PERSDOSSIER - Expo Kandinsky

Wassily Kandinsky - Compositie op wit / Composition sur fond blanc - 1920 - © The State Russian Museum, Saint-Pétersbourg
PERSDOSSIER
KANDINSKY
08.03 > 30.06.2013
& Russia
expo-kandinsky.be

INhoUDSTAfEl
Inleiding . .............................................................................................. Pagina 3
I. Meer dan 150 schilderijen en kunstwerken op 1.500 m² . ................. Pagina 5
II. Een tocht langs de kunstwerken... . ................................................. Pagina 6
III. Kandinsky: een veelzijdig genie . .................................................. Pagina 13
IV. Praktische info ............................................................................ Pagina 17
V. Teams achter de tentoonstelling . .................................................. Pagina 19
VI. Partners ....................................................................................... Pagina 20
Pagina 2
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

INlEIDINg
Tussen traditie en moderniteit
Van 08 maart tot 30 juni 2013 wijden de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België een
boeiende tentoonstelling aan de Russische schilder Wassily Kandinsky (Moskou 1866 - Neuillysur-Seine
1944), de vader van de abstracte kunst. Méér dan 150 schilderijen en kunstwerken,
afkomstig van verschillende zeer gerenommeerde Russische musea waaronder het Russisch
Museum van Sint-Petersburg, dompelen de bezoeker onder in de jaren 1901-1922, hetgeen
cruciale decennia waren in de carrière van één van de grootste kunstenaars van de XX ste eeuw.
De roem van Wassily Kandinsky is op dit moment onlosmakelijk verbonden met zijn realisatie van
het eerste abstracte (kunst)werk. Schilderij met cirkel, vervaardigd in 1911, zorgt voor ingrijpende
en blijvende veranderingen in de opvattingen over kunst. Nu, méér dan een eeuw later, is de moderniteit
van deze schilder nog steeds niet afgezwakt. Deze Russische kunstenaar stond aan de
wieg van een schilderkunst waarin de kleurrijke beweging de afbeelding verruimt in een verhaal
waarin mythe en feeërie, indruk en waarneming, literatuur en muziek vermengd worden.
De tentoonstelling beoogt om deze artistieke ommekeer te hersitueren in zijn Russische context.
Om zich rekenschap te kunnen geven van de nauwe banden die de Russische schilders van die
tijd hadden met de icoonschilderkunst en de volkskunst, maar ook met de avant-garde kunst,
die vanaf 1907 veel aanhangers had in Rusland, heeft deze tentoonstelling werken en objecten
bij elkaar gebracht die getuigen van de duurzaamheid van tradities in het werk van kunstenaars
zoals Mikhail Larionov, Natalja Gontsjarova of Kasimir Malevitsj. Alvorens de moderniteit een
doorbraak te gunnen, verkozen deze kunstenaars een terugkeer naar de traditie, die eveneens
de generatie van symbolisten zoals Nikolaj Roerich, Ivan Bilibin of Mikhail Vrubel begeesterd
had; ook hun werken worden getoond in deze tentoonstelling. Kandinsky behoort tot de generatie
van deze ouderen die uit de wereld van populaire liederen, fantastische legenden en mythen
over de stichters van het eeuwige Rusland een nieuwe stijl putten die beantwoordde aan de
veranderingen in cultuur en beschaving aan het einde van de XIX ste eeuw.
De tentoonstelling presenteert het traject van Kandinsky tussen 1901 et 1922, waarin het moderne
Europa telkens weer werd aangetrokken tot en afgestoten door een traditie die de trance
van de sjamanen, de openbaring van het kleurenpalet van de landelijke isba (houten huis) en
de theologie van de iconen associeert met de kern van de Russische spiritualiteit. Dit verlangen
naar synthese zal ervoor zorgen dat Kandinsky zich gaat afzetten tegen de westerse interpretatie
van de abstractie.
Pagina 3
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

Deze andere manier van denken over het schilderen, verwoord in zijn in 1911 gepubliceerd
essay Über das Geistige in der Kunst (Over het Geestelijke in de kunst), domineert de jaren
waarin de schilder in München verbleef. Rond 1913-1914 bereikt hij een abstracte kunstvorm
die hoe langer hoe meer afstand neemt van elke visuele referentie. Het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog verplicht de schilder om Duitsland te verlaten, waarna hij zich, na een lange
omweg via Zweden, in Rusland vestigt. Zéér snel vertaalt zijn schilderen zich in een vorm van
psychologische weerstand tegen de enorme veranderingen die de Russische samenleving
beïnvloeden. Wanneer hij in feite terugkeert naar de afbeelding, getuigen zijn schilderijen van een
verankering in een burgerlijke cultuur die gedoemd was om te verdwijnen en die de schilder vol
melancholie aanwakkert. De tentoonstelling eindigt op het moment dat Kandinsky in 1922 het
Rusland van de Sovjets ontvlucht en de opdracht aanvaardt die hem is aangeboden door Walter
Gropius om, aan de zijde van Paul Klee, les te geven aan het Bauhaus.
Deze tentoonstelling is het resultaat van een samenwerking met het Russisch Museum van
Sint-Petersburg. Andere werken komen uit andere Russische musea (zoals de Primorskaya State
Picture Gallery in Vladivostok, het Museumcomplex van de regio Tjoemen in Tjoemen, het
Regionaal Vroebel Museum in Nizjny Novgorod, het Staatsmuseum voor Schone Kunsten van de
Republiek Tatarstan in Kazan), uit het Centre Pompidou (Parijs) en uit verschillende privécollecties.
De commissarissen van deze tentoonstelling zijn Eugenia Petrova (Russisch Museum in Sint-
Petersburg), Claudia Beltramo Ceppi (Stichting Palazzo Blu in Pisa) en ikzelf (Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten van België). Ze wordt gepresenteerd in een samenwerkingsverband tussen de
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis en Brussels Major Events Exhibitions (BME).
Michel DRAgUET
Directeur generaal van de Koninklijke Musea
voor Schone Kunsten van België
Pagina 4
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

