levend erfgoed 1 2010 - Nederlands Centrum voor Volkscultuur

Levend
Erfgoed
01 2010
34
6 What is intangible cultural heritage? (Parijs: unesco, z.j. [ca.
2008]) 3.
7 Zie Valdimar Tr. Hafstein, ‘Intangible heritage as a list. From
masterpiece to representation’, in: Laurajane Smith en
Natsuko Akagawa (redactie), Intangible heritage. (Milton Park-
New York 2009) 93-111.
8 http://www.kunstenerfgoed.be/ake/view/nl/1529244-
Inventaris+Vlaanderen.html.
9 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, 32 123 VIII, nr. 33,
28.
10 ‘Sinterklaas zal dan [na ratifi catie] wel weer behoren tot het
Nederlandse erfgoed’, Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010,
32 123 VIII, nr. 33, 33.
11 Tweede Kamer, vergaderjaar 2009-2010, Aanhangsel, 1817. De
vraag werd gesteld naar aanleiding van het weglaten van het
kruis op de mijter van Sinterklaas in Amsterdam en
Antwerpen.
12 ‘Volkscultuur en overheidsbeleid. Verslag van het congres op
12 februari 2009 in het Geldmuseum in Utrecht’, in:
Volkscultuur Magazine 4:1 (2009) 3-12, hier 11-12. Vgl., ‘Het
gaat toch vanzelf? Sinterklaas hoef je toch niet te subsidiëren?
De volkscultuur zelf hoeft niet beschermd of gesubsidieerd te
worden, zegt Ineke Strouken. Waar je als overheid wel geld in
zou moeten steken is in de infrastructuur, in innovatieve projecten,
promotie en publiciteit en in de overdracht van kennis’,
Albert van der Zeijden, ‘Nicolien van Vroonhoven en Ineke
Strouken over volkscultuur en cultuurbeleid’, in: Volkscultuur
Magazine 3:1 (2008) 4-8, hier 7. Zie ook Anka van
Voorthuijsen, ‘Tovermiddel volkscultuur’, in: Binnenlands
Bestuur 30:4 (2009) 8-11, hier 9.
13 Want daar ‘liggen de kansen om via volkscultuur een divers
publiek te betrekken’ . Op de vraag: ‘Moeten wij dan de elfstedentocht,
het sint maartenzingen of de meiboomplanting gaan
subsidiëren? Daar is geen beginnen aan’, antwoordde ze: ‘Daar
ben ik het mee eens. Al die volkscultuuruitingen hebben hun
eigen leven en het einde is zoek als je daar aan begint’, Ineke
Strouken, ‘Volkscultuur één van de drie speerpunten in het
cultuurbeleid’, in: Volkscultuur Magazine 3:2 (2008) 3-8, hier 7.
14 Zie voor de verhouding tussen beide instellingen Albert van
der Zeijden, ‘Volkscutuur, immaterieel erfgoed en cultuurparticipatie.
Verslag van de conferentie over immaterieel erfgoed
in Soeterbeeck’, in: Volkscultuur Magazine 3:4 (2008) 4-16, hier
15.
15 ‘Lezing Jan Jaap Knol op 12 februari 2009’, http://www.volkscultuur.nl/beleid-voor-volkscultuur_100.html.
Zo’n terughoudende
opstelling bleek al eerder breed gedeeld, zie George
Muskens, Immaterieel erfgoed in Nederland. Rapportage op basis
van interviews met 33 deskundigen (Lepelstraat 2005) 1, 12, 27.
16 Peter Jan Margry, ‘De volkscultuur voorbij, op weg naar immaterieel
erfgoed’, in: Volkscultuur Magazine 5:1 (2010) 16-18,
hier 17-18.
17 Zie daarover Janet Blake, ‘unesco’s 2003 Convention on
Intangible Cultural Heritage. Th e implications of community
involvement in ‘safeguarding’, in: Laurajane Smith en Natsuko
Akagawa (redactie), Intangible heritage. (Milton Park-New
York 2009) 45-73.
18 ‘Interview met Peter Jan Margry, onderzoeker etnologie’, in:
Volkscultuur Magazine 4:1 (2009) 13-15, hier 15.
