Feniks-geschiedenis-samenvatting-havo-hoofdstuk-1-2-3

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
Geschiedenis Feniks HAVO
Hoofdstuk 1
Kenmerkenden aspecten
- De levenswijze van jagers-verzamelaars
- Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
- Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Kernbegrippen
Agrarisch: Betrekking hebbend op de landbouw
Cultuur: Geheel van voortbrengselen van een gemeenschap
Jagers-verzamelaars: Groep mensen zonder vaste verblijfplaats die leven van de
jacht en het verzamelen van gewassen.
Landbouwsamenleving: Maatschappij waarin het natuurlijke milieu wordt
aangepast ten behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk
gebruik.
Paragraaf 1.1
De eerste mensachtige zijn ongeveer 6 miljoen jaar geleden ontstaan in Afrika en
stammen af van de aapachtige. Dit heet de evolutietheorie. Tegenover de
aanhangers van evolutietheorie staan de creationisten. Die mensen geloven dat alles
op de aarde een schepping van god is.
De groepsgrootte werd bepaald door de carrying capacity (draagkracht) van een
gebied. Om een normaal leven te kunnen lijden had een jager-verzamelaar een
gebied van 10 vierkante kilometer nodig. Soms lukte het archeologen om een
bepaalde cultuur van een basiskamp of nederzetting in kaart te brengen. Zo vonden
ze ronde hutten en het eerste bed van stro.
Paragraaf 1.2
Rond 11.000 v.Chr. veranderde in het nabije oosten de levenswijze van de jagers en
verzamelaars. Ze ontdekte de landbouw en veeteelt. Volgens archeologen is dat de
belangrijkste gebeurtenis in de geschiedenis omdat toen bijna alles veranderde. Er
ontstond een landbouwsamenleving (= agrarische samenleving). Planten en dieren
werden gedomesticeerd: Dat wil zeggen dat mensen zelf gewassen konden telen en
dieren konden fokken. Ze konden zelfs sommige gewassen zo kweken dat ze
bepaalde eigenschappen kregen die voor meer vruchten zorgden en langer
meegingen.
De ontdekking van de landbouw had zulke grote gevolgen dat men van een
Neolithische Revolutie sprak. (Landbouw revolutie). Ze beweerden dat er na die
revolutie nog een grote verandering plaatsvond, een Sedentaire samenleving:
mensen konden op 1plek blijven wonen. Ook woonden de mensen niet meer in ronde
hutten maar in grote stevige houten huizen waar ook de dieren in konden staan en
spullen in konden worden opgeslagen.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
Paragraaf 3
Dankzij de irrigatielandbouw kon ook in de gebieden die heel droog waren aan
landbouw worden gedaan. Irrigatielandbouw wil zeggen dat men geulen of kanalen
gingen graven zodat het water overal kon komen en kon worden gebruikt.
De bevolking van de steden was opgedeeld in sociale klassen: onderaan slaven ->
boeren -> ambachtslieden -> priesters -> vorst en familie. De mensen dachten dat
de vorst door God was aangewezen en daardoor de leider van de stad was en ook de
bevelhebber van het leger.
Rond 3300 v.Chr. is het schrift door de soemeriërs. Het schrift werd ook wel
spijkerschrift genoemd. Het bestond uit tekens en die tekens bijvoorbeeld een brood
, betekenden dan ook brood. Met het schrift werden veel belangrijke zaken
vastgelegd zoals Boekhouding , regels en wetten.
Oriëntatie
5 kenmerken:
- De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van
de burger in de samenleving.
- Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur.
- De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in
Europa verspreidde.
- Het contact tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van
Noordwest-Europa.
- De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en
christendom.
Kernbegrippen:
- Burgerschap: Het feit dat je burger bent met alle politieke en
maatschappelijke rechten die daarbij horen.
- Christendom? Monotheïstische godsdienst, gesticht door de volgelingen van
Jezus Christus
- Imperium: Een groot rijk onder de heerschappij van een keizer of van één
volk. In de Oudheid meestal hetzelfde als Imperium Romanum
- Jodendom: De oudste monotheïstische godsdienst. De levenswijze van de
joden wordt bepaald door de afspraken die Jahweh, hun God, met hen
gemaakt zou hebben.
- Klassiek: De manier van uitbeelden, de ‘vormentaal’, die door de Grieken in
de periode 480-338 gebruikt is, werd vanaf de tweede eeuw v. Chr. Als
klassiek (maatgevend) beschouw.
- Monotheïsme: Het geloof in slechts één god.
- Oorspronkelijk: het leven als actief burger in een polis. Later betekent het: de
manier waarop een stad(staat), een streek of een land bestuurd wordt.
- Stadstaat (polis) Zelfstandige staat, bestaand uit een stad met omliggend
gebied.
