Leraren in Finland - sbo Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt

Leraren in Finland
Leraren in Finland, vergeleken met Nederland
Jaarsalaris: primair onderwijs
Voortgezet onderwijs
(start - na 15 jr - eind, USD, PPP )
Verhouding salaris na 15 jaar tot BBP per
inwoner
Finland Nederland
19.835- 27.175-28.075
22.320 - 30.945 - 32.429(o)
23.104- 32.429-34.3 14(b)
27.464 - 32.750 - 39.645
28.498 - 35.055 - 43.552 (o)
28.773 - 48.889 - 57.808 (b)
1,03 1,17 (o), 1,23 (b) 1,14 1,22 (o), 1,70 (b)
Percentage leraren ouder dan 49 (po / vo) 24,6 / 36 23,2 / 37,1
Percentage vrouwen in 2002 (po / vo) 73,2 / 65 77,6 / 41,1
Aantal lesuren po / vo 565 / 555(o) 542(b) 930 / 867
Aantal leerlingen per fte po / vo 16,1 / 14 17,2 / 17,1
Jaarlijkse uitgaven per leerling,
US$,2000 po / vo
1. Onderwijssysteem
4317 / 6094 4325 / 5912
Het Finse onderwijssysteem verschilt nogal van het Nederlandse. In Finland gaan
leerlingen vanaf hun zevende tot en met hun zestiende jaar naar het basisonderwijs.
Daarna kunnen ze kiezen voor het beroepsonderwijs of het voorbereidend
wetenschappelijk onderwijs. Hoewel kinderen pas vanaf hun zevende leerplichtig
zijn, gaat zo’n 95 procent eerst naar een eenjarige, voorbereidende klas. De
leerlingen krijgen tot en met de zesde klas les van één klassenleraar. Daarna
verzorgen verschillende leraren de vakken. Leraren doceren dan één of twee
vakken. De basisschool bestaat uit negen klassen, met aansluitend een vrijwillige
tiende klas. Aan het eind van de negende klas moeten de leerlingen een examen
doen op basis waarvan wordt bepaald of ze naar het voortgezet onderwijs gaan of
naar de tiende klas. Door dit systeem krijgen alle leerlingen tot hun zestiende
hetzelfde onderwijs.
Scholen verschillen aanzienlijk in grootte. Er zijn scholen met maar tien leerlingen
en scholen met ruim negenhonderd leerlingen. Er zijn 4.300 scholen in Finland, dat
5,2 miljoen inwoners heeft.
Finland geeft zes procent van het binnenlands product uit aan onderwijs. Het
onderwijs wordt grotendeels gefinancierd uit publieke middelen.
Sinds de jaren negentig hebben scholen steeds meer bevoegdheden gekregen, zo
mogen ze nu vakken toevoegen aan het curriculum en zijn ze vrij zelf de boeken te
kiezen.
In internationale vergelijkingen, zoals PISA, scoren Finse leerlingen erg hoog. Op
taalgebied bijvoorbeeld, haalt bijna tachtig procent van de leerlingen het niveau dat
gevraagd wordt in de hedendaagse kennissamenleving. Gemiddeld haalt zestig
procent van de leerlingen in de OECD lidstaten dit niveau. Ook op het gebied van
rekenen scoort Finland hoog.
SBO - Postbus 556, 2501CN DEN HAAG - 070 376 5770 www.sboinfo.nl/internationaal

2. Lerarenopleiding
Van oorsprong is voor iedere schooltype (primair, voortgezet en beroepsonderwijs)
een lerarenopleiding ontwikkeld. In 1978 is er een nieuwe lerarenopleiding
opgezet, waarna er decree programs voor de klassenleraren en leraren in specifieke
vakken zijn ontstaan.
