Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland

Periodiek van de vlaamse vereniging voor Psychiatrie en de vlaamse vereniging voor kinder- en JeugdPsychiatrie
Jaargang 4
nummer 3
augustus 2011
Jos Peuskens
emeritaat geen
eindstation
timmeren aan
de weg
aandacht voor
evidence-based
benadering
transcraniële
magnetische
stimulatie
nog veel vragen
Boek
uitbehandeld, maar
niet opgegeven

Landelijk Congres
Onverklaarde Lichamelijke Klachten 2011
Lichaam en geest: één zorg!
Congres voor psychiaters, psychologen,
psychotherapeuten, neurologen, revalidatieartsen,
huisartsen en verpleegkundigen
Met keynotes van o.a.:
Prof. dr. Rinie Geenen (Nederland)
Prof. Richard Lane, M.D., Ph.D. (Verenigde Staten)
Lance McCracken, Ph.D. (Groot-Brittannië)
Donderdag 24 november 2011
10.00 – 17.30 uur
Schaffelaartheater, Barneveld
www.benecke.nl
In samenspraak met:

6
IN DIT NUMMER jaargang 4 • nummer 3 • augustus 2011
Emeritaat prof. dr. Jos Peuskens
‘Het emeritaat is geen eindstation’
In juni jl. ging prof. dr. Jos Peuskens met emeritaat. De Psychiater had een boeiend
gesprek met een begeesterend man over zijn loopbaan en zijn toekomstplannen.
‘Mijn doctoraat ging over neurofysiologie en ik vond het altijd jammer dat ik dat niet
verder heb kunnen uitdiepen.’
12 Wetenschap
Transcraniële magnetische stimulatie
In het Tijdschrift voor Psychiatrie verscheen onlangs een overzichtsartikel over transcraniële magnetische
stimulatie. Deze techniek kan zowel van toepassing zijn bij de behandeling van depressie als bij onderzoek
naar de oorzaak van depressie. Maar er zijn nog veel vragen.
16 Boek
uitbehandeld, maar niet opgegeven
Detlef Petry heeft zijn eigenzinnige behandelmethode, gericht op rehabilitatie, te boek gesteld.
De Psychiater sprak deze ‘psychiater van de allergeksten’.
Bijeenkomsten
10 Timmeren aan de weg
Prof. dr. Jean Steyaert en prof. dr. Marina Danckaerts organiseren 22 en 23 september het achtste
Vlaams Congres Kinder- en Jeugdpsychiatrie en -Psychotherapie. Prof. dr. Giel Hutschemaekers
verzorgt een van de keynote lectures.
18 Lentevergadering VVk
Het perspectief van de Vlaamse overheid op de ambulante geestelijke gezondheidszorg
voor kinderen en jongeren werd verduidelijkt door minister Jo Vandeurzen.
19 eCT: 10 jaar terug in Vlaanderen
Op 19 mei jl. was de Canadese professor Edward Shorter te gast op deze VVP-studiedag in Kortenberg.
Een verslag van zijn lezing en een interview met hem door prof. dr. Stephan Claes.
Verder
prof. dr. Jos Peuskens
Editorial Rijke discipline 4
Nieuws Berichtenpagina 5
Agenda Activiteiten van VVP en VVK 5
Column Joris Vandenberghe 9
In memoriam Prof. dr. em. Jan Gybels 15
Column Ann Berens 22
Edward Shorter
16
19

v a n d e r e d a c t i e
4
Rijke discipline
‘Wat heeft jou doen kiezen voor psychiatrie?’ Een klassieker bij aanwervings- of kennismakingsgesprekken waar velen
onder ons ooit in de loop van onze psychiatrische carrière een zinvol antwoord op trachtten te brouwen. Als ik naar mijn
eigen drijfveren kijk, werd en word ik vooral aangesproken door de veelzijdigheid van deze discipline met de simultane
bèta- en alfasignatuur ( ‘erklären und verstehen’, zoals Prof. Buyse ons destijds W. Dilthey citeerde 1 ).
Menigeen vindt daardoor zijn gading in onze discipline. Predominant linkshemisferische bètawetenschappers kunnen
hun ei kwijt in de biologische psychiatrie met haar snel-evolutieve positief wetenschappelijke innovaties, daar waar de
rechtshemisferische alfawetenschappers ondermeer terecht kunnen in de psychotherapeutische wereld. En de meesten
weten via hun corpus callosum de beide werelden vlot te verbinden. Blijkbaar spreekt deze veelzijdigheid jonge artsen
de laatste jaren minder aan, gegeven de vaststelling van een lagere instroom in de opleidingsplaatsen met als gevolg
een tekort aan GSO’s op de perifere opleidingsplekken. Een recente bevraging 2 bij een groep 2 e jaars bachelorstuden-
ten geneeskunde aan de K.U.Leuven toonde aan dat slechts 5 procent van de respondenten een latere specialisatie
in de psychiatrie overwoog. Verrassend was dat ongeveer één derde van deze toekomstige groep artsen er foutieve
stereotype en stigmatiserende opvattingen op nahoudt betreffende de vermeende gevaarlijkheid en criminaliteit bij
mensen met psychiatrische aandoeningen. Zo zorgt het veelbesproken stigma op psychiatrische patiënten wellicht voor
een secundaire stigmatisering van de psychiatrie als geneeskundig specialisme.
Een monument in onze Vlaamse psychiatrie heeft als hoofdopleider heel wat van de GSO’s die toch de brug oversta-
ken de revue zien passeren, en kan als voorbeeld gezien worden van het openen en verbreden van de psychiatrie in
Vlaanderen naar het biologische positief wetenschappelijke veld, zonder daarbij de andere dimensie uit het oog te
verliezen. Ter gelegenheid van zijn emeritaat kan u via een interview met prof. dr. J. Peuskens terugblikken op zijn rijk
gevulde en betekenisvolle carrière.
We staan ook stil bij een andere coryfee die voor de psychiatrie vooral een betekenis had via de stereotactische neuro-
chirurgie en zo het pad effende voor deep-brainstimulatie bij therapieresistente OCD. Op 29 mei overleed prof. dr. Jan
Gybels onverwacht in de Vaucluse op 82-jarige leeftijd.
Vanuit een historische invalshoek verzet prof. dr. Edward Shorter zich tegen het verbredende ‘spectrum’-denken met
de ontwikkeling van vaag omschreven ziektebeelden waarbij de syndromale en nosologische concepten dreigen te ver-
vagen tot amorfe gehelen met een vervloeiing van pathologie en normaliteit. Prof. dr. Stephan Claes had het voorrecht
om deze thematiek uit te diepen in een interview met deze kenner van de psychiatrische en medische geschiedenis.
Op een vrijdagavond ontmoet ik mijn collega-kinderpsychiater in de kliniek waar ik werk. We staan stil bij de conse-
quenties van een toekomst zonder GSO voor de volwassenenwerking. ‘Toch vreemd dat er zo weinig jonge collega’s
nog voor psychiatrie kiezen, het is nochtans een prachtig vak’, besluiten we. Beiden zijn we het erover eens dat we
voor de rijkste discipline in de geneeskunde hebben gekozen. De hierboven geschetste inspirerende voorbeelden van
onze collega’s bevestigen dit.
Veel leesplezier.
Peter Joostens
1 Psychiatrie voor niet-psychiaters; G.Buyse
2 Attitudes van studenten geneeskunde ten aanzien van psychische aandoeningen; L. Deglein, o.l.v. prof. dr. Chantal Van Audenhove
DEPSYCHIATER 3 • 2011

Een Belg op zeven wordt
depressief
Veertien procent van de Belgen krijgt vroeg of laat
een zware depressie. België scoort daarmee beter
dan onder meer Nederland en de VS.
De resultaten van het onderzoek staan in het tijdschrift
BMC Medicine. Voor de studie werden 89.000 interviews
afgenomen in 18 landen, waarvan 2.400 in België.
Volgens professor psychiatrie Koen Demyttenaere van
de K.U.Leuven, die het Belgische luik voor zijn rekening
nam, gaat het om het meest omvangrijke onderzoek
ooit naar mentale gezondheid.
In ons land blijkt 5 procent van de ondervraagden in
het jaar vóór het onderzoek een zogenoemde majeure
depressie had. Als we de cijfers op langere termijn
bekijken, blijkt dat één Belg op de zeven vroeg of laat
een zware depressie krijgt. Daarmee staat België op
de zevende plaats in de rangschikking, na onder meer
Frankrijk en Nederland, maar vóór Duitsland en Italië.
‘Depressiecijfers zeggen niet alles over de mentale
gezondheid’, zegt Demyttenaere. ‘Zo slikt geen enkel
Europees volk meer antidepressiva dan de Belgen en
heeft ons land een van de hoogste zelfdodingcijfers ter
wereld.’
Bron: De Morgen
agenda
13/09/2011 – 16/09/2011
the Maudsley Forum 2011
londen, verenigd koninkrijk
14/09/2011
identiteit van de forensische expert,
studiemiddag Sectie Forensische Psychiatrie
en Sectie Psychiatrie en Filosofie
congrescentrum ’t elzenveld, antwerpen
15/09/2011 – 17/09/2011
achtste wetenschappelijke bijeenkomst van
de Ghent Group
elzenveld, antwerpen
16/09/2011 – 17/09/2011
‘Op kracht(en) komen – Herstellen doe je
zelf, maar niet alleen’, tweedaags congres
SiMiLeS
khl dept. gezondheidszorg en technologie
(campus gasthuisberg), leuven
18/09/2011 – 22/09/2011
‘World Psychiatry 2011: Our Heritage
and Our Future’, 15th World congress of
Psychiatry
Buenos aires, argentinië
RIZIV-uitgaven voor Rilatine stijgen
jaarlijks met een derde
In de periode 2005-2010 zijn de RIZIV-uitgaven
voor de terugbetaling van Rilatine gestegen
van 1,3 tot 5 miljoen euro, een gemiddelde
jaarlijkse toename met een derde. Ook in 2010
deed er zich nog een uitgavenstijging voor met
zo’n 800.000 euro. Dat blijkt uit het antwoord
van minister van Sociale Zaken Laurette
Onkelinx op een schriftelijke vraag van Vlaams
Belang-Kamerlid Alexandra Colen.
Rilatine wordt in België terugbetaald sinds
september 2004. Het aantal terugbetaalde
’DoorsneeDagDosissen’ (DDD) steeg in de
periode 2005-2010 van 1,7 tot 4,7 miljoen, een
Voor de 11e keer wordt de projectoproep voor
de Reintegration Award gelanceerd. De Vlaamse
Vereniging voor Geestelijke Gezondheid neemt
de organisatie van dit gebeuren op zich. Met deze
Award willen we de reïntegratie van mensen met
een psychiatrische stoornis in de maatschappij
versterken, door projecten te ondersteunen en in
de kijker te zetten. Aan de Award is een geldprijs
22/09/2011
‘in eigen vlees snijden. Hoe kom je erbij en
wat doe je eraan?’, tiende tweejaarlijkse
studiedag klinische psychotherapie van kliniek
Sint-Jozef Pittem en de VVPt
kliniek sint-Jozef, Pittem
22/09/2011 – 23/09-2011
Vlaams congres Kinder- en Jeugdpsychiatrie
en -psychotherapie: timmeren aan de weg
uZ gasthuisberg, leuven
24/09/2011 – 25/09/2011
‘community care – a blessing or a curse?’,
eUFaMi’s 5th european congress
Basel, Zwitserland
05/10/2011 – 07/10/2011
‘crossing Borders’, 1st european congress
on assertive Outreach
rotterdam, nederland
05/10/2011 – 08/10/2011
‘addictive Behaviours and other Mental
disorders’, international congress of dual
disorders
Barcelona, spanje
13/10/2011 – 14/10/2011
‘de schaduwzijde van Venus: gewelddadige
vrouwen in de forensische psychiatrie’, symposium
GGZ drenthe
Zeegse, nederland
gemiddelde jaarlijkse stijging met 22 procent. Het
aandeel in verbruik van langdurige gebruikers –
meer dan zes maanden per jaar – bleef in deze
periode stabiel op ruim 60 procent.
De sterke stijging van het Rilatinegebruik wordt
volgens Onkelinx verklaard door verschillende
factoren. Vooreerst is er het cumuleffect van de
behandelingen in de loop der jaren. ‘Het succes
van dit geneesmiddel hangt ook samen met zijn
werkzaamheid. Tenslotte is er ook de druk op
ouders en kinderen om sociaal te slagen’, aldus
de minister.
Bron: De Morgen
Reintegration Award – Editie 2011
19/10/2011 – 22/10/2011
‘Psychosocial effects of globalization on
mental health: toward an ecology of social
links’, congrès des 5 continents
lyon, Frankrijk
20/10/2011
‘Psychotherapeutische vraagstukken in de
ouderenpsychiatrie: casuïstiek’, sectievergadering
Ouderenpsychiatrie
uPc-kul campus kortenberg, kortenberg
21/10/2011
‘Unipolaire therapieresistente depressie’,
symposium BcNBP
het Pand, gent
18/11/2011
VVK-Herfstvergadering: Gen-omgeving
interacties
het Pand, gent
01/12/2011
‘Psychiatry and religion’, sectievergadering
Psychiatrie en Filosofie
elzenveld, antwerpen
20/04/2012 – 21/04/2011
VVK-weekend
Blankenberge
Zie voor meer informatie de agenda van de vvP op www.vvp-online.be, en van de vvk op www.vvk.be
verbonden. Projecten kunnen tot 15 september
a.s. worden ingestuurd. De bekendmaking van de
winnaars is op vrijdag 14 oktober in Gent, tijdens
de Reïntegratiebeurs.
Alle informatie over het indienen van projecten is
te vinden op de website www.vvgg.be.
Bron: www.vvgg.be
DEPSYCHIATER 3 • 2011
5
n I E u w S En AgEndA

