The Queen's Club - Luc van Kemenade

interView
‘Verkiezingen kunnen
gevaarlijk zijn’
Democratisch gekozen regeringen in de allerarmste landen
moeten militaire steun krijgen als een staatsgreep ze bedreigt,
vindt de Britse econoom en Haïti-kenner Paul Collier. Is dat
neokolonialisme of een nieuwe methode voor ontwikkelingshulp?
Collier over veiligheid, Haïti en het Nederlandse
WRR-advies. ‘Hulp is niet zo’n geweldig dwangmiddel.’
TeksT Peter Vermaas
Sinds het einde van de Koude
Oorlog, schrijft de invloedrijke
ontwikkelingseconoom Paul
Collier, zijn in tientallen Afrikaanse
landen voor het eerst verkiezingen georganiseerd.
Maar verkiezingen zijn niet
zaligmakend. Sterker nog: uit Colliers
berekeningen blijkt dat democratie in
lage inkomenslanden ‘de samenleving
juist onveiliger’ maakt. Collier zocht
naar een manier om landen te motiveren
juist wél eerlijke verkiezingen
14 onze
3-10 wereld
Vaker militair ingrijpen
te houden, teneinde de instituties van
zo’n land – het overheidsapparaat, vrije
pers en onafhankelijke rechtsspraak
bijvoorbeeld – duurzaam te versterken.
‘Verkiezingen zijn zo goed als ze
georganiseerd worden’, zegt Collier,
bedachtzaam formulerend. ‘In Afrika is
begin jaren negentig na de val van de
Sovjet-Unie in grote haast democratie
ingevoerd. Maar eerst werd er gestemd
en daarna pas kwamen de instituties
die een democratie nodig heeft. Dat is
De ideeënwereld van Paul Collier
Met zijn boek The Bottom Billion, onlangs in het Nederlands
vertaald als Een miljard achterblijvers, probeerde
Oxford-econoom Paul Collier een naar eigen zeggen
‘realistisch alternatief’ te bieden voor het idealisme
van collega Jeffrey sachs (The End of Poverty) en het
cynisme van collega Bill easterly (The White Man’s
Burden). Ontwikkelingshulp, legt hij uit, is slechts een
van de vier instrumenten die ingezet kunnen worden om
de allerarmste landen, waar die één miljard achterblijvers wonen, er bovenop
te helpen. Daarnaast zijn wetten en verdragen nodig en moet het internationale
handelsbeleid veranderen.
Maar om te ontwikkelen is veiligheid het meest essentieel. Door een slechte
geografische ligging, slecht bestuur en de paradoxale vloek van mineraalrijke
bodems zijn de armste landen vaak veel vatbaarder voor gewapende conflicten.
en conflict is de grootste vijand van ontwikkeling. Dan kan een land weer
van voren af aan beginnen. Dus, schreef Collier plompverloren: waarom zou
het Westen niet wat vaker militair interveniëren om een fragiele democratie te
beschermen?
Dat idee vroeg om meer uitleg – en die geeft hij in zijn allernieuwste boek
Wars, Guns & Votes: Democracy in Dangerous Places. Deze maand verschijnt
het in het Nederlands als Geweld, geweren en stembiljetten.
hollandse hoogte
de verkeerde volgorde. Zittende regeringen
zullen en kunnen er alles aan
doen om de macht te behouden en met
een subtiele mix van geweld, fraude of
omkoperij hebben ze geleerd verkiezingen
te manipuleren. Zo wordt een
prille democratie alleen maar verder
ondermijnd.’
Dat geldt nog meer in landen waar
net een conflict achter de rug is. ‘Kijk
naar Congo, waar de Verenigde Naties
voor veel geld verkiezingen organiseerden.
Dat was een façade van 500
miljoen dollar. Hadden ze nooit moeten
doen. In landen die net een gewapend
conflict achter de rug hebben, moet je
bijzonder sceptisch over zoiets als verkiezingen.
Juist in dit soort landen werken
verkiezingen eerder polariserend.
Hetzelfde geldt voor Irak en Afghanistan.
Na een gewapend conflict moet
je zorgen voor machtsdeling, terwijl
verkiezingen altijd tot het tegendeel
leiden: één winnaar, die meestal alle
macht krijgt. Verkiezingen meteen na
een conflict maken landen gevaarlijker.’
Het Westen zou moeten ingrijpen in
landen waar de democratie in gevaar
is. Welk land staat bovenaan uw lijst?