Universiteiten bepalen zelf hoeveel en welke vakken studenten moeten volgen om
hun diploma te halen. Het ministerie van Onderwijs heeft alleen in 2001-2003, als
onderdeel van een programma om lerarentekorten te voorkomen, een aantal
kwantitatieve targets opgesteld waaraan de universiteiten aan moeten voldoen. In
2003 heeft het ministerie kwantitatieve targets opgenomen in de onderhandelingen
met universiteiten over de prestaties van de lerarenopleidingen.
De bekwaamheidseisen voor leraren zijn vastgelegd in de Decree on the
Qualifications of Educational Staff (986/1998).
De elf Finse universiteiten verzorgen de lerarenopleidingen. Eén universiteit biedt
een Zweedstalige lerarenopleiding aan. Acht universiteiten beschikken over
zogenaamde opleidingsscholen waar studenten praktijkervaring op kunnen doen.
De universiteiten bieden de volgende opleidingen voor leraren aan:
• klassenleraren. Klassenleraren geven les in klas een t/m zes van het
basisonderwijs en mogen ook op de kleuterschool lesgeven. Klassenleraren
hebben een master in Onderwijs gehaald (vijf jaar studie, inclusief een
onderwijsstage van een jaar).
• Kleuterleraren. Kleuterleraren zijn gekwalificeerd om les te geven op
kleuterscholen of kinderdagverblijven.
• Vakleraren. Deze leraren hebben een master gehaald in een vak dat op school
wordt onderwezen, aangevuld met een studie pedagogiek en een onderwijsstage
(160 tot 180 studiepunten; vijf tot zes jaar studie). Ze mogen lesgeven aan de
bovenbouw van het basisonderwijs (klas 7 t/m 9; onze onderbouw van het
secundair onderwijs), de bovenbouw van het secundair onderwijs,
beroepsonderwijs en in het volwassenenonderwijs. Klassenleraren die een
aanvullende opleiding van één jaar volgen voor het vak dat ze willen
onderwijzen, voldoen ook aan de eisen;
• Leraren speciaal onderwijs. Deze leraren hebben een bachelor of master in
onderwijs gehaald, uitgebreid met een studie voor speciaal onderwijs (één
tot anderhalf jaar).
Verder zijn er vijf vocational teacher training centers, hoger beroepsonderwijs, waar
leraren in het beroepsonderwijs een opleiding kunnen volgen.
Opleiding tot klassenleraren
De opleiding voor klassenleraren is een universitaire opleiding. De studie duurt vijf
jaar (300 ECTS punten) en bestaat uit de volgende modules:
- taal en communicatie
- de belangrijkste lesvakken
- pedagogie
- multidisciplinaraire vakken van het basisonderwijs
- een tot twee schoolvakken
- verschillende keuzevakken.
Studenten moeten tijdens hun opleiding zich zowel bekwamen in vakinhoudelijke
kennis en het lesgeven als in menselijke ontwikkeling en de verhouding tussen leraar
SBO - Postbus 556, 2501CN DEN HAAG - 070 376 5770 www.sboinfo.nl/internationaal

en leerling. Het is de bedoeling dat studenten tijdens hun opleiding leren analytisch en
zelfstandig denken: ze studeren probleemgestuurd en doen veel onderzoek.
Er zijn een aantal decree programmes opgezet voor klassenleraren, zoals leraar
Engels vanuit een internationaal perspectief of programma’s gericht op techniek,
media of communicatie.
Onderzoek neemt een belangrijke plaats in in de lerarenopleiding. Studenten moeten
een eindscriptie schrijven.
Vakleraren
De opleiding voor vakleraren duurt vijf tot zes jaar. De opleiding bestaat uit 300 tot
330 studiepunten. Studenten studeren het vak waarin ze les willen geven en volgen
daarnaast een pedagogische opleiding. Vakleraren kunnen zich specialiseren in
verschillende vakken, die in het basisonderwijs of in het voortgezet onderwijs worden
gegeven. Dit zijn: lesgeven in een moedertaal anders dan Fins, literatuur, wiskunde,
vreemde talen, religie, geschiedenis, sociale vakken, biologie, aardrijkskunde,
psychologie, filosofie, scheikunde, natuurkunde, ict, economie, handvaardigheid,
techniek, gym, muziek en kunst.