- Wetenschap: Wetenschap baseert theorieën op experimenten, waarnemingen
en het gebruik van het verstand.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
§2.1
Atheners vonden hun democratie erg bijzonder. Ze dachten veel na over de manier
waarop ze het zouden gaan besturen. De medische wetenschap maakte een grote
sprong vooruit. Alleen vrije mannelijke Atheners die genoeg geld hadden om een
wapenuitrusting te kopen en die konden vechten voor de stad mochten zich Atheens
burger noemen. Later ook de arme mannen. Een burger mocht meebeslissen over de
politiek, maar hij moest wel zelf aanwezig zijn en deelnemen aan de politieke
besluitvorming directe democratie. Het woord politiek is afgeleid van het woord
polis dat weer stadstaat betekend. Politiek betekent dan ook: het functioneren van
burgers in de polis. De medische wetenschap maakte ook grote sprongen vooruit. Als
je ziek was kon je naar verschillende mensen gaan, meestal degene die het dichtst in
de buurt was, kruidenvrouwtjes, gebedsgenezers of toverdokters: kwakzalvers. Er
waren echter ook grote medische centra waar wel echt dokters waren. Hipocrates
was een van de belangrijkste artsen, hij was de leider van de beroemdste
artsenschool op het eiland Kos. Vrijwel alle medische boeken die toen zijn
geschreven zijn op zijn naam gezet. Ook toen hij al was overleden. De vier
temperamenten waren volgens Hipocrates zeer belangrijk, de vier lichaamsvochten:
bloed, slijm gele gal en zwarte gal moesten in de juiste verhouding zijn. Als je
bijvoorbeeld teveel slijm had, kreeg je koorts etc. Mensen wilde ook weten wat er
nou eigenlijk in het lichaam zat. Hiervoor gebruikte ze gevangenen, die snede ze
open en konden het zo zien.
§2.2
Klassiek betekent ook wel tijdloos of uitzonderlijk mooi of goed het is dus een soort
kwaliteitskenmerk. De klassieke oudheid was van 480 tot 338, in die tijd werden
kunstwerken gemaakt die ook nu nog als voorbeeld worden genomen. Door de
verovering van Alexander de Grote werd de Griekse cultuur over een heel groot
gebied verspreid. Vanaf het begin van de 2 e eeuw begon Rome de Griekse gebieden
te veroveren. De Romeinen beschouwde alle kunstwerken en de mensen als
oorlogsbuit. De bewoners werden vaak als slaaf gebruikt. De geleerden, artsen,
leraren, schrijvers en kunstenaars kwamen vaak bij huizen van de rijke Romeinen
terecht. Een paar kenmerken van de Griekse beelden waren de natuurlijke
houdingen en de lichaamsvormen, de heupen net wat gedraaid, op 1 been staan etc.
De Romeinen hadden het beton en de boogconstructie uitgevonden. De Grieken
werkte met zuilen, dit was dus een belangrijke vooruitgang omdat de bogen meer
gewicht konden hebben.
§2.3
Julius Caesar is zonder twijfel de bekendste romein. Door ruzie tussen de Keltische
leiders en invallen van Germaanse stammen veroverde Caesar vanuit de Provence
tussen 58 en 50 heel het Gallische gebied tot in België, de Kelten, Galliërs, waren rijk
en leverde dus een gigantische oorlogsbuit op. Na een tijdje werd Caesar dictator,
alleenheerser, voor het leven. Dat was niet acceptabel omdat Rome een republiek
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
was en om te voorkomen dat er te veel macht bij 1 persoon terecht zou komen,
waren alle belangrijke functies altijd door een even aantal mannen bekleed een dat
voor slechts een beperkte tijd. Caesar had nu echter bijna alle macht. Mensen zeiden
ook dat hij koning wilde worden, en daarom hadden een paar senators besloten heb
te vermoorden. Augustus, de adoptiefzoon van Caesar, kreeg toen de macht. Caesar
gebruikte veel de tactiek van scheidsrechter als er ruzie kwam tussen 2
stamhoofden, als Caesar het toen veroverd had werden veelal stamedelen die hen
steunden tot leider van de stam gekroond. De mensen luisterden zo beter en het
koste de Romeinen zelf zo weinig mensen. Ze luisterde zo toch indirect naar de
Romeinen. Het Romeinse Rijk werd ook wel Imperium Romanum genoemd. In de tijd
van Augustus kwam ook het Trier civitas. Het gebied de Treveren kwam te liggen in
Gallia Belgica, hier leefden ongeveer 60 stammen die tot 1 bestuurlijke eenheid,
civitas, werden samengevoegd en ook een gezamenlijke hoofdstad kregen van
waaruit alles werd bestuurd. De Romeinen hadden ook een heel wegennet
aangelegd. De hoofdstad van de Treveren werd Augusta Treverorum, de Latijnse
naam voor Trier. Dit werd een van de belangrijkste hoofdsteden. Hier werden toen
steeds meer elementen van de Grieks-Romeinse cultuur overgenomen, de
Romanisering. Er werden amfitheaters gebouwd en er kwamen veel spullen vanuit
Italië. De leiders van de civitates kregen ook het burgerrecht, terwijl ze niet in Italië
woonden. Ze konden nu ook in de senaat komen. De 3 e eeuw was echter een
crisistijd. De keizers zaten meestal niet langer dan 5 jaar op de troon. Diocletianus
bracht wel verbeterpunten mee. Hij breidde het leger uit en veranderde de
grensverdeling. Hij besloot ook dat er 4 hoofdsteden moesten komen in plaats van 1.