6
EmERItAAt
emeritaat prof. dr. Jos Peuskens
‘Het emeritaat is geen eindstation’
FOtOGRAFIE: PASCAL SIENAERt
Jos Peuskens: ‘Wat er nu op het programma staat, ligt nog een beetje open. Maar echt niets doen kan ik gelukkig niet.’
Prof. dr. Jos Peuskens te pakken krijgen voor een
interview is geen sinecure. Vele telefoontjes met zijn toch
erg behulpzame secretaresse Heidi Vander Elst maken
ons al snel duidelijk dat de hoofdgeneesheer van het UPC
Sint-Jozef Kortenberg het meer dan druk heeft. Daarnaast
horen we van collegae van hem dat hij niet bepaald
happig is op interviews. ‘Helemaal niet,’ beaamt hij als
we hem uiteindelijk kunnen interviewen. De Psychiater
had een boeiend gesprek met een begeesterend man.
filip van brabander, wetenschapsjournalist
DEPSYCHIATER 3 • 2011
Professor, we gaan even terug in de tijd. U verlaat de
humaniora en u kiest resoluut voor geneeskunde. Vanwaar
die zo overtuigde keuze?
‘Die hoeft niet echt te verbazen. We kwamen uit een college,
een college waar ons werd bijgebracht hoe belangrijk sociaal
dienstbetoon is. Hoe je van je leven iets moest maken door
iets te doen voor de medemens. Daarnaast wist ik toen al dat
ik iets wilde doen met neurowetenschappen, het brein boeide
me enorm. Ook al was het voor mij toen nog niet duidelijk
of het neurologie of psychiatrie ging worden. Maar dat was
op dat moment niet de hamvraag, neurologie en psychiatrie
hoorden samen, ze vormden één geheel. Bovendien waren
de neurowetenschappen een discipline waarvoor nog veel
onduidelijk was, en ook dat trok me wel aan.’

In de tweede kandidatuur al ging u in het laboratorium bij
professor Lauweryns experimenten uitvoeren. Om welke
experimenten ging het toen?
‘Dat was een beetje toevallig zo gekomen, maar ook weer niet
helemaal toevallig. In het tweede jaar vroeg professor Lauweryns
of er studenten geïnteresseerd waren om wat laboratoriumonderzoek
te doen. Hij zocht specifiek iemand die geïnteresseerd
was in het zenuwstelsel. Ik dacht meteen, dit is een kans uit de
duizend. Later wilde ik toch de neurologische toer op.
In het laboratorium van professor Lauweryns werkte een heel
actief team. Concreet deden we bijvoorbeeld een kritische
studie aangaande de methodes om zenuwen te kleuren. We
hebben gezocht naar cellen in het bronchiaal epitheel vergelijkbaar
met de Kultschitzky-cellen in het darmepitheel en ze
ook gevonden, uiteindelijk beschreven we ook voor het eerst
een neuroreceptor in het bronchiaal epitheel. We stelden ons
bijvoorbeeld ook de vraag of een navelstreng bezenuwd is. We
probeerden in de navelstreng zenuwen te kleuren, maar konden
er geen vinden. Dat was voor ons een prettige bevinding, dat als
een navelstreng wordt doorgeknipt dat niet pijnlijk is (lacht).’
In 1971 studeert u af als arts, maar dat is voor u nog maar
een begin.
‘Van 1971 tot 1972 deed ik als NFWO-stagiair onderzoek,
opnieuw bij professor Lauweryns. Ik kreeg een beurs als
aspirant-navorser, maar besliste in augustus 1972 psychiatrie
te gaan doen. Na vier jaar was ik neuropsychiater. Ik legde me
toen in eerste instantie toe op de kliniek. Van professor Roland
Pierloot kreeg ik de kans te doen wat ik graag wilde doen, en
dat was voor schizofrene patiënten zorgen. Dat betekende het
begin van het ontwikkelen van een methodiek, het uitzetten
van rehabilitatie. Dat vroeg de eerste tien jaar toch wel het
leeuwendeel van mijn aandacht.
Naast de kliniek startte ik het Psycho-Sociaal Centrum
Sint-Alexius in Elsene op, een nachtkliniek was dat toen, we
zetten een specifieke consultatie voor schizofrene patiënten
op. Belangrijk vind ik ook dat we met mensen uit de regio
voor volwassen, werkonbekwame mentaal gehandicapten
in Kampenhout een tehuis (dagverblijf en voltijds verblijf)
hebben opgericht. Ik was er twee jaar directeur van.’
In Kortenberg liet u bijzondere belangstelling blijken voor het
resocialiseren van psychotische patiënten.
‘Dat klopt. In 1974, 1975, had ik samen met prof. Paul Cosyns
een apart programma voor het behandelen en reïntegreren in
de maatschappij van jonge schizofrene patiënten opgezet.’
Mogen we er dan ook van uitgaan dat u, met belangrijke
elementen als zorgcircuits, netwerken, zorg in de thuisomge-
EmERItAAt
ving en zorg in de maatschappij, helemaal achter het recente
artikel 107 staat?
‘Ik denk inderdaad dat dit een goede zaak is. De idee erachter
vinden we al terug in het nachthospitaal in Elsene. Dat was
een kleine instelling, ze stond al relatief ver van het ‘gewone’
ziekenhuis, bevond zich middenin een stedelijke omgeving. De
patiënten stonden overdag in de maatschappij. Nadien is dat
uitgebreid tot een centrum dat ook overdag begeleiding geeft.
In diezelfde lijn begon ik in de jaren tachtig samen met prof.
Guido Pieters met het openen van huizen voor beschut wonen.
Belangrijk daarbij was dat Guido naar Londen was getrokken
en daar de gunstige effecten van een sociale invalshoek voor de
psychiatrie had gezien.’
Wat is daarbij het belang van bottom-up werken?
‘Dat belang blijkt onder meer uit artikel 107. Een groot aantal
mensen moet zich engageren, moet samen met de leiding een
coherent geheel opzetten. Het hele gebeuren moet bovenal
multidisciplinair zijn. En zoiets kan niet van boven naar onder
worden gedirigeerd.’
U stond, samen met dr. Hebbrecht, prof. Pieters en prof. Sabbe,
mee aan de wieg van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie.
Hoe is de vereniging ontstaan?
‘De VVZ, de Vereniging van Vlaamse Zenuwartsen,
groepeerde neurologen en psychiaters. Dat liep niet zo goed,
het was een oud zeer dat heel wat psychiaters zich daar niet
echt thuis voelden. Ook was het zo dat veel psychiaters die
deel uitmaakten van psychotherapeutische verenigingen niet
in de VVZ en dus ook niet in de mainstream van de psychiatrie
zaten. Er was dus eigenlijk geen globale vereniging van
Vlaamse psychiaters.
Toen ik voorzitter was geworden van de VVZ – ik was
overigens de laatste voorzitter van de VVZ in haar oude vorm
– had ik binnen de VVZ een forum psychiatrie gevormd dat
psychiaters van verschillende psychotherapeutische richtingen,
van verschillende subspecialisaties, zoals de forensische
en de ouderenpsychiatrie, professoren psychiatrie en ook
geneesheer-inspecteurs van het ministerie, samenbracht. Zo
ontstond binnen de VVZ een heel actieve kern.
In een tweede fase, toen dat forum goed draaide, werd binnen
de VVZ afgesproken dat er naast een Vlaamse Vereniging
voor Neurologen ook, uitgaande van dat forum, een Vlaamse
Vereniging voor Psychiatrie zou worden opgericht, beide toch
nog gelinkt aan de VVZ. Uiteindelijk ging de VVP, zonder al
te veel conflict, op eigen benen staan. Gevolg daarvan was dat
de VVP nóg actiever werd en dat ook de psychotherapeutische
richtingen toen bij ons terecht konden. Professor Sabbe werd
de eerste voorzitter.’
DEPSYCHIATER 3 • 2011 7

8
EmERItAAt
U was hoofdopleider psychiatrie. Hoe bent u dat geworden?
‘Als hoofdgeneesheer van het UPC St.-Jozef Kortenberg werd
verwacht dat je ook als universitair stagemeester fungeerde.
Nu mag dat niet meer. Van de orde van geneesheren mag een
hoofdgeneesheer nu geen stagemeester meer zijn.’
Het imago van de psychiater is in deze maatschappij niet
bijster positief. Hoe kan dat volgens u worden verholpen?
‘Onder meer de media spelen hierbij een heel belangrijke rol.
De negatieve manier waarop naar psychiatrie en naar de patiënt
wordt gekeken, lijkt als cultureel gemeengoed vast te liggen.
Het is niet zo eenvoudig dat beeld te veranderen. Cruciaal is
de overtuiging bij te brengen dat mensen niet samenvallen met
de moeilijkheden die ze hebben. Iemand ís niet schizofreen,
maar is iemand die psychotische problemen hééft. Iemand
ís niet depressief, iemand lijdt aan een depressie. Ik vrees wel
dat, vooraleer dit duidelijk is, nog bergen werk moeten worden
verzet. Ook hebben we, samen met de VVGG, al pogingen
gedaan om bijvoorbeeld journalisten beter met deze materie
te leren omgaan.’
Tijdens uw emeritaatsviering was ik onder de indruk
van de schitterende muziek die door een ensemble van
het Lemmensinstituut werd gebracht. Dat brengt me bij
muziektherapie, een therapie waarvoor u een bijzondere
belangstelling heeft.
‘Muziek bezit de capaciteit mensen te ontroeren, hen te raken
op een manier die woorden overstijgt. Als ik het bekijk vanuit
de patiënt met een psychotische stoornis die het moeilijk
heeft om zich verbaal of algemeen sociaal te integreren en
contacten te leggen, dan is samen iets gestructureerds doen
(bijvoorbeeld zich invoegen in een gezamenlijk metrum)
en bovendien misschien ook nog de ervaren emotie kunnen
verbaliseren en er mee omgaan nuttig. Muziek kan daarvoor
een goede aanzet zijn. Vanuit die overtuiging konden
we professor Jos De Backer van het Lemmensinstituut
aantrekken. Nu ik met emeritaat ben wil ik me daar zeker
verder in verdiepen.’
We hoorden dat er wel meer op het programma staat...
‘Wat dat allemaal precies wordt, ligt nog een beetje open. Vast
staat wel dat mijn lieve echtgenote nu wat meer inspraak krijgt
in wat we allemaal gaan doen. Veel lezen, vooral over geschiedenis,
zal ik zeker doen. Tegenwoordig verschijnt schitterende
geschiedschrijving. Heel anders dan de data van veldslagen die
we vroeger in de lagere school en in de humaniora moesten
memoriseren.
Ik heb ook nog een aantal beheersfuncties in Kortenberg, voor
beschut wonen, voor het nachthospitaal. De komende tijd
zullen er wat van moeten worden doorgegeven. En ten slotte is
er toch nog wetenschappelijk onderzoek. Mijn doctoraat ging
over neurofysiologie en ik vond het altijd jammer dat ik dat niet
verder heb kunnen uitdiepen. Het blijft mijn overtuiging dat
hier een tool moet te vinden zijn, dat er toch markers moeten
zijn om de diagnostiek te verfijnen, om de behandelmoge-
DEPSYCHIATER 3 • 2011
lijkheden nog te verbeteren. Dus wil ik dat wat nieuw leven
inblazen. Neen, echt niets doen kan ik gelukkig niet.’ n
Liber amicorum
Onder redactie van m. De Hert, D. De Wachter, G. Pieters, L. Van
Bouwel en R. Vermote verscheen bij Uitgeverij EPO met de steun
van UPC-K.U.Leuven, Campus Kortenberg ter gelegenheid van het
emeritaat van prof. dr. Jos Peuskens het liber amicorum Fervet
Opus. Actuele trends in de geestelijke gezondheidszorg. meer
informatie: www.epo.be en uitgeverij@epo.be
getuigenissen
een erudiet gentleman
Prof. dr. Guido Pieters, voorzitter van de Vlaamse
Vereniging voor Psychiatrie:
‘Van alle verdiensten van professor Peuskens die bij zijn emeritaat
worden herinnerd, wil ik zijn rol bij het ontstaan van de Vlaamse
Vereniging voor Psychiatrie speciaal in de verf zetten. Hoewel hij
bezorgd was over het verbreken van de band met de neurologen,
heeft hij begrepen dat het moment daar was om Vlaamse psychiaters
samen te brengen om hun eigen doelstellingen te realiseren. Dat
we nu een slagkrachtige en actieve VVP hebben, is een van zijn
belangrijkste verwezenlijkingen.’
Prof. dr. Jim van Os, hoogleraar psychiatrische
epidemiologie aan de Universiteit van Maastricht:
‘Jos Peuskens is een gentleman professor. In het internationale
netwerk van trialists en wetenschappers kon men terugvallen
op zijn stabiele en stabiliserende aanwezigheid, alsmede op zijn
gedetailleerde kennis, met name op het gebied van de psychofarmacologie.
Hij zette UPC Kortenberg op de kaart als een van
Europa’s meest vooraanstaande internationale referentiecentra
voor de behandeling van ernstige psychiatrische ziekten. Onze
groeiende samenwerking over de jaren was productief en cordiaal,
en heeft geleid tot een blijvende wetenschappelijke infrastructuur op
Europees niveau. Over een Belgisch bier of een speciale dis kwam
ook de aanzienlijke affectieve investering in mensen en activiteiten
tot expressie – Jos als mens én psychiater. Fijn dat hij nu meer tijd
krijgt voor onderwijs en onderzoek!’
Prof. dr. Jos De Backer, diensthoofd muziektherapie
Universitair Psychiatrisch Centrum Sint-Jozef Kortenberg:
‘midden jaren tachtig werd aan het Lemmensinstituut de optionele
cursus muziektherapie gegeven. Om een masterstudie in de
muziektherapie te kunnen aanbieden was universitaire wetenschappelijke
ondersteuning nodig. De grote verdienste van professor
Peuskens is dat hij door het geven van cursussen en het leggen van
belangrijke contacten voor ons de universitaire poorten opende.
mede door hem bereikte onze muziektherapie een internationaal
hoogstaand niveau en zijn er nu concrete plannen om in Kortenberg
samen met de K.U.Leuven en het Lemmensinstituut een expertisecentrum
op te starten. Als mens leerde ik Jos kennen als een bijzonder
erudiet man die, met aparte en erg mooie humor, indien nodig de
gepaste kritiek weet te formuleren.’