I. MEER DAN 150 SchIlDERIjEN EN KUNSTwERKEN
100 jaar na zijn passage in Brussel komt Kandinsky terug! In mei 1913 exposeerde hij in de Galerie
Georges Giroux, een verdwenen Brusselse culturele hotspot uit die tijd.
De schilderijen en kunstwerken die vanaf maart tot juni in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten
van België te zien zijn, dompelen de bezoeker onder in de jaren 1901-1922 van deze kunstenaar, van het
symbolisme naar de avant-garde. De 1.500 m 2 expositieruimte is onderverdeeld in vier secties met de
volgende suggestieve titels :
« Schilderkunst beleven »
« Schilderkunst beluisteren »
« Temidden de natuur »
« Kandinsky en de mythologie »
De tentoonstelling heeft ook tot doel om de door Kandinsky uitgelokte artistieke omwenteling opnieuw
te plaatsen in haar Russische context. Zo toont ze dat de kunstenaar niet alleen nauwe banden heeft
met de icoonschilderkunst en de volkskunst maar ook met de beweging van de avant-garde en het symbolisme.
In de loop van de tentoonstelling kan de bezoeker dan ook kunstwerken van Mikhail Larionov,
Natalja Gontsjarova, Kasimir Malevitsj, Nikolaj Roerich, Mikhail Vrubel en Ivan Bilibin ontdekken.
Het is de eerste keer dat deze collectie van méér dan 150 kunstwerken getoond wordt in België. De
meeste komen uit zeer gerenommeerde Russische musea – waaronder het Russisch Museum van Sint-
Petersburg – maar ook uit het Centre Pompidou (Parijs) en privécollecties. Ze getuigt van de artistieke en
intellectuele complexiteit van een genie dat zich tegelijk liet inspireren door de Russische symbolistische
stroming, de Griekse cultuur, de Duitse metafysica, de orthodoxe spiritualiteit en het esoterisme.
De tentoonstelling Kandinsky & Russia wordt georganiseerd door de Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten in samenwerking met Brussels Major Events Exhibitions.
Alexej von jawlensky
(Torjok, 1864 – Wiesbaden, 1941)
Stilleven op gekleurde doek, 1910
Olieverf op doek, 53,7 x 44,1
© Collezione private, Svizzera
(DETAIl)
Ivan ja. Bilibin
(Tarkhovo, 1876 – Leningrad, 1942)
Illustratie in “Sprookje van tsaar Saltan”, 1905
Aquarel, Chinese inkt op papier, 33 x 22,5
© Russisch Staatsmuseum, St.Petersburg
(DETAIl)
wassily Kandinsky
(Moskou, 1866 - Neuilly-sur-Seine 1944)
Compositie, 1916
Olieverf op doek, 68 x 60
©Museumcomplex van de region Tiumen,
Tiumen
Pagina 5
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

II. EEN TochT lANgS DE KUNSTwERKEN…
wassily Kandinsky, Rode kerk, 1901-1903
In de compositie van dit werk zijn de verschillende tradities herkenbaar die de
kunstenaar hebben gevormd: de meesters van de « Russische kunstenaarskring
», de Franse fauves en de Duitse expressionisten. Kandinsky’s ontluikende
originaliteit blijkt uit zijn neiging tot vereenvoudiging, de sterke contrasten
en het dynamische coloriet. De kleuren vertonen al een zekere autonomie
en wijzen vooruit naar latere experimentele schilderijen van Kandinsky.
(Catalogus tentoonstelling, Olga Musakova)
wassily Kandinsky, Murnau (Zomerlandschap), 1909
In het najaar van 1908 tekent zich een nieuwe fase af in Kandinsky’s werk. Op
uitnodiging van Aleksej von Jawlensky en Marianne von Werefkin ging hij samen
met Gabriele Münter in Murnau wonen, een klein dorp in de Beierse Alpen op
zo’n vijftig kilometer van München. Zijn werken uit die tijd geven blijk van zijn
bekendheid met de Franse fauves, die hij kort daarvoor tijdens een verblijf in
Parijs had bestudeerd. Zomerlandschap wordt net als andere in Murnau tot stand
gekomen schilderijen gekenmerkt door het zeer dynamische kleurenpalet, dat
niet de natuur, maar de emoties van de kunstenaar weergeeft. Dit gaat samen
met de bekende vereenvoudiging van volumes en omtreklijnen, die nog niet
helemaal los staan van het voorbeeld uit de natuur, maar op een grotere vrijheid
wijzen, een detail dat bij Kandinsky een voorbode is van zijn abstracte composities.
(Catalogus tentoonstelling, Olga Musakova)
wassily Kandinsky, Improvisatie 11, 1910
Dit schilderij maakt deel uit van de serie « Improvisaties », ontstaan tussen 1909
en 1914. Het uitgangspunt van de serie zijn associaties met muziekstukken, een
belangrijke inspiratiebron voor de kunstenaar. Zoals in wel meer abstracte werken
van Kandinsky is in Improvisatie 11 het verband met de zichtbare wereld bewaard
gebleven: een zeilboot die de golven doorklieft en een zittende hond op de oever
zijn duidelijk herkenbaar. Daarbij heeft de schilder de artistieke vrijheid genomen
om lijnen en kleuren van een grote zuiverheid te combineren met meer realistische
kenmerken. (Catalogus tentoonstelling, Olga Musakova)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Rode kerk, 1901-1903 (Roethel 1917)
Olieverf op triplex, 28 x 19,2 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : Galerie Tretyakov, Moskou ;
verworven in 1930
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Murnau (Zomerlandschap), 1909
Olieverf op karton, 33,5 x 46 cm
Linksonder : « Kandinsky »
(Schets voor het doek Huizen op de berg, 1909,
particuliere collectie, New York)
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : collectie A. Korovin, Leningrad
(Sint- Petersburg) ; verworven in 1926 (deTaIl)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Improvisatie 11, 1910
Olieverf op doek, 97,5 x 106,5 cm
Rechtsonder : « Kandinsky 1910 »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst: Galerie Tretyakov, Moskou ;
verworven in 1930 (deTaIl)
Pagina 6
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