Rome raakte zijn rijkshoofdstad kwijt. Trier was een van deze steden en kon als een
van de weinige steden in het westen ontkomen aan de economische neergang, heel
West-Europa werd vanuit hier bestuurd. In Trier werd Constantijn de Grote tot keizer
gekroond, na een tijdje was hij nog de enige keizer, hij was ook de eerste keizer die
het Christendom toeliet en Theodosius maakte tientallen jaren later het christendom
tot staatsgodsdienst.
§2.4
Voor de komst van de Romeinen werd ons land door Germaanse stammen bevolkt.
De Bataven en de Friezen vochten aan de kant van de Romeinen mee tegen de
Germaanse buurstammen in het duinengebied waar de Maas en de Rijn in zee
stroomden. De Friezen kwamen echter in opstand wegens de hoge belasting van de
runderhuiden. Maar ook het verplicht stellen van manschappen telde mee. Daarna
kwamen er steeds meer opstanden, de grootste was de Bataafse Opstand die alle
Romeinse forten en kampen vernietigden. In het gebied van de Cananefaten, nu
Rijswijk, werd bij een grote opgraving een complete plattelandsnederzetting
blootgelegd, inclusief de akkers. Dit was een bijzondere vondst omdat mensen nu
wisten hoe de mensen op het platteland leefden.
§2.5
Het christendom, jodendom en islam waren allemaal monotheïstische godsdiensten,
ze geloofden maar in 1 god. De Joden waren echter bevoorrecht in het Romeinse
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
rijk. Tegen meer belasting mochten zij het monotheïsme handhaven. Op voorstel van
Joodse hogepriesters werd Jezus veroordeeld. Toen gingen zijn volgelingen,
christenen zich bij andere joodse groepen voegen. Maar in de loop van de tijd gingen
de christenen zicht steeds meer af te zetten tegen het jodendom. Een groot verschil
was dat de meeste joden er niet naar streefden om anderen tot hun geloof te
bekeren en christenen deden dat juist wel. In de eerste helft van de 2 e eeuw groeide
het christendom snel. In tegenstelling tot de Romeinse staatsgodsdienst richtte het
christendom zich ook tot armen, vrouwen en slaven, dus de individuele personen.
Toen er een grote brand uitbrak in Rome, gaf de keizer Nero de christenen de
schuld, dit leidde tot een christenvervolging. Na een tijdje mochten christenen niet
meer actief worden opgespoord. Maar het christendom bleef echter groeien.
Samenvatting hoofdstuk 3
Kenmerken
- Het ontstaan van hofstelsel en horigheid
- Het ontstaan van feodaal systeem
- Verspreiding van het christendom in Europa
- Ontstaan en verspreiding van de islam
Kernbegrippen
Agrarisch- urbane samenleving: een samenleving waarin het grootste gedeelte
van de bevolking op het platteland leeft en in de landbouw werkzaam is. In de
weinige steden die er zijn is het bestuurd gevestigd en komen diverse handsstromen
samen.
Autarkie : Zelfvoorziening. Mensen konden zelf hun behoeftes voorzien en zijn dus
niet afhankelijk van de producten van buitenaf.
Feodalisme: Leenstelsel. Een systeem waarin leenheren hun grond in leen geven
aan leenmannen , die in ruil daarvoor trouw en ondersteuning geven.
Hofstelsel: Een systeem waarbij de grond eigendom is van een landheer en bewerkt
wordt door pachters en horige boeren.
Horigen: Vaak onderdeel van het hofstelsel. Boeren zijn aan hun land gebonden. Zij
worden horigen genoemd
Islam: Letterlijk:onderwerping. De religie die is gesticht door de profeet mohammed
, met als Allah als enige God.
Paragraaf 3.1
Het verdwijnen van het Romeinse centrale gezag en de invasies van vreemde
stammen leidden rond 500 tot toenemende onzekerheid en het vluchten van
mensen. Mensen gingen op zoek naar voedsel en veiligheid. Doordat het Romeinse
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
gezag wegviel stortte ook de geldeconomie in. Mensen werden weer afhankelijk van
de plaatselijke handel , die steeds meer een ruilhandel werd. Het Romeinse rijk was
een agrarisch-urbane samenleving maar nu raakte de steden geïsoleerd. Iedereen
moest samenwerken en ze hadden maar net genoeg om te overleven.