Psychiatrie? Nee dank u!
Witte raven zijn het, de geneeskundestudenten
die tegenwoordig voor psychiatrie
kiezen. Kinder- en jeugdpsychiatrie
houdt nog enigszins stand, maar
voor volwassenen- en ouderenpsychiatrie
zijn er al jaren systematisch
minder kandidaten dan opleidingsplaatsen.
De negatieve beeldvorming,
mijnheer. We lijden onder hetzelfde
stigma als onze patiënten. De schuld
ook van het psychiater-experten-circus
in gemediatiseerde processen. De
denigrerende houding van de collega-
specialisten, de chirurgen op kop. Te
weinig psychiatrie in de opleiding
geneeskunde. Het ontbreken van een
stage psychiatrie – of nee, wacht: juist
het averechtse, ontradende effect van
de stage psychiatrie. Het ingangsexamen
dat vooral selecteert op harde
wetenschap. Een te soft imago, te veel
flou artistique, niet medisch genoeg,
niet wetenschappelijk genoeg, veredelde
sociale werkers quoi. Te weinig prestige
en te weinig centen. Te soft in zijn
selectie: speel wat meer hard to get, en je
zal ze zien toestromen, de kandidaten!
Lokale of nationale factoren volstaan
echter niet als verklaring. Psychiatrie
lijkt nergens nog wervend te zijn. Een
bloemlezing uit de literatuur: “Shrinking
away from psychiatry?” “The number
of American medical school graduates
choosing psychiatric residencies is
dwindling.” “Declining student interest in
psychiatry.” “Recruitment hits a new low
in psychiatry”, schrijft BMJ Careers in
2008. “The specialty is such a turn off for
trainees that according to the Royal College
of Psychiatrists, only 6% (!) of people who
took the exam for membership of the college
were UK graduates.” Tekorten invullen
met buitenlandse kandidaten is ons
nauwelijks gegeven: taal en internationale
uitstraling zitten meer mee voor het
Verenigd Koninkrijk. Itai Gat vatte het
in 2007 voor ons samen: “Recruitment of
medical students to the field of psychiatry
has been on the decline in the western
world over the last decades.”
Een uitstekende review hierover door
Sierles & Taylor van 1995 leert dat een
stage wel degelijk belangrijk is voor
de specialisatiekeuze, bij uitstek in
psychiatrie. Maar die moet dan wel
aan een aantal voorwaarden voldoen:
actieve betrokkenheid in patiëntenzorg,
enthousiaste supervisie, welomschreven
rol en taken, getuige zijn van de effectiviteit
van behandeling, veel interactie met
assistenten én vaste staf, grote variatie in
klinische ervaringen, minimale blootstelling
aan administratie en vergaderingen
(een realistisch beeld geven van de
job hoeft dus niet ) en goed gevulde
stagedagen met zo min mogelijk lege
momenten. De kwaliteit van de stage
blijkt belangrijker dan de duur ervan.
Een enorme uitdaging dus voor elk van
ons die met stagiairs samenwerkt...
Maar als het nu eens aan de psychiatrie
zelf ligt? Als de tanende populariteit
van onze discipline nu eens een
alarmteken is dat er iets schort, niet
alleen aan ons imago, maar ook aan
onze identiteit? Wie beweert dat we
meer medisch en biologisch moeten
worden om wervend te zijn, heeft alvast
de schijn tegen: de achteruitgang valt
juist samen met de medicalisering en
biologisering. De APA-campagne “to
remedicalize psychiatry and to embrace
the biological model of mental illness”
(citaat Melvin Sabshin, APA) dateert
van 1977... Of zoals Sierles & Taylor
schrijven: “The decline of US medical
student career choice for psychiatry
was associated with the failure of the
community mental health movement to
fulfill its promise, psychiatry’s becoming
more biologically oriented and medically
conventional, and the effects of managed
care.” Bovendien werd er – als we onze
oudere, sorry, meer ervaren collega’s
mogen geloven – gevochten voor
opleidingsplaatsen psychiatrie toen het
psychotherapeutische en filosofische
discours nog domineerde. Andere
tijden, akkoord. Maar misschien heeft
Leon Eisenberg toch een punt als hij
in 1986 schrijft dat de psychiatrie
evolueerde van een toestand van
brainlessness naar een van mindlessness.
Misschien zijn we vergleden naar
joris
vandenberghe
COLUmN
simplismen, zowel DSM-diagnostisch
als SSRI-therapeutisch. Hoe geloofwaardig
ben je nog als je met je uitdijende
diagnostische symptoom-tel-categorieën
van iedereen een quick fixable patiënt
wilt maken, daarin aangemoedigd door
de farma-industrie? Misschien was de
intellectueel uitdagende complexiteit en
meervoudigheid wel wat de psychiatrie
aantrekkelijk maakte? De wat dwarse
discipline, luis in de medische pels, die
het onvatbare probeert te begrijpen en
verklaren, op 5 verschillende manieren,
wetende dat ze alle 5 tekort schieten?
De fascinatie voor de (mede)mens en
zijn lotgevallen met, maar ook voorbij
neurotransmitters en hersenzones?
Misschien is het naïef om te denken
dat diepgang en nuance nog wervend
kunnen zijn in een tijd van slogans
en snelle, eenduidige oplossingen.
Maar grijs en simplistisch is zeker niet
aantrekkelijk, en het me too van steeds
medischer en biologischer zal het toch
blijven afleggen tegen het origineel.
Alsof de VVP nog niet genoeg
uitdagingen heeft: snel, een actieplan!
Vóór de vicieuze cirkel (verder) toeslaat
van negatieve selectie, eenzijdigere
opleiding wegens te weinig assistenten,
eenzijdigere job wegens te weinig
collega’s en zo nog minder aantrek...
Want anders oogt de toekomst somber:
“Beperk je maar tot medicatievoorschriften,
attesten, medische beslissingen
(lees: nemen van de medische
verantwoordelijkheid) en (frequente)
wachtdiensten. Laat het spreken met
patiënten maar over aan minder
schaarse disciplines, en het beleid aan de
managers.” n
DEPSYCHIATER 3 • 2011 9

HHet tweejaarlijkse, multidisciplinaire congres is een ontmoetingsforum
waar professionals uit de geestelijke gezondheidszorg
– waaronder kinderpsychologen, kinderpsychiaters,
pedagogen en opleiders – kennis delen en belangrijke thema’s
uit het vakgebied bediscussiëren. ‘Geen heikel punt blijft daarbij
onbesproken’, zegt medeorganisator Jean Steyaert, hoofddocent
Kinder- en jeugdpsychiatrie aan de K.U.Leuven. ‘Een van de
hoofdthema’s is de toenemende regulering van de geestelijke
gezondheidszorg in Vlaanderen. Er zijn hier vooralsnog geen
Diagnose Behandeling Combinaties (DBC’s) ingevoerd, zoals in
Nederland, maar in Vlaanderen gaan evengoed stemmen op om
de psychiatrie in regels en procedures vast te leggen.’ Steyaert
noemt wat voorbeelden: Het aantal consulten dat zorgverzekeraars
vergoeden kan aan een maximum worden gebonden, de
diagnose van sommige aandoeningen mag enkel worden gesteld
door specifieke zorgcentra, en van de kinderpsychiatrie wordt
verwacht om diagnoses volgens een vastliggend protocollair
schema te stellen.’
Een tweede hoofdthema is de vraag wat de voor- en nadelen zijn
van de evidence-based benadering. Steyaert: ‘Een goede psychotherapeut
kan goed luisteren, heeft voldoende inlevingsvermogen en
uitstekende communicatieve vaardigheden. Maar wie zegt dat
een eenvoudig aan te leren, standaard protocol niet gelijke of
betere resultaten oplevert? En als de evidence-based benadering
zich inderdaad doorzet, hoe belangrijk zijn die ambachtelijke
vaardigheden dan nog en wat verandert er dan in de opleidingen?’
10
BIJEENKOmSt
Achtste Vlaams Congres kinder- en Jeugdpsychiatrie en -Psychotherapie
Multidisciplinair congres zet evidence-
based benadering in kritisch daglicht
timmeren aan de weg, dat is de titel van het Achtste
Vlaams Congres Kinder- en Jeugdpsychiatrie en
-Psychotherapie. Het wordt gehouden op 22 en 23
september, aan de Katholieke Universiteit Leuven.
medeorganisator prof. dr. Jean Steyaert, hoogleraar
kinderpsychiatrie: ‘Kernvraag op het congres is hoe de
ambachtelijke kanten van de geestelijke gezondheidszorg,
zoals de therapeutische vaardigheden en de
therapeutische relaties, kunnen overleven binnen een
zorgsysteem dat in toenemende mate evidence-based
en gereguleerd is.’
jorn hövels, wetenschapsjournalist
e-health
De kritische insteek van het congres betekent niet dat de
organisatie ergens tegen van leer wil trekken, benadrukt Steyaert:
‘Het moet geen anticongres worden, want zorgregulering heeft
voor- en nadelen. Zo kunnen de – met onderzoek gefundeerde
– richtlijnen bijvoorbeeld ook een stevige ruggengraat vormen
DEPSYCHIATER 3 • 2011
voor geestelijke gezondheidswerkers.’ Steyaert illustreert het met
een voorbeeld uit de somatische zorg: ‘Medisch onderzoekers
weten inmiddels dat in bepaalde gevallen van borstkanker een
ingrijpende borstamputatie vrouwen geen hogere overlevingskans
biedt dan wanneer enkel de tumor wordt verwijderd en
zij chemotherapie of radiotherapie krijgen. Dat daarvoor een
richtlijn is opgesteld, lijkt me evident. Wat ik wil zeggen is: ik
geloof niet dat je nieuwe ontwikkelingen angstig tegemoet moet
zien, maar ik vind evenmin dat we die direct moeten omarmen.
Het lijkt me verstandiger ze eerst kritisch te onderzoeken en
daarvoor biedt dit congres een goede gelegenheid.’
Een derde hoofdthema is de invloed van e-health op de
geestelijke gezondheidszorg. Medeorganisator prof. dr. Marina
Danckaerts, hoogleraar kinderpsychiatrie aan de K.U.Leuven:
‘Daarbij komen vragen aan de orde als: wat zijn de mogelijkheden
van internet als communicatiemiddel in de diagnostiek
en behandeling, kunnen sommige behandelmodules ook via
de computer worden aangeboden en omgekeerd: kunnen
computers en media ook een risicofactor zijn voor pathologie,
zoals een game- of internetverslaving?’
achthonderd bezoekers
Afgaande op voorgaande jaren waarin het congres vaak druk
bezocht werd, verwacht Danckaerts ongeveer achthonderd
bezoekers. ‘Dat zijn niet alleen professionals uit de geestelijke
gezondheidszorg, zij komen ook uit aanverwante sectoren zoals
de Bijzondere Jeugdzorg, de gehandicaptenzorg en de Centra voor
Leerlingenbegeleiding (CLB’s). De bedoeling is dat ze kennis aan
elkaar overdragen.’ Ook de state of the art-lezingen zijn daarvoor
bedoeld. Daarin worden bezoekers in 45 minuten bijgepraat over
de laatste ontwikkelingen rondom een psychiatrisch onderwerp
of een aandoening. In de workshops wordt aandacht besteed
aan de vaardigheden van het therapeutische ambacht en worden
allerlei innovatieve toepassingen van therapeutische programma’s
op interactieve wijze voorgesteld. Verder zijn er veertig symposia
rond een bepaald topic dat afwisselend onderzoeksmatig of
praktijkgericht is ingestoken. Danckaerts: ‘En we beginnen
en eindigen het congres met een keynote lecture. Prof. dr. Mia
Leijssen, hoogleraar Klinische Psychologie aan de K.U.Leuven,
houdt een lezing over de basisvaardigheden en waarden in de
zorg. Prof. dr. Giel Hutschemaekers, hoogleraar Geestelijke
Gezondheidszorg aan de Radboud Universiteit Nijmegen, houdt
de lezing Gaat de wereld ten onder aan evidence-based vlijt? Het
beloven twee hoogtepunten van het congres te worden.’ n
timmeren aan de weg, Achtste Vlaams Congres Kinder- en
Jeugdpsychiatrie en -Psychotherapie
22 en 23 september 2011
Katholieke Universiteit Leuven
Website voor meer informatie en inschrijven:
www.timmerenaandeweg.be