wassily Kandinsky, Schilderij met cirkel, 1911
Dit olieverfschilderij uit 1911 is het eerste volledig abstracte kunstwerk van
Kandinsky. De beweging van de kleuren houdt geen rekening meer met lijnen
en vormen. Het onderste deel van de compositie wordt gedomineerd door een
chromatische massa die een samenhangend weefsel vormt. Kandinsky kent
aan elke kleur een specifieke betekenis toe en zoekt tegelijkertijd naar harmonie
en expressieve intensiteit. Hier en daar hebben deze plekken een dichtheid
die kan worden geïnterpreteerd als een embryonale vorm onderworpen aan
beweging. Kandinsky was niet gehecht aan dit kunstwerk. Het verscheen als een
geïsoleerd werk in de productie van de kunstenaar in 1911 (naast de aquarel uit
1910 die vandaag te zien is in het Nationaal museum van Moderne kunst in Parijs).
(Michel Draguet, Chronologie de l’Art du XX e siècle, Guide Culturel, Flammarion,
Paris, 1997).
wassily Kandinsky, Sint-Joris II, 1911
Sint-Joris II dateert van het begin van de abstracte periode van de schilder, toen
ook zijn « improvisaties » en « composities » ontstonden, die verschillen in aard en
mate van vereenvoudiging. Ook zijn varianten op het schilderij Sint-Joris II onderscheiden
zich langs dezelfde lijnen. Kandinsky putte zijn inspiratie voor het thema
wellicht uit de iconen of folkloristische prenten die hij verzamelde. De schilder kiest
het onderwerp niet om een realistisch beeld van de strijd te geven, maar maakt
aan de hand van compositie en « enscenering » een emotionele sfeerschets van
de spanning van het gevecht en van het vuur en de vreugde van de overwinning.
(Catalogus tentoonstelling, Vladimir Kruglov).
wassily Kandinsky, Zwarte vlek I, 1912
In zijn belangrijkste theoretische werk Über das Geistige in der Kunst (Over het
spirituele in de kunst) vergelijkt Kandinsky het ontwaken van de ziel met het zien
van een zwak lichtpuntje in een grote zwarte cirkel.
« Dit zwakke licht is niet meer dan een vermoeden van de ziel, die de moed ontbeert
om het te zien en twijfelt of het licht geen droom is en de zwarte cirkel niet
de werkelijkheid ». Dat beeld heeft vorm gekregen in het schilderij Zwarte vlek.
(Catalogus tentoonstelling, Olga Musakova).
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Schilderij met cirkel, 1911
Olieverf op doek, 139 x 111 cm
© Georgian National Museum, Tbilisi
(deTaIl)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Sint-Joris II, 1911
Olieverf op doek, 107 x 95,2 cm
Linksonder: « Kandinsky 1911 »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : Museum voor Artistieke Cultuur;
verworven in 1926-1928 via het Instituut voor
Artistieke Cultuur, Leningrad (Sint- Petersburg)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Zwarte vlek I, 1912
Olieverf op doek, 101 x 131 cm
Linksonder: « Kandinsky 1912 »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : Museum voor Artistieke Cultuur ;
verworven in 1926-1928 via het Instituut voor
Artistieke Cultuur, Leningrad (Sint- Petersburg)
(deTaIl)
Pagina 7
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

wassily Kandinsky, Fuga, 1914
In een handgeschreven lijst van zijn werken noemt Kandinsky dit doek Gecontroleerde
improvisatie, Fuga. Dit kunstwerk duidt het einde aan van de periode in München,
tussen 1909 en 1914. Het hoofdthema is een onstuimige beweging die naast
de oplopende diagonaal over het doek naar links loopt. In de richting van de
rechterbovenhoek zijn de gekleurde vormen meer en meer in « spaanders »
aanwezig; een wit net geplaatst over het midden van de tafel, een drievoudige
bank van wolken, het scheiden van de groeiende stroom van de overvloed die men
ontdekt in de rechterbovenhoek. De linkerbovenhoek lijkt tot een andere wereld te
horen. Het geheel is nog steeds een theater van een apocalyptische wereld, zoals
bij de schilderijen van de vorige jaren. Deze keer echter bloeit het schilderij uit
tot een gelukzaligheid van 1000 kleuren. Wat later breekt de Eerste Wereldoorlog
uit en Kandinsky keert voor 7 jaar terug naar Rusland (Stichting Fondation Beyeler,
catalogus van de Stichting, Prestel, Basel, 1998).
Kasimir Malevitsj, Suprematische compositie, 1915
Kasimir Malevitsj werkt een picturaal systeem uit dat de vormen reduceert tot
minimale entiteiten (de vierhoek) en kleur tot een fenomeen van absolute
helderheid (decompositie van wit). Dit « minimalisme » is echter slechts schijn.
De statische vorm voldoet aan de wens om niet vast te zitten in een geometrische
formule: Het vierkant is een vierhoek zonder hoeken van 90°. Malevitsj wil het idee
van beweging behouden én de mogelijkheid dat een figuur, die uit de onbepaalde
witte ruimte komt, kan transformeren. Deze witte ruimte - die de achtergrond of
de rand vormt - is in feite een synthese van kleuren in al hun diversiteit. Malevitsj
herneemt hier de ruimte die typisch is voor het icoon. Het wit is een helder, ruimtelijk
veld, zonder oriëntatie, waaruit figuren komen die incarneren om te kunnen
verschijnen. (Michel Draguet, Chronologie de l’Art du XX e siècle, Guide Culturel,
Flammarion, Paris, 1997)
wassily Kandinsky, Blauwe bergkam, 1917
(D’après le catalogue de l’exposition, Vladimir Kruglov) Uitgangspunt van de
compositie Blauwe bergkam is het bij de kunstenaar vaak terugkerende motief van
de « ontplofte » vorm die samen met de felle, harmonieuze kleuren resulteert in de
onstuimige energie van het doek. De herkenbare details, de stad op de berg en de
zon, roepen apocalyptische associaties op en versterken de meerduidigheid van het
schilderij. Beide doeken kenmerken zich door de samenhang tussen de beeldende
elementen, waarbij tegengestelde principes samengaan: tegelijk gewetensvol en
spontaan, intuïtief en rationeel. (Catalogus tentoonstelling, Vladimir Kruglov)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Fuga, 1914
Olieverf op doek, 129,5 x 129,5 cm
© Stichting Beyeler, Basel
Foto: Robert Bayer, Basel
© ProLitteris, Zürich
(deTaIl)
Kasimir Malevitsj (1878, Kiev-1935, Leningrad)
Suprematische compositie, 1915
Olieverf op doek, 80,4 x 80,6 cm
© Stichting Beyeler, Basel
Foto: Robert Bayer, Basel
(deTaIl)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Blauwe bergkam, 1917
Olieverf op doek, 133 x 104 cm
Linksonder: « K 17 »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg ;
Verworven in 1920 via het Narkompros
(Volks-commissariaat voor de verspreiding van
de cultuur), Moskou
Pagina 8
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