De organisatie per landgoed verschilde per regio. Het systeem van tweedelig domein
kwam veel voor. Het land werd dan in twee gesplitst. Een deel werd door de
landheer beheerd , dit was het vroonland. Het centrum hiervan was meestal de
hoeve waar alles stond een opslagschuur , het huis etc. Het andere deel werd
onderhouden dor horige boeren. Het was de bedoeling dat een zo’n boerenhoeve een
grote mate van Autarkie was.
Vrijen boeren betekende letterlijk dat die mannen vrij waren, ze hoefden niks af te
staan van hun winst. Maar ze moesten wel betalen aan de heer van de grond die ze
gepacht hadden. Meestal deden ze dat in natura (dus in grond stoffen en voedsel).
Koningen zoals Karel de Grote en Clovis hadden kroondomeinen. Dat waren hun
eigen landgoederen. Daar gingen ze dan heen als ze op reis waren. Ze deden dat
omdat ze zo beter hun rijk in de gaten konden houden en wentelde het de last van
de grote hofhouding af op verschillende verblijfsplaatsen.
Paragraaf 3.2
Koningen als Clovis leunden zwaar op hun ridders om aan de macht te komen en te
blijven. Hij beloonde hun met belangrijke functies , kostbaarheden, wapens of met
land. Doordat hij hun land gaf werden de ridders leenmannen. Met een eed van
trouw beloofde hij zijn leenheer met raad en daad bij te staan. Hieruit ontwikkelde
zich het leenstelsel. Zo onderhield Karel de grootte ook zijn enorme rijk.
Karel de Grote had ook mark- en zendgraven. Markgraven hadden de functies om de
grenzen in de gaten te houden en zendgraven maakten wetten aan de koning
bekend en keken of ze wel werden nageleefd. Vanaf de negende eeuw wilden
leenmannen hun gebied kunnen overdragen aan familie leden. Dit bracht de koning
in een lastig pakket. Wanneer hij dit weigerde , kreeg hij een conflict met zijn
leenman, die lokaal vaak zeer machtig was. Toegeven betekende echter verlies van
controle over een deel van zijn grondgebied.
Paragraaf 3.3
Na de val van het Romeinse rijk in West-Europa waren de steden machtscentra
geworden van katholieke bisschoppen. Al snel werd duidelijk dat koning en
bisschoppen elkaar nodig hadden. De paus zond missionarissen door heel europa om
het geloof te verspreiden. Ze probeerden eerst de plaatselijke heer en de adel omdat
dan de rest vanzelf wel zouden volgen. Ze hadden er allebei profeit van. De kerk
kreeg meer invloed en gelovigen en konden beroep doen op bekeerde koningen en
militairen. En de koning en de militairen hadden een goddelijke zegen gehad die ze
zouden helpen. De eerst Frankische koning was Clovis. Hij liet zich dopen nadat god
zijn vrouw Clothilde om hulp had gevraagd. Daardoor won Clovis de veldslag. Veel
mensen geloven dit verhaaltje niet.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
De eerste missionaris in Nederland was Willibrord. Hij kwam in noord Friesland. Maar
hij deed later zijn werk vanuit Utrecht.
Geestelijken waren ook de enigen die konden lezen en schrijven. Tijden de regering
van Karel de grote speelden het kopiëren en vermenigvuldigen van belangrijke
schriften en ideeën dat men later sprak over een Karolingische Renaissance.
Paragraaf 3.4
De wortels van de Islam liggen in Mekka. Hier werd rond 570 mohammed geboren.
Volgens de leer van de islam kreeg mohammed rond 610 een openbaring van Allah.
Hij droeg Mohammed op om zijn woorden op papier te zetten en zo ontstond de
koran. In 622 moesten Mohammed en zijn volgelingen vluchten uit mekka. Volgens
de islam begon toen hun jaartelling. Mohammed stierf in 632. Zijn opvolgers werden
kaliefen genoemd. Zijn gingen verder met het verspreiden van de islam. Vroeger en
nu nog steeds zijn er twee grote islamitische groeperingen oneens over wie zich de
ware opvolgers van Mohammed mogen noemen. Volgens de sji’ieten mogen alleen
opvolgers van Mohammed zich kalief noemen. En volgens de Sjoennieten hoef je niet
per se een opvolger van Mohammed te zijn om leider te zijn. De moslims zagen het
als een heilige plicht om hun geloof te verspreiden. Dit werd de Jihad genoemd.
Later ging een groep islamieten Spanje veroveren om het geloof in Europa te
verspreiden. In 1942 was herovering afgelopen en was Spanje gewoon weer van
Spanjaarden. Dit werd de Reconquista genoemd. De moslims moesten ook kennis
versprijden van het geloof en dus deden ze dat ook. Ze vonden het astrolabium uit
dat je hielp om je plaats te bepalen op zee. Ook hadden ze veel interesse voor
anatomie en astronomie en medische wetenschappen.
