 

Daarnaast brengen wij onze 

boodschap naar buiten via verschil lende 

kanalen. Via de Nederlandse 

Moslim Omroep – een werkstichting 

van de NMR – hebben we bijvoorbeeld 

de mogelijkheid om zendtijd voor radio 

en televisie te gebruiken. Daarbij geven 


“Je moet ze het gevoel 

geven dat ze iets 

waard zijn, dat ze iets 

kunnen betekenen” 

we ook landelijk instructies aan 

moskeeën, bijvoorbeeld welke onderwerpen 

in de preek van de imam 

moeten worden behandeld; bovendien 

houden we geregeld voor iedereen 

toegankelijke bijeenkomsten. 

Kunt u concrete voorbeelden noemen 

van wat de NMR de afgelopen jaren 

bereikt heeft? 

De afgelopen drie jaar stonden in het 

teken van het project Ontmoeting. We 

hebben in het kader van dit project 

meer dan dertig ontmoetingen 

gehou den, in samenwerking met acht 

grote moskeeën. Moslims en nietmoslims 

kwamen bij elkaar om onder 

het genot van een maaltijd met elkaar 

te praten. Op die manier zijn we 

erachter gekomen wat er bij de mensen 

speelt. Dat is natuurlijk erg belangrijk 

voor een organisatie als de NMR. Om 

te kunnen bemiddelen, moet je weten 

hoe mensen over bepaalde kwesties 

denken. Tijdens de ontmoetingen 

hebben we het niet alleen over religie 

gehad, maar ook over zaken als 

integratie, discriminatie, werk en 

studie. Naast dit project hebben we de 

afgelopen jaren ook heel andere taken 

op ons genomen. We geven bijvoorbeeld 

trainingen aan politiekorpsen en 

hulpverlenende instanties, zoals de 

ANWB. We leren ze in deze trainingen 

om te gaan met allochtone jongeren. 

Zo hebben we het ANWB-personeel 

verteld dat ze, in geval van autopech, 

die jongens moeten betrekken bij de 

situatie; samen onder de motorkap 

kijken en laten zien wat er mis is. Je 

moet ze het gevoel geven dat ze iets 

waard zijn, dat ze iets kunnen 

betekenen. Een positieve manier van 

benaderen kan heel goed werken. 

Op de voorpagina van de site van de 

NMR staat een dringende boodschap 

voor allochtone jongeren. Ze moeten 

zich goed gaan gedragen, want ze 

verpesten het voor de rest van de 

allochtone gemeenschap. Kunt u daar

iets meer over vertellen? 

Het gedrag van allochtone jongeren 

tast hun positie hier in Nederland aan 

en dat proberen we te veranderen. 

Maar je ziet ook dat die jongeren zélf 

willen veranderen. Dat blijkt wel uit het 

grote aantal allochtonen op hogescholen 

en universiteiten. Voor de 

allochtonen die niet willen studeren 

zijn er ook genoeg mogelijkheden tot 

verbetering. Laatst hebben we bijvoorbeeld 

een bijeenkomst georganiseerd 

met een instelling die mensen met een 

uitkering helpt een eigen bedrijf te 

starten. Dat vinden wij een goed 

initiatief, dus daar werken we graag 

aan mee. 

Maar er zijn ook jongeren, meestal 

tussen de veertien en zestien jaar 

oud, die herrie schoppen; de jongeren 

dus die worden geduid met de term 

‘kutmarokkanen’. Bereikt u hen ook? 

Jawel, vooral als ik in de moskee werk. 

Tegenover de moskee zit namelijk een 

café waar veel van deze jongeren 

rondhangen. En regelmatig komen ze 

naar ons toe omdat ze informatie over 

activiteiten willen hebben, of hulp met 

hun studie. En dat is ook de bedoeling: 

je hoeft niet alleen naar de moskee te 

komen om te bidden. 

Groen Links Tweede-Kamerlid Tofik 

Dibi pleit voor een nieuwe toon in het 

integratiedebat. Volgens hem moet er 

meer aandacht komen voor allochtonen 

die goed bezig zijn, zoals het grote 

aantal allochtonen in de collegebanken. 

Hoe denkt u hierover? 

Die jongen heeft dat echt goed gezien! 

En hij kan het weten, want hij hoort bij 

de allochtonen die het goed doen. De 

manier waarop allochtone jongeren 

worden benaderd, is vaak veel te 

negatief. Als ook maar de schijn wordt 

gewekt dat ze iets fout doen, is 

iedereen van mening dat het wel de 

waarheid zal zijn. Dat is nergens voor 

nodig. Veel instellingen moeten leren 

omgaan met situaties waarin ze een 

probleem met een allochtoon hebben. 

Daarom geeft de NMR trainingen 

– waar ik het zojuist over had – om hier 

mee om te gaan. 

De moskee waar u voorzitter van 

bent, is verbonden met de Islamic Call 

Society. De AIVD ziet deze organisatie 

als een instrument van de Libische 

inlichtingendienst. In 2000 is Abidabi, 

een imam van uw moskee, zelfs het 

land uitgezet op aanraden van de AIVD. 

Hij werd omschreven als een heimelijk 

werkende Libische inlichtingenofficier 

die een gevaar oplevert voor de 

Nederlandse staatsveiligheid. Waarom 

verbreekt uw moskee niet de banden 

met de Islamic Call Society? 

Het gebouw waarin deze moskee zit, is 

eigendom van de Islamic Call Society. 

Zo’n 27 jaar geleden heeft een Libische 

zusterorganisatie het gebouw gekocht 

en er een moskee van gemaakt. Maar 

wij kunnen het gebouw niet overnemen, 

want daar hebben we het geld 

niet voor. Bovendien hebben we 

helemaal geen last van de Islamic Call 

Society. Ze betalen onze vaste lasten en 

bemoeien zich verder nergens mee. De 

AIVD heeft inderdaad gezegd dat de 

Islamic Call Society een instrument is 

van de Libische inlichtingendienst, 

maar heeft dat nooit kunnen bewijzen. 

En wat die imam betreft: hij kreeg niet 

eens de kans om zich te verdedigen. 

Hij werd gelijk het land uitgezet. 

Maar de AIVD verzint zoiets toch niet? 

Nee, dat zeg ik ook niet. Maar ze 

hadden hem wel de kans moeten geven 

om een weerwoord te bieden. Jullie 

juristen zijn vast en zeker bekend met 

het begrip hoor en wederhoor. Het zou 

“Een moslim denkt nu wel honderd keer na voor hij 

kunnen zijn dat een ongelukkige 

samenloop van omstandigheden 

ervoor gezorgd heeft dat Abidabi een 

bedreiging leek. Ik heb vooral positieve 

ervaringen met hem gehad, want 

gedurende zijn tijd hier in Utrecht is hij 

heel actief geweest en heeft hij echt 

goed werk geleverd in de moskee en in 

de wijk Overvecht. Ik kan alleen zeggen 

dat deze moskee, op het incident met 

Abidabi na, heel gewoon is. Jammer 

genoeg krijgt elke moskee in Nederland 

kritiek. Maar ik verzeker u: de 

Islamic Call Society heeft echt geen 

inspraak op ons beleid. 

zaken doet met Zwitserland” 

Een ander kritiekpunt was dat er 

geschei den loketten in uw moskee 

waren. Het gemeentelijk actieplan 

voor de wijk Overvecht stopte 100.000 

euro in dit maatschappelijk project. In 

februari 2009 zijn er zelfs vragen in de 

Tweede Kamer gesteld. Het probleem 

was dat het ene loket voor mannen 

was en het andere voor vrouwen. Kunt 

u uitleggen waarom de loketten op die 


intErviEw 

manier ingericht zijn? 

De media hebben dit verkeerd naar 

buiten gebracht. Ze dachten dat het ene 

loket voor vrouwen was en het andere 

voor mannen. Maar dat is nooit de 

bedoeling geweest. Dat aparte loket is 

bedoeld voor moslimvrouwen die 

problemen hebben waarover ze alleen 

met een vrouw durven te praten, maar 

ze mogen ook gewoon bij het 

“Wij als moslims 

hebben in Nederland 

op veel gebieden meer 

vrijheid dan in andere 

landen; dat mag 

ook weleens gezegd 

worden” 

‘mannen loket’ binnenlopen. Door 

middel van die loketten bieden we 

maatschappelijk werk in de moskee. 

Buurtbewoners kunnen bij de loketten 

terecht voor gemeentelijke informatie 

en voor vragen op het gebied van werk, 

de thuissituatie, zorg en onderwijs. We 

hebben in korte tijd bijna driehonderd 


vrouwen gesproken en dat is noemenswaardig, 

omdat het gaat over moeilijk 

bereikbare bewoners. Maar op een 

gegeven moment kwam de politiek 

ertussen – zoals altijd – en dan wordt 

alles verpest. De financiële steun werd 

ingetrokken, maar de twee loketten 

zijn gelukkig open gebleven. We gaan 

gewoon door, dan maar zonder 

overheidssteun! 

In de politiek wordt gepleit voor 

gelijkheid voor mannen en vrouwen; 

wat vindt u daarvan? 

Ik vind dat echt onzin. Politici moeten 

zich niet bemoeien met religie; ze 

moeten zich houden aan de scheiding 

tussen kerk en staat. 

U vindt dus dat de politiek zich afzijdig 

moet houden van religie. Wat vindt u in 

dit verband van het minarettenverbod 

in Zwitserland? 

Aan de ene kant respecteer ik de 

uitslag, maar aan de andere kant niet. 

Er was maar een kleine meerderheid 

van 57 procent, dus de overige 

stemmers worden in één keer weggeveegd. 

En de Zwitserse bevolking 

heeft zich op deze manier tegen de 

gehele moslimwereld gekeerd. Er zijn 

anderhalf miljard moslims op deze 

aarde. Wat stelt Zwitserland dan nog 

voor? Helemaal niets! Uiteindelijk zijn 

dus de Zwitsers de verliezers, want een 

moslim denkt nu wel honderd keer na 

voor hij zaken doet met Zwitserland. 

Denkt u dat het in Nederland zo ver zal 

komen? 

Nee, dat denk ik niet. Nederlanders 

zijn toleranter. Bij eenzelfde referendum 

hier in Nederland verwacht ik dat 

de meerderheid zal zeggen: “Zolang ik 

er geen last van heb, moet je lekker 

doen wat je wilt.” 

Verschilt Nederland veel met 

andere landen op het gebied van de 

multiculturele samenleving? 

Ja. Vooral als het gaat om de positie van 

de islam en moslims. Wij als moslims 

hebben in Nederland op veel gebieden 

meer vrijheid dan in andere landen; dat 

mag ook weleens gezegd worden. En 

daar zijn we ook trots op. Nederland is 

bijvoorbeeld uniek met – uit mijn 

hoofd – 46 islamitische scholen en 

zeven slachthuizen. De vrijheid van 

geloof is in dit land een groot goed. 

Iedereen kan naar de gemeente 

stappen en een verzoek indienen om 

een moskee te bouwen. Zelfs in 

islamitische landen bestaat dat niet; 

daar kun je niet open en eerlijk over dat 

soort dingen praten en ben je jaren met 

zo’n verzoek bezig. En ook het leven 

op straat is hier vrijer. Niemand wordt 

belemmerd om zijn geloof te belijden. 

Er is natuurlijk wel een groepje mensen 

dat ons probeert te belemmeren, maar 

daar trekken we ons niets van aan. 

Alexander Pechtold van D66 gaat vaak 

in debat met Geert Wilders. Hij staat 

erom bekend alles wat Wilders zegt te 

weerleggen. Wordt dit door de moslims 

in Nederland gewaardeerd? 

Dit is een persoonlijke mening, maar 

politiek blijft een spelletje. D66 heeft 

het de afgelopen jaren niet zo goed 

gedaan en grijpt nu de kans om dat te 

veranderen. Als Pechtold oprecht wil 

weerleggen wat Wilders zegt, dan is 

dat natuurlijk goed. Maar als het puur 

om politieke doeleinden gaat, dan vind 

ik dat heel jammer.

Volgens u maakt Wilders misbruik 

van de vrijheid van meningsuiting. 

Waar vindt u dat de vrijheid van 

meningsuiting en de vrijheid van 

godsdienst met elkaar botsen? 

Naar mijn mening kunnen die twee 

nooit botsen. Alles moet gezegd en 

vooral besproken kunnen worden. Het 

een sluit het ander niet uit. Wilders 

zegt van alles, maar is nooit bereid zijn 

standpunten met andersdenkenden te 

bespreken. De partij van Wilders heet 

Partij voor de Vrijheid, maar waar is die 

vrijheid dan? Als je mij de vrijheid niet 

gunt om te bidden en te aanbidden wat 

ik wil, dan is dat toch geen vrijheid? Hij 

speelt gewoon een politiek spelletje. 

Maar hij doet het wel goed in de 

peilingen. 

De peilingen zeggen ons heel weinig. 

Wilders heeft een goede eigenschap: 

hij weet wanneer hij dingen moet 

zeggen en wanneer hij dingen niet 

moet zeggen. Hij heeft een heel goede 

timing. Bovendien weet hij hoe hij de 

gehele pers naar zich toe kan trekken. 

Ik vind het zonde dat hij zijn intelli gentie 

niet gebruikt om oplossingen te 

vinden. 

In hoeverre mag er kritiek geuit worden 

op de islamitische godsdienst? 

Wij hebben uit de biografie van onze 

profeet (de koran, red.) begrepen dat 

de raarste vragen aan hem gesteld 

werden in de moskee. Hij heeft zelfs 

gediscussieerd met een man die hem 

toestemming vroeg om overspel te 

plegen. Discussie is dus altijd 

mogelijk, maar je moet niet zomaar 

dingen gaan roepen. Toen Femke 

Halsema een negatieve uitlating deed 

over moslimvrouwen, hebben we 

meteen GroenLinks uitgenodigd voor 

een iftar (de maaltijd die moslims 

tijdens Ramadan na zonsondergang 

eten, red.). Een aantal mensen van 

GroenLinks Utrecht zijn naar deze iftar 

gekomen en met hen hebben we over 

de uitspraken van Halsema gediscussieerd. 

Dat zijn de methodes die wij 

gebruiken om ervoor te zorgen dat we 

blijven praten. Nú is het zo dat politici 

“Het niveau van de politici in Den Haag is erg laag 

en dat zou echt niet moeten kunnen. Slechts een 

aantal personen zijn goede politici, maar de rest is 

niet geschikt om dit land te leiden” 

over het algemeen stoken tussen twee 

bevolkingsgroepen in plaats van ze tot 

elkaar te brengen. Het debat op het 

gebied van de multiculturele 

samenleving is heel negatief, dat zou 

anders moeten. 

De Imam Abdul Jabar van de Ven kwam 

de afgelopen jaren regelmatig in het 

nieuws door uit te spreken dat hij blij 

was met de moord op Theo van Gogh 

en dat hij hoopte dat Wilders eveneens 

snel dood zou gaan. Wat vindt u van 

deze man? 

Er worden in Nederland allerlei 

negatieve uitspraken gedaan over 

moslims. En sommige mensen, zoals 

Abdul Jabar, hebben dan de neiging 

om ineens keihard terug te slaan. Het 

vreemde van Abdul Jabar is dat mensen 

die hem goed kennen, zeggen dat hij 

een heel andere kant heeft; er valt goed 

met hem te praten over de knelpunten 

in de multiculturele samenleving. Hij 

doet die extreme uitspraken alleen 

maar om heel het land ondersteboven 

te brengen. Dat doet hij met de 

gedach te: “Als jullie dát durven te 

zeggen, dan durven wij nog veel meer 

te zeggen.” En dat is natuurlijk niet 

goed. 

Veel rechtse politieke partijen zetten 

zich in voor het behoud van de 

Nederlandse identiteit. Wat vindt u 

daarvan? 

Wij zetten ons daar ook voor in. Als 

allochtone jongeren in Marokko of 

Turkije op vakantie zijn en er wordt iets 

verkeerds gezegd over Nederland, dan 

worden ze boos, hoor! Dan voelen ze 

zich beledigd. Dus politici weten niet 

waar ze het over hebben. Ze weten zelf 

niet eens wat de Nederlandse identiteit 

is. Het niveau van de politici in Den 

Haag is erg laag en dat zou echt niet 

moeten kunnen. Slechts een aantal 

personen zijn goede politici, maar de 

rest is niet geschikt om dit land te 

leiden. 