wassily Kandinsky, Amazone met blauwe leeuwen, 1918
Amazone in de bergen, Amazone met blauwe leeuwen, Witte wolk en Vergulde
wolk zijn met olieverf vervaardigd op de achterkant van een glazen plaat – een
techniek die teruggrijpt naar de tradities van de Duitse volksschilderkunst, voor
dewelke Kandinsky een passie had op het einde van het eerste decennium van de
XX ste eeuw; hij verbleef toen in Murnau en hij zou deze techniek rond 1918 opnieuw
toepassen. Dit kunstwerk met een thema dat men zowel « feeëriek als mondain »
kan duiden, wordt gekenmerkt door een bewust naïeve verhaaltrant, een
vastberaden schending van de werkelijke afmetingen en van het perspectief, het
kleuren zonder reliëf van silhouetten en voorwerpen en het folkloristisch karakter
dat op een indringende manier tot uiting gebracht wordt. (Catalogus tentoon-
stelling, Alisa Ljubimova)
wassily Kandinsky, Compositie op wit, 1920
Het wezen van de fenomenen is voor Kandinsky hun geestelijke kern, die tot
uitdrukking komt in een harmonieuze combinatie van kleur, lijn en vorm. Om die
harmonie op te roepen heeft de kunstenaar het voorwerp zoals het zich aan het
oog voordoet, met zijn connotaties met het dagelijks leven, niet nodig. Wel is
ieder element van zijn abstracte doeken expressief en noodzakelijk, als een goed
gekozen noot in een akkoord vol pathos en raadselachtige schoonheid. (Catalogus
tentoonstelling, Anna Antonova)
Ivan Bilibin, De krijgsbende van Volga en Mikoela, 1913
Het oeuvre van Ivan Bilibin vormt een fraaie bladzijde in de boekgeschiedenis:
hij illustreerde « byliny », Russische volkssprookjes, en de fabels van Poesjkin en
andere schrijvers. De kunstenaar verenigde in zijn werk tradities uit de volkskunst,
met name de folkloristische prentkunst, met de technieken van de professionele
kunstenaar en zijn kennis van historische feiten en elementen, die hij tijdens
zijn reizen naar Noord-Rusland had opgedaan. (Catalogus tentoonstelling, Irina
Verkhovskaya)
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Amazone met blauwe leeuwen, 1918
Olieverf achter glas, 31,3 x 24,2 cm
Linksonder : initialen
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst: Galerie Tretyakov, Moskou ;
verworven in 1930
Wassily Kandinsky
(Moskou 1866-Neuilly-sur-Seine 1944)
Compositie op wit, 1920
Olieverf op doek, 95 x 138 cm
Linksonder : « K 20 »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : Museum voor Artistieke Cultuur;
verworven in 1926-1928 via het Instituut voor
Artistieke Cultuur, Leningrad (Sint- Petersburg)
(deTaIl)
Ivan Bilibin (Taerkhovka 1876-Leningrad 1942)
De krijgsbende van Volga en Mikoela
Illustratie bij Het sprookje van Volga et Mikoela,
1913. Aquarel op bordpapier, 39 x 31,6 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Pagina 9
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

Natalja gontsjarova, De bleek, 1908
Natalja Gontsjarova voelde zich sterk aangetrokken tot typische amateurkunst:
kindertekeningen, folkloristische kunst zoals prenten, beschilderde uithang-
borden. Voor haar leidde het neoprimitivisme rechtstreeks naar de zuivere
artistieke intuïtie. De kunstenares had vooral belangstelling voordagelijkse bezig-
heden: de bleek, de graanoogst binnenhalen, de was ophangen. Deze
niet-verhalende taferelen staan « buiten de tijd »: de personages worden
opgevoerd alsof ze een mis vieren, een godsdienstig ritueel uit vroeger tijden
voltrekken. Die indruk wordt nog versterkt door de logge, vereenvoudigde figuren
met handen en voeten, die getuigen van de voorliefde van de schilder voor de oud-
Scythische beeldhouwkunst. De boerinnen in hun fraaie, typisch Zuid-Russische kleren
in bonte kleuren worden weergegeven als bezielde Scythische sculpturen, met
raadselachtige, onbewogen gezichten. (Catalogus tentoonstelling, Vladimir Kruglov)
Mikhail larionov, Boom, 1910-1911
Larionov greep terug naar de traditie van folkloristische prenten en geschilderde
uithangborden (die tot dan toe niet tot de « hogere kunst » werden gerekend)
en toonde later zelfs belangstelling voor ordinaire « graffiti » op hekken. Op het
doek Boom overtreedt hij de traditionele voorschriften voor de compositie van de
schilderij door de kruin in het middelpunt te plaatsen, in hetzelfde aandachtsveld
als de twee pratende vrouwen en het hondje dat midden op straat rustig ligt te
slapen. In zijn grove schildertrant met vereenvoudiging van de vormen en opzettelijke
« fouten » en zijn verfijnde, onbevangen kleurenpalet gaf hij een typisch
doorkijkje weer op een provinciestadje in de volle middagzon. Het schilderij kwam
tot stand na scherpe observatie van het boerenleven, met zijn trage en monotone
tijdsverloop en authentieke « rituelen » in de gedragingen van de bewoners.
(Catalogus tentoonstelling)
Aristarch lentoelov, Klooster, begin jaren 1910
Lentoelov schilderde het Klooster kort na zijn terugkeer uit Parijs, waar hij de winter
van 1911-1912 had doorgebracht en de recentste Franse kunst had leren kennen, en
onmiskenbaar de invloed van de Franse kubisten had ondergaan. De meetkunde van
de vormen, die gefragmenteerd zijn afgebeeld, als scherven, bleef voor hem echter
ondergeschikt aan zijn voorliefde voor vertrouwde voorwerpen en de traditie. Zoals
uit deze werken blijkt, hadden de Russische folkloristische prenten meer invloed op
de kunstenaar dan het kubisme. Het doek Klooster is niet alleen geïnspireerd op de
gezichten op het Nieuw- Jeruzalemklooster, maar ook op het folkloristische kleur-
gebruik van de oud-Russische architectuur. (Catalogus tentoonstelling)
Natalja Goncharova
(Negaevo 1881-Paris 1962)
De bleek, 1908
Olieverf op doek, 115 x 103,5 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
(deTaIl)
Mikhail Larionov
(Tiraspol 1881-Fontenay-aux-Roses 1964)
Boom, 1910-1911
Olieverf op doek, 66,5 x 72 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Verworven in 1920 via het Narkompros
(Volkscommissariaat voor de verspreiding
van de cultuur), Moskou.
(deTaIl)
Aristarch Lentoelov
(Nizhny Lomov 1882-Moskou 1943)
Klooster, begin jaren 1910
Olieverf op karton, 101,5 x 98 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst: Museum voor Artistieke Cultuur ;
verworven in 1926 via het Instituut voor
Artistieke Cultuur (Leningrad - Sint- Petersburg)
(deTaIl)
Pagina 10
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