Geschiedenis hoofdstuk 4
5 kenmerkende aspecten:
- Strijd tussen de geestelijke en de wereldlijke machthebbers
- Kruistochten als expansie van de christelijke wereld
- Opkomst van handel en ambacht
- Opkomst van stedelijke burgerij
- Het begin van staatsvorming en centralisatie
Kernbegrippen:
Ambacht: Beroep waarbij een handwerker met gereedschap een eindproduct maakt.
Ook een ander woord voor gilde, een vereniging van mensen die hetzelfde beroep
hebben.
Centralisatie: Het streven van vorsten om hun grondgebied vanuit een hoofdstad
centraal te regeren
Expansie van het christendom: Uitbreiding van het christelijke geloof door
missionarissen of verovering van gebieden.
Geestelijke macht: De macht van de geestelijkheid (paus, bisschoppen en
priesters) over de gelovigen. Deze macht gaat over geloofszaken.
Handel: Het ruilen van productenvoor andere producten of geld.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
Kruistochten: Vanuit katholieke gebieden in (West-)Europa vonden van de 11 e tot
de 13 eeuw tochten plaats om de Heilige Plaatsen in Palestina te heroveren van de
moslims.
Staatsvorming: Het streven van vorsten naar een aaneengesloten grondgebied met
een stevige bestuursstructuur.
Wereldlijke macht: De macht van de keizer, koningen en edelen over het gewone
volk. Deze macht betreft bestuur en rechtspraak.
§4.1
Soeverein: Veel macht hebben, bijvoorbeeld de paus bij de christenen geestelijke
macht.
Investituurstrijd: Strijd tussen de geestelijke- en wereldlijke macht, Duitse keizer
Hendrik IV en paus Gregorius VII speelde hier een belangrijke rol in. Ze bemoeide
zich teveel met elkaar en zo kwam er ruzie.
Leenstelsel (feodale stelsel): Karel de Grote gaf hertogen en graven trouw, die
bestuurde zo over zijn gebieden, ze waren dus in leen. Ze diende ook in het leger
voor hem. Zo kon Karel de Grote over heersen over een groot deel van Europa. De
graven en hertogen gingen het geleende stuk land steeds meer als hun
eigendommen beschouwen. In theorie moest bij overlijden het stuk land van de
leenman terug gaan naar de leenheer, dus koning of keizer. Was ook erfrecht,
nadeel voor leenman. De zoon van de leenman erfde het stuk land, hij had geen
trouw beloofd dus hoefde het niet terug te geven. Na het aftreden van Karel de
Grote viel het grote rijk uiteen. Dus kwamen er bisschoppen als leenmannen, konden
geen kinderen krijgen dus geen erfrecht
De gang naar Canossa: Binnen de kerk ontstond beweging tegen de keizer. Steeds
meer priesters leefde tegen de regels in toch met een vrouw. Keizer steunde
hervormingsbeweging en zette onwaardige pausen af. Keizer kreeg steeds meer
invloed bij benoeming van pausen etc. Juist tegen bedoeling van
hervormingsbeweging. Hendrik IV en Gregorius VII kregen ruzie, Hendrik kreeg
kerkelijke ban. Niemand luisterde meer naar hem. Hendrik vroeg om vergiffenis en
in de winter van 1077 moest hij gekleed in boetekleed naar de paus in een
rotsburcht van Canossa in Noord-Italië. Paus weinig vertrouwen hierin, maar
accepteerde na dagen wachten toch.
Concordaat van Worms: Ondanks boetetocht erkende Hendrik de paus nog steeds
niet. Veroverd in 1084 Rome en benoemt een eigen paus: Clemens III. Werd door
die paus officieel tot keizer gekroond. Strijd tussen paus en keizer ging jaren door. in
1122 kwam hier een einde aan met het Concordaat van Worms, hierin werd
vastgesteld dat bisschop geestelijke en wereldlijke taken had.
Westers Schisma: 1378-1449, een periode in de katholieke kerk dat er soms zelfs
die pausen waren. Na dood Gregorius XI werd Urbanus VI paus. Er werd een 2 e paus
gekozen, deze zat in Avignon en stond sterk onder Franse invloed. Dus een
tweedeling van de kerk: Frankrijk, Schotland, Spanje en Portugal steunden de paus
in Avingon. Duitse keizer, Engeland, Bourgondië en Vlaanderen de Romeinse paus.
Westers Schisma beëindigd in 1449 toen de laatste tegenpaus vrijwillig aftrad
§4.2
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
Oorzaken van kruistochten: rond 1050 veroverde turkse seldjoeken een groot
deel van Arabische gebieden. Zij waren sinds kort islam en doodde christelijke
pelgrims die Jeruzalem bezochten. De seldjoeken dreigde het christelijke Byzantijnse
rijk te veroveren, waarop zij ridders naar het oosten stuurde.