gaat de wereld ten onder aan evidence-based vlijt?
Prof. dr. giel Hutschemaekers, hoogleraar geestelijke gezond-
heidszorg aan de Radboud Universiteit in nijmegen, geeft
op het congres een keynote lecture met als titel gaat de
wereld ten onder aan evidence-based vlijt? ‘nadeel van een
overtrokken evidence-based benadering is dat zorgprofessionals
minder zelf gaan nadenken, omdat je hun professionele
autonomie en verantwoordelijkheid ontneemt.’
jorn hövels, wetenschapsjournalist
U bent tegen de evidence-based benadering?
‘Nee, maar ik geloof niet dat alles valt op te lossen met
standaarden en richtlijnen. De heersende vanzelfsprekendheid dat
de zorg automatisch beter wordt zolang we braaf de richtlijnen
volgen. Daar kun je kritische vragen over stellen en dat doe ik.’
Het is toch belangrijk te weten of een interventie werkt?
‘Naar veel goede interventies is geen effectonderzoek gedaan en
sterker: er blijft weinig van de zorg over als we die niet meer zouden
mogen inzetten. Belangrijker is dat de huidige evidence-based
benadering niet in lijn is met wat de oorspronkelijke bedenkers
ermee beoogd hebben. Zij hadden voor ogen dat professionals
bij concrete vragen in de praktijk antwoorden zouden zoeken in
de wetenschap. Het doel was kritische reflectie: de eigen zorg
bevragen en optimaliseren met wetenschappelijke kennis.
De huidige richtlijnenbenadering heeft een omgekeerd effect: die
produceert een waarheid die net zo weinig vragen toelaat als de
vroegere zorgbenadering waarbij dokters vooral op hun eigen
klinische intuïtie afgingen. We dreigen dus kwijt te raken wat
de oorspronkelijke evidence-based benadering inhield: je kritisch
leren verhouden tot je eigen praktijk.’
Kunt u een voorbeeld noemen?
‘Volgens de multidisciplinaire richtlijn depressie is er geen verschil
tussen de zorg van een huisarts en de zorg van een psychiater.
Huisartsen zouden heel precies de DSm-diagnose moeten stellen
en vervolgens een evidence-based interventie moeten aanbieden,
bijvoorbeeld een SSRI of cognitieve gedragstherapie. Daarmee
zouden zij een soort psychiater worden. Ik vind dat onwenselijk,
want huisartsen hebben een eigen deskundigheid die onvoldoende
in die richtlijn voor depressieve stoornissen is opgenomen. En
als je hen die richtlijn exact laat volgen, dan doe je hun eigen
deskundigheid teniet. ’
Waaruit bestaat die deskundigheid?
‘Huisartsen maken problemen vaak kleiner, bijvoorbeeld door
patiënten die een angst- of stemmingsstoornis hebben te vertellen
dat hun klachten het gevolg zijn van recente gebeurtenissen en
dat ze een paar dagen rust moeten nemen waardoor ze kunnen
herstellen. maar in de richtlijn voor angst- of stemmingsstoornissen
staat niets over rust en de kunst van watchfull waiting.’
En dus?
‘Wat de huisarts doet is weliswaar niet evidence-based, maar
blijkt in de praktijk heel effectief. Hij schat in of de patiënt het
vermogen heeft er zelf bovenop te komen en probeert de patiënt
in zijn kracht te zetten.
BIJEENKOmSt
De richtlijn voor angst- of stemmingsstoornissen schrijft therapie
voor en die is erop gericht de klacht zo snel als mogelijk op te
heffen en de patiënt weer aan het werk te krijgen; de tegenovergestelde
behandeling als die van de huisarts. Die behandeling
blijkt vooral effectief als de zorg van de huisarts niet tot het
gewenste resultaat heeft geleid. De twee behandelingen, die van
de huisarts en die van de psychiater, moeten niet hetzelfde, maar
complementair aan elkaar zijn.’
misschien moet de richtlijn worden aangepast.
‘Een richtlijn kan onmogelijk voorschrijven niets te doen als er
eenmaal een diagnose is gesteld, die schrijft simpelweg voor wat
wetenschappelijk gezien de beste interventie is bij de gegeven
diagnose. En voor medici is het ook ondenkbaar om – voorlopig –
geen diagnose te stellen of deze uit te stellen, want wie is er dan
verantwoordelijk als het misgaat?
En dat brengt me op een tweede punt: als een arts braaf de
richtlijnen volgt, en de patiënt desondanks niet beter wordt,
wie is er dan verantwoordelijk voor hoe het verder gaat? mocht
het mis gaan, dan zal de inspectie vooral nagaan of de arts de
richtlijn heeft gevolgd. maar is dat voldoende? Wanneer artsen
zich beperken tot de richtlijn, dan hebben ze slechts een beperkt
aantal mogelijkheden tot hun beschikking en kunnen ze niet de
verantwoordelijkheid nemen die van hen wordt verwacht.’
Giel Hutschemaekers: ‘Niet alles valt op te lossen met standaarden en richtlijnen.’
FOtOGRAFIE: ARCHIEF HUtSCHEmAEKERS
DEPSYCHIATER 3 • 2011 11

tTranscraniële magnetische stimulatie (TMS) is een vinding van
de Britse neuroloog dr. Anthony Barker. Dat wil zeggen, Barker
en zijn medewerkers waren in 1985 de eersten die de techniek
zodanig onder controle kregen dat er brede belangstelling
voor ontstond. ‘TMS berust op de natuurkundige wetten over
magnetisme en elektriciteit’, legt Schutter uit. ‘De wet van
Ørsted stelt dat een kortdurende elektrische stroom die door
een spoel loopt, een magnetisch veld opwekt. Dat magnetisch
veld kan, volgens de wet van Faraday, vervolgens lokaal een
elektrische stroom opwekken in nabij gelegen geleidend
materiaal. Barker en zijn medewerkers pasten deze natuurkundige
wetten toe om op een niet-invasieve manier de hersenschors
te stimuleren. Het lukte hen een onwillekeurige vingerbeweging
bij proefpersonen op te wekken door bij hen een spoel
op het hoofd te plaatsen en daar een kortdurende elektrische
stroom doorheen te laten lopen. Het magneetveld dat hierdoor
ontstaat, wekt een elektrische stroom op in het onderliggende
hersenweefsel. Hierdoor ontstaat lokale depolarisatie van de
zenuwcellen in dat deel van de cerebrale hersenschors. Vindt de
depolarisatie plaats in motorische
12
WEtENSCHAP
Transcraniële magnetische stimulatie
TMS-behandeling bij depressie: veelbelovend,
transcraniële magnetische stimulatie (tmS) is een
relatief nieuwe en patiëntvriendelijke behandeling
voor depressie. tmS is veilig en het therapeutisch
effect ervan is vergelijkbaar met dat van psychotherapie
en antidepressiva, concludeert onderzoeker
dr. Dennis Schutter (Universiteit Utrecht) in een
overzichtsartikel dat onlangs verscheen in het
tijdschrift voor Psychiatrie. Prof. Rudi de Raedt
(Universiteit Gent) gebruikt tmS vooral voor
onderzoeksdoeleinden.
marten dooper, wetenschapsjournalist
neuronen, dan resulteert dit in
het aanspannen van de spier
die door deze neuronen wordt
geïnnerveerd.’ Aanvankelijk werd
TMS vooral gebruikt als
gereedschap voor fundamenteel
hersenonderzoek. Het bleek een
bruikbare en unieke techniek om
zeer patiëntvriendelijk allerlei gebieden van de hersencortex te
prikkelen en te kijken wat de gevolgen daarvan zijn. Daarbij
DEPSYCHIATER 3 • 2011
d E R A E d T : ‘ P E R S o o n l I j k z I E I k T M S
A l S E E n I n T E R E S S A n T H u l P M I d d E l o M d E
H E R S E n E n T I j d E l I j k M E E R T o E g A n k E l I j k
T E M A k E n v o o R C o g n I T I E v E T R A I n I n g . ’
kunnen zowel de frequentie, de intensiteit als de duur van de
prikkels variëren. Stimuleren met een lage frequentie (1 Hz)
leidt doorgaans lokaal tot een verminderde prikkelbaarheid van
de hersenschors, terwijl stimuleren met een hoge frequentie
(hoger dan 10 Hz) een lokale toename van de prikkelbaarheid
veroorzaakt. Het uiteindelijke effect van TMS is verder te
beïnvloeden door onder anderen de intensiteit en de duur van
de stimulatie te variëren.
Vergelijkbaar met reguliere behandelingen
‘In de eerste helft van de jaren negentig is TMS door Duitse
onderzoekers voor het eerst toegepast als therapeutisch
hulpmiddel’, vertelt Schutter. ‘Zij beschreven dat
hoogfrequente TMS op de linker frontale hersenschors bij twee
patiënten met ernstige depressie een positief effect had. Dat was
de opmaat voor tal van studies naar TMS als vorm van therapie
bij depressie.’ De vele studies ten spijt, bestaat er nog veel
onduidelijkheid en ook de nodige scepsis over de bruikbaarheid
van TMS als behandeling bij depressie. Om een meer
objectieve kijk op de zaak te krijgen besloot Schutter twee jaar
geleden twee meta-analyses uit te voeren – het eerste over hoge
frequentie TMS, het tweede over lage frequentie TMS – met de
studies die tot nu toe zijn gepubliceerd over het effect van TMS
op depressie. ‘Uiteindelijk vond ik 30 kwalitatief hoogstaande
placebogecontroleerde studies met in totaal 1.120 patiënten.’
De meta-analyses wijzen uit dat TMS, bovenop een aanzienlijk
placebo-effect, een significant positief effect heeft dat vergelijkbaar
is met dat van reguliere behandelingen als cognitieve
therapie of farmacotherapie’, vat Schutter zijn meta-analyse
samen. En net als bij de reguliere vormen van behandeling
werkt TMS niet bij alle patiënten en is het niet precies duidelijk
waardoor het positieve effect van de behandeling ontstaat.’
Balans herstellen
Het feit dat TMS niet bij alle patiënten werkt en het nog
niet precies duidelijk is waardoor het positieve effect van de
behandeling ontstaat, is vooral een aansporing om meer
(fundamenteel) onderzoek te
doen naar TMS, vindt Schutter.
‘We moeten beter weten wat er
gebeurt bij TMS. Dan wordt het
hopelijk mogelijk de effectiviteit
van de behandeling en
de duur van het effect ervan
te vergroten.’ Een van de
vragen die nog moet worden
beantwoord is op welk gebied van de hersenschors de
TMS-behandeling zich bij voorkeur zou moeten richten.