Over Abdulmajid Khairoun 

abdulmajid Khairoun is sinds 2007 de 

voorzitter van de nederlandse Moslim 

raad (nMr); een raad van 

moslimorganisaties in nederland. na 

de commotie rond de anti-Koranfilm 

van geert wilders was er een 

prominente rol weggelegd voor 

Khairoun als gesprekspartner van de 

nederlandse regering. als lid van een 

interreligieuze vertegenwoordiging, 

ging hij helpen de opwinding te 

sussen die de film Fitna van geert 

wilders teweegbracht. naast zijn rol 

bij de nMr is Khairoun sinds 2002 

ook voorzitter van de utrechtse Omar 

al Farouk moskee. 


artiKEl 

islam and the west 

By tariq ramadan 

The question of culture is central to debates concerning Islam today. Though it must be repeated that Islam 

is primarily “a religion” and not “a culture”, one should immediately add that religion never finds expression 

outside a culture and that, conversely, a culture never takes shape without referring to the majority values 

and religious practices of the social group that constitutes it. There are, therefore, no religiously neutral 

cultures, nor any culture-free religions. Any religion is always born – and interpreted – within a given 

culture and in return the religion keeps nurturing and fashioning the culture of the social community within 

which it is lived and thought. Those inevitable and complex links make it difficult to define – whether in the 

relationship to Texts or in religious practice – what belongs to religion proper and what rather pertains to the 

cultural dimension. 

Author: Tariq Ramadan 

It is nevertheless important to try to 

distinguish religious principles 

from their cultural garb: the 

process is sometimes easy (for all that 

has to do with creed and worship 

proper), but things may get more 

complex and require more specialised, 

sophisticated interpretation to point 

out what the Text actually says, what is 

open to interpretation in the Text itself, 

what is linked to the interpreting 

scholar’s culture, what is immutable, 

what is changing, etc. The challenge is 


a major one, but it is inescapable: if 

Islam is indeed a universal religion, it 

must provide its faithful with the 

means to approach the diversity of 

cultures appropriately. Concretely, this 

means the diversity of collective 

mindscapes, social models, imaginations, 

tastes and aesthetic and artistic 

“Muslim majority communities and societies 

are run through by such contradictory tensions, 

which sometimes come close to nurturing almost 

schizophrenic attitudes and discourse towards the 

“West” that people are as eager to imitate as to 

expressions. Common principles must 

a fortiori provide a clear frame of 

reference enabling protagonists down 

the line to act and interact confidently 

within their own cultural universe, 

both on the level of simple day-to-day 

details as on that of artistic creativity. 

Islam’s universality – that was also 

termed “Islamic civilisation” – was 

achieved through this union between 

condemn” 

the unity of principles and the diversity 

of cultures. What is new today has to 

do with the effects of globalisation and 

the emergence of an increasingly 

global dominant culture. Even if one 

wanted to discuss the facts, one cannot 

deny the reality of perceptions among 

the populations and elites of non- 

Western countries: Western culture 

seems to have settled everywhere and 

imposes itself through the globalisation 

of media and means of communication. 

Everywhere, one can observe 

the same phenomenon of attractionrepulsion 

that is common to psychological 

situations nurtured by a feeling 

of self-dispossession: while instinct 

and desire attract us towards an object, 

our intelligence and conscience cause

us to hate what stirs and sometimes 

intoxicates us. Muslim majority 

communities and societies are run 

through by such contradictory 

tensions, which sometimes come close 

to nurturing almost schizophrenic 

attitudes and discourse towards the 

“West” that people are as eager to 

imitate as to condemn. 

The cultural question must therefore 

be taken very seriously: not only as to 

the mediation it naturally operates in 

the interpretation of Texts, but also 

regarding what the latter say about 

their own existence, their meaning and 

their richness. The twofold critical 

work that is required today as to the 

relationship between “religion” and 

“culture” now stands out clearly: first, 

the cultural features that have 

sometimes reduced, oriented, if not 

altogether distorted the meaning of the 

Texts must be identified; then, we must 

return to higher finalities and the 

interpretative freedom allowed by 

scriptural sources, thus equipping 

ourselves with the means to encourage 

creativity and fresh, original cultural 

expressions. In other words, a double 

effort is needed: on the one hand, 

resisting the exclusive, uniform 

appropriation of the Texts’ initial 

meaning by the original Eastern 

culture, and, on the other hand, 

resisting the standardisation imposed 

by Western culture, which leaves no 

room either to other traditional 

expressions or to any viable idea of 

“cultural ethics”. 1 

This is a huge, but crucial challenge. 

Modernism, the cult of progress, of 

technology and productivity, clearly go 

along with impoverishment of the 

souls of nations and peoples. East and 

West, women, men and teenagers, 

increasingly induced to live at high 

speed, to preserve their youth 

indefinitely and future minded, 

gradually lose touch with their memory 

and with the meaning of roots and 

history. They engage in supposed 

“civilisation clashes” while they hardly 

know any more what a tradition or a 

“Against the culture of “fast food”, drinks and music 

that are Americanised both in taste and spirit, we 

should promote and support the cultural expressions 

that relate differently to time, being, meaning and 

civilisation is, nor the meaning of 

origins and of their ever-shifting 

identities. Devoid of confidence, they 

experience self-doubts, fears of others, 

and the clash is now often between 

minimal, superficial “perceptions” 

rather than “civilisations”. Muslims 

the world over are preys to such 

confusion and dangerous reductions: 

spirituality confused with emotive 

reactivity; obsession with norms 

without any pondering over meaning; 

schizophrenic rejection of the 

dominant culture without proposing 

any alternative creativity: all those are 

symptoms of the ills that affect Muslim 

majority societies and Muslims in the 

contemporary world. The series of 

fatâwâ (legal opinions) issued by 

various Islamic committees throughout 

the world daily reveal that problems are 

not given in-depth treatment and that 

cultural issues are often either 

understated or wrongly assessed and 

understood. 

If Islam is universal and if it is 

imperative, when elaborating the 

finalities…” 

different dimensions of its ethics, to 

integrate the diversity of cultures, their 

languages, their modes of 

consumption, their means of 

expression and their symbols, it is 

becoming urgent to reconsider very 

thoroughly the relationship of the 

Islamic discourse and referent to 

cultures in societies around the world. 

Resisting the danger of the twofold 

standardisation mentioned above 

means, according to the rule that states 

that “the principle in everything is 

permission”, that the various cultures 

must be studied from within in order 

to identify the roots of their traditions, 

their distinctive nature and their 

creativity, while helping them survive 

and encouraging their expression. This 

should extend from daily consumption 

(local dishes and drinks) and dress, to 

language, architecture, music and all 

forms of artistic expression. Against 

the culture of “fast food”, drinks and 

music that are Americanised both in 

taste and spirit, we should promote 

and support the cultural expressions 

that relate differently to time, being, 


artiKEl 

meaning and finalities… ranging from 

Chinese tea to local gastronomy from 

Africa but also from European or 

American provinces. This is again 

twofold resistance since, as can be 

seen, protecting the diversity of 

cultures implies refusing to submit to a 

global economy that imposes certain 

tastes and fashions, a global aesthetics 

that is now standardised for all. 2 

This deeper, more intimate 

relationship to national and local 

cultures is imperative for Muslims the 

world over. It not only enables them to 

enrich the modes of expression of their 

inner being and aspirations, but also to 

understand more fully the richness of 

human communities (according to the 

Quran’s phrase, “that you may know each 

other” 3 ) and contribute to the creativity 

of each one of them by integrating 

them into their own self-expression in 

a voluntary and always constructively 

critical way. Concretely, this means 

remaining faithful to higher principles 

and ethical objectives, wherever one 

may be, while developing a curiosity 

and creativity that make it possible to 

integrate taste models and artistic 

expressions from all cultures and 

backgrounds. 

Cultures include symbols and just as 

there are no societies without cultures, 

there are no societies without symbols. 

The idea of a culturally neutral public 

space is not only absurd, it can also 

turn out to be dangerous because of 


the amount of secular dogmatism that 

would be necessary even to consider it 

concretely. Religious and cultural 

symbols tell of societies’ roots and 

soul, and it is important never to 

minimise those dimensions of 

collective psychology. Not, indeed, to 

hide behind other people’s symbols 

and become invisible, but to integrate 

this element and find means to express 

one’s faithfulness to Islam’s ethical 

principles while integrating the 

symbols of the culture in which one 

lives, in the West or in the East. As time 

goes by, anyway, a two-way influence 

will naturally set in, but it is important 

to show respect for the cultural 

motives, modes of expression and 

symbols a culture has developed over 

its history, crises and evolutions. Here 

again, respecting the higher finalities 

of Islamic ethics requires additional 

creativity rather than isolation and 

confinement within exclusively 

“oriental” expressions and aesthetics. 

One must discuss entertainment as 

well. It should first of all be recognised 

that, for the young as well as for adults, 

entertainment is a necessity of life and 

that the standpoints of some literalist 

scholars or rigorist trends are 

untenable and absurd. They seem to 

want to force upon us a daily life devoid 

of entertainment, without reading, 

without imagination, without music… 

without even spiritual rest. This cannot 

be and does not correspond to Islam’s 

teachings. We hear that music has 

become the universal language of 

young people, that the images on 

television and films agitate the minds 

of people the world over, that great 

sports events have become the ritual 

gatherings of modern times… and we 

should act as if this had no impact on 

the minds, hearts and daily lives of 

believers wishing to live in harmony 

with certain principles and a life 

ethics?! The question is not to know 

whether or not we should entertain 

ourselves, but what the meaning, form 

and nature of that entertainment 

should be. 

Once the fundamental objectives of 

Islamic ethics have been determined, 

the world’s cultures and their specific 

artistic productions should be 

considered with an open, critical and 

always inclusive outlook. We should 

welcome and integrate as our own all 

the artistic works – from music and 

architecture to cinema, literature and 

drama – that express Man’s nobleness 

and essence in his quest for meaning, 

his questionings, his emotions, his 

sufferings and his joys. We must 

certainly not promote censorship nor 

restrict writers’ and artists’ freedom of 

expression, but rather call upon the 

consciences and hearts of the women 

and men who receive their works to 

seek dignity and high-mindedness, 

and expression that inspires rather 

than stirring up the most regressive

drives; to respect and accept questions, 

doubts and sorrows and hail the 

artistic talent of those who try to 

convey them. Accordingly, it is 

important to think out the outline of an 

in-depth critical artistic education: 

learning the meaning of the artistic act 

itself, learning about art history, 

schools of thought, historical stakes 

“Cultures include 

symbols and just as 

there are no societies 

without cultures, 

there are no societies 

without symbols” 

and debates helps fashioning minds, 

nurturing tastes, and offering a 

freedom of choice that can resist the 

pressure of contemporary global 

culture. Being intellectually – and 

spiritually – empty of any notion about 

art history (and the questions that run 

through it) entails risking to be filled 

by an art of mass instinct, with 

ready-made aspirations and answers 

that do not seem so dogmatic simply 

because the majority, in this global 

culture, naturally seem to share them. 

Important specialised work is required 

here, performed in the light of the 

aforementioned higher finalities, and 

relying on knowledge of past and 

contemporary productions. This 

requires studying classical theories, the 

theses of art for art’s sake or functional 

art (such as the Bauhaus program 

around Kandinsky), as well as the 

claims of the various schools of 

modern art. It also requires learning 

about the meticulous work of 

anthropologists and ethnologists 

studying cultural arts and artistic 

cultures. Culture and art cannot be 

ignored: women and men of faith must 

be given the means to understand and 

receive them better, without betraying 

themselves but without becoming 

artistically blind and deaf. 

This also means encouraging the 

cultural and artistic creativity of 

Muslims themselves. If Islam’s 

message calls upon us to understand 

the meaning of life and to respect 

men’s common good by celebrating life, 

peace, dignity, welfare, justice, equality, 

conscience, sincerity, contemplation, 

memories, cultures, etc.; then the universe 

of artistic expression opens wide to 

everybody’s creativity. Obsessed by the 

fear of transgressing norms, people no 

longer know how to simply tell of 

meaning, they find it difficult to convey 

the most natural emotions and share 

life experiences that transcend 

religious belonging, although those 

are what gives norms their true 

meaning. 

About Tariq Ramadan 

Prof. dr. tariq ramadan holds Ma in 

Philosophy and French literature and 

Phd in arabic and islamic Studies 

from the university of geneva. in 

Cairo, Egypt he received one-on-one 

intensive training in classic islamic 

scholarship from al-azhar university 

scholars. tariq ramadan is Professor 

of Contemporary islamic Studies at 

Oxford university (Oriental institute, 

St antony’s College). he is also 

teaching at the Faculty of theology at 

Oxford. he is at the same time Senior 

research Fellow at doshisha 

university (Kyoto, Japan). 

through his writings and lectures he 

has contributed substantially to the 

debate on the issues of Muslims in the 

west and islamic revival in the Muslim 

world. he is active both at the 

academic and grassroots levels 

lecturing extensively throughout the 

world on social justice and dialogue 

between civilizations. 

Professor tariq ramadan is currently 

President of the European think tank: 

European Muslim network (EMn) in 

Brussels. 

Source indication 

1 See in this respect, Alan J. Scott’s highly 

interesting book, On Hollywood: The Place, the 

Industry, Princeton University Press, 2004, 

that shows what a major stake culture is in 

globalisation and how it operates within the 

global system. 

2 In this respect, read Kenneth White’s interesting 

Une stratégie paradoxale: Essais de résistance 

culturelle, Presses universitaires de Bordeaux, 

1998. 

3 Quran, 49:13. 


50 Fiat Justitia februari 2010

onald Plasterk 

Een man die alles kan 

Met de benoeming van Ronald Plasterk tot minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ging er een 

zucht van opluchting door universitair Nederland. Eindelijk een echte wetenschapper, die snapt hoe 

de academische wereld in elkaar steekt. Niemand zou de academische belangen dan ook beter kunnen 

behartigen dan hij. Nadat Plasterk in 2007 overwoog om de basisbeurs voor studenten te korten, zodat 

het dreigende tekort van leraren financieel kon worden opgevangen, is de vreugde rond zijn aanstelling bij 

menig student omgeslagen in teleurstelling. Als klap op de vuurpijl komt de minister nu met ‘de harde knip’: 

studenten dienen eerst hun bachelor te behalen alvorens zij aan hun master mogen beginnen. De doelstelling 

is meer mobiliteit onder de studenten en dan het liefst ook nog eens richting het buitenland. Fiat Justitia 

deelde met minister Plasterk de zorgen over de ontwikkelingen in het hoger onderwijs. 


Een belangrijke verandering die er 

in het hoger onderwijs aan komt, is 

de harde knip. U bent van mening 

dat studenten hierdoor beter gaan 

nadenken over hun vervolgopleiding. 

Hoe gaat u voorkomen dat de harde 

knip onnodige vertraging veroorzaakt? 

De bacheloropleiding is een echt 

examen voor de student. Het bachelordiploma 

dat daarbij hoort, is te 

vergelijken met het vwo-diploma. Je 

moet het vwo-diploma echt hebben 

behaald voordat je aan een 

bacheloropleiding kunt beginnen en je 

moet dus eveneens een bachelordiploma 

hebben behaald voordat je aan 

een masteropleiding kunt beginnen. 

Dat is de basisgedachte die achter deze 

verandering zit. Het idee komt voort uit 

Europese samenwerking en wordt 

binnen afzienbare tijd in heel Europa 

op deze manier uitgevoerd. Het 

voordeel is dat studenten zich beter 

realiseren dat met het behalen van hun 

bachelor zij ook daadwerkelijk een 

papiertje hebben behaald. Vervolgens 

is het dan het juiste moment om te 

bedenken welke master zij willen gaan 

volgen en in welke stad of zelfs welk 

land zij dat willen doen. In de huidige 

situatie is het zo dat studenten soms 

alvast met hun master beginnen, 

terwijl de bachelor nog niet eens 

afgerond is. Dat leidt ertoe dat ze 

vastgelijmd raken aan hun universiteit, 

omdat ze nu eenmaal tijd hebben 

geïnvesteerd in die doorstroommaster. 

In overleg met de studenten organisaties 

is echter wel besloten dat het niet 

“Het blijft dus 

mogelijk om tijdens 

de studie een andere 

studie op te pakken 

voor hetzelfde lage 

collegegeld” 

de bedoeling is om nodeloze vertraging 

te laten ontstaan. Denk bijvoorbeeld 

aan de situatie waarin een student een 

paar punten niet heeft of zijn been 

heeft gebroken vlak voor het laatste 

tentamen. We hebben vervolgens 

afspraken gemaakt over een aantal 

hardheidsclausules. Mocht een student 

onverhoopt en ongewild vertraging 

oplopen dan kan de instelling 

toestemming geven om alvast aan de 

master te beginnen. De harde knip is 

dus onder invloed van studenten 

minder hard geworden. Een aantal 

MaStErSPECial 

universiteiten heeft al een harde knip, 

maar daar ontstaan geen vertragingen. 

Studenten zijn verstandig genoeg om 

het moeilijkste vak niet tot het laatste 

ogenblik uit te stellen. Hierdoor 

verkleinen zij dus het risico van 

vertraging. 


MaStErSPECial 

Studenten ontwikkelen zich ook graag 

buiten de colleges: verenigingswerk, 

stages of een half jaar studeren in het 

buitenland zijn min of meer een harde 

noodzakelijkheid voor je C.V. Denkt u 

niet dat deze extra activiteiten hierdoor 

worden ontmoedigd? 