Paus Urbanus II riep ridders dus op om Palestina te bevrijden. Als dit zou lukken
konden ze ook het christelijk geloof uitbreiden. Het werd zo een stuk veiliger en zijn
macht zou groeien. Als zij de Byzantijnen zouden redden, zoude ze zicht misschien
weer aansluiten, zo misschien eind aan Oosters Schisma. Paus beloofde dat
kruisvaarders van al hun zonden zouden worden vergeven.
Oosters Schisma: Byzantijnse kerk had zich losgekoppeld van Rome in 1054.
Eerste kruistocht was groot succes in 1099, ze veroverde Jeruzalem. Ze stichtte toen
enkele staten, belangrijkste was koninkrijk Jeruzalem, waar Godfried van Bouillon tot
‘beschermer van het Heilige Graf’ was aangesteld. Meeste kruistochten in 12 e en 13 e
eeuw. Islamieten veroverde de staatjes echter weer terug.
Ridders en vorsten konden door kruistochten plek in de hemel verdienen. In de loop
der tijd werd het een traditie, van vader op zoon. Ze wilde er ook relikwieën kopen,
beenderen en kledingstukken van Jezus. Veel waard in Europa.
Veel handelaren in Italiaanse steden profiteerde van kruistochten. Venetië, Genua en
Pisa hoefden geen belasting te betalen op hun handel.
§4.3
Brugge werd Europees handelscentrum, hier werden aangevoerde grondstoffen
verwerkt en daarna verhandeld, lag ook in belangrijke handelsroutes. Brugge toen
rijke welvarende stad.
Moet echter wel genoeg voedsel hebben, vanaf 7 e eeuw nam productie toe door
verbetering van methode en gereedschappen. Bijvoorbeeld paarden voor een ploeg
i.p.v. met de handen. In 11 e en 12 e eeuw legde ze moerassen en stukken zee droog
en werden er bossen gekapt, dus meer akkers. De voedselvoorraad groeide en zo
ook de bevolking. Het was geen agrarische samenleving meer maar een agrarischurbane
samenleving.
Mensen die op het platteland over waren, werden handelaar of leerde een beroep,
bijvoorbeeld Dorpssmid ontstaan van ambacht.
Vorsten stimuleerde het stichten van steden. Ten eerste vanuit politiek-militaire
redenen, ze kregen meer macht en konden omliggende gebieden besturen. In
Vlaanderen produceerde steden hele goeie wol, patriciërs gingen zich toen richten op
het droogleggen van gebieden en het houden van schapen. Lakenproductie nam toen
heel snel toe.
Patriciërs: rijke grondbezittende burgers uit de steden
De Vlaamse lakens en kledingstukken werden in heel Europa verkocht. Handelaren
uit Vlaanderen reisde naar het zuiden en kwamen uit in Italië, Frankrijk en Spanje.
Die kochten de lakens etc. waarop de Vlaamse handelaren weer zuidvruchten en
specerijen meenamen. Dit werden ook wel jaarmarkten genoemd. In de 13 e eeuw
bereikte dit zijn hoogtepunt van handel tussen landen en continenten. Alles groeide
zo snel dat Brugge een belangrijke havenstad werd, het voedsel raakte toen op, en
moest ergens anders vandaan komen. Handelaren werkte samen in koopmansgilden
om handelsvoorrechten te krijgen. De handelaren van de belangrijke handelssteden
aan de Noordzee een Oostzee verenigden zich in de Hanze, vooral machtige
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
stedenbond van Duitse en Baltische handelssteden. Vanaf 13 e eeuw ook belangrijk
bij lage landen en Engeland. De Hanze kregen grote privileges en Brugge zelfs een
eigen kantoor. In de 14 e en 15 e eeuw was Brugge het belangrijkste trefpunt van
internationale handelaren geworden.
§4.4
Veel boeren moesten deel van dagopbrengst aan hun heer geven of diensten voor
hem doen. Mensen in steden waren vrijer. In 12 e eeuw veel ruzies tussen adellijke
families om de macht in Vlaanderen. Diederik van de Elzas won in 1128. Hij zorgde
voor meer veiligheid en betere rechtspraak. Groef ook kanalen voor betere handel.
Op platteland bepaalde graaf de regels. In de steden moest graaf patriciër kiezen als
schepenen om de stedelingen te berecht en te besturen. Je bleef schepenen tot je
dood was. Was wel oneerlijk, arme mensen moesten veel belasting betalen en
kregen zwaardere straffen omdat rijke mensen schepenen waren. Het gemeen
kwam vaker in opstand. Ook patriciërs zonder grond geen kans. Vlaamse graaf gaf
uiteindelijk toe en beperkte de macht van het patriciaat. Handwerksgilden kregen
ook een stadsraad, die moest de schepenen controleren.