Nikolaj Roerich, Veldslag der hemelen, 1912
Roerich had een hang naar de mystiek en naar ideeën over de Russische eenheid en
« kosmiciteit ». Zijn favoriete onderwerp was de historiek van het hoge Noorden:
machtige heuvels, koude, glasheldere meren en barre, vrijwel onbewoonde
streken. Zijn schilderijen werpen licht op de vroegste periode van de Indo-Europese
beschaving. Een van de fraaiste is het resultaat van een verrassende vondst van
Roerich, die naast schilder ook wetenschapper was: Veldslag der hemelen, met
prachtig felgeel oplichtende, wervelende stapelwolken die een « voorafspiegeling »
van het einde van de wereld lijken te vormen: als duivels en engelen, ruiters,
zeevarende Varjagen (Vikingen), wijzen en het silhouet van de « eeuwige stenen ».
(Catalogus tentoonstelling)
Dmitri Stelletski, Toneeldoek, 1910
Op het toneeldoek van het in Rusland zeer geliefde Snegurotsjka (Het sneeuwmeisje)
heeft Stelletski de stijlkenmerken van boeken uit de tijd vóór Peter de Grote en oud
liturgisch borduurwerk naadloos samengevoegd. Op Toneeldoek is de hele Russische
heidense wereld afgebeeld: gezichten van goden en mensen, dieren en planten.
De conventionele, strenge beeldtaal die ondergeschikt blijft aan compositie, de
harmonieuze, gedempte (« oude ») kleuren, de magische voorstellingen van
vogels en dieren en de mysterieuze verbinding van arabesken met ornamenten
moesten de toeschouwer in de juiste stemming brengen voor het eeuwige,
allerhoogste, ingetogen mysterie van de menselijke liefde. (Catalogus tentoonstelling)
Anoniem, Sirin, eerste helft XIX de eeuw
De mythologische voorstelling van de vogels Sirin en Alkonost, die het gezicht en
de borsten van een vrouw hadden, was welbekend uit de verzamelingen oud-
Russische literatuur (kronieken, leesboekjes, geneeskundige handboeken) en
andere bronnen voor de cultuur van het oude Rusland. Sirin woont in het paradijs,
Alkonost niet ver van de rivier de Eufraat; samen vliegen ze geregeld naar de
aarde, waar ze prachtig gezang ten gehore brengen en mensen de hemelse gelukzaligheid
in het vooruitzicht stellen. Wie naar hen luistert valt in een diepe slaap en
gaat ongemerkt van het leven op aarde het eeuwige leven in. De traditie wil dat de
vogel Sirin naar links gewend en zonder armen wordt afgebeeld. De vogel Alkonost
wendt zich naar rechts en is voorgesteld met armen. (Catalogus tentoonstelling,
Julia Chodko).
Nikolaj Roerich
(Sint- Petersburg 1874-Kullu 1947)
Veldslag der hemelen, 1912
Waterverf op karton, 66 x 95 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : collectie A. Korovin,
Petrograd (Sint- Petersburg) ;
verworven in 1920
(deTaIl)
Dmitri Stelletski
(Brest-Litovsk 1875-Sainte-Geneviève-des-Bois
1947), Toneeldoek, 1910
Waterverf op karton, 68 x 102,5 cm
Rechtsonder : « D. Stelletski »
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst : collectie E.M. Tereschenko,
Petrograd (Sint- Petersburg) ; verworven in 1918
(deTaIl)
Anoniem, Sirin, eerste helft XIX de eeuw
Kleurenxylografie op papier; formaat beeld : 38 x
29,3 cm ; formaat papier : 40 x 31,4 cm
© Russisch Museum, Sint- Petersburg
Herkomst: collectie F. Plyushkin ; verworven
in 1923
Pagina 11
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