Ik denk dat het wel meevalt. Mark 

Rutte heeft zeven jaar over de studie 

geschiedenis gedaan en daar maakt hij 

ook geen geheim van. Hij is goed 

terechtgekomen; dus enige vertraging 

is niet erg, ondanks dat we nú zouden 

zeggen dat hij moet opschieten! 

Bovendien zijn de studies ten opzichte 

van twintig jaar geleden wat korter 

geworden, waardoor je voldoende tijd 

hebt om nevenactiviteiten te ontplooien. 

De studieduur is gemiddeld vier 

jaar en het aantal studie-uren per week 

is niet dusdanig hoog dat een student 

daar niet wat bij zou kunnen doen. 

U hebt eerder aangegeven dat het 

huidige hoger onderwijs niet voldoet. 

U pleit voor een systeem van vier 

niveaus waarin bepaalde universitaire 

opleidingen samengaan met hboopleidingen 

en daarboven denkt u aan 

opleidingen met een hoog academisch 

gehalte. Hoe wilt u dat realiseren? 

Ik wil absoluut niet dat hbo- en 

wo-instellingen samengaan of fuseren, 

integendeel! Het probleem met het 

huidige hoger onderwijs is dat we nu 

maar twee smaken hebben: of je volgt 

een vierjarige hbo-opleiding of je volgt 

universitair onderwijs. Dit stelsel is 

vijftig jaar oud en komt uit de tijd dat 

slechts vijf procent van de studenten 

hoger onderwijs volgde. Tegenwoordig 

volgt 47 procent van de studenten 

hoger onderwijs! Het stelsel biedt te 

weinig variëteit en er zijn signalen dat 

dit gaat knellen. Op het hbo persen we 

voormalige mbo’ers en ex-vwo’ers in 

één systeem, dat voor de één te moeilijk 

en voor de ander te eenvoudig is. De 

universitaire opleiding bedrijfskunde 

lijkt nog slechts gekozen te worden 

door mensen die manager willen 

worden in het bedrijfsleven, maar niet 

door mensen die wetenschapper willen 

worden. Ik heb nu de Commissie- 

Veerman ingesteld om te adviseren of 


deze indruk klopt. Als dit het geval is, 

zullen wij geleidelijk meer opleidingsstromen 

laten ontstaan. Ik denk dan 

bijvoorbeeld aan de university colleges; 

brede, kleinschalige bachelors met een 

hoog academisch gehalte. Ik kan me 

voorstellen dat er veel studenten zijn 

die zeggen: “Ik weet op mijn zeventiende 

nog niet of ik architect of jurist 

wil worden.” Zij kunnen dan een brede 

bachelor kiezen en zich geleidelijk 

gaan specialiseren. 

Het collegegeld voor een tweede 

studie is vrijgegeven in de nieuwe wet 

op het hoger onderwijs; hierdoor kan 

deze studie een stuk duurder worden. 

Vormt dit geen ondermijning van onze 

kenniseconomie? 

Nee, die wordt niet ondermijnd. De 

huidige wetgeving stelt dat het lage 

collegegeld tot het dertigste levensjaar is 

vastgesteld en dat daarna de instellingen 

de werkelijk gemaakte kosten mogen 

vragen. Samen met de Tweede Kamer 

ben ik van mening dat mensen in 

Nederland de mogelijkheid moeten 

hebben om gedurende heel hun leven op 

gunstige voorwaarden te studeren. Er 

zijn bijvoorbeeld mensen die na hun 

middelbare school eerst tien jaar werken 

en dan pas gaan studeren. Deze keuze 

tot studeren mag dan ook niet worden 

ontmoedigd met hoger collegegeld. In 

de nieuwe wet heeft er dus een uitruil 

plaatsgevonden, wat inhoudt dat 

iedereen, ongeacht leeftijd, het recht 

heeft om een studie gegarandeerd voor 

het lage collegegeld te krijgen. Wanneer 

je eenmaal hoog opgeleid bent en je 

besluit om een tweede studie te volgen, 

mag de instelling de werkelijk gemaakte 

kosten in rekening brengen. Dit màg de 

instelling overigens doen, dit hoeft 

natuurlijk niet. Misschien vindt de 

instelling economie en rechten wel een 

briljante combinatie en houdt ze het 

collegegeld voor deze combinatie laag. 

Het kan ook zo zijn dat je een 

afgestudeerd jurist bent, maar eigenlijk 

nog geen zin hebt om te werken, omdat 

kunstgeschiedenis je ook altijd al zo 

interessant leek. De vraag dringt zich 

dan op of dit allemaal op kosten van de 

gemeenschap moet gebeuren? En 

studenten die twee studies tegelijk doen, 

mogen na afronding van de eerste studie 

de resterende jaren van de tweede studie 

ook het lage collegegeld betalen. Het 

blijft dus mogelijk om tijdens de studie 

een andere studie op te pakken voor 

hetzelfde lage collegegeld. Het 

probleem van dit verhaal is dat ik slechts 

beschik over een vaststaand budget 

waarbij keuzes gemaakt moeten 

worden. Ik zet nu dus in op beleid dat 

zoveel mogelijk mensen een hoge 

opleiding tegen het lage tarief biedt. Ik 

kies er dus niet voor dat sommige mensen 

twee opleidingen tegen het lage tarief 

kunnen doen. Overigens hebben we als 

overgangsfase afgesproken dat in de 

komende drie jaar de instellingen geen 

gebruik van dit verhogingsrecht zullen 

maken en vervolgens evalueren we het 

voor we verder gaan. 

Over Ronald Plasterk 

ronald hans anton (ronald) Plasterk 

werd op 12 april 1957 geboren te den 

haag. na het behalen van het diploma 

gymnasium-B studeerde hij economie 

(propedeuse) aan de universiteit van 

amsterdam en biologie aan de 

rijksuniversiteit leiden. hij behaalde 

zijn doctoraal biologie in 1981. van 

1993 tot 1997 was de heer Plasterk 

bijzonder hoogleraar Moleculaire 

biologie aan de vrije universiteit te 

amsterdam en aansluitend hoogleraar 

Moleculaire genetica aan de faculteit 

geneeskunde van de universiteit van 

amsterdam. in 2000 werd hij 

benoemd tot hoogleraar Ontwikkelingsgenetica 

van de universiteit 

van utrecht. hij was ook adviseur van 

de nationale Conventie, en columnist 

bij de volkskrant en bij het tvprogramma 

het Buitenhof. dr. r.h.a. 

Plasterk werd op 22 februari 2007 voor 

de Pvda benoemd tot minister van 

Onderwijs, Cultuur en wetenschap in 

het vierde Kabinet-Balkenende.


Waarom Rechten aan 

de Universiteit Maastricht? 

Rechten in Maastricht richt zich op de internationalisering, zowel in de studie van het Nederlands Recht en 

Fiscale Recht, als in de specifiek internationale en Europese programma’s. De Maastrichtse rechtenfaculteit mag 

zich uniek in het onderwijs van internationaal, Europees en vergelijkend recht noemen. Daarnaast bieden we 

unieke Nederlandstalige masters: de Togamaster, Forensica, Criminologie en Rechtspleging en Recht en Arbeid. 

Masteropleidingen in Nederlands en/of Engels: 

• European Law School 

• Fiscaal Recht (3 specialisaties, o.a. International and European Tax Law) 

• Forensica, Criminologie en Rechtspleging (per 1 september 2010 ook in het Engels aangeboden) 

• Globalisation and Law (2 specialisaties: Human Rights en Corporate and Commercial Law) 

• Nederlands Recht (6 specialisaties, o.a. Togamaster) 

• Recht en Arbeid (2 specialisaties: Arbeid en Gezondheid en Arbeid en Onderneming) 

• Intellectual Property Law and Knowledge Management 

• International Laws 

• International and European Economic Law 

• Law Honours Programme (research track) 

Meer informatie? Stuur dan een e-mail: masters-law@maastrichtuniversity.nl 

www.maastrichtuniversity.nl/rechten

ita verdonk 

trots en vol vuur 

De bijnaam van Rita Verdonk is ‘IJzeren Rita’, een koosnaampje dat zij verwierf als Minister van 

Vreemdelingenzaken en Integratie. Wie begint over haar ministerschap begrijpt waar deze naam vandaan 

komt. Vol passie en zonder ruimte voor enig compromis geeft ze haar visie op de multiculturele samenleving. 

Maar wanneer haar partij Trots op Nederland ter sprake komt, kan ze eindelijk ontspannen en gaat ze 

letterlijk stralen. Haar partij heeft een turbulente periode achter zich gelaten en zit weer in een positieve 

flow: “Wij gaan voor regeringsdeelname.” 


Sinds de vervroegde gemeenteraadsverkiezingen 

van afgelopen november 

bent u niet langer de enige politicus 

van Trots op Nederland. Gefeliciteerd… 

Bedankt. Ik ben hartstikke trots op het 

behaalde resultaat. Deze mensen 

hebben in tien weken tijd ervoor 

gezorgd dat wij twee zetels hebben 

behaald. In totaal zijn er 27 zetels te 

verdelen en de grootste partij in de 

gemeente Zuidplas heeft maar zes 

zetels. Het is dus fantastisch dat wij bij 

de eerste verkiezing meteen zo sterk 

worden vertegenwoordigd. 

Hoe gaat het nu met Trots op 

Nederland? 

We zijn druk bezig geweest om bij de 

aankomende gemeenteraads verkiezingen 

in zoveel mogelijk gemeenten 

mee te kunnen doen. Hiervoor zijn we 

op zoek gegaan naar kwalitatief goede 

mensen, die enthousiast zijn en 

bovendien achter de idealen van Trots 

op Nederland staan. Vervolgens kregen 

die mensen de vrijheid om de 

problemen van de betreffende 

gemeente op de kaart te zetten en een 

lokaal verkiezingsprogramma te 

maken. Daar is heel hard aan gebouwd. 

Ik denk dat Nederland verrast is dat we 

in 38 gemeenten verkiesbaar zijn. 

Trots claimt een nieuwe manier van 

politiek bedrijven, ‘politiek 2.0’. Wat 

bedoelt u hiermee? 

Wij staan voor een heel andere manier 

van politiek bedrijven; een politiek die 

uitgaat van vertrouwen in de mensen. 

Op het moment dat je mensen 

vertrouwt, hoef je ze niet vast te zetten 

met regeltjes. Op dit moment 

wantrouwt de overheid haar burgers; 

dit leidt tot volledige overregulering. 

Neem nu als plastisch voorbeeld dit 

pennenbakje (abrupt pakt ze een 

pennenbakje van de hoek van de tafel 

en zet het met een klap op het midden 

van de tafel, red.). Als u er zeker van 

wilt zijn dat dit bakje altijd in het 

midden van de tafel staat, dan maakt u 

regels om ervoor te zorgen dat dit ook 

echt gebeurt. Maar het maakt 

intErviEw 

“De overheid is de 

dienaar van de burger 

en niet andersom” 

natuurlijk niet uit of het bakje in het 

midden of op de hoek van de tafel 

staat. Het gaat erom dàt het bakje op 

tafel staat. Deze houding zie je terug 

binnen de gehele overheid: we zijn 

overgereguleerd. Trots op Nederland 

vindt vertrouwen en handhaven dé 

twee basiswaarden in de politiek. De 

overheid is de dienaar van de burger en 

niet andersom. 

Hoe ziet dat er in de praktijk uit? 

De gemeente is de belangrijkste 

overheid voor de burger; daar worden 


intErviEw 

de belangrijkste regels voor de 

leefomgeving gemaakt. Voor het 

kappen van een boom moet nu een 

vergunning worden aangevraagd, 

foto’s van de omgeving worden 

geupload en vervolgens nog geld 

betaald worden ook. De gemeente 

moet deze procedure omdraaien en 

bomen aanwijzen die niet gekapt 

mogen worden: “Van deze bomen blijft 

u af, want anders gaan we handhaven.” 

Een boom die niet is aangewezen, kan 

dus zonder vergunning door de burger 

worden gekapt. Deze omdraaiing van 

de procedure gaat uit van vertrouwen 

in de burger en pas als het vertrouwen 

wordt geschaad, wordt er overgegaan 

tot handhaving. 

De term 2.0 verwijst doorgaans naar 

een vorm van online interactie en niet 

naar het vergunningvrij kappen van 

een boom. 

Wij zijn op deze term gekomen door de 

manier waarop ons partijprogramma 

tot stand komt en de wijze waarop wij 

in de toekomst met onze kiezers willen 

gaan communiceren. We zijn 

bijvoorbeeld begonnen om aan de 

Nederlandse burger te vragen: wat zijn 

de tien belangrijkste punten die u 

“Wij staan voor 

een heel andere 

manier van politiek 

bedrijven; een politiek 

die uitgaat van 

vertrouwen in de 

mensen” 

bezighoudt? Dit kon worden 

aangegeven door onder andere online 

mee te discussiëren. Vervolgens is een 

meedenkdag georganiseerd en op die 

dag werd aan deze tien punten nader 

inhoud gegeven. De tien punten gaan 

wij nu verwerken tot een 


partijprogramma. En als wij in de 

toekomst – natuurlijk gaan we voor 

regeringsdeelname – coalitie onderhandelingen 

moeten voeren, zullen we 

bijvoorbeeld aan onze achterban 

vragen: over welke zes punten gaan we 

wel onderhandelen en over welke vier 

punten gaan we niet onderhandelen? 

Op het moment dat ik bij één van die 

vier punten toch iets moet prijsgeven, 

vraag ik eerst aan mijn achterban of dat 

goed is. Ik wil daar veel transparanter 

mee omgaan dan andere partijen dat 

nu doen. 

Gaat u dat middels een ‘tweet’ 

bespreken? 

Hyves zal als platform dienen, maar ik 

kan via Twitter naar Hyves verwijzen. 

Vervolgens kunnen aanhangers via een 

poll stemmen. 

U had het over handhaven en 

vertrouwen als kernwaarden, maar 

de naam van de partij en haar logo 

benadrukt een soort nationalisme. 

Wij moeten trots zijn op onze waarden 

en normen en moeten deze ook 

verdedigen; niet vanuit een 

nationalistisch gevoel, maar wel vanuit 

een patriottistisch gevoel. Nederland is 

ons land en onze voorouders hebben 

het land groot gemaakt. Wij hebben 

hier prachtige verworvenheden die 

gelden voor iedereen. Maar homo’s 

kunnen tegenwoordig niet meer hand 

in hand over straat lopen, omdat ze 

dan een klap krijgen. Vervolgens is 

onze reflex om de schuld te geven aan 

de buitenlanders, maar wij hebben hier 

schuld aan! Wij durven niet een rechte 

rug te tonen en te zeggen: dit zijn onze 

regels en als het je niet bevalt dan kun 

je gaan! 

Dit betreft integratie, een van de 

hoofdpunten van Trots. Geldt op dit 

gebied ook het devies van handhaven? 

Als minister heb ik gepraat met echte 

vluchtelingen. Dit zijn mensen die 

weten wat het is om in eigen land de 

mond te worden gesnoerd en als vrouw 

in een burka te worden gestopt. Het 

zijn mensen die zeggen: “Maak nu 

eens duidelijk wat jullie waarden en 

normen zijn en waar wij ons aan 

moeten houden! Ik ben uit mijn land 

weggegaan omdat ik in een burka werd 

gestopt, maar hier in Nederland zie ik 

ook burka’s. Waarom laten jullie dat 

toe?” Ik vind dat deze mensen gelijk 

hebben. Het is een vorm van 

vrouwenonderdrukking en dat hoort 

niet in Nederland, dus daar moeten 

regels voor komen die we vervolgens 

zullen handhaven. 

Als liberaal zegt u toch dat iemand zelf 

mag bepalen of zij een burka draagt? 

Nee! Dat jij thuis een burka draagt, zal 

mij een zorg zijn, maar in de publieke 

ruimte draag je geen burka. Wij staan 

in Nederland voor een open 

samenleving en gelijke rechten, dus wij 

zijn tegen vrouwenonderdrukking. Een 

burka dragen past gewoon niet binnen 

onze waarden en normen.

In Nederland zijn er misschien twintig 

of dertig vrouwen met een burka… 

Schei toch uit! Punt één: er zijn veel 

meer vrouwen die burka’s dragen. Ga 

maar eens bij een asielzoekerscentrum 

of in de Schilderswijk kijken. Moet je 

opletten hoeveel burka’s je ziet! En ten 

tweede is dat totaal niet relevant. Iedere 

burka is er één te veel voor Nederland. 

Is het geringe aantal niet juist 

relevant voor de prioriteitstelling van 

problemen? 

Nee, want in Nederland maken we ons 

steeds te laat druk over problemen. Wij 

gaan ons pas druk maken als het leed 

al is geschied. Op het moment dat het 

er vijfduizend zijn, hebben we een 

probleem. Dat is precies hetzelfde als 

je kijkt naar de grote steden. 

Amsterdam heeft nu meer allochtonen 

dan autochtonen en Rotterdam over 

enkele jaren ook. Hoe kunnen we nog 

ervoor zorgen dat daar onze 

Nederlandse waarden en normen 

leidend zijn? Ik vraag me af of we het 

integratieprobleem in dit soort steden 

überhaupt nog wel moeten aanpakken. 