Graaf Gwijde koos steeds meer partij het gemeen, de rijke burgers echter de Franse
koning. In 1302 felle strijd tussen Leliaarts (Franse aanhang) en Klauwaarts
(Vlaamse aanhang). Leliaarts verloren de strijd. Klauwaarts verzamelde 500 gulden
sporen. Macht patriciërs nam af, die van de ambacht juist toe.
Het gemeen: stedelingen die niet tot patriciaat behoorde.
§4.5
Bourgondiërs breidde hun gebied uit door met vrouwen met veel grond te trouwen,
ook door aankoop, verovering van gebieden en toevalligheden, ze wilde een nieuwe
staat stichten tussen Frankrijk en het Duitse Rijk. Dit gebeurde in de 14 e en 15 e
eeuw, ook doordat er gebieden samenklonterde. Oorspronkelijk Duits deel en Frans
deel. Filips de Stoute, jongste zoon van de Franse koning, trouwde in 1369 met
Margaretha van Vlaanderen. Filips was al hertog van Bourgondië. Hij wilde zo
Vlaanderen in zijn macht krijgen. Maar toen Maria van Bourgondië trouwde met
Maximiliaan ging dit niet door. Het kwam in vreemde handen.
Bourgondisch hof werd culturele centrum van Lage Landen. De hertogen gaven erg
veel geld uit aan kostbare boeken en kunstwerken. Hun kastelen werden uitgebreid
en verfraaid. Schilderkunst werd ook belangrijker. Het moest allemaal minstens zo
goed en mooi worden als die van de Franse koningen.
De edelen waren eigenlijk verplicht te doen wat hun heer zei, maar hadden steeds
minder zin om leven te wagen. Dus moesten den Bourgondische hertogen
huursoldaten nemen voor een leger. Hadden dus meer geld nodig voor de huur.
Hertogen kregen al geld van verpachting van grondbezit en van tollen en beden
(soort belasting). Inkomsten nu onvoldoende. Bourgondische hertogen zetten steden
onder druk om ze leningen te verschaffen, ze verhoogden ook belastingen, ook
overal hetzelfde. Ze wilde de inkomsten dus verhogen door centralisatie en
uniformering. Er kwamen ook universitair geschoolde juristen als rechters. De adel
verloor daardoor hun bestuurlijke en rechterlijk functies. Verbeterde bestuur en
schakelde egoïstische adel uit. Om belasting te versnellen stelde ze een Staten-
Generaal in, zei besliste samen met hertog over belastingen. Veel Vlaamse steden
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
kwamen in opstand, moesten ineens meer betaalde en kregen niks extra.
Centralisatie hield geen rekening met de oude stedelijke voorrechten. Karel de
Stoute werd bij belegering van Nancy vermoord. Karels dochter Maria werd pas
geaccepteerd toen ze Het Groot Privilege had ondertekent
GS Hoofdstuk 5
De vijf kenmerken:
- Het begin van de Europese overzeese expansie
- Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin
van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
- De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
- De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk ik West-Europa
tot gevolg had
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat
Kernbegrippen:
Erfgoed:
Cultuurgoed dat is overgeleverd uit eerdere tijden
Katholicisme:
rondom de kerk van Rome opgezette geloofsrichting, waarbij de paus als aarde
plaatsvervanger van christus wordt gezien
Kerkhervorming/Reformatie :
Protestbeweging tegen misbruik en verkeerde manier van geloven binnen de
katholieke kerk.
Protestantisme:
Verzamelnaam voor verschillende geloofsrichtingen die hun oorspong kennen in het
protesteren tegen misbruiken binnen de katholieke kerk
Renaissance:
Cultuurstroming die de mens als individu centraal stelt en de klassieke oudheid als
voorbeeld heeft.
Wereldbeeld:
Voorstelling omtrent de werkelijkheid van de wereld.
Paragraaf 5.1
In de 15 de eeuw legde Portugese zeevaarders de basis van de Europese overzeese
expansie. Een eeuw later werden zijn in hun voetsporen gevolgd door Spaanse en
Portugese ontdekkingsreizigers, die nieuw continenten ontdekten en in kaart
brachten.
Vanuit Portugal trokken Bartholomeus Diaz, Vasco de Gama en Diogo Cão de wijde
wereld in. Spaanse vorsten financierde de ontdekkingsreis van Columbus uit Genua
die in 1492 Amerika ontdekten. De Portugese prins Hendrik betekende veel voor de
Europese overzeese expansie, in 1415 had de prins aan de Marokkaanse kust het
moslimbolwerk Ceuta veroverd.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
Doordat zowel de Portugezen als de Spanjaarden in deze tijd probeerden hun
overzeese gebiedsdelen uit te breiden, lagen zij herhaaldelijk in de clinch. Pauselijke
bemiddeling moest er aan te pas komen om de twee kemphanen uit elkaar te
houden door het Verdrag van Tordesillas
een van de spaanse expedities werd geleid door de Portugees Ferdinand Magalhãese
Op de Filippijnen sneuvelde hij in een gevecht met de lokale heersers die hij tot het
katholicisme wilde bekeren.