Icoon van het Mandylion (Heilig Gelaat), XVI de eeuw
De icoon stelt het gelaat van Christus voor, zoals het zou zijn afgedrukt op een
mandylion of doek. Deze voorstelling wordt ook « Abgarportret » genoemd, naar
Abgar, de koning van Edessa, het huidige Urfa in Turkije. De zieke koning zou op
miraculeuze wijze genezen zijn bij het ontvangen van het doek.
Volgens de orthodoxe traditie is het « Abgarportret » dus de oudste Christusicoon.
Omwille van haar oorsprong, heet zij in het Grieks acheiropoietos, in het Slavisch
Obraz Nerukotvorennyi, niet-door-mensenhanden-gemaakt beeld. Deze titel is nog
gedeeltelijk te lezen op de sierband van het doek links. De Mandylion-icoon beslaat
slechts het middengedeelte. Het kader komt van een andere icoon, namelijk een
met de Hemelvaart van de profeet Elias. Men neemt aan dat de Elias-icoon in de
18de of 19de eeuw werd weggebeiteld, omdat haar westerse stijl niet gesmaakt
werd in het milieu van de Raskolniki of Oud-Gelovigen. Zij koesterden immers
een bijzondere verering voor traditionele iconen zoals deze van het mandylion,
die ze dan ook in de vrijgekomen plaats hebben ingepast. (Jacqueline Lafontaine-
Dosogne, L’Art Byzantin et Chrétien d’Orient, aux Musées royaux d’Art et d’Histoire,
Bruxelles, 1995)
Sjamanenkostuum, einde XIX de eeuw
In 1889 onderneemt Kandinsky een wetenschappelijke reis voor de « Vereniging
van Natuurwetenschappen, Etnografie en Antropologie » richting de regio Vologda
ten noordoosten van Moskou. Hij kreeg de opdracht een verslag te maken over
plaatselijke gewoontes van het landelijke recht en de overblijfselen van de niet-
christelijke godsdienst van de eerste, Syrische bewoners van het gebied. Tijdens de
reis werd Kandinsky sterk beïnvloed door de landelijke Russische cultuur. De rijkelijk
met kleur versierde huizen en meubels en de kleurrijke klederdracht hadden voor
hem het effect van een grandioos schilderij. (Hajo Düchting, Wassily Kandinsky,
Taschen, Köln, 2007).
Anoniem, Icoon van het Mandylion
(Heilig Gelaat), Rusland, Novgorod,
XVIde eeuw. Waterverf op linnen,
geplakt op hout ;
centraal paneel: 69 X 53,3 cm ;
gedateerde kader 1734, 93 x 75,6 cm
© Koninklijke Musea voor Kunst en
Geschiedenis, Brussel. Bruikleen van
een Nederlandse collectie in 1985 ;
verworven in 1989
Inv. ACO.89.1
Sjamanenkostuum
(zonder trom noch trommelstok)
Evenk, Siberië, Einde XIXde eeuw
Zeemdoek, katoen, leer, rendierhaar,
metalen hangers
Mission Joseph Martin
© Collectie Musée du quai Branly
n°71.1887.42.1-2 (met meerdere subnummers)
(deTaIl)
Pagina 12
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

III. KANDINSKY : EEN VEElzIjDIg gENIE
De voorloper van de abstracte kunst
Wassily Kandinsky is een van de grote schilders uit de 20ste eeuw. Als stichter van de abstracte kunst
evolueert hij, van München naar Parijs via Moskou en Berlijn, van expressionisme naar surrealisme
zonder ooit zijn Russische roots te verloochenen. In 1911 schildert hij « Schilderij met cirkel »,
het allereerste abstracte kunstwerk in de geschiedenis. Vanaf dat moment zorgt hij voor ingrijpende
veranderingen in de opvattingen over kunst. Deze kunstenaar van Russische origine, eerst tot Duitser
en later tot Fransman genaturaliseerd, is een enorm veelzijdig genie. Hij laat een indrukwekkend
oeuvre na: meer dan 2.500 schilderijen, gouaches en aquarellen, maar ook gravures, poëzie,
theaterstukken, filosofische essays, theoretische geschriften ...
Kandinsky is een uiterst gecultiveerd man. Hij studeert rechten en economie aan de Universiteit
van Moskou alvorens vrij laat, op 30-jarige leeftijd, zijn schilderstudies aan te vatten. De Russische
kunstenaar ontwikkelt dan een kleurrijke schilderkunst waarin zich mythe en feeërie, indrukken en
waarnemingen, literatuur en muziek vermengen.
De muziek heeft een grote invloed op het ontstaan van de abstracte kunst. Deze ook van
nature uit abstracte kunstvorm wil de buitenwereld niet tonen zoals ze is, maar wil gewoon
op directe wijze de innerlijke gevoelens van de menselijke ziel tot uitdrukking brengen.
Kandinsky gebruikt overigens zelf muziektermen om zijn eigen werken te benoemen. Hij omschrijft
ze als « improvisaties » wanneer het spontane uitingen zijn van het onbewuste of als « composities »
wanneer ze uitgebreid uitgewerkt zijn. De expositie Kandinsky & Russia vestigt dan ook de aandacht
op deze muzikaliteit van de schilderkunst, die voortaan het object vervangt.
Biografie
wassily Kandinsky
in zijn atelier in de Ainmillerstraat, München, juni 1911.
Foto van Gabriele Münter
© Gabriele Münter and Johannes Eichner-Foundation, Munich
(deTaIl)
1866 - Wassily Kandinsky wordt op 4 december in Moskou geboren.
Zijn vader is van Mongoolse afkomst, zijn moeder komt uit Moskou.
1869 - Reis naar Italië met zijn ouders. Vroegste herinnering aan indrukken die kleuren op hem
maakten: in Rusland het wit van een kale tak, in Italië het zwart van een kleine koets en een
gondel.
Pagina 13
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

1871 - Kandinsky verhuist met zijn familie naar Odessa.
1874 - Wassily krijgt muziekles: piano en later viool.
1876 - Hij gaat naar de middelbare school en leert Duits.
1880 - Hij koopt zijn eerste verf.
1886 - Hij keert naar Moskou terug om rechten te studeren. Hij specialiseert zich in politieke
economie. Hij neemt deel aan het studentenoproer.
1889 - Lors Tijdens een reis door de noordelijke provincie Vologda om onderzoek te doen
naar het plattelandsrecht krijgt hij belangstelling voor plaatselijke decoratieve kunst.
Hij bezoekt de wereldtentoonstelling in Parijs.
1892 - Hij studeert af en trouwt met zijn nicht Anja. Tweede reis naar Parijs.
1893 - Hij krijgt een tijdelijke aanstelling aan een rechtenfaculteit in Moskou.
1895 - Hij ontdekt Monet tijdens een tentoonstelling van Franse impressionisten in Moskou.
Hij wordt artistiek directeur van uitgeverij Koesjverev.
1896 - Hij weigert een leerstoel aan de universiteit van Dorpat (het huidige Tartu, Estland) en gaat
schilderkunst studeren in München.
1897 - Hij schrijft zich in aan de school van Anton Ažbe, waar hij zijn landgenoten Marianne von
Werefkin en Alexej von Jawlensky ontmoet. Hij blijft er drie jaar.
1900 - Hij volgt les bij Von Stuck aan de academie van München; hij maakt zijn eerste schilderijen.
1901 - Oprichting van de kunstenaarsgroep Phalanx; een jaar later wordt hij voorzitter.
1902 - Hij begint een schilderschool verbonden aan Phalanx. Hij stelt tentoon op de Berliner
Secession. Eerste houtsneden. Hij ontmoet Gabriele Münter, die zijn minnares zou worden.
1903 - Reizen naar Venetië en Rusland.
1904 - De Phalanxgroep wordt ontbonden. Nog meer reizen (Nederland, Odessa, Tunesië).
Tentoonstellingen in verschillende Europese steden, waaronder Parijs. Hij publiceert
Gedichten zonder woorden, een album met zestien xylografieën, uitgegeven door Stroganov
in Moskou.
1905 - Verblijf in Odessa, Dresden en Rapallo; tentoonstellingen in heel Europa.
1906 - In juni vertrekt hij naar Sèvres, bij Parijs, om er een jaar te blijven. Een nieuw album met
gravures verschijnt: Xylographies.
1907 - Hij brengt een zomer in Zwitserland door, gevolgd door een winter in Berlijn.
1908 - Terugkeer naar München. Eerste verblijf in Murnau.
Hechte vriendschapsbanden met Jawlensky en Werefkin.
1909 - Hij gaat samenwonen met Gabriele Münter, die een huis in Murnau koopt.
Samen met Jawlensky en Kubin richt hij de Neue Künstlervereinigung München op.
Eerste Improviaties. Hij begint aan het schrijven van Der gelbe Klang (De gele klank).
Pagina 14
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