19 Ineke Strouken, ‘Volkscultuur één van de drie speerpunten in
het cultuurbeleid’, in: Volkscultuur Magazine 3:2 (2008) 3-8,
hier 5.
20 Albert van der Zeijden, ‘Volkscultuur als immaterieel erfgoed:
folklore tussen vermaak en betekenistoekenning’, in:
Vrijetijdstudies 23 (2005) 7-16, hier 13.
21 Zie al Erik Kreupeling, Tom Hesslink, Nicol Lodewick en
Christiaan Crouwers, De Sint in het zadel. Onderzoek naar de
activiteiten omtrent Sinterklaas in Nederlandse gemeentes
(Nijmegen 2004).
22 Bij citaten uit het antwoord van gemeenten wordt, voortaan
alleen met een afkorting, verwezen naar de provincie waarin de
gemeente ligt.
23 Zie ook ‘Volkscultuur en overheidsbeleid. Verslag van het congres
op 12 februari 2009 in het Geldmuseum in Utrecht’, in:
Volkscultuur Magazine 4:1 (2009) 3-12, hier 10.
24 ‘(...) goods “loaded” with cultural signifi cance or cultural excerpts
made ready for the market point the way for cultural research
to tackle the intersection between culture and the economy’,
Regina Bendix, ‘Expressive resources, knowledge, agency
and European ethnology’, in: Anthropological Journal of
European Cultures 17 (2008) 114-129, hier 117; Regina Bendix,
‘Heritage between economy and politics. An assessment from
the perspective of cultural anthropology’, in: Laurajane Smith
en Natsuko Akagawa (eds.), Intangible heritage (Milton Park-
New York 2009) 253-269.
25 Zie daarvoor in het algemeen bijvoorbeeld Henrik Jungaberle
en Jan Weinhold (redactie), Rituale in Bewegung. Rahmungs-
und Refl exivitätsprozesse in Kulturen der Gegenwart (Berlijn
2006). Vergelijk Pascal Gielen, De onbereikbare binnenkant van
het verleden. Over de enscenering van het culturele erfgoed
(Leuven 2007) 67, 103.
26 Bart Pors, ‘Volkscultuur en commercialisering’, in: Hester
Dibbits e.a. (redactie), Splitsen of knopen. Over volkscultuur in
Nederland (Rotterdam 2009) 156-163, hier 156; Simon J.
Bronner, ‘De economie van volkscultuur’, in idem, 130-138,
hier 133.
27 Menno Tamminga, ‘Expansie staatsbedrijven zware last voor
overheid’, in: NRC Handelsblad 11-11-2009, 13.
28 Markus Tauschek, ‘Writing Heritage. Überlegungen zum
Format Bewerbungsdossier’, in: Karl C. Berger, Margot
Schindler en Ingo Schneider (redactie), Erb.gut? Kulturelles
Erbe in Wissenschaft und Gesellschaft (Wenen 2009) 437-448.
29 Twentsche Courant Tubantia 1-8-2006.
30 Volgens Tauschek wordt door unesco ‘ein überholter
Kulturbegriff , der etwa den gesamten Bereich politischer wie
ökonomischer Aspekte ausklammert’ gehanteerd, ‘Writing
Heritage’ (als noot 28), 447; zie ook Bendix, ‘Heritage’ (als
noot 24), 260, 266. Weliswaar erkent unesco dat immaterieel
erfgoed ‘may, or may not, be translated into a commercial value’.
Maar wanneer a ‘market value’ [is] being placed on the intangible
cultural heritage instead of its cultural value’, dan wordt de
deur open gezet naar ‘inappropriate commercial exploitation’.
Ook het toerisme kan een ‘distorting eff ect’ hebben, What is intangible
cultural heritage? (als noot 6), 4-7. Zie voor de achtergrond
van deze visie, waarin ook het toerisme een bedreiging
vormt voor ‘het ‘zuivere’ erfgoed, ‘de essentiële, authentieke kern
van de cultuur’, Van der Zeijden, ‘Volkscultuur als immaterieel
erfgoed’ (als noot 20), 13.