Paragraaf 5.2
In de zestiende eeuw werd de basis gelegd voor het moderne onderzoek.
Dat kwam door cartografie, het maken van kaarten. In de middeleeuwen
bestonden er 2 soorten kaarten:
De zonale kaart: Die verdeelde de aardbol in zeven zones:
Bevroren, Gematigd, Heet, Evenaar en weer terug naar bevroren
TO-Kaart: De ronde aarde werd op deze kaart door een waterstelsel gevormd door
de letter T
De Arabieren hadden een beter idee van hoe de wereld er werkelijk uitzag dan de
Europeanen.
Paragraaf 5.3
Erasmus is de belangrijkste vertegenwoordiger van Humanisme, Humanisme en
Renaissance worden vaak naast elkaar en door elkaar gebruikt. Zijn verwijzen
naar een stroming die eind 14 de eeuw in de steden van Noordwest-Italië ontstond.
De humanisten lieten zich inspireren door het gedachtegoed van de klassieke
oudheid en zetten zich af tegen het middeleeuwse denken. Zij gingen uit van de
menselijke redelijkheid en hechtten groot belang aan opvoeding en onderwijs.
De renaissance verwijst naar de artistieke kant van de beweging. Kunstenaars als
Giotto, leonardo da Vinci, Michelangelo en Rafaël zochten naar de individuele
expressie van hun modellen en bekwaamden zich in het perspectief.
Als grondlegger van het humanisme geldt de Italiaan Francesco Petrarca
Erasmus wees op de fouten in de Vulgaat: de latijnse tekst die al sinds 400 gold als
de officiële vertaling van de bijbel, door op die fouten te wijzen duiden hij aan dat de
kerk niet onfeilbaar was.
In de zestiende eeuw groeide de kritiek op de katholieke kerk sterk. Een van de
voornaamste critici was theoloog Maarten Luther. In 1517 publiceerde hij 95
stellingen, waarin tal van punten van het katholicisme bekritiseerde, hij vond het
een slechte zaak dat veel geestelijken in luxe leefden, terwijl het volk arm was. De
kerk bleefbleef echter doof voor zijn opmerkingen. Luther restte niet anders dan te
breken met de rooms-katholieke kerk. Hiermee gaf hij het startsein tot de
Hervorming (Reformatie ). Tot ontzetting van Erasmus maakte grote groepen
mensen zich los van de kerk om het geloof op een nieuwe manier te belijden.
Paragraaf 5.4
Ook Calvijn brak met het katholieke verleden en legde basis voor een nieuwe
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen
kerkorganisatie. De katholieke kerk liet het daar echter niet bij zitten. Met de grote
energie startten de geestelijken een tegenbeweging. Deze Contrareformatie zorgde
voor het aanwakkeren van de religieuze tegenstellingen en leidde uiteindelijk tot een
godsdienstoorlogen , ook Calvijn kreeg zijn volgelingen, die er weer andere
opvattingen op nahielden dan de aanhangers van Luther. Ninnen de Reformatie
ontstonden dus gaandeweg diverse stromingen. Samen vormden deze het
Protestantisme
Paragraaf 5.5
De strijd tussen de Spaanse heer en de Nederlandse gewesten is de strijd tussen
centralisatie van de moderne vorst en het particularisme, de drang van de
gewesten tot behoud van de middeleeuwse voorrechten.
Vanuit Brussel moest Margaretha, Filips half zus, als Landvoogdes de Nederlanden
leiden. Maar dat viel niet mee. De adel was ontevreden over de veranderingen die
waren doorgevoerd in het bestuur. De onvrede hierover vermengde zich met zorgen
over de harde aanpak van de hervormers in 1550 had Karel V een Bloedplakkaat
uitgevaardigd: Elke aanhanger van de Hervorming werd met de doodstraf bedreigd.
Dit leidde in 1566 tot het smeekschrift der Edelen.
Beelden en schilderijen werend vernield. Voor de verering daarvan was immers geen
basis in de bijbel gevonden. De Beeldenstorm woedde in de Nederlanden.
De eenheid van de Nederlanden duurde niet lang. De katholieke zuidelijke gewesten
werden door de Spaanse Landvoogd weggelokt met de belofte dat hun oude
privileges gehandhaafd bleven. Zijn sloten de Unie van Atrecht in 1579. Hierop
verbonden de zeven noordelijke gewesten zich in de Unie van Utrecht. Zij spraken
af dat niemand binnen de unie vervolgd zou worden vanwege zijn geloof. Met het
Acte van Verlatinghe (1581)
zwoeren de Staten-Generaal Filips II af als vorst.
http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen