Download PDF - Limburgse Natuurgidsen

scHoEBEN ROGEF
DORPSSTRAAT 62
3745 EIGENBILZEN
"íìr

z
r
o
cdûtornee[
Tijdschrifr voor
NATUUR BE SCHERMII.¡CSEDUCAÎI E,
I3de jaargang, nurrmer 4,
dece¡rber 1985 van :
WERKGROEP LIMBURCSE NATUT'RGID-
SEN.
Lid van Natuurbescherningaacti
Liruburg en het Natioaaal Verbond
voor Natuurbescherming.
Verechijndata:
2113, 2r/6, 2t19, 2tlL2.
TussennuÍmere: rnei en auguôtus
Copijdata:
L5/2, t515, I5l8, l5/11.
Redaktie:
Theo Dreeeen, Sil Janeaen,
Cécile Uleneerg, Annemie Verheyden,
MirniMondelaere .
Verantwoorde 1i jke uitgever,
ea¡nenstelling en productie :
Jef teijsoen, Bemrraartstraat
36, 3583 Overpe1t.0lIl64,36. 16.
Druk en bundelíng:
Fanilie Vanhoutte, Genk.
Verzending:
Cécile Ulenaers, Steenweg Lind
66, 3570 Linde-Peer .OLt1735279
Abonneroenten:
25O frank otorten op numer:
235-00t0248-75.
Aan dit nurûfær nerkten mee op
eigen verantwoordeli jkheid
voor. htm artikel:
Liliane Dedroog, Annemie Verheyden,
Cécile Ulenaers, Landewald
Jana¡en, Natuurcentrun
Rekeu, Juul Slernbrouck, Iroa
Schöpping, Dr. Jeneen en Georg
Nijs, Jef Leijeeen, Rik Dedapper,
Marijke Vanhoutte, Mimi
Mondelaerg, Dan Jacob,
Edgard Stevens.
Jaargang 1985 wordt opgedragen
aan LODE VANI0UTTE ale poathume
hulde en dank voor zijn
t,en bate van Erica. .
Het ie neer zover, 85 zit er practiach op.
Een jaar gekennerkt door goede en ninder goed
dingen. Een Btrenge winter, een natte lente
en zoner, uiteindelijk gevolgd door een mooi
najaar. lwee euccesvolle vredesbetogingen en
een plotde plaateing der kernraketten. Eén
líchtpuntje naar het jaareinde, de ontmoeting
tussen de leidere der 2 wereldn¡chten. Spijti
echter zonder taetbare reeultaten, doch hoop
doet leven en 86 ie in het verschiet.
De boodschap luidt: ruetig, stapje voor stapj
verder werken aan een mentaliteitsverandering,
door zelf voor te leven en anderen trachten
overtuigen. Het jaar eindigt voor onze groep
met een positieve noot. Linburg nerd weer een
7o-ta1 gideen rijker. Graag doe ik lange deze
rleg een oproep om deze enthougiaste nieuwe
natuurgideen goed op te vangen in de plaastse
lijke werkgroepen.Op de ueeete plaataen ie er
iærg echt behoefte aan nieuwe ænsen en nie
rre inzet. Een goede gelegenheid or¡ contact me
elkear te krijgen ig zeker onze jaarvergadering,
die doorgaat te longeren op 12 april 86.
Het is echt een gelegenheid on in een gezelli
ge afeer te praten Over wel en nee in Onze
werking, om ervaringen uit te wÍseelen en iet
van ækaar te 1eren. Ìleer infornatie hierover
in volgende Erica.
lot slot wens ik je nanens heel onae bestuure
groep een heilvol 86.
tnhoud
Roger Schoebben.
2.Editoriaal, inhoud.
3. Vooretel vormingsactivíteiten, Agenda.
4. tlandelprogranmâ, Dag lieve neneen.
5. Gedícht.
6, tij een verjaardag,
lO. Piek zei de riek.
ll. Verboden vruchten (4).
13. Robinia Peeudoacacia.
17. Landschapselementen (4).
20. De zachte otem.
21. Biologiach Tuinieren, bealuiten.
23. Ver¡lag, wandeling in het Hertogenwald.
25. Vredeseilanden.
26 Nationale Bocrmgaarden Stichting
27. Dagboek.
29, Jongerenhoekje.
31. t{aasuiterwaarden. (3) .
36. Het allerlaatete woord.
37. Uitgaven in eigen beheer.
37. Kruieende natuumoorden.

INFORMATIE over de activiteit,en ín de tlerk en andere.
votrnnnngsednv[tc[tcn
26 januari HOGE VENIiN.
Daguitetap met eigen vervoer waarbij een heel ander deel ven de
Hoge Venen, nanelijktschwarzea Vennraan de beurt komt.
Samenkomsc: Afrit Herderen 8.30 uur. Leiding: Eigen gidsen.
23 februari: Daguitatap ræt eigen vervoer naar vogelrijke gebieden.
Samenkomst: Hageelt, Kanaalkom:7.30 uur. Leidíng: Ttreo Dreesen.
28 februari: UILENTOCHT.
Vrijdag-avond-uiÈetap rond Bilzen.
Samenkomst: StadepleÍn Bilzen: 2O.3O uur. Leiding: Valentijn l{ijnen
LLpWfry, Jaarvergadering te longeren.
Aâbrg Geologische daguitscap naar de Ardennen.
0l juni Contactdag !ûet de Nederlandse Natuurgidsen.
O8 juni Spinnenwandeling.
O6 juli Daguitetap rnet de fiets in het zuiden van Limburg.
O3 augustus: Daguitstap met de fiets in het westen van Liurburg.
14-21 sept : National.e natuurbeschermingeweek.
O5 october : 3de CVN-dag in Brabant.
Samenstelling: Liliane Dedroog, Rijksweg 197, 368O Maasmechelen. Oll/76.15.48.
cnde
05 januarr: Daguitetap met de bus naar de Vallei van de Swal¡n.
l9
25
26
02
o8
r6
22
23
o9
t6
22
j j
J
anuarl
anuSrl
8nuar1
februari:
februari:
februari:
februari:
februari:
maart :
maart :
maart: :
O9 februari:
17 januari:
DE
Namiddaguitstap voor vogeletudie aan de Maae en haar grindgaten.
Diareeks: Natuurgebieden in Griekenland.
Beheerswerken in het Stamprooierbroek.
Daguitstap rnet de bus naar Zeeland.
Avonduitstap: Uilenzoektocht in het Neerbroek.
Avondactiviteit ¡net het tiæren van nestkaBten.
Diareeke : Textel, een vogelparadijs.
Beheerswerken in het Staqrooierbroek.
Voorrniddagwandeting in het Stamprooierbroek.
Beheerswerken in het Stamprooierbroek.
ßomenmarkt in de stad.
Inlichtingen: René Moors: O11147.22.74.
Daguitstap met de bus naar Flevoland.
Inlichtingen: Richard Baeten: 011/81 .49.2L.
Greenpeace-België otelt aich voor.
Inlichtingen: Julíen Snets z OLll2l.13.31.
VERENICING IS AF TE LEIDEN UIT DE DEELNAI'IE A/D ACTIVITEIÎEN
J.L
3

tt
oo.
WO wendc[cn nnct
22 december: Tessenderlo: I,linterwandeling.
Sa¡ne¡rkqnet: 14.00 uur aan het Boemueeum Gerhagen, leesenderlo.
Gidsen: Werkgroep Ecol.ogie Teeeenderlo.
O5 januari : Lo¡mel-Kol.onie: Vloeiweiden.
Samenkomet: 14.O0 uur, einde Koloniestraat, Lounel-Kolonie.
Gidsen: Noorcl-Limbtrrgse Natuurgidsen. Laarzen, geen honden.
12 januari : Gutshoven, 'Iumult¡s, Molenbeek.
Sauenkomat: I4.OO uur aan de kerk van Gutehoven, Heers.
Gidsen: Anita Nagele, Yvonrre Piquet e¡r Leefmilieu BorgloonrAulentee
l9 januari : Riksingen , l{intervaucle ling.
Sau¡errkoms t : l3 . 30 rrur, Grote Harkt ;
14.OO uur, Café: De Metser, Bilzereteenh'eg, Tongeren.
Gidsen: Iæefmilieu Tongeren.
O5 februari: Busuitetap naar Zeeland.
Sa¡nenkønst: 5.30 uur, Bilzen Uarkt; 6.OO uur Station $t.Truiden.
Gidsen: Jan Gabriëls, Âulenteer en l.lielewaal Zuíd-Línburg.
16 februari: Nidooie, llet da1 van de Molenbeek.
Samenkomst: 14.OO uur, Kerk van ltidooie, longeren.
Gídsen: Leefmilieu Tongeren.
O2 maart : Ri jkel., Ilastee l, dorp cn akkerland .
Samenkomet aan het kasteel te Rijkel, Borgloon.
Gidsen: Willem Driessen en Aulenteer.
SarBnstelling: Annemie Verheyden, Naamse Steenweg 245,St.Truiden.Oll/68.40.60.
Io
cvc nncnscn
6 october leeft als een stralende dag in nijn herínneringt In een gfeer van
verwachting en gezellige drukte werd er van in de vroege morgen heel waÈ klaargezet
voor de onÈvangst van enkele honderden gasten op de tt¡eede landelijke
CVN-dag. Even later streke¡ì nscuurgidsen uit heel Vlaanderen neer op de weíde
naast de eportzaaI van Malpertuue. Na een warme welkomsdrank vertrokken ze voor
een wandelíng in Bokrijk, de Maten, de Borggraaf en Kinderboerderij. In de naniddag
was de weide dén zonnig terras, met uitzicht op allerlei etanden, volksepelen,
ettz.. .en niec re vergeten de barbecue en de keuken, want uit die ríchting
beloofden alllerlei geuren lekkers allerhande. Er werd gesmuld naar de bea
Vlaa¡nse traditie, alhoewel slechte weinigen de vlegel hanteerden bij de oude
ambachren...Toe¡r bij vatavor¡d het z,anggrocpje de efeer van verbroederíng nog ve
sterkte, was het echt een karwei om naar huis te gaan...Dank aan allen die zich
voor deze dag hebben ingezet, bij de naandenlange planning vooraf...of bij het
practíech werk van die dag. rt Was gewoon heerlijk.
Guidp Van Steenbergen deed die dag ook een bijzondere uededeling. Het CVN
kende aan Pater Landewal.d Jansgen het ered.iploma van natuurgide toet Ben r¡níek
gebaar dat we van harte toejuiclren. Pater landewald was al Inatuurgider in de
superlatief vooraleer die cursus wae bedacht.'Hij begeleidde al groepen en Probeerde
zijn kennie aan de jongeren door te geven, lang voor dat onze WerkgroeP
beetond. Voor dat pi.onierswerk in de milieu-educatÍe ín de echte betekenis van
het woord, hebben wij een enorme waardering. Op talrijke nosaen- of zwame
eiea mochten wij ervaren dat de Pater ons, natuurgideen, een warm hart toe-

draagt. Proficiat Pater, en dank voor het mooÍe gedicht dat llp antwoord wae
op dit ere-diplona. Het is een eer voor ono, natuurgideen, dat U die titel
rÉt ons wil dragen!
Binnenkort neem je zeker een nieuwe agenda ter hand, noÈeer alvaet enkele
bijzondere data. Vooreerst die van de vornÍngeactiviteiten die naar beet vermogen
werden samengesteld. Dan nog de volgende:
O8 februari l4.OO uur: Start van de nieuwe curaus natuurgide te Hasselt in het
Cultureel Cent,rt¡m. De volgende leasen gaan steede door op zaterdag voorniddag
van 9 tot 12 uur.
12 april te Tongeren: Jaarvergaderíng. Dit ís een poging om de vervelende gevolgen
van het winterwcer te vermijden. ttopelijk zijn er dan ook neer
deelnemere. Détaile volgen in Erica t/1986.
Miescl¡ien heb je zelf ook al een heleboel wandelingen gepland voor 1986? Of
geeft heC vol,gende strookje het idee on mee te rrerken aan one wandel.prograñna
van 1986. Annemie verr+acht zo vlug rnogelijk je opgave op hogergenoemd
adree.
Naam, adree en telefoonnuÍuner van de natuurgideen die r¡eewerken aan de wandeli
Naam en onrechrijving van het wandelgebied. tleekdag en dat,u¡n van Ínrichting.
Adres en uur van sa¡mnkomet.
Je vindt in dit ntrrnner geen Btortingebulletin zoale gewoonlijt. Oat zal paa
worden aangeboden in nus¡ner Il 1986.
San¡enstelling: CéciLe Ulenaera, Steenweg Linde 66, 357O LÍnde-Peer . Oll/73,52.7
DOOR SCIIEMER VÀN DÀGEN.
A¿n onze Vlaarnae natuurgÍdeen.
VeLen speu?en gebukt
met huíver voo? plukken
tulTen ogen
met Lieht op het zijn
onthul,Len gebogen
ùootr duízenden
üe?schoLen geheín
doeh deemoedíg oehromen
bezinkt ¿n dromen
Ða.n eínder die ûenkt;
ulaandenen mengt
ueenoed¿g
zijn ù?agen
zíjn bt,íkken naa? úToege"
het oude
net hoop op behouden
nieuu heiL ùoo? zijn gouúen
geLoof schept geLuid
zùJ droegen
zii dragen
doot schemer uan dagen
oeruaehtíngen uit.
LAÀ¡DEWÀLD JANSSEN O.F.M.
Heusden 10 novenber 1985.
5

6
netuur cn studtc
NÀTUURSTUDIE}IEEKEND EN HASPENGOUW.
Het heuvelachtige Haepcngouwee landschap is overwegend een cultuurlandechap
naar herbergt nog nagenoeg onbekende natuurlijke bíotopen: kast,eelparken, hellingebosjeo,
naÈte valleigronden en holle wegen. De holle eegen zijn erg typiec
voor de streek. Hun ontetaan gaat terug van deRomeinse bezetting (voornalige
heerbanen) tot de índuetríalísatie in de lgde eeun (verlaten spoorwegtracé's).
Daar komen een aântal zeLdzatæ vogelsoorten voor waaronder: Grauwe Klarnier,
Braamaluiper en Sprinkhaanrietzanger. De flora biedt een typisch voorjaar8aspecc
en een rijke zonerbloei. De kasteelboegen ræt hun majestueuze bomen, herbergen
dan weer echte boevogels. In het voorjaar is de bloei van duizende
¿kremonen, Narcissen en Sleutelbloemen een ware lusÈ voor het oog.
0m U de kans te bieden samen sret andere nattrurliefbebbers en onder deokundige
Ieiding de natuur in Haapengouh' te ontdekken, richt het Provinciael Natuurcentrum
een natuurstudieweekend in tijdens het Pinsterverlof van vrijdag
l6 nei (eventueel zaterdagrnorgen) tot naandagavond 19 mei 1986. Tijdene dit
veekend zal vooral aandacht worden besteed aan de fauna en flora van holle begen
(waaronder een stukje Romeinee weg) en van een kasteelbos (het Manehovenboe
te Heks dat nor¡naal níet voor publiek toegankelijk ís). Ook de algeæen landechappelijke
aapecten van Haspengouw zullen ruime aandacht krijgen.
Deze activiteiten staan onder de leiding van wetenschappelijke medewerkera
van lìet Provinciaal NaÈuurcentrum. Het Natuurcentrum voorziet alle benodígdheden
on U een leerrijk week-end aan te bieden: veldstudie-materialen, docunentatie,
fiets, enz... Om aan dit natuurweekend deel te nemen hoeft U geen specialiet
te zijn, een levendige belangstelling voor de natuur is ecl:ter een vereis
te'
Standplaatg is het schiLderachtige kasteel van Hoepertingen tuesen Borgloon
en St.Truiden, Kasteelstraat 10, Borgloon 3855, waar U vol pension krijgÈ met
overnachting in kamere van 2 personen en waar voor de gelegenheid een veldlabo
wordt ingericht. Het maximum eantal deelne¡ilere ie 15, de mi.mi¡num teeftijd 16.
Voor pereonen uit de atreck zelf is deelna¡re zonder overnachting nogelijk.
Prijzen: 3 overnachtingen met vol pension: 2.800 frank.
2 overnachtingen net vol pension: 2.6O0 frank.
enkel naalcijden: 23OO frank.
Inlichtingen: Provinciaal Natuurcentrum, Populíerenlaan 3O, 3620 Lanaken, Rekem
telefoon: ott/71 .44.44.
ccn vcrjeerdeg
o
o
NATUUR- EN STEDESCHOON ÀNTI{ERPEN , '15 JAÀR.
9:-rs: gg:s9p _y1t _!9: _1119e1331 1_srs\etg _I9e!9:: _ggeterl9eþ _'_r steem.
De Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedeschoon is in Vlaanderen de
oudete vereníging voor Natuurbehoud. In lglO kwan zíj van de grond net als aanleiding
het behoud van de Kalrnthoutse Heide. O¡rstreeks dezelfde tijd, verecheen
in NederlandrNatuurûonumentenrnÉt als inzeÈ het behoud van heË Naarder Meer.
De aktie, die toen werd gevoerd, Írao er vooral een om esthetísche redenen.
Want schildera en kunetenaars vonden de heide toch zotmooi'. Eerder, in 1853,
gaf datzelfde gevoel al aanleidng tot het integraal beechermen van del.en van
het rForêt de Fonteinebleau'. Ook dit laatate project kwam door toedoen van
echilders en kunstenaars tot 9tand.