31 De Stentor/Apeldoornse Courant 19-4-2008.
32 Zie bijvoorbeeld L.E. Schmidt, Consumer rites. Th e buying and
selling of American holidays (Princeton 1995).
33 Bronner, ‘De economie van volkscultuur’ (als noot 26), 138.
Lokaal
immaterieel
erfgoed in
Vlaanderen
Het cultureel erfgoed is onder te verdelen in twee
grote domeinen: het roerend cultureel en het
immaterieel cultureel erfgoed. Niettegenstaande
deze twee ‘takken’ cultureel erfgoed gelijkaardige kenmerken
hebben, zijn er ook opmerkelijke verschillen.
Het roerend cultureel erfgoed omvat objecten, informatie
en culturele bronnen met een gemeenschappelijke
betekenis: industrieeltechnisch, archeologisch, artistiek,
wetenschappelijk, (cultuur)historisch of antropologisch.
Het immaterieel cultureel erfgoed omvat beeldvorming
via beschrijving of culturele bronnen, bijvoorbeeld
allerhande verhalen en geschiedenissen.
Niettegenstaande sinds de jaren negentig van de vorige
eeuw rond het roerend cultureel erfgoed een actief beleid
ontstond (wat nog een extra impuls kreeg onder
Minister van Cultuur Bert Anciaux met het Erfgoeddecreet
van 2004), gebeurde dit voor immaterieel cultureel
erfgoed pas jaren later. In 2006 werd de unescoconventie
van 2003 voor de bescherming van het immaterieel
erfgoed geratifi ceerd. Vlaanderen nam, onder
meer met faro vzw. Vlaams steunpunt voor cultureel
erfgoed, een voortrekkersrol op bij de voorbereiding en
de inhoudelijke invulling van deze internationale conventie.
In Vlaanderen werd de implementatie in een
eerste fase vertaald in een ad hoc reglement, waarbij elementen
van immaterieel erfgoed worden ingeschreven
op de ‘Inventaris van immaterieel erfgoed Vlaanderen’.
De doelstelling hiervoor is tweeledig, namelijk enerzijds
met het oog op het indienen van kandidaturen
Ode De Zutter
coördinator Erfgoedcel Waasland
Het Soete
Land van
Waes
In Vlaanderen spelen erfgoedcellen een centrale rol in het begeleiden
en activeren van plaatselijke gemeenschappen. Dit artikel is
een verhaal uit de praktijk uit het Soete Land van Waes.
voor de Representatieve Lijst van unesco, anderzijds
met het oog op de opstart van een ‘safeguardingsplan’.
In deze regeerperiode 2009-2014 1 wordt hierop verder
gebouwd en wordt een heus duurzaam en toekomstgericht
beleid rond immaterieel cultureel erfgoed uitgebouwd,
afgestemd op de internationale ontwikkelingen.
Zo krijgt het immaterieel cultureel erfgoed haar eigen
plaats binnen het integraal, geïntegreerd en complementair
Vlaams cultureel-erfgoedbeleid.
Cultureel-erfgoedconvenants
Bovenstaand theoretisch en beleidsmatig discours
krijgt haar praktische uitwerking in verschillende beleidsinstrumenten.
Een mooi voorbeeld hiervan is het
‘cultureel-erfgoedconvenant’. Woorden zoals ‘integraal’,
‘geïntegreerd’ en ‘complementair’ zijn essentieel binnen
de (uit)werking van dit Vlaams – en tegelijk lokaal –
beleidsinstrument.
Aangezien het cultureel erfgoed een zeer belangrijke rol
speelt in de lokale samenleving en de vele gemeentebesturen
zich bewust zijn van de waarde van het lokale
cultureel erfgoed en de cultureel-erfgoedverenigingen
ontwikkelen zij een lokaal cultureel-erfgoedbeleid.
Sinds 2000 stimuleert de Vlaamse Gemeenschap de gemeenten
hierin door het sluiten van cultureel-erfgoedconvenants.
Een cultureel-erfgoedconvenant is een overeenkomst
tussen de Vlaamse Gemeenschap en een gemeente, een
Levend
Erfgoed
01 2010
35