1910 - Hij ontmoet Franz Marc. Tweede tentoonstelling van de Neue Künstlervereinigung.
Reis naar Rusland. Hij schildert zijn eerste abstracte aquarel.
1911 - Hij scheidt van Anja. Vriendschap met Klee, Macke, Arp en Schönberg ; correspondentie
met Delaunay. Hij stapt uit de Neue Künstlervereinigung en richt samen met Franz Marc de
beweging Der Blaue Reiter op. Aan het eind van dat jaar stelt de groep voor het eerst
tentoon in Galerie Thannhauser en publiceert Kandinsky Über das Geistige in der Kunst
(Over het spirituele in de kunst).
1912 - De almanak van de Blaue Reiter komt uit. In oktober eerste grote solotentoonstelling in de
Berlijnse galerie Der Sturm. Voltooiing van Der gelbe Klang (De gele klank).
1913 - Een tentoonstelling bij de galerie Bock in Hamburg krijgt felle kritiek. In het tijdschrift
Der Sturm verschijnen een petitie en brieven met solidariteitsbetuigingen.
Der Sturm publiceert Rückblicke (Terugblikken); in München verschijnt Klänge (Klanken),
achtendertig gedichten geïllustreerd met gravures. Hij stelt voor het eerst in de V.S.
tentoon, op de Armory Show.
1914 - Laatste tentoonstelling van Der Blaue Reiter, in Berlijn. Bij het uitbreken van de oorlog
vertrekt Kandinsky uit Duitsland en keert naar Rusland terug, via Zurich, Brindisi, de Balkan
en Odessa. Op 21 december arriveert hij in Moskou. Hij verlaat Gabriele Münter.
1915 - Verblijf in Moskou. Naar Stockholm voor een tentoonstelling. Daar ontmoet hij Gabriele
Münter voor het laatst.
1916 - Hij ontmoet Nina Andreevski. Hij schildert een belangrijke aquarel met de titel Einfach
(Eenvoudig).
1917 - Op 11 februari trouwt hij met Nina. Reis naar Finland.
1918 - Hij wordt lid van de Afdeling beeldende kunst van het volkscommissariaat van Onderwijs.
Hij krijgt het druk met de vele culturele activiteiten in de nasleep van de Oktoberrevolutie
en schildert niet veel meer.
1919 - Hij wordt lid van het redactiecomité van de Encyclopedie voor Schone Kunsten. Hij houdt
zich bezig met de organisatie van musea in Moskou en de provincie. Hij blijft theoretische
artikelen publiceren in Duitsland.
1920 - Hij is betrokken bij de oprichting van het revolutionaire Instituut voor Artistieke Cultuur.
Officiële tentoonstelling in Moskou. Tentoonstelling in New York.
1921 - Kandinsky zet een punt achter zijn pedagogische activiteiten in zijn vaderland.
Hij keert terug naar Duitsland.
1922 - Hij wordt gevraagd om les te geven aan het Bauhaus in Weimar, waar hij het atelier
Muurschilderkunst leidt en later adjunct-directeur wordt. Kleine Welten (Kleine werelden)
verschijnt in Berlijn, een bundeling van twaalf gravures in verschillende technieken
1923 - Hij wordt vicevoorzitter van het New Yorkse kunstgenootschap Société Anonyme.
Hij werkt mee aan de Bauhaus-publicaties.
1924 - Samen met Klee, Feininger en Jawlensky richt hij de groep Die Blaue Vier (De Blauwe Vier) op.
1925 - Het Bauhaus vestigt zich in Dessau; Kandinsky verhuist in juni mee.
Pagina 15
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

1926 - Uitgebreid eerbetoon ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag. In München verschijnt
Punkt und Linie zu Fläche (Van punt en lijn tot vlak).
1927 - Reizen naar Zwitserland en Oostenrijk. Tentoonstellingen in Duitsland en het buitenland,
ook in de daarop volgende jaren.
1928 - Hij wordt Duits staatsburger. Decors voor de Schilderijententoonstelling van Moessorgski in
het theater van Dessau.
1929 - Reis naar België; hij gaat in Dessau Marcel Duchamp opzoeken; vakantie in Hendaye.
Eerste solotentoonstelling in Parijs, in Galerie Zak.
1930 - Tentoonstellingen in Parijs (Galerie de France en Cercle et Carré).
Verblijf aan de Adriatische kust, bezoek aan Ravenna.
1931 - Reis naar het Midden-Oosten. Muurschildering voor een ‘muziekzaal’ op de Deutsche
Bauausstellung in Berlijn.
1932 - Het Bauhaus vestigt zich in Berlijn. Reis naar Joegoslavië.
1933 - In maart wordt Bauhaus opgedoekt door de nazi’s. Kandinsky en Nina besluiten naar
Neuilly-sur-Seine te verhuizen.
1934 - Hij stelt tentoon in de galerieën Cahiers d’Art en Jeanne Bucher. Vanaf dit jaar geeft hij zijn
werken Franse titels.
1937 - Zevenenvijftig werken van Kandinsky uit de Duitse musea worden door de nazi’s bestempeld
als entartete Kunst (ontaarde kunst), verbeurd verklaard en te koop gezet. Bezoek aan Paul
Klee in Zwitserland.
1939 - Hij besluit de Franse nationaliteit aan te vragen.
1940 - Tijdens de Duitse invasie duikt hij twee maanden onder in Cauterets, waarna hij terugkeert
naar het bezette Parijs. Hij schildert er Bleu de ciel (Hemelsblauw).
1944 - Hij werkt nog tot juni: Élan tempéré (Getemperd elan) is zijn laatste voltooide werk.
Op 13 december overlijdt hij in Neuilly-sur-Seine.
Meer weten over Kandinsky
- Jean-Claude Marcadé, Kandinsky en de intellectuele en artistieke wereld in Rusland:
klik op http://www.expo-kandinsky.be/docs/Jean-Claude%20Marcadé%20-%20
Kandinsky%20&%20Rusland.pdf
- Michel Draguet, Symbolisme en innerlijke noodzaak:
klik op http://www.expo-kandinsky.be/docs/Michel%20Draguet%20-%20Symbolisme%20
en%20innerlijke%20noodzaak.pdf
Pagina 16
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