War rûoeten wij die aanvankelijke natuur-rbeechermergr toch benijden! Die
konden zich deweelde veroorloven íets mooie om het moois te bescheræn, althans
iete wat

8
I,rij blazen niljoenen tonnen gíftige gaseen in delucht, wij gooíen miljoenen
lonnen giftig en ander adval in het water, op het land en in de zee, onze ãteden
worden onleefbaar en onbewoonbaar en lopen leeg en alleen aI rond Antwerpen
staan honderden riante villate leeg en te koop. De Ìlíddellandee en Baltiàche Zee
benadcren de grenswaarde van onomkeerbare vergiftiging en de Duitee vissers moe-
Èerr de helft van de gevangen Noordzeevis wegens zíekelíjke miavorningen weggooie¡t.
or¡ze eeuwenoude lrouden aterven aan een razend enel tenpo af en door hei door
breken van de draagkracht van de natuur, gaat de ononkeerbare woeatijn in de wereld
met ca 3 kn2 per dag vooruit.
Alle Landen lopen gebukt onder een nooit æer af te loesen schuldenberg.
En nieLtemin hollen wij aan een steede groeiende versnellíng door, een yersnelling
die nu al, dankzij rchipsr en de technologie, de ænseli3ke maat vér heeft
overscl¡reden. Wij naderen enel het ogenblik, waarop het redden van het vege tijf
de enige leiddraad wordt van het bestel. Het wordt een fore drukken op rer.
"b miLieumínieters ûqn d¿ etaþn die deelneûpn aøt de Eeonoûrische
t'opcunferentíes oæt de weetelíjke ín&tstrie'1.ø¿den (Canada, Dvitee Bondarepubliek,
Jqøt, ftaLië, Venenigd l(orzínkríjk, uSA" îr,Øtk?ijk, üæen ní.et
ucaueaíg-) en een lertegerunoordtger oøt de EEG hebben op 1.? deeeníber 84 uer..gadend
in Londen. Daarbíj íe afgeepnoken dat índustríeataten ïpe? moeten
sønenÐerl

",.,W¿i kt¡men d¿ zee nieù perø¿deven ín een ouilníebel't en tege Líjken-
tíjd oentaehten dat zii een I'eefuí'Lí'eu bliift ttoon fawta en f\ora en een
bron pøt ínkareten uoor wíLioenen trensen, Aldus de eonckæir¿ üøt een
oper de oenuilíng vøt dø zee en de oieeeríi, dnt t¿idene de jonge te 21,
eínd jøtuæi 85, t¡ær de Pa{l'e¡¡Bntøire Vengadering uøt de RaoÅ, vøt Eunopa LB
aøtgenanen (I6id. p, 1, ),
,,,,.0e sítua,tíe ín Líeehtenstein uordt eteede ermsbigen. Eén derde oø¿
de boeeen ía aøtgetast, Alleen a7. &i eonifenen zíjn t¡oon 46 % ziek, Het
Iìeehtpneteinee bosbestøtd heeft een ovem'tegend beoehernende fwetíe en de
tækomst vø¿ het Lørd hørgt in beT,otgriike rrute af uø de boesen. Sínds
1 iøuatí is en een snetheídsbepenking tot B0 km pe? uu? buiten de l¡ebou,tde
kom en tot 50 kn per uun daæbínnen...(Ibid,p.z.),
En dit is maar een loeee greep uit de alarmkreten van de Raad van Europa....
En díe ia niet zo maar een of ander clubje van alternatievelingen en alarmisten.
Kijk eene: zitten daar geen problernen bij, díe door de groocheidswaanzirr begtuurde
en "watergebonden clremigche induatriële groeipool A¡rtwerpen" op het lij
is geschreven? En wat doen de Vlaamse en Belgiache minioters? Der larrgen Rede
kurzer Sínn: toch nieta meer dan t'pappen en nathoudent'of...? En goed te weÈen:
Doen wíj er niet onmíddellijk iete fundamenteels aa¡r, dan gaan vij t¡rt't vlieg,en-
de economische rtaan naar de haaien
o s
w& IA.IR VIND
4^t oo6DE zâAR,AAAR
JÔÊ'5 BRæKT ?¿, Htr raûo
vAAt otvsÉkaval¡(¿
ueRl