maar nog veel vragen
Schutter: ‘TMS wordt van oudsher toegepast op de frontale
hersenschors. De Duitsers kozen dit gebied destijds op grond
van resultaten uit eerdere studies die een verband aantoonden
tussen depressie en een verminderde activiteit van de linker
frontale hersenschors. Een hoogfrequente TMS-behandeling
van de linker frontale hersenschors leidt tot een verhoogde
prikkelbaarheid van dit gebied en in de praktijk tot een
afname van de depressieve klachten. Enkele jaren geleden
ontdekten Canadese onderzoekers echter dat een direct
hierna uitgevoerde laagfrequente TMS-behandeling van de
rechter frontale hersenschors het effect van de hoogfrequente
behandeling vergroot. Dat heeft geleid tot de hypothese dat er bij
depressie mogelijk sprake is van een verstoorde balans tussen de
activiteit van de linker en rechter frontale hersenschors. Waarbij
activiteit van de linkerschors
in verband wordt gebracht met
toenaderingsgedrag en gevoelig
zijn voor beloning, en activiteit in
de rechterschors met vermijdingsgedrag
en strafgevoeligheid. Door
de linkerschors hoogfrequent
te stimuleren zou je de activiteit
van dit deel verhogen, terwijl
de laagfrequente stimulatie van
de rechterschors de activiteit in dit deel zou verlagen. Dat zou
de balans tussen beide delen herstellen. Een andere hypothese
verklaart het effect van TMS uit een toegenomen afgifte van
dopamine in dieper gelegen hersengebieden en verbindt de
behandeling zo met de hypothese die stelt dat depressie ontstaat
uit een verstoorde chemische huishouding in de hersenen.’
Veel hypothesen
Er zijn inmiddels ook aanwijzingen dat een TMS-behandeling
van andere hersengebieden antidepressieve effecten kan hebben.
‘Ook de kleine hersenen en de pariëtale hersenschors komen
mogelijk in aanmerking als doelwit. De kleine hersenen zijn
nauw verbonden met subcorticale motivationele circuits en met
de cerebrale hersenschors. Wij hebben in Utrecht inmiddels
bij gezonde personen kunnen aantonen dat een eenmalige
TMS-sessie uitgevoerd op de kleine hersenen inderdaad leidt
tot positieve veranderingen in de gemoedstoestand. En in een
studie uitgevoerd in samenwerking met prof. Koerselman van
het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam, hebben
we gevonden dat een laagfrequente TMS-behandeling van de
pariëtale hersenschors bij mensen met een depressie leidt tot
een afname van de klachten. Kortom, aan varianten van TMS
en aan hypothesen geen gebrek. Het is nu vooral zaak om uit
te zoeken welke hypothese het beste is en welke behandeling
B A E k E n : ‘ v o l g E n S M I j k A n d E
T M S - B E H A n d E l I n g S n E l l E R I n d E
k l I n I S C H E P R A k T I j k g E ï n T E g R E E R d
w o R d E n B I j T H E R A P I E R E S I S T E n T I E . ’
WEtENSCHAP
bij welke patiënten tot het beste resultaat leidt.’ Vanwege
alle openstaande vragen rondom TMS zal deze vorm van
behandeling van depressie de komende jaren waarschijnlijk
nog vooral een experimenteel karakter houden, schat Schutter
in. ‘In de Verenigde Staten heeft de FDA het gebruik van TMS
bij depressie enkele jaren geleden goedgekeurd als behandeling
bij therapieresistente patiënten. Ook in Canada en Israël is
de behandeling geregistreerd. In Nederland adviseerde de
Gezondheidsraad in 2008 eerst meer fundamenteel onderzoek
uit te voeren.’
‘Ook in Vlaanderen is de TMS-behandeling nog niet erkend’,
vult psychiater prof. Chris Baeken (UZ Brussel) aan. ‘Onze
kliniek is de enige die therapieresistente depressieve patiënten
met TMS behandelt. Veelal melden de patiënten zich op
eigen houtje aan, aangezien
TMS onder zowel huisartsen als
psychiaters nog weinig bekend is.
Omdat er voor TMS momenteel
geen terugbetalingsmodaliteiten
bestaan, vindt de behandeling
meestal plaats in studieverband.
Volgens mij kan de
TMS-behandeling sneller in de
klinische praktijk geïntegreerd
worden bij therapieresistentie, bijvoorbeeld als één of twee
antidepressiva niet het gewenste effect geven, bij zwangerschap,
of bij mensen die overgevoelig zijn voor medicatie. In ieder
geval voor unipolaire depressie zou aan rTMS automatisch
gedacht moeten worden voor men elektroconvulsietherapie
overweegt.’
TMS nuttig bij onderzoek
Behalve voor het langzaam ontluikende therapeutisch gebruik,
is TMS ook een zeer handige techniek bij het wetenschappelijk
onderzoek naar de werking van de hersenen. Immers, met deze
techniek is het zeer eenvoudig tijdelijk zeer lokaal hersengebieden
te activeren of in activiteit te inhiberen. Aan de Universiteit
Gent maakt prof. Rudi de Raedt al jaren dankbaar gebruik van
deze techniek bij zijn onderzoek naar de kwetsbaarheid voor
depressie. Onderzoek waarbij hij overigens nauw samenwerkt
met Chris Baeken. ‘Deze kwetsbaarheid proberen wij te
verklaren in een model gebaseerd op neurobiologische kennis
en kennis over cognitieve processen. Centraal in dit model staat
een verminderde aandachtscontrole bij mensen die gevoelig
zijn voor depressie. Neurobiologisch onderzoek heeft inmiddels
uitgewezen dat depressie gepaard gaat met langdurige hyperactiviteit
van de HPA-as. Een verhoogde reactiviteit is waarschijnlijk
het gevolg van erg stressvolle ervaringen in het leven, alsook
DEPSYCHIATER 3 • 2011 13

14
WEtENSCHAP
een genetische aanleg. De verstoorde werking van de HPA-as
op zijn beurt leidt tot een verstoring van het serotoninemetabolisme,
met name in de prefrontale cortex.’
Verminderde activiteit in de prefrontale cortex, om precies
te zijn in de dorsolaterale prefrontale cortex, vormt in het
model van De Raedt de verbinding tussen de neurobiologische
mechanismen en de cognitieve mechanismen die leiden
tot kwetsbaarheid voor depressie. ‘Met tal van testen en taken
is inmiddels aangetoond dat zowel depressieve mensen als
mensen met een verhoogde neiging tot depressiviteit meer
moeite hebben hun aandacht los te maken van stimuli met
een emotioneel negatieve lading. Zij hebben moeite negatieve
informatie te inhiberen, waardoor hun werkgeheugen te weinig
ruimte biedt om zich aansluitend weer op positieve signalen
te concentreren. De prefrontale cortex speelt een belangrijke
rol bij deze aandachtsprocessen. Bij taken die vereisen dat
er aandacht gegeven wordt aan de ene stimulus terwijl een
andere stimulus genegeerd wordt, is het nodig dat onder
andere de dorsolaterale prefrontale cortex geactiveerd wordt.
Dit gaat gepaard met een verlaagde activiteit in de amygdala,
de structuur die juist geactiveerd is bij negatieve emoties. De
verminderde activeerbaarheid van de dorsolaterale prefrontale
cortex die we zien bij depressieve mensen is een belangrijk
onderdeel van het biologisch substraat van de aandachtsbias
voor negatieve informatie. De verminderde werking van hun
dorsolaterale prefrontale cortex belet hen hun aandacht los te
maken van de negatieve prikkels, waardoor zij blijven hangen
in hun negatieve denkschema. Recent hebben we de betrokkenheid
van de dorsolaterale prefrontale cortex bij de aandachtsbias
verder kunnen onderbouwen met onze TMS-studies. Als
we bij gezonde vrijwilligers de rechter dorsolaterale prefrontale
cortex stimuleren met TMS, vermindert dit bij hen tijdelijk het
vermogen negatieve informatie te inhiberen. Hun hersenen
gaan zich als het ware tijdelijk een beetje gedragen zoals die van
depressieve mensen. Of beter gezegd, we kunnen op deze manier
de verhoogde kwetsbaarheid voor negatieve prikkels die we
zien bij depressieve mensen tijdelijk experimenteel opwekken
bij gezonde proefpersonen, wat de mogelijkheid opent om de
Adverteren in De Psychiater?
DEPSYCHIATER 3 • 2011
causale relatie na te gaan tussen activiteit in specifieke delen
van de hersenen en aandachtsprocessen. Andersom neemt de
aandachtsbias voor negatieve prikkels bij depressieve mensen af
na linkszijdige TMS van de dorsolaterale prefrontale cortex. Ook
normaliseert de TMS-behandeling bij mensen met een depressie
het verstoorde serotonine-metabolisme weer enigszins.
Persoonlijk zie ik TMS dan ook als een interessant hulpmiddel
om de hersenen tijdelijk meer toegankelijk te maken voor
cognitieve training. Om de vicieuze cirkel die mensen steeds
kwetsbaarder maakt voor depressies te doorbreken zijn mijns
inziens twee dingen nodig: het aanbieden van cognitieve therapie
die zich richt op de negatieve gedachten of aandachtscontrole-
trainingen waardoor de verstoorde aandacht normaliseert, èn
het ontvankelijk maken van de hersenen voor die informatie. Bij
dat laatste kan TMS een belangrijke functie vervullen.’ n
Literatuur
D.J.L.G. Schutter. transcraniële magnetische stimulatie als
behandelingsvorm voor depressie. tijdschrift voor Psychiatrie
2011;53(6):343-353.
R. de Raedt et al. Neurocognitive effect of HF-rtmS over the
dorsolateral prefrontal cortex on the attentional processing of
emotional information in healthy women: an even-related fmRI
study. Biological Psychology 2010;85:487-495.
C. Baeken et al. the impact of HF-rtmS treatment on serotonin(2A)
receptors in unipolar melancholic depression. Brain Stimulation
2011;4(2):104-111.
Het College voor zorgverzekeringen (CVZ) in Nederland heeft onlangs
uitspraak gedaan over de vergoeding van rtmS vanuit de basisverzekering.
Het CVZ is van mening dat rtmS weliswaar een gunstig effect
heeft op depressie, maar dat er nog geen standaard bestaat voor
de optimale technische toepassing. Ook het langetermijneffect van
rtmS is nog onvoldoende duidelijk. Daarom voldoet rtmS niet aan
de stand van wetenschap en praktijk en zal dus ook niet door de
ziekteverzekering worden vergoed.
Ook in België is rtmS niet terugbetaald.
Periodiek van de vlaamse vereniging voor Psychiatrie en de vlaamse vereniging voor kinder- en JeugdPsychiatrie
De Psychiater wordt 4 keer per jaar gestuurd aan alle psychiaters die lid zijn van de VVP, VVK en VVAP.
Dit maakt het tijdschrift een uitstekend medium voor uw (personeels)advertenties.
U heeft dit jaar nog de mogelijk te reserveren in:
• Nummer 4: verschijning 17 november, uiterste reserveringsdatum 20 oktober 2011
Voor de tarieven, andere advertentiemogelijkheden en overige vragen kunt u contact opnemen met
Cross Advertising, Westerkade 2, 3116 GJ Schiedam
tel.: +31 10 742 10 23 e-mail: gezondheidszorg@crossadvertising.nl
Zie ook de website van uitgeverij Benecke: www.benecke.nl
PERIODIEK VAN DE VLAAMSE VERENIGING VOOR PSYCHIATRIE EN DE VLAAMSE VERENIGING VOOR KINDER- EN JEUGDPSYCHIATRIE
JAARGANG 4
NUMMER 3
AUGUSTUS 2011
JOS PEUSKENS
Emeritaat geen
eindstation
TIMMEREN AAN
DE WEG
Aandacht voor
evidence-based
benadering
TRANSCRANIËLE
MAGNETISCHE
STIMULATIE
Nog veel vragen
BOEK
Uitbehandeld, maar
niet opgegeven

Prof. dr. em. Jan gybels
19 oktober 1928 – 29 mei 2011
Op 29 mei jl. overleed professor Jan Gybels. Professor Bart Nuttin,
Afdeling Experimentele Neurochirurgie en Neuroanatomie, sprak
een afscheidsrede uit waarvan u hier een beknopte weergave leest.
Professor Dokter Emeritus Jan Gybels heeft een bijzonder
rijk gevuld en boeiend leven achter de rug. In de kliniek
kende ik hem eerst als Professor Gybels, en later was het
Jan. Niet alleen mijn promotor en mentor, maar ook mijn
zeer goede vriend. Met volle teugen een levensgenieter, die
zelfs in moeilijke en drukke tijden op een elegante manier
fijn en stijlvol wist te blijven. Hij was bijzonder fier op
zijn veel jongere echtgenote Hélène, op zijn kinderen en
schoonkinderen. Vooral na zijn actieve loopbaan bracht
hij veel tijd door met zijn zeer geliefde kleinkinderen (ses
petits enfants très bien aimés).
Na zijn Grieks-Latijnse humaniora studeerde hij
geneeskunde en algemene heelkunde. Vervolgens vertrok
hij naar het Montreal Neurological Institute in Canada,
waar hij nog steeds vermeld staat onder de lijst van enkele
famous fellows, tezamen met een naam als Wiesel, laureaat
van de Nobelprijs. Prof. Gybels staat daar dus in goed
gezelschap.
Als neurochirurg begon hij te werken in het Bunge Instituut
te Antwerpen, maar kwam al snel naar Leuven, waar hij
verantwoordelijk werd voor de functionele en stereotacti-
IN mEmORIAm
sche neurochirurgie en samen met prof. R. Van den Bergh
de kliniek voor neurochirurgie en neurologie recht hield
en uitbouwde. In 1970 werd hij gewoon hoogleraar. Naast
docent was hij hoofd van het Laboratorium Experimentele
Neurologie, waar onder zijn supervisie de SGV localizer
werd gemaakt (Suetens, Gybels, Vandermeulen). Het
principe hiervan werd overgenomen door vele firma’s,
en tot de dag van vandaag wereldwijd gebruikt voor
toepassingen ver buiten de initieel bedoelde toepassing.
Hij was stichtend lid van 5 wetenschappelijke verenigingen,
waaronder zeer belangrijke als de European Society
for Stereotactic and Functional Neurosurgery en International
Association of Pain. Hij was voorzitter van de Belgian Society for
Stereotactic and Functional Neurosurgery en lid of erelid van vele
wetenschappelijke verenigingen. Aan Harvard University,
Butare en Fortaleza was hij visiting professor.
Gedurende multipele jaren zette hij zich ook in voor de
Koninklijke Akademie voor Geneeskunde van België, en
werd zelfs voorzitter.
Om al deze en andere redenen werd prof. Gybels tot 6
maal bekroond in een Belgische Nationale Orde. Hij klom
op tot Grootofficier in de Kroonorde en Grootofficier
in de Leopoldsorde. In 1994 is hij in glorie overgestapt
naar zijn emeritaat. Bij deze gelegenheid kreeg hij door
Ron Kupers een liber amoricum overhandigd. Na zijn
pensionering bezocht hij nog geregeld het laboratorium
voor experimentele functionele neurochirurgie, nog altijd
geïnteresseerd in de onderwerpen waarnaar hij voorheen
zelf onderzoek deed.
Samen met collega Paul Cosyns, diensthoofd psychiatrie in
Antwerpen, richtte hij de Commissie voor Neurochirurgie
voor Psychiatrische Aandoeningen op. Hij bleef naar de
vergaderingen van deze Commissie komen. Op 9 mei
jongstleden reed hij nog met professor Gabriëls en mijzelf
naar de gebouwen van het RIZIV om er de terugbetaling
voor diepe hersenstimulatie voor obsessieve compulsieve
stoornis te bepleiten. Voor zover mij bekend was dit zijn
laatste vergadering.
Bart Nuttin
DEPSYCHIATER 3 • 2011 15