We kunnen beter tijd en geld stoppen 

in de steden die nog te redden zijn. 

Veel allochtonen in de grote steden zijn 

van de tweede of derde generatie; zij 

zijn in Nederland geboren. Zij hebben 

zich de Nederlandse cultuur toch al 

eigen gemaakt? 

In de Nederlandse samenleving zijn er 

inderdaad een aantal allochtonen die 

goed meedoen, maar de integratie gaat 

toch wel heel langzaam. Het gaat zelfs 

veel te langzaam. Kijk maar naar die 

tweede of derde generatie 

Marokkaanse jongens; één grote 

ellende. In de Utrechtse wijk 

Kanaleneiland alleen al zijn het er 

vierhonderd! 

Hoe wilt u deze jongeren aanpakken? 

Keihard! Deze jongens moeten naar 

een opvoedingskamp worden 

gestuurd. Daar moeten ze leren wat 

goede manieren zijn. Daarnaast moet 

hun regelmaat worden bijgebracht, 

want binnen het gezin is dit vaak niet 

het geval. Er zijn bijvoorbeeld gezinnen 

waar niemand voor elf uur wakker is. 

Ouders weten vaak niet eens waar hun 

zoon op school zit en stimuleren hem 

niet om te participeren in de 

samenleving. Dan heb je het als kind 

heel lastig. En als overheid moet je dan 

zeggen: jouw ouders hebben je niet 

opgevoed, dus nu doen wij het voor je. 

De ouders gaan tegelijkertijd verplicht 

naar een opvoedingscursus, zodat de 

thuissituatie structureel verandert. 

Daarnaast houden we de kinderbijslag 

in, want dat is bedoeld als bijdrage 

voor de opvoeding van je kinderen. 

Wanneer ouders dit niet doen, hebben 

ze ook geen recht op dit bedrag. Deze 

kinderbijslag komt vervolgens ten 

goede aan het opvoedingsgesticht. 

“Iedere burka is 

er één te veel voor 

Nederland” 

Trots wijst elke vorm van discriminatie 

af, maar een partijstandpunt is óók dat 

iemand met een dubbele nationaliteit 

niet in aanmerking komt voor een 

plaats op de kieslijst. Dat is toch 

discriminatie? 

Nee. Omdat wij vinden dat de mensen 

die een bestuursfunctie krijgen één 

nationaliteit moeten hebben, en dat is 

de Nederlandse nationaliteit. Wij 

willen niet dat er belangenconflicten 

ontstaan. Daarnaast kunnen de 

mensen met twee nationaliteiten 

gewoon meewerken binnen de 

organisatie. 

Volgens de PvdA loopt u hiermee een 

hoop talent mis. 

Met Albayrak loop ik echt geen talent 

mis, want zij doet het gewoon 

ontzettend slecht. Ze moet van het 

kabinet een restrictief toelatingsbeleid 

voeren, maar alle cijfers gaan omhoog. 

Alleen de cijfers van de terugkeer van 

immigranten dalen. Ik vind dit dus 

geen goed voorbeeld van talent. En als 

we kijken naar de burgemeester van 

Rotterdam: hij heeft zijn eerste blunder 

al gemaakt! (het strandfeest in Hoek 

van Holland, red.) En Aboutaleb is bij 

zijn vorige functies al na twee of drie 

jaar weer weggegaan. Hij heeft nog 

nooit wat afgemaakt, dus het is 

afwachten of dat een succesnummer 

wordt. Binnen de PvdA hadden ze met 

Ahmed Marcouch eindelijk iemand om 

trots op te zijn, maar dan kiezen ze 

hem niet. 

De Marokkaanse overheid laat het 

niet toe dat de nationaliteit van hun 

onderdanen wordt opgegeven. Wat 

kunnen Marokkaanse Nederlanders 

daaraan doen? 

Niets, maar is dat ons probleem dan? 

Ik heb als minister geprobeerd om een 

verklaring te ontwerpen die het 

mogelijk maakt om afstand te doen van 

de Marokkaanse nationaliteit. Dit geldt 

dan alleen voor de Nederlandse wet, 

maar er kon wel afstand worden 

gedaan. Dit bleek uiteindelijk juridisch 

niet houdbaar. Maar ik ben er voor om 

te zeggen: “Iedereen die nu ons land 

binnen wil komen en die zijn 

nationaliteit niet kan opgeven, komt er 

niet in!” Wij hebben in Nederland de 

Rijkswet op het Nederlanderschap en 

daar staat duidelijk in dat wij uitgaan 

van één nationaliteit en dat is de 

Nederlandse. 


intErviEw 

Migratie is een ander hoofdthema van 

Trots. U bent van mening dat Nederland 

het vrije verkeer van personen moet 

beperken, door alleen migranten toe te 

laten die een nuttige bijdrage kunnen 

leveren. Dat is dan zeker ook geen 

discriminatie? 

Het gaat erom dat je een nuttige 

bijdrage kunt leveren aan de 

Nederlandse samenleving. Het maakt 

hierbij niet uit of je timmerman of 

professor bent. De migranten die we 

toelaten moeten hun eigen broek 

ophouden. In Amerika voelt iedereen 

zich in de eerste plaats Amerikaan en 

daarna pas burger uit het land van 

herkomst. Dat is ook logisch, want in 

Amerika word je niet zo in de watten 

gelegd als hier en moet je gewoon 

werken voor je geld. Als je niet werkt, 

dan heb je niets, maar als je hier niet 

werkt, dan ga je gewoon je uitkering 

ophalen. Het uitkeringscijfer onder 

allochtonen is echt schrikbarend hoog 

en ik vind dat we daar iets aan moeten 

doen. 

Gaat u dan de uitkeringen versoberen? 

Ik ben groot voorstander van het 

stellen van een referte-eis aan de 

bijstand en tevens wil ik de referteperiode 

langer maken. Migranten 

moeten eerst maar eens een tijd geld 

verdienen; vervolgens hebben ze recht 

op een uitkering. Het kan toch niet zo 

zijn dat mensen bij aankomst in 

Nederland gelijk een volledige 

bijstandsuitkering krijgen? 

Als minister hebt u veel kennis en 

ervaring opgedaan. Welke verkregen 


inzichten acht u vooral van belang als 

partijleider van Trots? 

Als burger kreeg ik de kans om 

minister te worden; hierdoor kwam ik 

als relatieve buitenstaander binnen in 

Den Haag. De hoeveelheid 

achterkamertjespolitiek viel mij meteen 

op. De bestuurlijke elite bepaalt alles 

zelf en is niet gediend van tegenspraak. 

Negatieve rapporten verdwijnen 

gewoon in de onderste la. Men wil 

“Iedereen die nu ons 

land binnen wil komen 

en die zijn nationaliteit 

niet kan opgeven, komt 

er niet in!” 

zichzelf in stand houden en laat dus 

onderzoek na onderzoek verrichten; 

besluiteloosheid voert daardoor de 

toon. Er is veel te weinig interesse voor 

maatschappelijke gebeurtenissen. Ik 

heb me hierover verbaasd en ga dit met 

Trots op Nederland anders doen. 

U bent door EénVandaag uitgeroepen 

tot de slechtste politicus van 2009, 

terwijl u in 2007 nog de beste was. In 

2007 stond Trots nog boven de twintig 

zetels en nu nog maar op één zetel. Wat 

is er gebeurd? 

Er is veel gebeurd. Het jaar 2008 begon 

met veel ellende en ruzie binnen de 

organisatie van Trots. Dat hebben we 

vervolgens achter ons gelaten, omdat 

we wilden gaan voor de inhoud van 

Trost op Nederland. We zijn toen hard 

gaan bouwen voor de aankomende 

gemeenteraadsverkiezingen. We gaan 

nu weer in een positieve richting. 

Maar u hebt het momentum verloren 

aan Geert Wilders. 

Ik hoop dat mensen in Nederland zien 

dat ik als minister een restrictief 

migratiebeleid voerde en een 

inburgeringswet heb ingevoerd die 

mensen verplicht om in te burgeren. 

Daarnaast heb ik een hele politieke 

organisatie op poten gezet. Dat 

organiseren gaan we dus ook doen met 

Nederland. Het land verdient een 

reorganisatie. 

U hebt goed werk geleverd als minister 

en u kreeg als blijk van waardering 

tijdens de verkiezingen van 2006 meer 

voorkeurstemmen dan Mark Rutte. 

Op dit moment houdt echter niemand 

nog rekening met u; er wordt zelfs 

een beetje lacherig gedaan. Is dat niet 

frustrerend? 

Dat is vooral in Den Haag, maar in het 

land is dat veel minder. Er is nog heel 

veel krediet in het land. Dat blijkt wel 

uit het feit dat we veel vrijwilligers 

kunnen krijgen voor de kieslijsten en 

de organisatie. Het is zaak om dat 

krediet in 2010 te verzilveren. 

Over Rita Verdonk 

Op 8 oktober 1955 werd rita verdonk 

geboren in utrecht. na haar studie 

sociologie ging zij in 1983 als stagiaire 

aan het werk bij het Ministerie van 

Justitie. na diverse functies, 

waaronder gevangenisdirecteur, werd 

zij in 1999 directeur Staatsveiligheid 

bij de binnenlandse veiligheidsdienst; 

ook was zij werkzaam als directeur bij 

KPMg. verdonk was pas één jaar lid 

van de vvd toen ze voor het kabinet- 

Balkenende ii werd gevraagd als 

minister voor vreemdelingenzaken en 

integratie. in 2006 stapte zij na ruzie 

uit de vvd-fractie en begon haar eigen 

partij: trots op nederland.

TOPMOMENT #6 

Dé tip voor de 

juiste aanpak 

Al tijdens je studie ervaring opdoen in de rechtspraktijk? 

Maak kennis met de duale master en 

onderzoeksmaster Onderneming & Recht 

Hier doe je werkervaring op bij: AKD, Clifford Chance, 

De Brauw Blackstone Westbroek, Nauta Dutilh, 

Onderzoekscentrum Onderneming & Recht, 

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, Philips 

International, Rechtbank en Gerechtshof Arnhem, 

Simmons & Simmons, Stibbe, Van Doorne. 

Vraag de brochure aan. 

Kijk op www.ru.nl/topmomenten of bel (024) 361 20 79. 

Bereid je voor op topniveau

intErviEw 

ahmed aboutaleb 

altijd in gesprek 

Op 31 oktober 2008 stemde het kabinet in met de benoeming van Ahmed Aboutaleb tot burgemeester 

van Rotterdam. Hij is daarmee de eerste burgemeester in Nederland van Marokkaanse afkomst. Volgens 

de burgervader levert zijn afkomst zowel voordelen als nadelen op: “Ze kunnen me moeilijk van racisme 

beschuldigen. Overigens is mij wel eens het verwijt gemaakt dat ik alleen maar aandacht heb voor 

kutmarokkanen.” Door deze vorm van baldadigheid krijgt Aboutaleb de neiging om de telefoon te pakken 

en de persoon die hem uitschold op te bellen: “Goedendag meneer, hier hebt u een kutmarokkaan aan de 

telefoon. Hebt u even tijd voor me?” 

Tekst: Lorenzo Favetta en Asefeh Abbas Zadeh 

Een tijd geleden hingen er op verschillende 

plaatsen in Rotterdam posters 

aan de muur waarin Marokkaanse 

probleemjongeren werden uitgenodigd 

om tegen een vergoeding van 

veertig euro te komen praten met 

de burgemeester. Sinds wanneer 

worden burgers betaald om met de 

burgervader in gesprek te gaan? 

Dit geldbedrag is slechts een normale 

onkostenvergoeding, die deze jongeren 

krijgen om mee te doen aan een 

marktonderzoek. Dit onderzoek 

hebben wij laten uitvoeren naar 

aanleiding van een brief die de 

gemeente ontving van de Minister van 

Wonen, Wijken en Integratie. In deze 

brief werden wij gestimuleerd om de 

mensen zo veel mogelijk te betrekken 

bij de oplossing van problemen in de 

multiculturele samenleving. Ik heb 

toen besloten om deze aanpak toe te 

passen bij de problemen met de 

Antilliaanse en Marokkaanse jongeren, 

door middel van een reeks van bijeenkomsten. 

Deze bijeenkomsten hebben 

het karakter van een marktonderzoek. 

Eerst vindt er een zorgvuldige 

selectieprocedure plaats waaruit onder 

meer tienermoeders, ongewenst 

zwangere meisjes, hangjongeren, 

werklozen, vroegtijdig schoolverlaters 

en criminele jongeren naar voren 

komen. Vervolgens wordt dit selectieve 

gezelschap onderworpen aan een 

uitgebreide vragensessie over 


mogelijke oorzaken van en oplossingen 

voor de problemen waar zij 

tegenaan lopen. Na afloop van een 

aantal van deze sessies heb ik een 

persoonlijk gesprek met sommige 

deelnemers gehad. De deelnemers aan 

dit onderzoek ontvangen inderdaad 

een reis- en onkostenvergoeding. Dit is 

niet meer dan normaal als je beseft dat 

deze personen tijdens dit onderzoek 

misschien wel moeten werken of een 

oppas voor hun kinderen moeten 

betalen. En als ze met het openbaar 

vervoer naar deze bijeenkomsten 

komen, kost dit natuurlijk ook geld. In 

de gemeenteraad heb ik dit vervolgens 

moeten uitleggen, omdat het in de 

media verkeerd is overgekomen. 

“Goedendag meneer, hier hebt u een kutmarokkaan 

aan de telefoon. Hebt u even tijd voor me?” 

U bent van Marokkaanse afkomst. Wat 

doet het met u persoonlijk als er voor 

de zoveelste keer in negatieve zin over 

Marokkanen wordt gesproken? 

Ik ben in de eerste plaats burgemeester 

van Rotterdam. Mijn eerste zorg is de 

stabiliteit en toekomst van deze stad, 

met al zijn inwoners. Waar ze geboren 

zijn is niet relevant, want ik ben net zo 

verdrietig als er iemand neergeschoten 

wordt door een Marokkaan, een 

Antilliaan of een Nederlander. 

Natuurlijk heb ik – net als iedereen – 

een achtergrond. En deze achtergrond 

is geen jasje dat je uittrekt als je gaat 

zitten. Het is dan ook jammer dat een 

kleine club mensen aan het idee moet 

wennen dat iemand met mijn achtergrond 

burgemeester van Rotterdam is. 

Een tijd geleden kreeg ik bijvoorbeeld 

een e-mail van een meneer die schreef: 

“U hebt de toekomst van mijn zoon

naar de knoppen geholpen, want u 

hebt hem laten aanhouden naar 

aanleiding van de rellen in Hoek van 

Holland. Hij is zijn baan kwijt en zit 

nog steeds vast, terwijl hij niks heeft 

gedaan!” We weten allemaal dat als je 

in Nederland meerdere weken vastzit 

er echt wel iets aan de hand is. 

Vervolgens schreef hij: “U hebt alleen 

maar aandacht voor kutmarokkanen!” 

Door deze vorm van baldadigheid krijg 

ik de neiging om de telefoon te pakken 

en die persoon op te bellen om te 

zeggen: “Goedendag meneer, hier hebt 

u een kutmarokkaan aan de telefoon. 

Hebt u even tijd voor me?” Jammer 

genoeg staat er vaak geen telefoonnummer 

bij dit soort e-mails, want ik 

zou maar al te graag opbellen! 

Levert uw allochtone afkomst nadelen 

op in de uitoefening van uw ambt? 

Over het algemeen levert mijn afkomst 

weinig nadelen op en voer ik zonder 

problemen mijn taken uit. Jammer 

genoeg ontvang ik af en toe wat 

vervelende e-mails, zoals hierboven 

genoemd. En in de gemeenteraad is ook 

weleens mijn achtergrond ten tonele 

gebracht; daar heb ik overigens gelijk 

van gezegd dat het een valse opmerking 

is die ik niet tolereer. Maar er is altijd 

wel iets aan te merken op iemand. Er 

bestaat geen burgemeester, staatssecretaris 

of minister die door iedereen 

op handen wordt gedragen. En als 

personen iemand in een bepaalde hoek 

willen zetten, dan maken ze een 

karikatuur van hem. Mijn collega in 

Amsterdam vinden ze bijvoorbeeld een 

‘theedrinker’, maar volgens mij drinkt 

Job Cohen weinig kopjes thee. 

En voordelen? 

Als burgemeester heb je een voorbeeldfunctie 

in het algemeen, maar omdat ik 

van Marokkaanse afkomst ben, geldt 

dit des te meer voor bepaalde groepen. 

Door mijn afkomst en de plek waar ik 

sta, kan ik met veel meer gezag 

richting allochtonen en Marokkanen in 

het bijzonder opereren dan anderen. 

Een ander voordeel is dat ze mij 

moeilijk kunnen beschuldigen van 

racisme. Overigens is mij weleens het 

verwijt gemaakt dat ik een bounty ben: 

zwart van buiten en wit van binnen! 

De Vogelaar-top 40 is een lijst van 

veertig Nederlandse probleemwijken. 

Rotterdam is hofleverancier van deze 

lijst. Binnen de top tien zijn er vijf 

afkomstig uit Rotterdam. De rangorde 

van de Rotterdamse wijken op deze 

lijst correspondeert niet met de 

veiligheidsindex van Rotterdam. Hoe 

komt dat? 

De Vogelaarwijken zijn geselecteerd op 

basis van sociale, fysieke en economische 

problemen die zich daar 

voordoen. Het gaat dan om overlast, 

onveiligheid, verloedering en leefbaarheid 

in een buurt. Het zijn dus 

meerdere factoren die meespelen, 

waarvan veiligheid er slechts één is. 

Een Vogelaarwijk hoeft dus niet altijd 

een veiligheidsprobleem te hebben. 

Daarentegen is de Rotterdamse 

veiligheidsindex een jaarlijkse meting 

van juist specifiek de veiligheid in 

Rotterdam. Een wijk kan heel erg oud 

en verloederd zijn met alleen maar 

relatief arme mensen en toch een laag 

criminaliteitscijfer hebben. Zo’n wijk 

staat dus hoog in de Vogelaar-top 40 

en laag in de Rotterdamse veiligheidsindex. 

Naar aanleiding van de veiligheidsindex 

investeert Rotterdam veel in deze 

onveilige wijken. Kunt u een voorbeeld 

geven? 

Naast het stedelijk veiligheidsprogram- 

“Het is jammer dat 

een kleine club mensen 

aan het idee moet 

wennen dat iemand 

met mijn achtergrond 

burgemeester van 

Rotterdam is” 

ma realiseren we per wijk een plan op 

maat. Dus we maken voor iedere wijk 

die laag scoort op de veiligheidsindex 

een apart plan van aanpak. Dit plan 

maakt de stuurgroep veiligheid samen 

met de bewoners van die wijk. Deze 

stuur groep staat onder mijn voorzitterschap 

en bestaat tevens uit de 

korpschef, de hoofdofficier van justitie 

en aanvullen de vakwethouders. Wij 

hebben in dit kader besloten om onze 

vergaderingen openbaar te maken en te 

verplaatsen naar de onveilige wijken. 

Tijdens deze openbare vergaderingen 

presenteren wij aan de buurtbewoners 

wat wij van de wijk weten, wat we 

daaraan gedaan hebben, of dit geholpen 

heeft en wat we in de komende 

periode nog meer willen gaan doen. En 

voordat wij als stuurgroep conclusies 

trekken, mogen de bewoners meepraten. 

Op deze manier proberen we 

aan te sturen op een vorm van medeeigenaarschap 

van de publieke ruimte. 

Met deze bijeenkomsten creëert u 

uiteraard draagvlak voor de plannen. 

Maar wat is het concrete doel? 


intErviEw 

De concrete doelstelling is om in 2014 

geen onveilige wijken meer te hebben. 

Op dit moment hebben we nog één 

onveilige wijk, namelijk het Oude 

Westen. De achterliggende gedachte is 

dat we de bewoners duidelijk willen 

maken dat we met z’n allen verantwoordelijk 

zijn voor de veiligheid in 

onze stad. Ik wil naast de zesduizend 

politieagenten die we in de regio 

Rotterdam-Rijnmond hebben, ook de 

ogen en oren van de 1,2 miljoen 

burgers mobiliseren. Met z’n allen zien 

we veel meer dan camera’s en 

surveillerende agenten. 

Antilliaanse jongeren zijn in Rotterdam 

oververtegenwoordigd in de misdaadcijfers. 

De afgelopen jaren zijn er 

vele miljoenen euro’s gebruikt om dit 

probleem op te lossen. Helaas blijven 

deze cijfers te hoog. Hoe gaat u het 

criminaliteitscijfer onder deze jongeren 

terugdringen? 

Over dit probleem heb ik intensief met 

de Antilliaanse gemeenschap in 

Rotterdam gesproken. We hebben 

tijdens vijf avonden lange en diepgaande 

gesprekken gevoerd. Door deze 

gesprekken is duidelijk geworden dat 

er nogal wat jongeren met wapens 

rondlopen en daar willen we een eind 

aan maken. Daarom heb ik een beroep 


gedaan op het zelfreinigend vermogen 

van de gemeenschap en daarbij de 

leden van die gemeenschap gevraagd 

hun wapens in te leveren. Illegaal 

wapenbezit wordt niet getolereerd en 

met alle beschikbare middelen en 

mogelijkheden hard aangepakt. 

“Illegaal wapenbezit 

wordt niet getolereerd 

en met alle 

beschikbare middelen 

en mogelijkheden hard 

aangepakt” 

Daarnaast gaan we de Antilliaanse 

jongeren ondersteunen en begeleiden 

bij het zoeken naar een opleiding of 

een baan, zodat ze aan hun toekomst 

kunnen gaan werken. 

Al jarenlang wordt er een maatschappe 

lijke discussie gevoerd over 

etnische segregatie in het Nederlandse 

onderwijs. De slechte prestaties van 

allochtone leerlingen op ‘zwarte’ 

scholen worden gezien als mogelijke 

oorzaak van de integratieproblemen. 

Op welke manier pakt Rotterdam de 

segregatie in het onderwijs aan? 

Wie streeft naar gemengde scholen 

moet zorgen dat eerst de segregatie in 

de wijken wordt aangepakt. Als een 

wijk eenzijdig is samengesteld, gaan de 

kinderen uit die wijk naar een eenzijdig 

samengestelde school. We moeten dus 

streven naar wijken die bestaan uit 

sociaal- en economisch gemengde 

groepen. Het gaat dus niet om 

diversiteit qua kleur of afkomst, maar 

qua opleiding, inkomen en beroep. 

Want we weten dat onderwijskansen 

van kinderen samenhangen met het 

opleidingsniveau van de ouders en niet 

met kleur of afkomst. Die hoogopgeleide 

ouders kunnen net zo goed Turken, 

Marokkanen of Surinamers zijn. Dit 

zijn langetermijn plannen waar veel tijd 

overheen gaat, soms zelfs hele 

generaties. Ter illustratie: we zien nu 

dat de kinderen van de tweede 

generatie migranten het al veel beter 

doen dan die van de eerste generatie. 

Om ook op korte termijn resultaten te 

boeken, is de afgelopen jaren in 

Rotterdam de lijn ingezet om te streven 

naar gemengde scholen langs de 

beïnvloeding van de schoolkeuze die 

de ouders voor hun kinderen maken. 

Want als ouders ’s morgens massaal 

met de bakfiets de wijk uitrijden om 

hun kinderen naar een andere school te 

brengen, komt daar niets van terecht. 

Helaas kiezen ouders vaak voor 

scholen waar naar hun gevoel ‘ons 

soort mensen’ zijn; scholen met een 

‘zwart’ imago worden door de ‘witte’ 

ouders voorbijgelopen en vice versa. 

Gelukkig zijn er in Rotterdam een 

aantal wijken aan te wijzen waar ook 

ouders de afgelopen jaren het initiatief 

hebben genomen om dit proces te 

keren. 

In augustus vorig jaar is moslimfilosoof 

Tariq Ramadan ontslagen als integratieadviseur 

van de gemeente Rotterdam. 

Volgens deze ‘bruggenbouwer’ hebt u 

aangestuurd op een breuk met hem om 

de schijn te vermijden dat u te veel op 

de hand bent van geloofsgenoten. Klopt 

deze aantijging? 

Het enige wat ik over deze kwestie in 

de gemeenteraad heb gezegd, is dat de 

bestuurlijke constructie waarin de heer 

Ramadan door de gemeente was 

gepositioneerd onhoudbaar werd. Hij 

was namelijk aan de ene kant bijzonder 

hoogleraar Identiteit en Burgerschap 

aan de Erasmus Universiteit Rotterdam 

– waarvan de leerstoel werd betaald 

door de gemeente – en aan de andere 

kant integratieadviseur van diezelfde 

gemeente. Het is de grootste onzin dat 

ik op zijn ontslag heb aangestuurd. Hij 

moet begrijpen dat zijn ontslag te 

wijten is aan zijn eigen gedrag. De heer 

Ramadan heeft niet ingezien dat zijn 

werkzaamheden voor de Iraanse 

zender Press TV zijn geloofwaardigheid 

als integratieadviseur aantast. 

(Press TV wordt gesteund door het 

omstreden regime in Iran, red.)

Vervolgens is deze bruggenbouwer 

ook nog eens ontslagen als bijzonder 

hoogleraar aan de Erasmus 

Universiteit Rotterdam. Heeft het 

universiteitsbestuur in strijd gehandeld 

met de academische vrijheid? 

Wat mij betreft geldt aan iedere 

academische instelling de academische 

vrijheid. Maar de universiteit is 

verantwoordelijk voor haar eigen 

daden. Het college van bestuur heeft 

– na overleg met de wethouder van 

cultuur – er uiteindelijk voor gekozen 

om de heer Ramadan te ontslaan; dat is 

hun eigen keuze. 

U hebt zowel de Marokkaanse als de 

Nederlandse nationaliteit. Hier is zowel 

bij uw aanstelling als staatssecretaris 

als bij uw benoeming als burgemeester 

ophef over geweest. De PVV diende 

hieromtrent zelfs een motie van 

wantrouwen tegen u in. Waarom geeft u 

uw Marokkaanse nationaliteit niet op? 

Ik zie geen enkele belangenverstrengeling. 

Ik ben namelijk een Nederlandse 

bestuurder die de Nederlandse 

belangen behartigt. Dan maakt het niet 

uit of ik nu één of twee paspoorten 

heb. En zolang de wetgever het goed 

vindt, doe ik niets illegaals. De wet 

bepaalt dat iemand die Nederlands 

staatsburger is zich verkiesbaar mag 

stellen en allerlei publieke functies 

mag uitoefenen. Overigens ben ik wel 

blij dat ik dankzij de PVV de 

geschiedenisboeken inga. Samen met 

staatssecretaris Nebahat Albayrak ben 

ik namelijk de eerste bewindspersoon 

tegen wie een motie van wantrouwen is 

ingesteld nog voordat ik mijn eerste 

debat met de Tweede Kamer had 

gevoerd! 

Over twee jaar zullen er meer 

allochtonen dan autochtonen in de 

stad Rotterdam wonen. Hoe kunnen 

deze allochtonen ooit integreren als de 

Nederlandse cultuur in Rotterdam een 

minderheidscultuur is? 

Dit is slechts een demografisch feit. 

Naar mijn mening is de Nederlandse 

cultuur helemaal geen minderheidscultuur. 

De Nederlandse cultuur is juist 

een dominante cultuur die niet zo snel 

onder de voeten wordt gelopen. Deze 

“Deze mensen zullen de eer van Nederland 

de komende generaties hoog houden en vele 

kunstschatten die dan te vinden zijn in onze musea 

zullen van hun hand komen” 

cultuur is zelfs een inspiratiebron voor 

veel allochtonen. De opvattingen over 

vrijheid van meningsuiting, democratie 

en de scheiding van kerk en staat zijn 

waarden die de grondslag van de 

Nederlandse cultuur vormen. En door 

deze waarden hebben veel allochtonen 

er zelfs voor gekozen om Nederlands 

staatsburger te worden. Deze mensen 

zullen de eer van Nederland de 

komende generaties hoog houden en 

vele kunstschatten die dan te vinden 

zijn in onze musea zullen van hun 

hand komen. Let maar op mijn 

woorden. 

Over Ahmed Aboutaleb 

ahmed aboutaleb is burgemeester van 

rotterdam. hij is een nederlandse 

politicus van Marokkaanse komaf. 

aboutaleb werd eind oktober 2008 

benoemd tot burgemeester; op 

5 januari 2009 ging zijn benoeming in. 

in zijn voorlaatste functie was hij 

staatssecretaris van Sociale Zaken en 

werkgelegenheid in het kabinet- 

Balkenende iv. daarvoor was hij 

wethouder in de gemeente 

amsterdam. hij is lid van de Partij van 

de arbeid. aboutaleb groeide op als 

zoon van een imam in Beni Sidel, een 

klein dorp in het Marokkaanse 

rifgebergte. Op vijftienjarige leeftijd 

kwam hij met zijn moeder en broers 

naar nederland. hij leerde snel 

nederlands en begon een opleiding 

aan de lts. daarna volgde hij de mts en 

deed vervolgens de hts-opleiding 

telecommunicatie. na zijn opleiding 

ging hij als verslaggever aan de slag bij 

veronica en de nOS-radio, vervolgens 

bij rtl nieuws. daarna werd hij 

persvoorlichter op het Ministerie van 

welzijn, volksgezondheid en Cultuur 

en bij de Sociaal Economische raad 

(SEr). in 1998 werd aboutaleb 

directeur van het instituut Forum, de 

voortzetting van het nederlands 

Centrum Buitenlanders. totdat hij als 

wethouder de politiek in ging, was hij 

als ambtenaar in dienst van de 

gemeente amsterdam. 


Welke master kies jij? 

De Tilburgse juridische faculteit biedt 

de volgende geaccrediteerde masters aan: 

• Rechtsgeleerdheid (voorheen Nederlands Recht) 

• Recht en Management 

• Sociaal Recht en Sociale Politiek 

• Fiscaal Recht 

• Milieurecht 

• Bestuurskunde 

• International and European Labour Law 

• International Business Law 

• International and European Public Law 

• Law and Technology 

• Research Master in Law 

• European and international Taxation 

• Public Administration and Organizational Science 

Geïnteresseerd? 

www.uvt.nl/masterkiezers

artiKEl 

het Zwitserse referendum over een 

verbod op minaretten 

is een veroordeling door het EhrM een uitgemaakte zaak? 

Het Zwitserse referendum over een verbod van minaretten heeft een internationale golf van 

verontwaardiging teweeggebracht. Dit uitte zich onder andere in scherpe veroordelingen door de meest 

toonaangevende mensenrechten NGO’s, en vertegenwoordigers van internationale organisaties die de 

bescherming van mensenrechten nastreven. De mensenrechten die hier het prominentst naar voren komen, 

zijn de vrijheid de religie te belijden en het verbod van discriminatie op grond van religie. Er zou reeds een 

klacht zijn ingediend bij het EHRM. Is het inderdaad een uitgemaakte zaak dat dit Hof zal besluiten tot 

schending van de godsdienstvrijheid en/of het discriminatieverbod? 

Auteur: Kristin Henrard 

Gezien de controverse die het 

Zwitserse referendum heeft 

veroorzaakt, lijkt het 

belangrijk de feiten op een rijtje te 

krijgen over moslims, moskeeën en 

minaretten in Zwitserland. 

Moslims in Zwitserland maken minder 

dan 5% van de bevolking uit; de 

absolute cijfers die genoemd worden, 

variëren van 300 000 tot 400 000. Het 

gaat dus om een kleine minderheid. 

Naar schatting zijn er ongeveer 150 

moskeeën in het land, waarvan de 

meeste zich bevinden in woonhuizen, 

garages en bedrijfsgebouwen. Er zijn 

momenteel slechts 4 moskeeën die een 

minaret hebben. De aanvraag voor een 

vijfde moskee met minaret in een 

gemeente heeft verschillende 

islamitische gemeenschappen in het 

land geïnspireerd om ook dergelijke 

aanvragen te doen. 

Volgens een aantal politici van de 

grootste partij – de Zwitserse 

Volkspartij – en de kleine Federale 

Democratische Unie staan minaretten 

symbool voor een machtsaanspraak 

van de islamitische gemeenschap en 

zouden ze de sluipende islamisering 

van Zwitserland illustreren. Een comité 

van politici uit deze twee politieke 

partijen heeft vervolgens het (volks) 

initiatief genomen tot een referendum 

“Volgens een aantal politici staan minaretten 

symbool voor een machtsaanspraak van de 

islamitische gemeenschap” 

tot wijziging van artikel 72 van de 

Zwitserse grondwet over de verhouding 

tussen religie en staat. Het referendum 

strekt er toe dat de grondwet 

uitdrukkelijk de bouw van bijkomende 

minaretten verbiedt. De propagandacampagne 

die in dit kader werd 

gevoerd, heeft de onrust bij de 

bevolking behoorlijk aangewakkerd, 

onder andere door posters die 

minaretten als raketten voorstelden. 

Het is zeer ongebruikelijk en dus 

opmerkelijk dat zowel de Zwitserse 

regering als de meerderheid in beide 

kamers van het Zwitserse parlement de 

burgers hebben opgeroepen om tegen 

dit referendum te stemmen. Uiteindelijk 

heeft 57% van de deelnemers het 

referendum gesteund. 

Internrechtelijk is dit referendum 

bindend en de regering heeft laten 

weten dit referendum te zullen volgen. 

Internationaalrechtelijk kan een staat 

geen beroep doen op een internrechtelijke 

regel om het niet nakomen 


artiKEl 

van een verdragsverplichting te 

rechtvaardigen. Het is voor het 

Europees Hof voor de Rechten van de 

Mens dus niet relevant dat de 

grondwetswijziging het gevolg is van 

een volksreferendum. 

De vrijheid om de eigen godsdienst te 

belijden is weliswaar een fundamenteel 

recht, maar het is niet absoluut. Staten 

kunnen legitieme beperkingen 

aanbrengen op het effectief genot van 

dit mensenrecht. Als een inmenging 

voldoet aan de eisen van een legitieme 

beperking, dan wordt er geen 

schending van het mensenrecht 

vastgesteld. Echter, vooraleer men 

toekomt aan een evaluatie van 

legitieme beperkingen, moet 

vastgesteld worden of een bepaalde 

kwestie überhaupt binnen het 

toepassingsgebied valt van het 

mensenrecht. Gezien de fundamentele 

waarde van mensenrechten is het 

uitgangspunt inzake interpretatie dat 

het toepassingsgebied ruim, maar 

legitieme beperkingen strikt 

geïnterpreteerd behoren te worden. 

Zoals de volgende bondige analyse 

duidelijk zal maken, lijkt artikel 9 

EVRM op het eerste gezicht zowel wat 

betreft het toepassingsgebied als de 

legitieme beperkingen een sterke 

bescherming te bieden ten aanzien van 

de godsdientvrijheid en godsdienstige 

diversiteit. Er zijn echter telkenmale 

jurisprudentielijnen die deze 

bescherming doorkruisen en 

(potentieel) reduceren. 

Het Hof benadrukt in zijn 

jurisprudentie steevast dat 

godsdienstvrijheid een van de 

fundamentele grondslagen is van een 

democratische samenleving. Er lijkt 

dan ook aanleiding te zijn om het 

toepassingsgebied van dit recht 

bijzonder ruimhartig te interpreteren. 

Artikel 9 EVRM bevat hoe dan ook een 

ruime omschrijving van belijden 

namelijk: de vrijheid hetzij alleen, 

hetzij met anderen, zowel in het 

openbaar als privé zijn godsdienst te 

belijden of overtuiging tot uitdrukking 

te brengen in erediensten, in 


onderricht, in praktische toepassing 

ervan en in het onderhouden van 

geboden en voorschriften. Het Hof 

heeft echter in navolving van de 

Europese Commissie voor de Rechten 

van de Mens sinds 1978 een belangrijke 

beperking aangebracht aan wat kan 

gelden als ‘belijdenis’. Volgens het Hof 

volstaat het immers niet dat een 

bepaalde handeling is ingegeven of 

gemotiveerd door godsdienst, maar 

moet deze nauw verbonden zijn met de 

godsdienst en er een duidelijke 

uitdrukking van zijn. Bovendien is het 

Hof veeleisend in zijn evaluaties in dit 

opzicht. Het Hof zou zich echter als 

wereldlijk orgaan niet mogen 

aanmatigen te bepalen wat er al dan 

niet een essentieel aspect van een 

religie is. Bovendien wordt het steeds 

moeilijker om uitspraken te doen 

hierover gezien de toenemende 

religieuze diversiteit in de 

samenleving. 

Zo voerden de initiatiefnemers van het 

referendum aan dat een minaret 

helemaal geen verplicht onderdeel is 

van een moskee. Het verbieden van 

minaretten zou dan ook niet eens een 

inmenging uitmaken in het recht de 

godsdienst te belijden. Er is inderdaad 

geen religieuze plicht een minaret te 

hebben bij een moskee; de eerste 

moskeeën hadden geen minaret. Dat 

neemt niet weg dat momenteel de 

minaret een gemeenschappelijk 

element is in islamitische moskeearchitectuur 

over de hele wereld. 

Trouwens, een analoge situatie geldt 

voor kerken en kerktorens: ook hier is 

geen religieuze plicht om kerktorens te 

hebben en hadden de eerste kerken 

geen kerktoren. 

Uiteindelijk kan wel degelijk gesteld 

worden dat een minaret bouwkundig 

hoort bij een moskee, zoals een 

torenspits hoort bij een kerk. Ook al 

zijn er kerken zonder kerktoren (vaak 

kerken met een moderne signatuur) en 

ook al zijn er moskeeën zonder 

minaret, als christenen denken aan een 

kerk, dan is dat een kerk met een 

kerktoren, net zoals moslims een 

moskee verbinden met een minaret. 

De keerzijde van het toepassingsgebied 

van een mensenrecht betreft de 

reikwijdte van de verplichtingen van de 

overheid. In dit kader moet een andere 

vaste jurisprudentielijn van het Hof 

vermeld worden, met name dat een 

overheid de positieve plicht heeft om 

religieuze harmonie en tolerantie te 

bevorderen tussen de religies binnen 

het eigen grondgebied. Het Hof erkent 

dat die pluraliteit aan religies bijna per 

definitie gepaard zal gaan met 

spanningen. Echter, als er dergelijke 

spanningen zijn, dan mag de overheid 

niet alleen geen partij kiezen, maar 

moet die bovendien en wellicht vooral 

trachten het wederzijds begrip en 

tolerantie te bevorderen. Een positieve 

plicht tot het bevorderen van religieus 

pluralisme is inherent verweven met de 

eis dat de overheid a neutral and 

impartial organiser of the exercise of various 

religions, faiths and beliefs behoort te zijn. 

Hoewel er uiteenlopende ideeën 

bestaan over wat die eis van neutraliteit 

exact zou impliceren, lijkt het zich in

ieder geval te verzetten tegen een 

overheid die vooroordelen tegen een 

bepaalde groep zou erkennen en 

bevestigen, in plaats van deze actief 

tegen te gaan. 

De propagandacampagne van de 

voorstanders van het minarettenverbod 

was duidelijk doorspekt met allerlei 

vooroordelen tegen de islam en dus 

ook tegen de aanhangers van de islam. 

De overheid heeft weliswaar expliciet 

opgeroepen tégen te stemmen, maar 

de vraag is of er niet veel meer had 

moeten gebeuren om het wederzijds 

begrip en tolerantie en dus ook het 

religieus pluralisme te bevorderen. Het 

Hof geeft spijtig genoeg zelden 

duidelijke aanwijzingen over een 

toetsingsmaatstaf in dit opzicht. 

De stelling dat religieus pluralisme het 

centraal beginsel is van artikel 9 EVRM 

werkt ook door in de beoordeling van 

beperkingen op de vrijheid de eigen 

godsdienst te belijden. De legitimiteit 

van een dergelijke beperking zou nauw 

samenhangen met de vraag of die 

beperking het axiomatisch principe 

van religieus pluralisme respecteert. 

Het valt moeilijk te ontkennen dat een 

absoluut verbod tegen nieuwe 

minaretten moeilijk te verzoenen lijkt 

met dit beginsel. 

Paragraaf 2 van artikel 9 EVRM stelt 

drie eisen opdat een beperking legitiem 

zou zijn: een beperking moet een basis 

hebben in het nationale recht die 

voldoende toegankelijk en 

voorzienbaar is; verder moet de 

beperking noodzakelijk zijn in een 

democratische samenleving met het 

oog op het bereiken van een legitiem 

doel. 

Hoewel de legitieme doelen limitatief 

zijn opgesomd in paragraaf 2, struikelt 

het Hof zelden over dit vereiste. Het 

gaat om vage begrippen waar veel 

ondergebracht kan worden. Toch 

verdient het aanbeveling dat het Hof 

kritischer kijkt naar de legitieme 

doelen die in een bepaalde context 

worden ingeroepen. Het kan niet 

toevallig zijn dat artikel 9 beduidend 

minder legitieme doelen opsomt dan 

bijvoorbeeld artikel 8 (privacy). Het 

lijkt dan ook ongepast om die doelen te 

gaan oprekken. 

Als we dit toepassen op de casus van de 

minaretten, dan lijken gezondheid en 

goede zeden niet in het geding. De 

rechten en vrijheden van anderen als 

legitiem doel verwijzen naar een 

eventuele botsing van mensenrechten. 

Welk mensenrecht is echter in het 

geding aan de kant van de 

initiatiefnemers? Hun wordt geen 

strobreed in de weg gelegd om hun 

godsdienst te belijden, hun mening te 

uiten of enig ander mensenrecht te 

genieten. Voor zover ik kan nagaan, is 

er geen recht op de bescherming van 

de ‘nationale identiteit’. 

“Er is geen religieuze 

plicht een minaret 

te hebben bij een 

moskee; de eerste 

moskeeën hadden 

geen minaret” 

Dan blijven er ‘de bescherming van de 

openbare orde’ en ‘nationale 

veiligheid’ over. Echter, als intolerantie 

ten aanzien van bepaalde religies wordt 

aanvaard onder het mom van de 

bescherming van de openbare orde, 

dan ondermijnt dit een krachtige visie 

op de godsdienstvrijheid. 

De eis dat een beperking noodzakelijk 

moet zijn in een democratische 

samenleving vereist dat de beperking 

evenredig is aan het nagestreefde doel. 

Bij een proportionaliteitstoets hangt 

veel af van de toetsingsintensiteit die 

wordt gehanteerd: hoe intensiever de 

toets, hoe waarschijnlijker dat het Hof 

zal besluiten tot een schending en dus 

des te groter de bescherming van de 

godsdienstvrijheid. De 

toetsingsintensiteit is bovendien 

omgekeerd evenredig met de 

appreciatiemarge die het Hof aan de 

staten toekent bij de beoordeling of 

een beperking al dan niet 

proportioneel is. 

Het probleem is echter dat het Hof 

geen duidelijke theorie en criteria heeft 

ontwikkeld die consistent worden 

toegepast bij het bepalen van deze 

appreciatiemarge. Er zijn wel een 

aantal factoren die regelmatig 

terugkeren. Zo kan de aard van het 

mensenrecht een rol spelen, evenals de 

al dan niet aanwezigheid van een 

Europese consensus. Deze factoren 

hoeven niet noodzakelijk in dezelfde 

richting te wijzen, en dan is de 

beoordeling van het Hof nog moeilijker 

te voorspellen. In het geval van een 

minarettenverbod is de 

godsdienstvrijheid in het geding, een 

recht dat altijd als bijzonder 

zwaarwichtig wordt aangemerkt door 

het Hof. Dit zou wijzen op een 

beperkte appreciatiemarge voor staten. 

Echter het Zwitserse grondwetsartikel 

stelt uitdrukkelijk dat het gaat over de 

verhouding tussen religie en staat. Dit 

nodigt het Hof uit de jurisprudentielijn 

te gebruiken die staten een ruime 

appreciatiemarge geeft omdat er geen 

Europese consensus zou bestaan 

inzake de relaties tussen religie en 

staat. De conclusie of er al dan niet een 

schending is van de godsdienstvrijheid 

zal in grote mate afhangen van de 

vraag op welke jurisprudentielijn het 

Hof het sterkst leunt: de afwezigheid 

van een Europese consensus over de 

relatie tussen kerk en staat, of de 

zwaarwichtigheid van de 

godsdienstvrijheid met als kernwaarde 

de bescherming en bevordering van 

religieus pluralisme. Voor de 

beoordeling van de proportionaliteit 

zal de Zwitserse regering zeker 

inroepen dat het verbod de bestaande 

minaretten niet raakt, dat het de bouw 

van nieuwe moskeeën niet onmogelijk 

maakt en dat het al helemaal geen 

verbod op de islam inhoudt. 

Discriminatieverbod: artikel 14 in 

combinatie met artikel 9 

Het Hof heeft van oudsher gesteld dat 

het discriminatieverbod enkel die 

verschillen in behandeling verbiedt 


artiKEl 

waarvoor geen objectieve en redelijke 

rechtvaardiging bestaat. Dergelijke 

rechtvaardiging vergt een legitiem doel 

en een redelijke verhouding tussen het 

verschil in behandeling enerzijds en 

het legitiem doel anderzijds. Opnieuw 

speelt de proportionaliteitstoets een 

belangrijke rol en opnieuw zijn er 

verschillen in toetsingsintensiteit. 

Traditioneel hanteerde het Hof een 

lage toetsingsintensiteit en liet dus een 

vrij ruime appreciatiemarge aan de 

staten. Het Hof heeft intussen wel 

erkend dat een aantal gronden van 

onderscheid verdacht zijn, waardoor 

een verhoogde toetstingsintensiteit 

wordt gehanteerd. Vaak wordt gesteld 

dat religie zo’n verdachte grond van 

onderscheid is. Dit zou blijken uit een 

arrest inzake een Jehova’s getuige uit 

1993 waarin het Hof benadrukte dat 

een onderscheid dat enkel is gebaseerd 

op een verschil in religie niet 

aanvaardbaar is. 

Sindsdien is niet meer expliciet 

verwezen naar een verhoogde 

toetsingsintensiteit ten aanzien van 

onderscheid op grond van religie; ook 

niet in zaken waar dit overduidelijk 

centraal staat. Toch kan de facto een 

strikte(re) toetsing blijken, bijvoorbeeld 

door de versoepeling van de 

bewijslast van de klager. Echter, als het 

Hof een zaak in het teken van de 

relaties tussen kerk en staat stelt, dan 

lijkt de brede appreciatiemarge die 

staten krijgen in dit kader het te 

winnen van de verhoogde toetsingsintensiteit 

die zou gepaard gaan met 

een onderscheid op grond van religie. 

In het geval van het minarettenverbod 


gaat het echter over een maatregel die 

uitdrukkelijk is gericht tegen (de torens 

van) één bepaalde religie. Dit geeft het 

signaal aan de aanhangers van één 

bepaalde religie dat hun godsdienst 

niet echt zichtbaar aanwezig mag zijn. 

De propagandacampagne rond het 

referendum maakte gebruik van 

posters die minaretten als raketten 

afbeelden met daarnaast een gesluierde 

moslima. Dit had duidelijk tot doel de 

angst voor de islam aan te wakkeren en 

allerlei vooroordelen tegen moslims te 

bevestigen. In deze context lijkt het 

bijna onvoorstelbaar dat het Hof dit 

onderscheid niet strikt zou toetsen (zij 

het misschien impliciet). 

Bovendien is het minarettenverbod ook 

een goed voorbeeld van een onderscheid 

op grond van religie dat 

verweven is met een onderscheid op 

grond van etniciteit. De propaganda 

voor het referendum maakte veelvuldig 

gebruik van hate speech. Als het 

onderscheid op grond van religie 

aanvaard wordt als een onderscheid op 

grond van etniciteit (direct of indirect), 

is er weer een andere jurisprudentielijn 

die stuurt naar verhoogde toetsingsintensiteit. 

Uiteindelijk is het niet zeker dat het 

Europese Hof een minarettenverbod 

zal kwalificeren als een schending van 

het EVRM. Met name ten aanzien van 

de godsdienstvrijheid zijn er een aantal 

jurisprudentielijnen die niet eenduidig 

in de richting van een schending 

wijzen. Er lijkt wel een sterkere zaak 

ten aanzien van het discriminatieverbod 

gezien een mogelijk verhoogde 

toetsingsintensiteit voor een onder- 

scheid op grond van religie, dan wel op 

grond van etniciteit. 

Het valt te hopen dat het Hof dergelijke 

vormen van uitdrukkelijke uitsluiting 

van kwetsbare bevolkingsgroepen 

streng veroordeelt. 

Over Kristin Henrard 

Prof. dr. K.a.M. henrard is per 1 

september 2009 benoemd tot 

bijzonder hoogleraar 

Minderhedenbescherming in de 

Faculteit der rechtsgeleerdheid. de 

Belgische Kristin henrard (1970) is 

sinds 2007 verbonden aan de Erasmus 

universiteit rotterdam. Ze is 

gespecialiseerd in mensenrechten, 

met bijzondere aandacht voor 

minderheden. henrard is als 

bestuurslid betrokken bij 

verscheidene internationale 

organisaties voor mensenrechten en 

minderhedenbescherming en is lid 

van de Jonge akademie van de Knaw. 

in 2008 heeft zij het Minority research 

network opgericht. 

Bronvermelding 

1 Zwitserland heeft het Europees 

Raamwerkverdrag voor de Bescherming van 

Nationale Minderheden geratificeerd. Echter, 

Zwitserland heeft in zijn verklaring (van 21 

oktober 1998) bij de ratificatie van het verdrag 

gesteld dat het verdrag enkel van toepassing zou 

zijn op mensen met de Zwitserse nationaliteit 

die duurzame banden met het land hebben. 

Dit lijkt immigranten derhalve uit te sluiten. 

Niettegenstaande herhaalde uitnodigingen om 

de personele toepassingssfeer van het verdrag 

te verruimen, houdt Zwitserland tot nu toe 

vast aan zijn oorspronkelijk standpunt. Het 

Raamwerkverdrag lijkt hoe dan ook niet veel toe 

te voegen ten aanzien van de ‘religieuze’ rechten 

van minderheden. 

2 In dit opzicht kan nog aangestipt worden dat het 

internrechtelijk mogelijk was geweest het initiatief 

tot een referendum te stoppen omdat het in strijd 

zou zijn met regels van internationaal recht 

die de status van jus cogens hebben (zie artikel 

194(2) van de Zwitserse Federale Grondwet). Jus 

Cogens betreft regels van internationaal recht die 

dermate fundamenteel zijn en van belang voor de 

bescherming van de internationale gemeenschap 

als geheel dat iedere staat erdoor gebonden is 

ongeacht zijn instemming. Er is echter allesbehalve 

een consensus dat de godsdienstvrijheid dan wel 

het verbod van discriminatie op grond van religie 

als jus cogens zouden gelden. In Zwitserland werd 

blijkbaar geen schending van een regel van jus 

cogens geïdentificeerd ten aanzien van een verbod 

op minaretten.

ww.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl 

equi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.ars 

.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl ww 





equi.nl Juridisch www.arsaequi.nl maandbladwww.arsaequi.nl 

Juridische www.arsaequi.nl boeken www.ars 

.arsaequi.nl Gratis voor www.arsaequi.nl studenten www.arsaequi.nl Betaalbare kwaliteit www.arsaequi.nl ww 

ww.arsaequi.nl Artikelen www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl Bestellen via de www.arsaequi.nl 

nieuwe 

equi.nl Annotaties www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl webshop www.arsaequi.nl www.ars 

.arsaequi.nl Nieuwe www.arsaequi.nl wetgeving www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl ww 



.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl ww 






.arsaequi.nl .arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl ww 

ww.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl 

www.arsaequi.nl 

equi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.ars www.ars 



equi.nl equi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl maakt www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl kennis, www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.ars www.ars 

.arsaequi.nl .arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl aangenaam. www.arsaequi.nl ww 


equi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.arsaequi.nl www.ars

intErviEw 

hans wiegel 

de beste premier die nederland nooit gehad heeft 

Hij is al sinds zijn 25ste jaar een prominent persoon binnen de Nederlandse politiek; nu een man die zich 

achter de schermen bij de VVD nog steeds roert. Hij was slechts een ademtocht af van de hoogste politieke 

functie en noemt zichzelf zodoende: “De beste premier die Nederland nooit gehad heeft.” Voordat hij een 

vergadering van de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie moest voorzitten kreeg Fiat Justitia de 

mogelijkheid om het ‘orakel’ uit Ljouwert het vuur aan de schenen te leggen en met hem te spreken over 

integratieproblemen van toen en nu, grondrechten en andere hedendaagse kwesties. 

Tekst: Wiebe de Boer en Lorenzo Favetta 

U was lange tijd politiek leider van 

de VVD, werd daarna minister van 

Binnenlandse Zaken en vice-premier, 

en was vervolgens commissaris van de 

Koningin in Friesland en lid van de Eerste 

Kamer. Een carrière om trots op te zijn. 

Ja, dat ben ik ook. Maar ik heb in mijn 

carrière het nodige geluk gehad, hoor. 

Ik was 24 jaar en voorzitter van de 

Jongeren Organisatie Vrijheid en 

Democratie (JOVD) toen ik door de 

toenmalige leiding van de VVD werd 

gevraagd om op de lijst voor de Tweede 

Kamerverkiezingen plaats te nemen. 

Na enige tijd getwijfeld te hebben, ben 

ik hierop ingegaan en tot mijn verrassing 

werd ik op mijn 25ste lid van de 

Tweede Kamer. Vervolgens is mijn 

politieke loopbaan in een stroomversnelling 

terechtgekomen en kreeg 

ik onderweg de mogelijkheden om al 

deze mooie functies te vervullen. Dat 

mijn carrière zo’n wending zou nemen, 

lag voor mij niet in de lijn der verwachtingen, 

omdat ik gedacht had leraar 

geschiedenis of journalist te worden. 

Wat zijn uw huidige werkzaamheden? 

Ik houd me bezig met verschillende 

zaken, waarvan op dit moment mijn 

belangrijkste functie voorzitter van de 

vereniging van verzekeraars in de gezondheidszorg 

is, beter bekend als Zorgverzekeraars 

Nederland. Daarnaast houd 

ik me bezig met andere voorzitter- en 

adviseurschappen en commissariaten. 


“Er is slechts één grens die we moeten stellen en 

dat is waar de vrijheid van de één, de vrijheid 

De nevenfunctie die ik het langst 

uitoefen, nu al 27 jaar, is het voorzitterschap 

van de branche vereniging van 

bierbrouwers in Nederland. 

U bent één van de grondleggers van het 

integratie-met-behoud-van-identiteit- 

van de ander aantast” 

beleid. Critici beweren dat dit beleid 

mede tot de integratieproblemen van 

nu heeft geleid. Is deze kritiek terecht? 

Dat is absolute onzin! Ik was inderdaad 

de eerste minister voor het minderhedenbeleid. 

In het kabinet waarin ik 

vice-premier was, werd duidelijk dat er 

een passende plaats moest komen voor 

mensen die niet van oudsher in 

Nederland woonden. De coördinatie 

van dit beleid, bijvoorbeeld op het 

gebied van onderwijs en volkshuisvesting, 

kwam op mij te rusten, omdat 

ik dit goed kon combineren met mijn 

functie als minister van Binnenlandse 

Zaken. Er is toen een kleine directie 

Minderheden – vijf man – ingesteld op 

het departement van Binnenlandse 

Zaken. Ik weet trouwens nog goed dat 

ik voor opzien baarde omdat ik de heer 

Molleman, toenmalig Tweede-Kamerlid 

van de Partij van de Arbeid, als 

eerste adviseur binnenhaalde. Hij was 

immers lid van een oppositiepartij. Het 

uitgangspunt van dit minderhedenbeleid 

was altijd tweeërlei: de mensen 

die hier een toekomst willen opbouwen

moeten daarvoor ruim baan krijgen en 

zij hebben recht op hun eigen 

identiteit, maar de tweede lijn is dat zij 

zich daarbij te houden hebben aan de 

Nederlandse weten regelgeving. Veel 

“Veel mensen 

zijn vergeten dat 

de zogenaamde 

‘gastarbeiders’ 

hiernaartoe gehaald 

zijn om werk te doen 

waar de geboren 

Nederlanders 

geen zin in hadden” 

mensen zijn vergeten dat de zogenaamde 

‘gastarbeiders’ hiernaartoe 

gehaald zijn om het werk te doen waar 

de geboren Nederlanders geen zin in 

hadden. Deze ‘gastarbeiders’ moeten 

dan wel een passende plek in onze 

samenleving krijgen. 

Het beleid was uiteengezet in 

een achterstandsbeleid, een antidiscriminatiebeleid 

en een beleid 

met betrekking tot participatie, 

emancipatie en cultuurbeleving. Dit zijn 

precies de kwesties waar ook nu nog 

over gesproken wordt. Heeft het beleid 

dan geen effect gehad? 

Ik weet niet of het juist die zaken zijn 

waarover nu nog gesproken wordt, 

want er wordt naar mijn idee meer 

gesproken over bepaalde uitwassen. 

Het probleem is dat, mede door het 

gedrag van de autochtone Nederlanders, 

onze samenleving een stuk 

minder plezierig is geworden. Naar 

mijn overtuiging is het een buitengewoon 

klein deel van de allochtonen 

of ‘Marokkaanse rotjochies’ die het 

verpesten voor hen die wèl hun plaats 

in Nederland hebben gevonden. Er 

wordt te vaak een heel grote groep 

allochtonen over een kam geschoren. 

Laten we daarom niet de goedwillende 

allochtoon de dupe maken van de 

uitwassen die er zijn. Vroeger waren er 

veel minder mensen met een andere 

afkomst en achtergrond; een fundamen 

teel probleem was het nog niet. 

Maar het hedendaagse probleem valt 

niet te ontkennen, dus dat 

betekent dat er hard moet 

worden opgetreden om deze 

uitwassen aan te pakken. 

Doet de hedendaagse politiek op 

dat gebied genoeg aan de huidige 

problemen? 

Laat ik zeggen dat de politiek is 

opgeschoven naar een strenger beleid. 

Je ziet bijvoorbeeld dat het asielbeleid 

en het beleid met betrekking tot de 

gezinshereniging veel restrictiever is 

geworden. Dat is heel goed. Het is 

niet hetzelfde als de problemen die 

we eerder noemden, maar het moet 

wel genoemd worden. Wat betreft de 

integratieproblemen is er de afgelopen 

tien jaar een beleid van vergoelijken 

geweest. Nu zien we gelukkig 

bewegingen, ook onder de allochtone 

bevolking, die de problemen veel 

strenger afkeuren en die kiezen voor 

de hardere aanpak. Ahmed Marcouch 

uit Amsterdam is daar een goed 

voorbeeld van. Ik ben voor de harde 

aanpak. Neem de krakersproblematiek 

en de Molukse gijzelingen uit mijn 

eigen verleden; in deze vraagstukken 

heb ik ervoor gekozen om hard op te 

treden. Dat is soms niet leuk, maar dan 

is het wel meteen afgelopen! 

Hoe zou u beleid voeren met 

betrekking tot de probleemjeugd van 

nu, bijvoorbeeld de eerder genoemde 

‘Marokkaanse rotjochies’? 

De namen zijn bekend, dus zodra ze 

een ‘heterdaadje’ uithalen, moeten ze 

direct worden opgepakt en voor de 

rechter worden gebracht. Bij een 

veroordeling mag het vervolgens niet 

zo zijn dat ze na twee dagen weer 

fluitend rondlopen, zonder dat ze aan 

de veroordeling voldaan hebben. 

Daarnaast moeten deze jongens 

civielrechtelijk worden aangepakt; ze 

moeten financieel aansprakelijk 

worden gesteld voor de schade die ze 

hebben toegebracht. In het geval van 

een minderjarige jongen zullen de 

ouders aansprakelijk gesteld moeten 

worden. Als de ouders van zo’n jongen 

de rekening gepresenteerd krijgen, zal 

het vaderlijk gezag ongetwijfeld een 

grotere rol gaan spelen. Dat is de ene, 

meer harde kant van het verhaal. Aan 

de andere kant moet er aan dat soort 

jongelui via educatie een kans geboden 

worden. Een positief voorbeeld is het 

initiatief om de ambachtsschool in een 

moderne jas terug te brengen, omdat 

veel van die jongens graag met hun 

handen werken. Alle wapens, zowel 

het hard optreden als het bieden van 

kansen, moeten worden ingezet. 

U stelt dat de immigratieproblemen 

van allochtonen niet liggen aan religie, 


intErviEw 

maar aan het onvermogen van onze 

samenleving om grenzen te stellen. 

Kunt u dat uitleggen? 

Het ligt niet aan de religie op zichzelf. 

Sommige mensen in Nederland vinden 

van wel, gezien de kritiek op de koran 

en de islam. Maar in het verleden 

hebben wij ook heel veel moeten leren 

op het gebied van de acceptatie van 

godsdiensten. Dan wijs ik op de 

reformatie, de beeldenstorm en de 

kruistochten. Ik respecteer elke 

gods dienst en elke uiting daarvan. Er is 

slechts één grens die we moeten stellen 

en dat is waar de vrijheid van de één, de 

vrijheid van de ander aantast. 

Hoe plaatst u in dat licht het voorbeeld 

van advocaat Mohammed Enait, die 

weigert op te staan voor de rechterlijke 

macht? 

Hij hoort gewoon op te staan! Elke 

advocaat in Nederland staat op als de 

rechter binnenkomt. Als Enait met een 

of andere drogreden weigert op te 

staan, dan moet er maar regelgeving 

komen. Als dat respect blijkbaar niet 

vanuit mensen zelf wordt beleefd, dan 

zal er een regel moeten komen waarin 

staat dat het verplicht is. Het 

tuchtcollege had in mijn ogen anders 

moeten beslissen. In de politiek speelt 

nog te veel het gevoel dat er voorzichtig 

heid betracht moet worden; niet 

te hard aanpakken. 

Waar ligt voor u de grens van vrijheid 

van meningsuiting? 

Daar waar de vrijheid van meningsuiting 

leidt tot onvrijheid voor anderen. 

De vader van Theo van Gogh zei ooit 

tegen zijn zoon: “Je mag natuurlijk 

alles zeggen, maar je hoeft niet alles te 

zeggen.” Dat vind ik in de kern mooi 

samengevat. Ik heb ooit een polemiek 

gevoerd met Ayaan Hirsi Ali, toen nog 

lid van de VVD. Zij wilde artikel 23 van 

de Grondwet, waarin de gelijkheid van 

het openbaar en bijzonder onderwijs 

geregeld is, afschaffen. Daar was ik 

tegen, want ik vind dat juist een groot 

goed voor een samenleving die heel 

divers is. Dankzij dit artikel kunnen 

bijvoorbeeld islamitische scholen 

ontstaan. Ons land heeft veel verschil- 


lende bewoners, met allemaal verschillende 

ideeën, die normaliter op een 

vrolijke manier met elkaar omgaan. 

Dat moet zo blijven. 

Belemmert zo’n islamitische basisschool 

niet juist de integratie van 

kinderen op jonge leeftijd? 

Dat hoeft niet. Het ligt eraan hoe er 

wordt lesgegeven. De onderwijsinspectie 

ziet toe op alle basisscholen. 

En als het onderwijs beneden de maat 

is of op een andere manier niet past 

binnen de Nederlandse rechtsregels, 

dan kan de onderwijsinspectie 

ingrijpen. Er zijn toch ook katholieke, 

protestantse en joodse scholen? Dus 

waarom geen islamitische? Je stuurt 

kinderen naar een bepaalde school, 

omdat je hoopt dat ze daar een zodanig 

kwalitatief hoogwaardig onderwijs 

krijgen, dat ze later in de samenleving 

op een behoorlijke manier verder 

kunnen. 

Naar uw mening zou de VVD op moeten 

gaan in een brede liberale beweging, 

bijvoorbeeld door het samengaan met 

de PVV, Trots op Nederland en D66. 

Waarom? 

Politiek is meer dan alleen als aanvoerder 

van een groepering vertellen 

hoe naar jouw mening het land 

geregeerd moet worden. Die woorden 

“Je mag natuurlijk 

alles zeggen, maar 

je hoeft niet alles te 

zeggen” 

moeten ook feitelijk in de praktijk 

gebracht worden. De VVD is na de 

oorlog begonnen als een kleine partij. 

Onder leiding van Oud, Toxopeus, 

Geertsema, Bolkenstein en mijzelf is 

de VVD verder uitgebouwd. Een aantal 

jaren geleden kwam er de afsplitsing 

van een jong en veelbewogen kamerlid, 

de heer Wilders, – overigens net als ik 

een tikkeltje eigenwijs – en werd 

mevrouw Verdonk de tent uitgemikt. 

Hierdoor is de VVD flink teruggevallen. 

Gelukkig krabbelen we weer op en zijn 

de laatste peilingen positief. Maar in 

mijn optiek moet de club zo breed 

mogelijk zijn. Het gaat mij dan niet om 

de persoon Wilders of de persoon 

Verdonk, maar het gaat mij om de 

kiezers die op de aan hen gerelateerde 

partijen stemmen. Voor een groot deel 

zijn dat voormalig VVD-stemmers en 

die moeten worden teruggehaald. 

U wilt dus dat de VVD met de PVV gaat 

samenwerken, maar tegelijkertijd 

zegt u dat mensen niet over een kam 

geschoren mogen worden? 

Als je goed luistert naar wat Wilders 

zegt, doet hij dat niet. Hij maakt 

slechts een scheiding tussen de leer 

van de islam en de mensen die moslim 

zijn en hier in Nederland wonen. Ik zeg 

niet dat ik het daarmee eens ben, maar 

als je wilt regeren, zul je water bij de 

wijn moeten doen. Er zijn maar twee 

gevestigde partijen in Nederland die 

samenwerking in een kabinet met de 

PVV niet uitsluiten: dat zijn de VVD en 

het CDA. Overigens moet nog maar 

worden afgewacht hoe lang Wilders in 

staat is de hoge getallen in de peilingen 

te behouden.

“Mensen kunnen 

zeggen dat ze niet zo’n 

stijve man als premier 

willen, maar je kunt je 

portemonnee wel bij 

hem achterlaten; hij 

haalt er geen euro uit” 

Hoe verklaart u de groeiende 

populariteit van Geert Wilders? 

De mensen vinden het altijd mooi als er 

een stevig geluid klinkt; het kan ze niet 

schelen of het stevig links of stevig 

rechts is. Door zoals Wilders uit zo’n 

vergaderzaal te lopen – en dat kun je 

maar één keer doen in je politieke 

carrière – win je veel kiezers. Uit 

onderzoek kwam naar voren dat dit 

zelfs het meest opzienbarende 

politieke moment van het afgelopen 

jaar was. Wilders weet dus een snaar te 

raken en dat is de kunst van politiek 

bedrijven. Hij krijgt natuurlijk ook veel 

aanhang door de gevoelens van de 

samenleving te verwoorden omtrent de 

minderhedenproblematiek en de 

‘rotjochies’. Die man doet niet zomaar 

wat, hij denkt over alle dingen na. 