Leraren beroepsonderwijs
De opleiding tot leraar beroepsonderwijs is er voor studenten met een kwalificatie in
een bepaald vak en enige jaren werkervaring. Het doel van de opleiding is studenten
met vakinhoudelijke kennis opleiden in het overbrengen van hun kennis. Daarom
moeten studenten minimaal drie jaar werkervaring in hun vakgebied hebben.
Er zijn vijf opleidingen voor leraar beroepsonderwijs die samenwerken met de
hogescholen (polytechnics). De pedagogische training neemt ongeveer een jaar in,
ofwel zestig studiepunten. Het programma bestaat onder meer uit onderwijskunde,
pedagogiek gericht op het beroepsonderwijs en een stage. De lerarenopleidingen
hebben geen eigen opleidingsscholen. Studenten lopen stage op scholen of bij
onderwijsinstellingen en krijgen opdrachten op de werkvloer.
Status en imago
De status van de lerarenopleiding binnen de eigen universiteit is nogal verschillend.
Op sommige universiteiten of hogescholen wordt het gezien als een belangrijk vak,
terwijl anderen de opleiding niet zo belangrijk voor hun universiteit achten. Daardoor
is er ook een groot verschil tussen de visie van de universiteiten op de
lerarenopleiding: sommige universiteiten hebben hun eigen strategieën ontwikkeld om
de opleiding verder te ontwikkelen. Zij hebben bijvoorbeeld de samenwerking met de
overheid en stagescholen versterkt. Daarnaast richten ze zich op het verbeteren van de
selectie van studenten, de organisatie van de studie, de rol van het onderzoek en de
verdere professionele ontwikkeling.
Het ministerie van Onderwijs wil de samenwerking tussen universiteiten verbeteren
om studenten beter te bedienen.
Het lerarenberoep is van oudsher erg populair in Finland. Dat is ook terug te zien in
de grote hoeveelheid aanmeldingen voor de lerarenopleiding. Eind jaren negentig is
het aantal aanmeldingen wat gaan teruglopen.
SBO - Postbus 556, 2501CN DEN HAAG - 070 376 5770 www.sboinfo.nl/internationaal

Instroom en toelatingsbeleid
Er geldt een toelatingsbeleid voor de lerarenopleiding. De overheid bepaalt hoeveel
leraren opgeleid moeten worden. De Finse universiteiten hebben een eigen
aannamebeleid. Voor de lerarenopleiding is jaarlijks plaats voor 2100 studenten
(2001). Er spelen verschillende factoren mee bij de selectie van studenten: zoals de
gemiddelde score voor het eindexamen, het schrijven van een essay en een
toelatingsgesprek.
Alle leerlingen die het eindexamen hebben gehaald, drie jaar beroepsonderwijs met
succes hebben afgesloten of daarmee vergelijkbare buitenlandse diploma’s hebben
gehaald, mogen zich aanmelden voor de lerarenopleiding. De selectieprocedure
bestaat uit twee fases: de eerste is nationaal georganiseerd en gaat uit van de
behaalde eindexamenresultaten, studieresultaten en eventuele werkervaring. De
tweede fase is in handen van de universiteiten. Zij selecteren studenten op basis van
individuele en groepsinterviews, essays, bepaalde opdrachten, observaties bij
proeflesgeven en andere groepsopdrachten. Er zijn lerarenopleidingen die de
studenten een speciaal examen afnemen.
Studenten die de opleiding voor vakleraar willen volgen worden op dezelfde wijze
geselecteerd.
3. Het lerarenberoep
Driekwart van de studenten die de lerarenopleiding hebben afgerond, blijven
werkzaam in het onderwijs.
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de aanname van leraren. Zij bepalen ook welke
en hoeveel functies er nodig zijn. Gemeenten kunnen zelf een instantie aanwijzen die
de selectieprocedure verzorgt: dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door een
onderwijscommissie, een schoolbestuur of schooldirecteur.
Er is geen officiële regeling voor begeleidingsprogramma’s van startende leraren.
Startende leraren krijgen evenmin minder lesuren wanneer ze voor het eerst lesgeven.
Professionele ontwikkeling
Het onderwijs en de maatschappij veranderen en stellen andere eisen aan de leraren.
De regionale verschillen in Finland zorgen ervoor dat er verschillende programma’s
voor professionele ontwikkeling moeten worden opgezet. Deze programma’s zijn in
ontwikkeling. De overheid wil dat ze meer uitgaan van de verschillende fases in de
lerarencarrière.
Leraren krijgen vijf dagen per jaar voor professionele ontwikkeling. Scholen krijgen
geen speciaal budget voor de professionele ontwikkeling van leraren.
Tevredenheid over het beroep
Leraren zijn erg tevreden met hun beroep. Minder dan vijftien procent heeft er wel
eens over gedacht om van beroep te veranderen. Ook jonge leraren zien hun beroep
als een carrière voor het leven en zijn erg tevreden.
SBO - Postbus 556, 2501CN DEN HAAG - 070 376 5770 www.sboinfo.nl/internationaal

4. De Onderwijsarbeidsmarkt: planning
Finland heeft nog geen echt lerarentekort maar voorziet wel problemen. De situatie
op de onderwijsarbeidsmarkt is als volgt:
• 20.000 leraren gaan tussen 2000 en 2010 met pensioen;
• de werkdruk is het hoogst in Noord-Finland;
• Zuid-Finland kent een tekort aan zowel Finstalige als Zweedstalige
klassenleraren;
• binnen de vakleraren is het tekort aan wiskundeleraren het grootst;
• de gemiddelde leeftijd van de leraren beroepsonderwijs is hoog;
• bijna een kwart van alle leraren mist bepaalde kwalificaties;
• het is noodzakelijk om meer studenten tot leraar op te leiden en leraren meer te
trainen.
Finland probeert te anticiperen op de toekomstige vraag naar leraren. Net als in andere
Europese landen is de vergrijzing onder leraren groot. Bovendien gaat een groeiend
aantal leraren parttime werken en met vervroegd pensioen. Ook verlaten veel leraren
het vak om ergens anders te gaan werken. Het ministerie van Onderwijs heeft de
afgelopen jaren op verschillende manieren geprobeerd hierop in te spelen.
In 1998 is er het tweejarig OPERO-project gestart om de trainings- en
opleidingswensen van de leraren in het primair en voortgezet onderwijs in kaart te
brengen. Verder moest er een systeem opgezet worden om in te spelen op de
kwantitatieve en kwalitatieve vraag naar leraren.
In 2001 heeft het ministerie van Onderwijs een werkgroep opgezet om te bepalen
hoeveel leraren het land tussen 2003-2008 moet opleiden om tot het jaar 2020 over
voldoende goed gekwalificeerde leraren te beschikken. Uitkomst van deze
werkgroep was dat het aantal op te leiden leraren tussen 2003-2008 met 200 per jaar
moet worden uitgebreid. Op basis van dit voorstel is het aantal opleidingsplaatsen op
tien universiteiten toegenomen.
Teacher Evaluation Development Programme
Tussen 1998 en 2000 is het onderzoek Teacher Evaluation Development
Programme uitgevoerd naar de opleiding en training van leraren. Aanbevelingen
waren onder meer:
• in alle selectieprocedures moet aandacht komen voor de motivatie om leraar te
worden;
• er is een programma nodig voor omscholing van zij-instromers uit andere
beroepsgroepen.
SBO - Postbus 556, 2501CN DEN HAAG - 070 376 5770 www.sboinfo.nl/internationaal