eEerst praten, dan pas pillen. Dat is het devies van Detlef Petry
(67), die zijn ervaringen bundelde in Uitbehandeld, maar
niet opgegeven. De geboren Duitser belandde in Nederland
en werkte er vanaf de jaren zeventig tot aan zijn pensioen in
het psychiatrisch ziekenhuis Vijverdal in Maastricht. Daar
behandelde hij de ’harde kern’. Het leverde Petry de eretitel op
van ’psychiater van de allergeksten’.
Het sleutelwoord in zijn benadering is rehabilitatie. Doel is
om patiënten te bevrijden van hun stigma en hen weer te laten
deelnemen aan het leven. Petry’s aanpak wierp vruchten af.
Het aantal zelfmoordpogingen op zijn afdeling daalde tot nul.
‘Het was een jarenlange kruistocht’, vertelt hij. ‘Sisyfusarbeid.
Elke dag opnieuw duwde ik die steen de berg op. ’s Avonds
rolde hij terug naar beneden. Zo had ik zelf ook tijd om af te
dalen en uit te rusten. Om er de volgende dag weer tegenaan
te gaan.’
16
BOEK
DEPSYCHIATER 3 • 2011
nederlands-Duitse psychiater Detlef Petry stelt
zijn eigenzinnige behandelmethode te boek
’Je moet voor een stuk
meegaan in die psychose’
Psychiater op rust Detlef Petry werkte jarenlang
met chronische patiënten die volgens de klassieke
psychiatrie ’uitbehandeld’ waren. Het waren
geesteszieken die geregeld platgespoten werden,
vastgebonden waren of in de isoleercel zaten.
met zijn rehabilitatiemethode gaf Petry hen een
tweede leven.
eline delrue, journalist
Toen de psychiatrische inrichting Vijverdal in 2007 opgeblazen
werd, stond u te applaudisseren. U had er nochtans dertig jaar
lang met hart en ziel gewerkt.
Petry: ‘Toch voelde de implosie van die hoogbouw als een
opluchting, een verlossing uit de ketenen van de klassieke
psychiatrie. Ik werkte vooral in de laagbouw, waar de
’uitbehandelden’ verbleven. Toen die afdeling vol zat, raakte
ook de hoge behandeltoren druppelsgewijs gevuld met
chronische patiënten. Maar de architectuur daar was totaal
onaangepast om er te wonen. De patiënten hadden geen beetje
privacy, ze zaten zo goed als opgesloten.
Toen de hoogbouw neergehaald werd, was dat een
bevrijding. Eindelijk zouden onze mensen verlost zijn van
hun beklemmende omgeving. Nu wonen ze in huisjes dicht
bij de instelling of in een begeleide woonvorm in de stad.
Een eigen kamer, een tuintje, wat luxe. Dat geeft hoop. Op
den duur durven ze weer relaties aan te gaan en raken ze
geïntegreerd. Het is belangrijk dat de omgeving verandert,
niet zozeer de patiënt.’
U ontwikkelde al snel een eigen behandelmethode: de triade.
Een driehoeksverhouding tussen de patiënt, zijn familie en de
psychiater. Collega’s keken argwanend toe.
‘De meesten van mijn collega’s waren doordrongen van de
biologische psychiatrie. Niet onlogisch, want onze opleiding
is sterk gericht op diagnoses en medicatie. Tragisch is dat.
Patiënten die het label schizofrenie opgespeld krijgen,
mogen automatisch allerlei pillen slikken. Dat is zo fout.
En ik haat die diagnoses als de pest. Ze werken alleen maar
stigmatiserend.
In onze benadering zijn we patiënten ’mensen’ gaan noemen,
en dat maakte alles anders. Want bij een mens stuit je sowieso
op een verleden, een levensverhaal. Een patiënt is veel meer
dan patiënt. Hij is ook burger, zoon, broer, echtgenoot, vader.
Er is geen enkele reden om al die andere rollen ineens weg te
vegen. Zo komt ook de familie in beeld. Dat familieleden erbij
betrokken worden, laat hen opnieuw vertrouwen kweken in de
psychiatrie. Daar liep het vroeger weleens mis. Familieleden
werden lange tijd beschouwd als pottenkijkers, en werden vaak
opgezadeld met een schuldgevoel.’
Opvallend: u maakte uitstapjes met patiënten. Een koffie
drinken, shoppen, een museum bezoeken. Kwam u zo meer
over hen te weten?
‘Zeker. Die mensen zaten doorgaans een hele dag binnen.
Slapen, eten en roken, dat was het enige wat ze deden. Als
ze dan in je auto stappen, gaat er een wereld voor hen open.
Ze komen op plaatsen die herinneringen oproepen, en al
doende praten ze. Maar zet ze in je bureau en je krijgt er
niks uit.
Het is ook betekenisvol om met patiënten terug te keren
naar de plaats waar hun psychose is ontstaan. Een school, het
ouderlijk huis. Dan kunnen ze beschrijven hoe het begonnen
is. Ze konden zich bijvoorbeeld niet meer concentreren op
school, of ze zonderden zich thuis af. Dat is van groot belang in
hun levensverhaal.’

U vergezelde uw patiënten niet alleen naar hun geboorteplaats,
u stapte ook mee in hun waan.
‘Voor een stuk moet je meegaan in die psychose. Al lukt
dat niet altijd even goed. Soms is de inhoud van de waan te
extreem. Maar voor Jessie bijvoorbeeld, een patiënte die
gelooft dat ze in Australië geboren is, ben ik ver gegaan. Zij
beweert dat ze niet kan leven in het klimaat hier, ze moét terug
naar haar ’geboorteland’. Wel, ik heb echt geprobeerd om haar
naar Australië te krijgen. Lachend: mijn collega’s dachten dat
ik aan het doordraaien was. Alles was in kannen en kruiken,
tot ik vernam dat ze geen bed meer op overschot hadden in het
ziekenhuis daar. Jessie zou in een pension moeten logeren. Dat
was te riskant, dus heb ik de reis alsnog afgeblazen.
Maar je moet die psychose ernstig nemen. Die stemmen in hun
hoofd zijn voor hen een werkelijkheid. Dan helpt het niet om te
zeggen: “Zet Australië uit je hoofd. Dat is onzin.” In het begin
kreeg Jessie alleen negatieve respons, dat maakte haar agressief.
Had ik niet ingegrepen, dan zat ze nu op een gesloten afdeling.’
In uw boek fulmineert u over hoe de computer geleid heeft
tot een ’ontmenselijking van de psychiatrie’. U betreurt dat
de bureaucratie hulpverleners weghoudt van hun patiënten.
‘Een morele misdaad is het. Dat grijpt zo zwaar in op de
hulpverlening. Vroeger zat ik niet aan de computer, maar bij
de patiënt aan de ontbijttafel. Daar hebben die elektronische
dossiers een einde aan gemaakt. En wat is het gevolg? Als er
iemand binnenkomt in je bureau zit je met je gezicht naar dat
scherm en met je rug naar de patiënt. Vreselijk. Op een keer zei
een patiënt: “Zeg, bij jíj nu gek geworden of ik? Kijk me toch
eens aan!” Die man had volkomen gelijk.’
Een andere problematiek waar u zich over opwindt,
is medicatie. U spreekt over ’giftige antipsychotica’ en
’chemische lobotomie’.
‘In mijn beginjaren zag ik dat de patiënten zakken vol pillen
moesten slikken: antipsychotica, antidepressiva, slaapmiddelen,
tranquillizers. Nu, het enige middel dat een beetje baat bij
chronische psychotici is clozapine. Een zwaar medicijn, maar
het kan wel een stuk levenskwaliteit teruggeven. Alle andere
medicatie kun je overboord gooien. Het is ook helemaal
niet bewezen dat antipsychotica effect hebben bij chronische
patiënten, want hun stemmen verdwijnen niet.
Ach, als je ziet wat de farma-industrie allemaal aanricht ...
Patiënten worden bewust volgepropt met pillen. Schandalig.
Het zou een goede zaak zijn als er komaf wordt gemaakt met
die pillen.’
U zegt het zelf: de goede zaak. Uw streven naar eerherstel
voor psychiatrische patiënten is voor u een soort
Wiedergutmachung. Het naziverleden van uw vader speelt
daarin een rol, maar vooral de massale uitroeiing van
geesteszieken aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.
‘Die geschiedenis heeft me mee gevormd, als Duitser én als
psychiater. Mijn vader zat bij de Waffen-SS. Met de concentratiekampen
heeft hij niks te maken gehad, dat heb ik grondig
uitgeplozen. Maar de oorlog was taboe thuis. Ook over de
Jodenvervolging wilde hij niks horen. Het enige wat hij ooit
over Auschwitz heeft gezegd is: “Ach ja, dat dorp in Polen.” Hij
verdrong het, uit pure schaamte.
Ik walgde toen het nieuws bekend raakte dat in de jaren
1939-’41 zo’n 200.000 chronisch geesteszieken waren vergast.
Ik ben ooit op bezoek geweest in zo’n instelling. Vreselijk wat
daar was gebeurd. Mensen zoals degenen met wie ik al die jaren
ben omgegaan, werden daar gewoon uitgeschakeld. Het was de
psychiater zelf die de gaskraan opendraaide. Onvoorstelbaar.
Wel, dat is een geschiedenis die ik bij me draag. In het begin
van mijn carrière stelde ik vast dat er ook in de naoorlogse
psychiatrie nog veel leed was: platspuiten, elektroshocks,
isoleercellen. Ik dacht: dit moet anders. Niet dat ik alles kan
goedmaken wat de Duitsers hebben aangericht. Maar toch, dit
is mijn Wiedergutmachung.’ n
Uitbehandeld, maar niet opgegeven, Detlef Petry
Uitgeverij Ambo
Prijs: 19,95 euro
ISBN-nummer: 9789026323348
BOEK
DEPSYCHIATER 3 • 2011 17