Hierdoor krijgt hij kiezers die vroeger 

op de SP stemden en daarvoor op Pim 

Fortuyn. Dat zijn over het algemeen 

heel nette mensen, die rustig willen 

wonen, hun kinderen een goede 

opleiding willen geven en vrij over 

straat willen lopen. Deze mensen 

houden van de Nederlandse samenleving 

zoals die altijd is geweest. Maar 

naar mijn idee moet een politiek leider 

niet luisteren naar het volk en op zijn 

beurt herhalen wat het volk denkt. Nee, 

een politiek leider moet zeggen wat hij 

vindt en waar hij naartoe wil en dát 

overbrengen op de bevolking. De 

politieke lijsttrekkers van nu zouden 

veel meer voorop moeten gaan, zoals 

dat in vorige generaties gebeurde met 

Den Uyl, Van Agt en Marcus Bakker. 

Beheerst Mark Rutte ook de kunst van 

politiek bedrijven? 

Rutte is niet te vergelijken met Wilders. 

Rutte is een zeer gedegen man met een 

enorme dossierkennis. Hij praat veel 

rustiger dan een tijdje terug. Ik heb 

hem gezegd om meer te luisteren naar 

wat er gezegd wordt en niet elke keer 

door anderen heen te praten en af en 

toe een hard punt neer te zetten. Ik heb 

hem ook gezegd dat hij het goed heeft 

gedaan toen hij tijdens de Algemene 

Beschou wingen van afgelopen 

september een motie van wantrouwen 

indiende tegen de regering. Ook dat 

kun je maar één keer doen. Maar je 

geeft daarmee een signaal af! Meteen 

daarna begon de VVD in de peilingen te 

stijgen. Mark Rutte doet het zeker beter 

dan een jaar geleden. 

In uw ogen heeft de natie een leider 

nodig die vertrouwen wekt en inspiratie, 

perspectief en hoop biedt. Voldoet 

premier Balkenende aan dat beeld? 

Op zijn manier zeker. Hij is altijd een 

heel aardige man geweest; een man die 

met anderen meeleeft. Dat waardeer ik 

in hem. Hij is een echte Hollandse 

premier en ik denk ook dat hij goede 

verkiezingen gaat maken straks. 

Mensen kunnen zeggen dat ze niet 

zo’n stijve man willen, maar je kunt je 

portemonnee wel bij hem achterlaten; 

hij haalt er geen euro uit. Leiderschap 

betekent niet dat iemand charismatisch 

moet zijn of grote teksten moet roepen. 

De premier hoeft daarom niet per 

definitie een flamboyante figuur te zijn. 

Kijk maar naar mij: ik ben de beste 

minister-president die Nederland nooit 

gehad heeft. 

Over Hans Wiegel 

hans wiegel is geboren op 16 juli 1941 

in amsterdam. hij behaalde zijn 

kandidaatsexamen in de politieke 

wetenschappen aan de universiteit van 

amsterdam en was korte tijd lid van het 

amsterdams Studentencorps. Zijn 

politieke loopbaan begon hij als 

interim penningmeester bij de gooise 

JOvd, de jongerenorganisatie gelieerd 

aan de vvd. in 1967 ging hij voor die 

partij naar de tweede Kamer. in 1971 

schopte hij het tot voorman van de vvd 

en in 1972, 1977 en 1981 was hij 

lijsttrekker voor de vvd bij de tweede 

Kamerverkiezingen. van 1977 tot 1981 

was hij minister van Binnenlandse 

Zaken en vice-premier. van 1982 tot 

1994 was hij commissaris van de 

koningin in Friesland en van 1995 tot 

2000 zat hij in de Eerste Kamer. Op dit 

moment bekleedt wiegel vele 

commissariaten en voorzitterschappen. 


BOEKEn En FilMS 

het lezen van een goed boek en het kijken naar een mooie film horen ontegenzeggelijk bij de geneugten des 

levens. goede tips op dit gebied kunnen nooit kwaad. in deze rubriek vraagt Fiat Justitia de geïnterviewden naar 

een boek en film, die hen is bijgebleven. lees- en kijkplezier verzekerd! 

nebahat albayrak 

BOEK ik heb meerdere boeken die ik zou willen aanraden. ten eerste de boeken van The Lord of 

the Rings. veel studenten zullen waarschijnlijk alleen de films kennen, want de boeken stammen 

uit de jaren dertig en veertig. Maar de boeken zijn – zoals altijd bij verfilmingen – veel 

uitgebreider. het andere boek is ook een klassieker: De tuin van de Finzi-Cortini’s. dit boek 

schreef de italiaanse auteur giorgio Bassani in 1962. het gaat over een joodse familie die sterk 

afgescheiden van de buitenwereld leeft. 


FILM Op 27 januari opende het internationaal Film Festival rotterdam met de Zuid- 

Koreaanse film Paju. dit is een film van de regisseur Park Chan-Ok, die in 2003 op hetzelfde 

festival een tiger award won voor haar speelfilmdebuut Jealousy is my middle name. het 

verhaal van Paju speelt zich af in een gelijknamige stad, vlakbij de grens met noord-Korea. 

het gaat over de jonge studente Seo en de ingewikkelde relatie met haar zwager. niet alleen 

deze film is de moeite waard; het internationaal Film Festival is sowieso een aanrader! 

ahmed Marcouch 

BOEK Een boek dat veel indruk op me heeft gemaakt, is De uitverkorene van Fayza 

Oum’hamed. de schrijfster is een van de vele importbruiden die nederland kent. we moeten blij 

zijn dat ze dit boek geschreven heeft, want ze geeft een stem aan al die vrouwen die lijden onder 

onrechtvaardige tradities, gewoonten en onbeschaafde mannen. het trieste is dat zelfs vrouwen 

hier aan meewerken. Schoonzussen en schoonmoeders zorgen ervoor dat de importbruiden 

afhankelijk blijven van hun nieuwe familie. gelukkig heeft Fayza Oum’hamed de kracht 

gevonden om aan haar situatie te ontsnappen. 

FILM geen film, maar een documentaire zou ik de lezer willen 

aanraden. Eén van mijn favoriete documentaires is De 

onrendabelen. deze documentaire van Marcel van dam is een 

weergave van slachtoffergedrag, maar ook van een werkelijkheid die voor de 

elite op de achtergrond is geraakt. het gaat over mensen die om verschillende 

redenen niet mee kunnen komen in de maatschappij. Over het algemeen stijgt 

het welvaartsniveau, maar de mensen die niet mee kunnen komen – de 

onrendabelen – blijven stilstaan en 

komen op een steeds grotere achterstand. dit is een documentaire 

waar je veel van kan leren.

agnes Kant 

BOEK Een boek dat ik heel interessant vind, is De toegewijde tuinier van John le Carré. het is een 

boek met vele kanten: het is een mooi, spannend en soms eng verhaal. Je wordt gevangen door het 

verhaal waardoor het lekker weg leest. het gaat over een Britse diplomaat die werkt voor de 

ambassade in nairobi. als hij er achter komt dat zijn vrouw vermoord is, gaat hij op onderzoek uit 

op zoek naar de dader. Een spannende wending in het verhaal is dat hij tijdens zijn onderzoek 

ontdenkt dat de farmaceutische industrie in ontwikkelingslanden mensen als proefkonijnen 

gebruikt. het verbazingwekkende is dat ik later van iemand hoorde dat deze schokkende 

praktijken echt plaatsvinden! 

FILM ik zou graag Das Leben der Anderen aan de lezer willen aanraden. het is een heel 

aangrijpende film over Oost-Berlijn ten tijde van de Koude Oorlog. de hoofdpersonen zijn een 

echtpaar en een Stasi-officier die dit echtpaar moet volgen wegens mogelijk verraad. de officier 

heeft een kamertje in het gebouw waar het echtpaar woont en volgt ze met behulp van 

afluisterapparatuur. in eerste instantie voert hij zijn heimelijke opdracht heel nauwkeurig uit, 

maar je ziet hoe op een gegeven moment zijn geweten opspeelt en hij niet meer zo zeker is over de 

rechtvaardigheid van zijn handelen. En dat is waar deze film over gaat: mensen kunnen, onder alle 

omstandigheden, een eigen geweten ontwikkelen. dat wordt in deze film heel goed weergegeven. 

rita verdonk 

BOEK Op dit moment ligt een columnbundel van Bob Smalhout op mijn nachtkastje. hij schrijft al 

jaren iedere zaterdag een column voor de telegraaf: Op het scherp van de snede. Smalhout is arts, 

maar hij schrijft zeker niet alleen over de medische wereld. hij geeft zijn heldere en nuchtere visie 

op de samenleving. hij behandelt bijvoorbeeld onderwerpen als onderwijs, multiculturele 

samenleving en religie. heel gevarieerd dus. dat is leuk om te lezen en nog leerzaam ook. 

FILM ik moet zeggen dat ik erg weinig films kijk, dus ik ben niet de aangewezen 

persoon om een film aan te raden. Maar ik houd wel veel van televisieseries. ik heb 

bijvoorbeeld erg genoten van de documentaireserie De Oorlog van de nPS, over de tweede 

wereldoorlog. de makers van deze serie zijn zeer goed gedocumenteerd en daardoor leer je 

toch weer nieuwe feiten kennen over een periode waarover al veel bekend is. Maar ik ben 

ook helemaal gek van misdaadseries zoals CSI, Bones en Criminal Minds. 

hans wiegel 

BOEK ik ben een groot bewonderaar van winston Churchill, de Britse premier ten tijde van de tweede 

wereldoorlog. het boek dat ik dan ook wil aanraden is er een over het leven van deze man: Vijf dagen 

in Londen, mei 1940 van John lukacs. dit boek beschrijft de dagen waarin het Britse kabinet vergadert 

over de vraag of het verenigd Koninkrijk zich zal blijven verzetten tegen adolf hitler, of toch moet 

toegeven. dit was een ontzettend moeilijke beslissing. het was tijdens die vergaderingen zelfs nog 

maar de vraag of Churchill überhaupt zou aanblijven als premier. gelukkig hebben Churchill en zijn 

ministers besloten de strijd tegen hitler niet op te geven. 

FILM Een film die ik de lezer zou willen aanraden is Les vacances de monsieur Hulot. deze klassieker 

uit 1953 is de eerste uit een reeks komedies met monsieur hulot als hoofdpersoon. de titel 

zegt het al: monsieur hulot gaat op vakantie. hij logeert in een hotel aan zee waar hij de rijke 

gasten op de hak neemt. de filmmaker Jacques tati spreekt hiermee zijn afkeur van de 

bourgeoisie uit. het is dus niet alleen een grappige film, er zit ook nog een boodschap achter. 


donderdag 18 febuari 2010 

Mw KiCK-OFF SYMPOSiuM MEt 

StaatSSECrEtariS alBaYraK 

voorafgaand aan het grootste juridische studentencongres 

van de Benelux de Meesterweek vindt 

een Kick-off symposium plaats met staatssecretaris 

van Justitie nebahat albayrak. Ze komt spreken 

over onderwerpen als: gelijke rechten, migratie, 

integratie en het belang van de rechtsstaat. Onder 

leiding van een professionele debatleider kan het 

publiek na afloop in discussie gaan met de 

staatssecretaris. het symposium wordt afgesloten 

met een borrel waar de staatssecretaris bij 

aanwezig zal zijn. Komt dus allen en leg de 

staatssecretaris het vuur aan de schenen! 

Aanvang en duur: 15.15 tot 17.30 uur 

Locatie: Erasmus universiteit rotterdam, 

aula (a-gebouw) 

Kosten: gratis na aanmelding 

Informatie: www.meesterweek.nl 

26 februari 2010 

CarEErEvEnt JaarBEurS utrECht 

(lEgal diStriCt) 

het Careerevent is de carrièrebeurs voor 

hoogopgeleide studenten, starters en 

professionals die zich willen oriënteren op de 

arbeidsmarkt of die op zoek zijn naar een baan, 

traineeship of stageplaats. dit is een goede kans 

voor (rechten)studenten in de laatste fase van 

hun studie om zich te oriënteren op stages of 

banen. daarnaast vinden er ook workshops en 

assessments plaats voor de persoonlijke 

ontwikkeling, en is er de mogelijkheid om kennis 

te maken met diverse kantoren. 

Aanvang en duur: 11.00 tot 15.00 uur 

Locatie: Jaarbeurs utrecht 


Informatie: www.careerevent.nl 

1 tot 15 maart 2010 

MEEStErwEEK 2010 

‘thinK tOMMOrOw’ 

Sinds haar oprichting in 1989 is de Meesterweek 

uitgegroeid tot het grootste juridische studentencongres 

van de Benelux. Jaarlijks trekt dit 

grootschalige evenement honderden studenten, 

academici, juristen, politici en andere prominenten 

uit de wetenschap, het bedrijfsleven en de 

maatschappij naar de Erasmus universiteit 

rotterdam. tijdens de Meesterweek tracht men 

de complexe samenhang tussen de juridische 

theorie en praktijk te ontrafelen. Zo worden er 

congressen, seminars, trainingen, workshops, 

recruitment evenementen en excursies georganiseerd. 

in dit lustrumjaar van de Meesterweek 

worden er meer activiteiten dan ooit georganiseerd. 

Zo zijn er verschillende congresdagen met 

onder andere sprekers als: burgemeester van 

rotterdam ahmed aboutaleb, econoom arnold 

heertje en staatssecretaris van financiën Jan Kees 

de Jager. daarnaast is er onder meer een 

filmavond, een bedrijvendiner, een havendag, een 

recruitmentdag, verschillende excursies en de 

Meesterweek Party in de rotterdamse club the 

thalia. En als ultieme afsluiting van het twee 

weken durende congres is er een vierdaagse 

studietrip naar londen met onder andere 

kantoorbezoeken, sightseeing en meer. 

Locatie: Erasmus universiteit rotterdam 

Kosten: verschillend per activiteit 

Informatie: www.meesterweek.nl of stuur een 

mail naar press@meesterweek.nl 

24, 25 en 26 maart 2010 

JuridiSChE BEdriJvEndagEn 

tilBurg 2010 

Studievereniging Magister JFt organiseert alweer 

de 11e editie van de Juridische Bedrijvendagen. 

Op de eerste twee dagen krijgen studenten de 

kans om verschillende workshops en trainingen 

te volgen, waarbij interactie met het desbetreffende 

kantoor centraal staat. deze dagen zullen 

op de universiteit van tilburg plaatsvinden. de 

derde dag vindt in het Koning willem ii stadion 

plaats. deze dag zal geopend worden door een 

bekende spreker met een juridische achtergrond. 

Er zullen verder bedrijfspresentaties 

plaatsvinden, om studenten kennis te laten 

maken met de bedrijven. afsluitend vindt er een 

banenborrel plaats, om op informele wijze 

inzicht te kunnen krijgen in wat de juridische 

arbeidsmarkt te bieden heeft. Ook is er de 

mogelijkheid van een afsluitend diner. 

Locatie: universiteit tilburg en het 

Koning willem ii stadion 

Kosten: 10 euro 

Informatie: www.jbtilburg.nl 

AGENDA DISPUTEN EN 

ONDERVERENIGINGEN 

25 februari 2010 

BEZOEK aan dE gEMEEntE 

rOttErdaM 

Op donderdag 25 februari zal ius Mobile 

een bezoek brengen aan de gemeente 

rotterdam, en daarbij in het bijzonder de 

gemeenteraad. het programma zal bestaan 

uit een mini-cursus gemeentepolitiek, het 

spelen van het ‘politiek-spel’, een lunch, 

informatie over de gemeenteraadverkiezingen 

van 3 maart 2010 en als 

afsluiting informatie over het volgen van 

een traineeprogramma bij de gemeente. 

Locatie: gemeente rotterdam 


Informatie: www.iusmobile.nl 

NIEUWS 

niEuwS & agEnda 

de Erasmus School of law heeft drie nieuwe 

hoogleraren benoemd. Prof.dr. Jonathan 

Klick – tevens hoogleraar aan de university 

of Pennsylvania law School (vS) – is 

benoemd tot hoogleraar op de leerstoel 

Empirical legal Studies, waarbij hij als taak 

zal hebben de nieuwe lijnen van empirisch 

onderzoek te ontwikkelen op het gebied 

van corporate governance en 

aansprakelijkheidsrecht. Prof.dr. gerhard 

wagner is benoemd tot hoogleraar 

Fundamentals of Private law en is tevens 

hoogleraar duits en Europees privaatrecht, 

burgerlijk procesrecht en vergelijkend recht 

aan de universiteit van Bonn. Prof.dr. Klaus 

heine bekleedt per 1 januari 2010 de 

leerstoel recht en Economie. hij neemt 

deel aan het onderzoeksprogramma 

‘Behavioural approaches to Contract and 

tort: relevance for Policymaking’. 

PROGRAMMA 

MEESTERWEEK 


dE rEChtEr 

78 Fiat Justitia februari 2010

Download Fiat Justitia: Multiculturele samenleving - Juridische ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?