‘De vraag is hoe je landen kunt aansporen
om wél eerlijke verkiezingen te
houden. Nu dreigen we soms met het
verminderen van de ontwikkelingshulp
als verkiezingen verkeerd gelopen zijn,
maar ik vind dat een buitengewoon
zwak middel. Militaire macht is veel
Het leger van madagaskar hielp een ex-diskjockey aan de macht.
krachtiger. Als je beseft dat voor regeringen
in de armste landen permanent
het gevaar van een staatsgreep op de
loer ligt, lijkt het mij goed de democratisch
verkozen leiders van zo’n land
te beschermen tegen zo’n coup. De
Afrikaanse Unie weigert regimes te erkennen
die aan de macht zijn gekomen
door een staatsgreep. Zoiets moet je met
militaire macht ondersteunen.’
In maart vorig jaar zette een ex-diskjockey
in Madagaskar met hulp van
het leger de zittende president af. Had
u daar willen ingrijpen?
‘Ja, dat lijkt me een prachtig voorbeeld.
Volgens mij was dat militair vrij
makkelijk te doen. Als de soldaten in
Madagaskar hadden geweten dat de internationale
gemeenschap troepen zou
sturen om de democratisch verkozen
president te beschermen, dan hadden ze
die diskjockey niet eens aan de macht
geholpen, denk ik.’
Waarom zou Nederland troepen naar
Madagaskar sturen?
‘Nederland is erg begaan met succesvolle
ontwikkeling in arme landen als
Madagaskar en Nederland heeft een
groot hulpprogramma. Een kleine militaire
bijdrage zou een heel goedkope
wijze zijn om een veel groter effect
te bereiken dan wat hulp alleen tot
stand zou brengen. Overigens weet ik
van dichtbij dat Nederland dit serieus
overweegt. Anderhalf jaar geleden heeft
vice-premier Wouter Bos me uitgenodigd
om in Den Haag mee te denken
over wie wanneer over het sturen van
vredestroepen beslist. Hij vond het
zorgelijk dat voor dit soort gedachten in
het systeem van ontwikkelingssamenwerking
nauwelijks plaats was.’
Zou u ook na oneerlijk verlopen verkiezingen
troepen willen sturen?
‘Mijn idee is dat we regeringen beschermen
tegen militaire coups zolang
verkiezingen eerlijk verlopen. Nu al
stuurt de Europese Unie verkiezingswaarnemers.
Als zij oordelen dat
verkiezingen niet goed zijn gegaan, dan
moet je die militaire steun voor een
zittende regering stopzetten. Laat me
duidelijk zijn: ik wil niet dat we zomaar
landen binnenvallen waar verkiezingen
niet eerlijk zijn verlopen. Al wat ik zeg,
is dat waar wij vinden dat verkiezingen
niet eerlijk verlopen zijn, we niet langer
die militaire bescherming bieden.’
En dan? In de VN Veiligheidsraad zal
China niet instemmen met westerse
interventie in willekeurig welk land.
‘Instemming van de Veiligheidsraad is
helemaal niet nodig. Het is volstrekt
legitiem om een zittende regering, die
democratisch verkozen is, met militaire
hulp in het zadel te houden. Wie zou
daar tegen kunnen zijn? Neem Sierra
Leone. Daar hebben we in 1998 de
democratisch verkozen president weer
terug aan de macht gebracht. Daar had
niemand problemen mee.’
Uw collega Bill Easterly noemt dat
‘herkolonisatie’ van de allerarmste
landen.
‘Hij gebruikt stompzinnige, gevoelig liggende
woorden om een debat te voeren.
Natuurlijk wil ik die landen niet herkoloniseren.
Ik ken niemand die dat wil.’
Easterly bedoelt te zeggen: de soevereiniteit
van die landen komt in gevaar.
'Het is volstrekt legitiem om een democratisch
verkozen regering militair te helpen'
‘Maar dat is gewoon niet zo. De vraag
is: wie steun je? De regering die door de
burgers in vrije verkiezingen gekozen
is, of een of andere generaal die de
macht gegrepen heeft? Dat lijkt me niet
zo moeilijk. We willen al jaren verantwoordelijke
regeringen in arme landen
in de wereld. Er is niets onbetamelijks
aan om die landen militair te helpen
zodat ze op hun gemak een economie
en infrastructuur kunnen opbouwen.’
reuters