18
BIJEENKOmSt
Vlaams overheidsperspectief op ambulante ggz
voor kinderen en jongeren
De Vlaamse overheid wil ernstige inspanningen
leveren om het zorgaanbod voor kinderen en jongeren
met geestelijke gezondheidsproblemen kwalitatief én
kwantitatief te verbeteren. Hierbij is een krachtige
rol weggelegd voor de centra voor geestelijke
gezondheidszorg, aldus minister Jo Vandeurzen op
de lentevergadering van de Vlaamse Vereniging voor
Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
an swerts, wetenschapsjournalist
OOp 29 april vond in het Leuvense Provinciehuis de lentevergadering
van de Vlaamse Vereniging voor Kinder- en jeugdpsychiatrie
(VVK) plaats, onder de titel: ‘Dokter heeft het nog zin?’ Het CGG
op de sofa. De werkgroep CGG’s van de VVK belichtte hoe het er
vandaag aan toegaat in de CGG-jeugdteams. Gastspreker prof. dr.
Robert Vermeiren (Curium-LUMC, Leiden) schetste de situatie
in Nederland. Om het perspectief van de Vlaamse overheid op
de ambulante geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en
jongeren te verduidelijken, was Jo Vandeurzen, Vlaams minister
van welzijn, volksgezondheid en gezin, uitgenodigd. Omdat hij
verhinderd was, vertolkte zijn raadgever geestelijke gezondheidszorg,
Bart Van Hoof, zelf psycholoog en psychotherapeut, zijn
boodschap. Hiervan presenteren we u een beknopte samenvatting.
Vraag-aanbodkloof
Vandeurzen erkende dat het huidige ambulante zorgaanbod
ontoereikend is om alle vragen op te vangen én dat dit nefaste
gevolgen heeft. Kinderen en jongeren met ernstige psychische
problemen staan op ellenlange wachtlijsten, kunnen niet
tijdig geholpen worden en komen in de residentiële hulp
terecht. Voor vroegdetectie en -interventie is haast geen
ruimte. Daarom wil de Vlaamse overheid in de komende jaren
het zorgaanbod uitbreiden én de samenwerking tussen de
ambulante en residentiële diensten versterken. Welke sporen
ze hierbij wil volgen, werd door Vandeurzen toegelicht.
Sporen voor verbetering
De minst ingrijpende zorgvorm die doeltreffend is voor
het kind of de jongere, verdient de voorkeur. Ambulante
en mobiele outreachende zorgvormen zijn hierbij de regel,
volgens Vandeurzen. Daarom wil hij het basisaanbod in
de CGG-jeugdteams uitbreiden, evenwichtig gespreid over
Vlaanderen. Hij pleit ook voor een inhoudelijke visieontwikkeling
in de CGG’s, zodat ze zich in het hulpverleningslandschap
een centralere rol kunnen toebedelen. CGG’s zijn door hun
expertise bij uitstek geplaatst om outreachend te werken naar
de bijzondere jeugdzorg, de centra voor leerlingenbegeleiding,
de centra voor algemeen welzijnswerk, en andere organisaties
met kinderen en jongeren als doelgroep. Samen met de
CGG’s en de kinderpsychiatrische diensten wil Vandeurzen
DEPSYCHIATER 3 • 2011
toewerken naar een nieuw decreet voor integrale jeugdhulp.
Met als prioriteit: de installatie van een integrale intersectorale
toegangspoort voor een eenduidige, transparante diagnostiek,
indicatiestelling en toewijzing.
Dat er ook nood is aan crisisopvang voor kinderen en jongeren
met acute geestelijke gezondheidsproblemen, wordt door het
federale kenniscentrum ondersteund. Het pleit ervoor om
urgentiehulp niet uit te bouwen als een dienst of afdeling, maar
als een functie. En dit in de vorm van een activiteit of dienstverlening
waarbij verschillende types zorgverstrekkers samenwerken
om de meest gepaste hulp te bieden. Om een forensisch
zorgtraject voor jongeren met een psychiatrische problematiek
te realiseren, moet het huidige samenwerkingsakkoord van
psychiatrische zorg voor jongeren onder justitiële maatregel
worden geëvalueerd en bijgesteld. Vandeurzen pleit hierbij
vooral voor een sterke liaison tussen bijzondere jeugdzorg en
psychiatrie. Dat zijn aandacht ook uitgaat naar kinderen en
jongeren met een psychiatrische problematiek én handicap,
illustreerde Vandeurzen met enkele acties uit 2010 en 2011.
Op de conferentie eerstelijnszorg in december 2010
formuleerde de Vlaamse regering al dat er ook nood is aan
specifieke methodieken en zorgvormen om achtergestelde
zorgbehoeftigen, zoals kansarmen, beter te bereiken.
Het tekort aan (kinder)psychiaters in de sector wegwerken, is
volgens Vandeurzen de verantwoordelijkheid van verschillende
partners. De Vlaamse en federale minister van volksgezondheid
moeten zich beraden over de basisfinanciering van psychiaters.
Het correct inschatten van de prestaties van de psychiaters is
een opdracht voor het RIZIV, en de minister van onderwijs
moet een betere toeleiding naar het beroep verzorgen.
De Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen ten slotte
heeft voorstellen klaar om de lacunes in het huidige geestelijke
gezondheidszorgaanbod op te vangen. Vandeurzen lichtte een tip
van de sluier: de Raad pleit voor een uitbreiding van de ambulante
en crisishulpverlening, en de psychologische en psychosociale
zorg in de pediatrische ziekenhuisdiensten. Daarnaast wenst ze
de uitbouw van een liaisonteam in de algemene ziekenhuizen.
Voorstellen die Vandeurzen ten volle steunt én waarbij hij erover
wil waken dat de CGG’s een krachtige rol kunnen spelen.
Werkveld: ‘Meer middelen!’
De panelleden* en het publiek waren positief gestemd
over deze intenties van de Vlaamse overheid, maar keken
halsreikend uit naar de concrete kwantitatieve invulling. Want,
zo onderstreepten ze, het tekort aan (financiële) middelen in de
ambulante zorg voor kinderen en jongeren met een psychiatrische
problematiek, maar vooral ook een tekort aan kinderpsychiaters
in de CGG’s, is onthutsend groot. n
*prof. dr. marina Danckaerts (UZ Leuven; K.U.Leuven), Peter Emmery
(kinderpsychiater DAGG), Jan mampuys (directeur CGG Andante;
voorzitter federatie van GGZ-diensten), mario De Prijcker (directeur CGG
VAGGA; voorzitter stuurgroep CGG van Zorgnet Vlaanderen), prof. dr.
Robert Vermeiren (Curium-LUmC, Leiden), moderator: prof. dr. Geert
Dom (Broeders Alexianen Boechout; UA).

VVP-studiedag ‘eCT: 10 jaar terug in Vlaanderen’
Eerherstel voor ECT
Op 19 mei vond in het UPC-K.U.Leuven, Campus
Kortenberg een studiedag over elektroconvulsietherapie
(ECt) plaats. Een initiatief van de VVP-secties
ECt, Ouderenpsychiatrie en Neurowetenschappen
en Psychiatrie. ‘Niet de vraag waarom ECt wordt
toegepast, maar waarom het niet (voldoende)
wordt toegepast, intrigeert me’, zei de Canadese
gastspreker, professor Edward Shorter.
an swerts, wetenschapsjournalist
VVandaag worden er jaarlijks zowat 150 patiënten méér met
ECT behandeld dan 10 jaar geleden. Deze bescheiden toename
was de aanleiding voor de VVP-studiedag ‘ECT: 10 jaar terug
in Vlaanderen’. Edward Shorter kon hier als gastspreker niet
ontbreken. Met de Britse psychiater professor David Healy
bracht hij in 2007 een boek uit over de geschiedenis van ECT
als behandeling voor psychiatrische ziekten. We brengen u een
verslag van Shorters voordracht The Demonizing of ECT: the
1960s and After.
Hippiecultuur en Scientology
Terwijl de elektroconvulsietherapie in de jaren vijftig nog als
een normale psychiatrische behandeling werd aanzien, werd ze
vanaf de jaren zestig steeds meer gedemoniseerd. Hoe kwam
het zover? Shorter zoekt de verklaring vooral in het feit dat
ECT er afschrikwekkend uitziet. De therapie spreekt snel tot
de verbeelding en leent zich goed tot dramatisering. Daarnaast
zijn er volgens Shorter nog tal van oorzakelijke factoren uit
heel verschillende hoeken: ‘Ten eerste was er de tijdsgeest van
de hippies. De idee dat elektrische stroom door de hersenen
wordt gestuurd, vonden ze afschuwelijk. Ze zagen meer
heil in psychotherapie. Er kwam ook meer georganiseerde
tegenkanting, vanuit de Citizens Commission on Human Rights.
Deze commissie, die door de Scientology-kerk in 1969 werd
opgericht, begon systematisch campagne tegen ECT te voeren.
Ze toonde het brede publiek afbeeldingen van patiënten met
elektroden op het hoofd die vreselijke pijnen doorstonden.’
antipsychiatrische beweging
Door de opmars van de antipsychiatrische beweging vanaf de
jaren zestig werd ECT steeds meer gestigmatiseerd. ‘De leden
van deze beweging werden door het grote publiek aangezien
als prominente intellectuelen’, zei Shorter. ‘De media vereerde
FOtOGRAFIE: PASCAL SIENAERt
BIJEENKOmSt
Edward Shorter: ‘ECT werd vanaf de jaren zestig steeds meer gedemoniseerd, vooral doordat het
er afschrikwekkend uitziet.’
hen als grote denkers. Elk land had zo zijn eigen antipsychiatriepleiters
die declameerden dat ECT en kapitalisme hand in
hand gaan. Zoals psychiater Franco Basaglia van de psychiatrische
inrichting in Gorizia. Onder zijn invloed verdween ECT
DEPSYCHIATER 3 • 2011 19

20
BIJEENKOmSt
uit gans Italië, het land waar ECT nota bene ontdekt was. Tot
op vandaag kun je er met moeite een ziekenhuis vinden waar
men bereid is ECT toe te passen.’
‘De antipsychiatrische beweging verdreef ECT steeds meer
in het verdomhoekje’, vervolgde Shorter. ‘Terwijl mensen
probleemloos over hun Prozac praatten, dacht niemand eraan
om onder vrienden te vertellen dat men ECT had gehad. Dat
was zoiets als toegeven dat je syfilis had opgelopen.’
geneesmiddelenindustrie
Ook de geneesmiddelenproducenten deden volgens Shorter
een flinke duit in de zak bij de verdrukking van ECT. ‘In het
beste geval stelden ze ECT voor als een waardevolle aanvulling
van een medicamenteuze therapie. In andere gevallen stelden
ze ECT voor als een noodzakelijk kwaad, of ze gingen nog een
stap verder en beschouwden ECT als overbodig.’
One Flew Over the Cuckoo’s nest
‘Natuurlijk was er ook nog de kaskraker One Flew Over the
Cuckoo’s Nest in 1975’, zei Shorter. ‘Het grote publiek zag Jack
Nicholson met veel brio de rol vertolken van een patiënt die
tegen zijn wil ECT krijgt, als ‘gedragscorrectie’. Bovendien
voerden de media in die tijd ook een heuse anticampagne
tegen ECT. Zo werden bekende patiënten met geheugenverlies
door ECT in de schijnwerpers gezet, zoals de Amerikaanse
topeconome Marilyn Rice. Gruwelijke, onrealistische
afbeeldingen van patiënten die ECT ondergingen werden de
wereld ingestuurd. En protestacties tegen ECT kregen ruime
persaandacht.’
Heropleving
Ondanks al deze tegenkanting uit verschillende hoeken is
ECT als psychiatrische behandeling toch niet gesneuveld, ze is
zelfs heropgeleefd. Hoe verklaart Shorter dat? ‘De antidepressiva
bleken niet zo doeltreffend als verhoopt. Een kleine groep
wetenschappers en clinici, onder wie Tom Bolwig, Beni Lerer
en Max Fink, wierpen eind jaren zeventig alles in de strijd om
ECT te redden. Officiële medische organisaties begonnen ECT
te onderschrijven. Zo leidde Richard Weiner van de Universiteit
van Duke in 1988 de American Psychiatric Association Task
Force die ECT goedkeurde. Bovendien bekrachtigden nieuwe
wetenschappelijke studies, onder meer van de Deense professor
Per Bech, de doeltreffendheid van ECT. In 1992 kwam er dan
het eerste Europese symposium over ECT, in Oostenrijk.
Een duidelijk bewijs van de heropleving van ECT. Zoals ook
EFFECT, het Europees Forum voor ECT, dat in 2006 in het
UPC-K.U.Leuven, Campus Kortenberg werd opgericht, op
initiatief van Pascal Sienaert, King Kho en Björn Wahlund.’
DEPSYCHIATER 3 • 2011
‘Wat de toekomst voor ECT in petto heeft, kan ik alvast
proberen in te schatten voor Noord-Amerika’ besloot Shorter.
‘Wetenschappers en clinici hebben er hernieuwde aandacht
voor reeds lang gekende ziektebeelden, zoals melancholie,
catatonie en hebefrenie. Het lijkt er sterk op dat de medische
wereld én patiënten ECT voor deze indicaties steeds meer
aanvaarden.’
eCT in de film
Shorter haalde het al aan in zijn voordracht: One Flew Over
the Cuckoo’s Nest had een verwoestend effect op het imago van
ECT. Dat werd ook ondersteund door een andere spreker van
de studiedag, psychiater Pascal Sienaert (UPC-K.U.Leuven,
campus Kortenberg; voorzitter VVP-sectie ECT). ‘In onze
contreien speelde in die tijd ook nog Kind van de zon in de
zalen’, zei Sienaert. ‘Een film in opdracht van de Stichting
Pandora. Die had nauwe banden met de antipsychiatrische
beweging. Niet verwonderlijk dus dat ook in deze film ECT
onrealistisch en afschrikwekkend in beeld werd gebracht.’
Sienaert deed onderzoek naar ECT in de internationale film:
‘Van de 52 films die naar ECT verwijzen of ECT tonen, doen
slechts 5 vrij recente films dat conform de realiteit. Het mooiste
positieve voorbeeld is volgens mij de film Helen uit 2008, het
meest afschuwelijke voorbeeld Requiem for a Dream uit 2000.’
‘Helaas beïnvloeden negatieve filmfragmenten over ECT
wel degelijk het idee van de kijker over deze therapie’, zei
Sienaert. ‘Zélfs in het geval van geneeskundestudenten, zo
blijkt uit onderzoek van professor Walker. Het percentage
studenten dat ECT zou ontraden aan een familielid, was
meer dan verdubbeld na het tonen van afschrikwekkende
filmfragmenten.’
Uit Sienaerts onderzoek bleek ook dat filmproducenten heel
vaak toepassingen van ECT tonen die helemaal géén indicaties
zijn. Zoals ECT om druggerelateerde problemen aan te
pakken, homoseksuele verlangens uit te wissen, en vooral om
ongewenst gedrag te corrigeren. n
Edward Shorter (1941) behaalde zijn doctoraat in modern Social
History aan de Harvard Universiteit en is professor aan de Universiteit
van toronto in Canada. Zijn bekendste werken zijn A History of
Psychiatry: from the Era of the Asylum to the Age of Prozac (1997) en
Historical Dictionary of Psychiatry (2005). met Conrad Swartz schreef
hij Psychotic Depression (2007) en met David Healy publiceerde hij
Shock therapy: A History of Electroconvulsive treatment in mental
Illness (2007). Zijn recentste boeken zijn Before Prozac: the troubled
History of mood Disorders in Psychiatry (2009) en Endocrine
Psychiatry: Solving the Riddle of melancholia (2010).