IV. PRAKTISchE INfo
locatie
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Regentschapsstraat, 3 te 1000 Brussel
Vanaf 16u30 toegang via het Musée Magritte Museum, Koningsplein, 1 te 1000 Brussel
openingsuren
Open van dinsdag tot zondag van 10u tot 18u30 (laatste toegang om 17u)
Nocturne op woensdag van 18u30 tot 20u (laatste toegang om 18u30)
Gesloten op 1 mei 2013
Tarieven inclusief audiogids
De audiogidsen zijn beschikbaar in het Nederlands, het Frans, het Duits en het Engels.
Voor kinderen is er een audiogids met aangepaste commentaar beschikbaar.
VAN DINSDAg ToT
DoNDERDAg
VRIjDAg wEEKENDS EN
fEESTDAgEN
Volwassenen 14,5 € 13 € 17,5 €
Studenten (- 26 jaar & studentenkaart &
senioren (65+)
12,5 € 11,5 € 15,5 €
Kinderen (6 -18 jaar) 7,5 € 6,5 € 8,5 €
family Pack (2 volwassenen + 2 kinderen) 38 € 34,5 € 45 €
Extra kind bovenop family Pack 5,5 € 4,5 € 6,5 €
Gratis toegang voor kinderen onder 6 jaar vergezeld van een volwassene.
Rondleiding op zaterdag om 14u30 en 16u30: 6 € bovenop de ticketprijs. Reserveren is verplicht !
Rondleidingen
Elke zaterdag organiseert Educateam, de educatieve dienst van de Musea, geleide bezoeken om
14u30 en 16u30. Prijs: 6 € bovenop de ticketprijs. Reserveren is verplicht !
Pagina 17
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

Reserveren
De tickets worden te koop aangeboden :
--› via www.yetix.be
--› telefonisch: België: 0900 80 900 - Buitenland: + 32 78 77 00 76
--› ter plaatse (tijdens de openingsuren van de tentoonstelling) :
Regentschapsstraat, 3 te 1000 Brussel – loket geopend vanaf 10u.
Reserveren is verplicht voor groepen, scholen, ondernemingen en verenigingen en ook voor
rondleidingen:
--› per mail : reservation@fine-arts-museum.be
--› telefonisch : 02.508.33.33
Programmeer uw bezoek
1. Programmeer uw bezoek en vermijd zo de wachtrijen.
2. Elk toegangsticket is geldig voor een bepaalde datum en een bepaald uur, met een tijdsinterval
voor toegang van 30 minuten.
3. Kies uw tijdslot.
4. Plan, rekening houdend met de openingsuren, voldoende tijd in zodat u optimaal van de
tentoonstelling kan genieten.
Geschatte tijd voor een bezoek : 1u30
De tentoonstelling is toegankelijk voor personen met een beperkte mobiliteit.
Pagina 18
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

V. TEAMS AchTER DE TENTooNSTEllINg
KoNINKlIjKE MUSEA VooR SchoNE KUNSTEN VAN BElgIË
Directeur Generaal: Michel Draguet
Commissarissen van de tentoonstelling:
Claudia Beltramo Ceppi, Michel Draguet, Eugenia Petrova
Dienst tentoonstellingen: Marie Decoodt, Gaëlle Dieu
Ondersteunende diensten: Colette Janssen
Administratie en financieel beheer: Vinciane de Brouwer, Rik Snauwaert
Technische coördinatie: Peter Vanhopplinus, Maarten Lousbergh in samenwerking
met Yves Vandeven, met de hulp van Thu-Maï Dang, bijgestaan door hun teams
Scenografie: Michel Draguet
Publiekswerking a.i.: Isabelle Vanhoonacker
Pers, Communicatie en Publiekswerking: Anne Goffart, Barbara Porteman, Caroline Haraké
Subsidies en partnerships: Anne Goffart
Nocturnes & Evenementen: Anne Goffart, Caroline Haraké
Educatieve omkadering: Educateam sous la direction de Myriam Dom
Grafische vormgeving: zefilhéritier
BRUSSElS MAjoR EVENTS
Voorzitter: Philippe Close
Gedelegeerd bestuurder: Olivier Mees
Directeur: Mario Iacampo
Coördinator en tentoonstellingsmanager: Nina Estelles
Marketing & Communicatie: Marina Bresciani, Philippe Van Lil, Hubert Heymans, Hamza Elazhar
Web & Grafiek: Cédric Genicot, Thomas Georges, Isabelle De Norre.
Perscontacten
press@expo-kandinsky.be
Barbara Porteman (NL - FR - EN)
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België - 02.508.34.08
hubert heymans (NL - EN - D) - Brussels Major Events - 0495.16.26.25
Philippe Van lil (FR) - Brussels Major Events - 0476.42.20.87
Pagina 19
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier

VI. PARTNERS
Organisatiepartners
Institutionele partners
culturele partners
Mediapartners
Pagina 20
KANDINSKY & RUSSIA – Persdossier