Stephan Claes interviewt edward Shorter
de Psychiater vroeg aan psychiater prof. dr. Stephan Claes
(UZ Leuven, K.U.Leuven) om de Canadese gastspreker prof. dr.
edward Shorter in een persoonlijk gesprek enkele vragen voor
te leggen.
an swerts, wetenschapsjournalist
Claes: ‘U bent erg kritisch over het depressie-concept zoals het
in de DSm-IV is opgenomen. Behoort een groot deel van het
klinische beeld dat we onder majeure depressie plaatsen dan niet
tot een medische categorie volgens u?’
Shorter: ‘Zo sterk wil ik het niet stellen. Al de patiënten met
een depressie verkeren over het algemeen in nood en verdienen
medische hulp. maar de term majeure depressie omvat zowel
de melancholische als niet-melancholische depressie, terwijl
volgens mij alleen de eerste een échte stemmingsstoornis is. De
niet-melancholische depressie werd vroeger niet eens aangeduid
met depressie. men sprak over een zenuwziekte, met symptomen
zoals angst, vermoeidheid en obsessies op de voorgrond.’
‘ECt heeft zijn verdienste als behandeling voor melancholische
depressie bewezen, maar kan het ook nuttig zijn bij wat u zojuist
omschreef als zenuwziekten?’
‘Alleen als die met uitgesproken depressieve symptomen
gepaard gaan, maar het effect is minder sterk dan bij een zuivere
melancholische depressie. Daarom zal de patiënt de mogelijke
nevenwerkingen van ECt, zoals geheugenstoornissen, er minder
graag bijnemen. Sommigen raken er zelfs door geobsedeerd, wat
uiteraard contratherapeutisch werkt.’
‘In uw laatste boek Endocrine Psychiatry benadrukt u het
belang van endocriene abnormaliteiten bij depressie, zoals een
hyperactieve HPA-as. treden deze abnormaliteiten ook op bij
‘zenuwziekten’?’
‘Nee. maar ze doen zich wel ook voor bij andere psychiatrische
ziekten, zoals anorexia nervosa en dementie.’
‘Zou een Dexamethason Suppressie test (DSt) of gecombineerde
Dexamethason/Corticotropin Releasing Hormone test deel
moeten uitmaken van het assessment van depressieve patiënten?’
‘Niet noodzakelijk. Psychiaters hebben de DSt niet nodig om tot
de diagnose van melancholische depressie te komen. De test is
wél nuttig om te achterhalen of een patiënt, na een schijnbaar
succesvolle behandeling, effectief geen zelfmoordneigingen meer
heeft. Wat betreft de gecombineerde test: die heeft volgens mij
geen toegevoegde waarde.’
‘U staat heel kritisch tegenover psychoanalyse, maar gaat u
ermee akkoord dat psychodynamische therapieën toch waardevol
kunnen zijn?’
‘Psychologische therapieën zijn altijd waardevol, of ze nu psychodynamisch
zijn of niet. Waarin ik niet geloof, is de wetenschappelijke
waarde van psychoanalyse.’
BIJEENKOmSt
‘De psychiatrie doorliep in de 19 e eeuw, met mensen als Griesinger
en Alzheimer, een biologische fase. Nadien volgde een psychologische
fase met de opkomst van de psychoanalyse. Vandaag
bevinden we ons weer in een biologische fase. Denkt u dat in de
toekomst de pendel weer de psychologische kant opgaat?’
‘Dat is best mogelijk. De psychiatrie is een discipline die
heel gevoelig is voor nieuwe theorieën, al dan niet met sterk
wetenschappelijke fundamenten. Zo vond in de jaren zeventig
de neurotransmittertheorie ingang. Vandaag weten we dat
de werking van antidepressiva heel wat complexer is dan de
dopamine- of serotonine-heropnameremming. toch heeft deze
theorie de psychiatrie wel 20 jaar in de ban gehouden. Welke de
opvolger van deze theorie is, is nog niet duidelijk, maar dát die er
komt, is zeker.’
‘Er gebeurt veel onderzoek naar de genetica van psychiatrische
aandoeningen, maar verhoopte resultaten blijven grotendeels uit.
Hoe verklaart u dat?’
‘Psychiatrische aandoeningen, zoals majeure depressie of
schizofrenie, zijn geen zuivere biologische ziekten. Het zijn
ziekteconcepten, artefacten dus, die verschillende biologische
ziekten met elk een eigen genetische achtergrond clusteren.
Zoeken naar dé genetica van zo’n cluster, is dus onzin.’
‘U bent sociaal geschiedkundige van opleiding. Vanwaar uw
interesse voor de geschiedenis van de psychiatrie?’
‘Bij het schrijven van mijn eerste werk, over de geschiedenis
van de obstetrie en gynaecologie, raakte ik geïntrigeerd door de
psychologische en psychiatrische problemen van de patiënten.
Bovendien gooide de psychiatrie in die tijd de psychoanalyse
overboord en ging ze de biologische kant op. Hierdoor werd ze
voor mij een interessante discipline, waaraan ik, als geschiedkundige,
daadwerkelijk een bijdrage kon leveren. Daarom maakte ik
de shift naar de psychiatrie.’
‘Jonge artsen verkiezen vandaag vaak heel technische specialismen
boven de psychiatrie. Hoe zou u ze motiveren om tóch voor
de psychiatrie te kiezen?’
‘Als psychiater kun je voor patiënten écht het verschil maken en
hun levenskwaliteit ingrijpend verhogen. Wellicht méér dan in
gelijk welk ander specialisme, op de oncologie na.’
DEPSYCHIATER 3 • 2011 21

22
COLUmN
Ik ga op vakantie en ik neem
mee ... verveling
Deze zomer neem ik vakantie in eigen
land. Eigen tuin om precies te zijn. En
daar heb ik zo mijn redenen voor. De
meest aardse motivatie is dat ik net de
rekening heb betaald voor mijn nieuw
aangelegd terras. Als ik handiger was
geweest van nature had ik toch niet zo
lang moeten studeren om een goeie
boterham te verdienen.
Een bijkomende motivatie is dat ik geen
zin heb dit jaar om de stress te voelen
rond het plannen van vakantie, het
inpakken van koffers voor het hele gezin
en het trotseren van een grote menigte
andere vakantiegangers om ergens uit
te komen waar ik eindelijk tot rust kan
komen. Nee, ik ga me op het thuisfront
bekwamen in de verveling. Ik wil na een
jaar hard werken tijd hebben om iets of
niets te doen, naar keuze.
Ik weet niet hoe het voor u is, maar ik heb
tijd tekort. Al altijd gehad. Sinds het vijfde
leerjaar om precies te zijn, toen ik me
plots realiseerde dat er zoiets was als een
week en een weekend. Daarvoor dacht ik
in dagen. Later ben ik ook in maanden
en jaren gaan denken, wat de tijd naar
mijn gevoel alleen nog sneller doet gaan.
Mijn jongste gaat na de zomervakantie
op haar beurt naar het vijfde leerjaar. Ze
coloFon
De Psychiater is een onafhankelijk tijdschrift,
waarin opgenomen nieuws en mededelingen van de
Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie en de Vlaamse
Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
De Psychiater verschijnt 4 maal per jaar in een
oplage van 1.000 exemplaren.
redactie
Benecke
Chantal Foeken, eindredactie
Arena Boulevard 61-75, 1101 DL Amsterdam
Telefoon: 0031 20 715 06 14
Fax: 0031 20 691 84 46
E-mail: chantal.foeken@benecke.nl
hoofdredacteur en voorzitter redactieraad
Pascal Sienaert, UPC K.U.Leuven,
campus Kortenberg
redactieraad
Sofie Crommen (voorzitter VVK) | François-Laurent
De Winter (voorzitter VVAP) | Peter Joostens
Bie Tremmery | Dirk Vandenabbeele
Elke Van Roie | Sanneke Wilson
uitgever
Benecke
Wijnand van Dijk
DEPSYCHIATER 3 • 2011
gaf me enkele weken terug een papieren
klok, zelf geknutseld in karton. Met
onbeweeglijke wijzers (ja, ze zal ook lang
moeten studeren omdat ze niet handig is
van nature). Toen ik haar vroeg waaraan
ik dat mooie cadeau te danken had, zei
ze me dat ik haar klok kon gebruiken als
die van mij te snel ging. Zodat ik mijn tijd
kon nemen voor de dingen in plaats van
druk, druk, druk te zijn.
Op het werk ziet het er al niet veel beter
uit. Iemand vertelde me recent aan de
telefoon dat ze door twee psychiaters
was doorverwezen naar een psycholoog,
vanwege tijdsgebrek. Ik werd de derde
in rij. Diezelfde psychologen nemen
dan de psychotherapie op zich, maar
hebben geen tijd meer voor psychodiagnostiek.
We hebben managers nodig die
ons leren om datgene wat minder dan
twee minuten vraagt, onmiddellijk uit te
voeren. Organisatie moet efficiënt zijn
om binnen de tijd alles rond te krijgen.
Ik betrap mezelf erop (en mijn patiënten
evenzeer) dat ik met een oog op de
klok consultaties doe op de afdeling.
We hebben ons zo georganiseerd dat
mindfulness een soort antidotum is
geworden voor het drukke leven, wat
dan door onze beroepsgroep op de
verenigingssecretariaat
Secretariaat VVP
Leuvensesteenweg 517, 3070 Kortenberg
Telefoon: 02 758 08 14
E-mail: info@vvp-online.be
Website: www.vvp-online.be
Secretariaat VVK
Lindendreef 1, 2020 Antwerpen
Telefoon: 03 280 49 34
E-mail: info@vvk.be
Website: www.vvk.be
medewerkers aan dit nummer
Jorn Hövels | Marten Dooper | Eline Delrue
An Swerts | Filip van Brabander
vormgeving en opmaak
Novente vormgevers, Barneveld
foto omslag
Pascal Sienaert
productie
ÈPOSPRESS, Zwolle
abonnementen
Leden van de VVP, VVK en VVAP krijgen
De Psychiater kosteloos toegezonden.
Andere geïnteresseerde professionals kunnen zich via
de uitgever abonneren à € 40,- per jaar.
FOtOGRAFIE: ARCHIEF ANNBERENS
ann
berens
markt wordt gebracht om de ziekte
tijdsgebrek te behandelen.
Ik verlang naar een nieuw inzicht. Op
mijn elfde leerde ik het begrip tijd kennen.
De laatste jaren slaag ik er moeilijk in
om me er op een goede manier tot te
verhouden. Nu kom ik op de leeftijd dat
ik wat meer wil leven zonder me bewust
te zijn van tijd. En liefst zonder er eerst
dement voor te moeten worden.
Ik ga dus op mijn terras zitten, zonder
een boek over mindfulness en zonder
horloge. Ik ga me een paar weken laten
leiden door de stand van de zon en de
maan. Meer moet mijn leven (eventjes)
niet zijn. Hoewel, misschien toch maar
hopen dat de zon schijnt ... n
adreswijziging
VVP-, VVK- en VVAP-leden kunnen
een adres wijziging sturen
naar het verenigingssecretariaat.
advertenties
Cross Advertising
Westerkade 2, 3116 GJ Schiedam
Telefoon: 0031 10 742 10 23
E-mail: gezondheidszorg@crossadvertising.nl
© BENECKE 2011
Dit tijdschrift is gedrukt op ecologisch verantwoord papier.
De uitspraken van auteurs en geïnter viewden in artikelen
in deze uitgave weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het
stand punt van de redactie en de uitgever. Ook zijn uitgever
en redactie niet verantwoordelijk voor de inhoud van
andere uitingen, zoals cartoons, columns en advertenties.
De redactie heeft geprobeerd alle rechthebbenden op teksten
en beeld te achterhalen. In gevallen dat dit niet gelukt is,
vragen wij u contact op te nemen met de eindredacteur,
via chantal.foeken@benecke.nl.

Nu in de boekhandel
Geheel vernieuwde editie
ISBN 9789073637702
Prijs € 69,00
‘Onmisbaar
voor elke
behandelaar
in de ggz ’