4A
uo?den afgebroken, ís een ueelooud van de
sne?.heid uaa?mee het is tot etand gekomen.
ALs uandaag de llavík oez,duiint, zíin uíi
mo?gen aan de beurt, 0f t'tii one best doen
oooz, de llaoik of ooor de mens ie aî'Leen een
kueetie ùan Lubtele ianen.
l,Iaaron zouden uij het oandaag niet pnoberen?
Het onbuigíngspnocee ie toah aL moeí-
L¿ik genoeg. W¿i noeten er heus niet op ?ekenen
dat üii dít, in enkeLe janen ooon e'l'kaar
aullen hebben, En toch zuTTen uíi noeten
pnobe?en. Een maatechapp¿i die zí,ch baseert
op tthaalbaanheíd" in p'l.aatd üan "oepantuoordelijkheid",
uaarin op beechamende
ai.jze roofbouw aordt, besehou?ûd ale een fatsoenl,í,jke
daaã, uaarirc uii ueige?en te e?kennen
dat íeder Líchtknopje uat uíi omdnaaien
uaapden aantaet, uaar onze kínderen het
mee moeten doen, ís een maataehappii die
oerduijnen moet, zo aneL mogel¿ik. Dat moeten
ú¿i zelf doen. Andere gebeunt het Langs
een andere ueg. tlet ís ma.a" oat aii Lí,eter
ui7,Len.
Veertien jaar geleden geachreven...Er hr¿s toen nog geen algemeen sterven
van onze bogsen...Ik herechríjf Schroevers:
"A.Ls oandaag de boseen oenduíinen, ziin ùii
morgen aq,n de beunt, Of wii ona best doen
ooor de bossen...of uoor de menl...i8 alleen
een kueeùíe ùan Luttele iaren.
Het ig dasrom dat ik urij veroorloofd heb deze overweg,íngen neer üe echri.iven
bij een 75ste verjaardag, deze van Natuur en Stedeechoon.
-Iutrl Slembrouck, Deurne.
hr0ck zct dc rnck
kragse uitsprake¡t $earaan niet voorbij kan worden gega$n'
IilI: KIJRNOORLOG IS ALLAìüG BEGONNÊN IN DE STLLE OCEAAN.
IIet kan beat hoor, dat íkzetf aL te oeel etra'l.ing heb opge'l.open
:ie Loop't oaareehíinLì,ik meer rùaieo's dan goed ooor i e ie. Aan de
it,itt'l.e?e kanl;, ùat denk ie uan de mensen díe er in de buunt
üonen?
Itaar v¡ie niet oopdt geLuistend, díe geüoon tetzíide uorden
geeeho-
tr?.nJ ùaa? kínderen oorden gebo?en ù)aanop de aíektes oùe"gaan?
He
op het stvand
uel in de
h.ebben de 'beoijzen gezien. In Rongelap etaat een bord
í,1T,: LOVED TITE FU,TURE OF OAR CIITLDREÌ|. HET STAAT ET dAN
¡erLeden t'iid. A'l,sof ze aI weg üa,?en.
Aldue Martin Gotjé, eerace stuurnan van de opgeblazen Rainbouw l.larrior in
een intervíeuw net I'laurite Schnidt in de Vol.kskrant van zaterdag, 12 octover 85.
Inzending: Irma Schöppíng, Genk.
I,Iij kunnen helpen daar iete aan te doen door lid te sorden van Greenpeace

JCNG GELEERD kaneen voor groei van kennia en ínzicht.
vcrbodcn vtruchten
DEEL VIER EN ST,OT.
Een andere PlanÈenfamilie, die in onze streken niet veel ooorten telt,, maar
toch enkel" giftige vertegenwoordigere heeft, is de Karnperfoeliefanili" (ó"frifoliaceae).
over geheel de aarde verspreid, telt re ongàveer 400 ooorten.
De planten zijn meestal houtachtig en winden zích dikwijls rond eteunplanten
De bladeren staan meeatal tegenover elkaar De bloenen zijn tweeelachtig. bat
wil zeggen dat de meeldraden (mannelijk) en de stanper (vrouwelijk) ziãtr in een
en dezelfde bloem bevinden. De vrucht is een bes of een eteenvr.rãlrt.
Ter verduidelijking:
Een BES is een vlezige plant IDet meestal meerdere zaden dí.e zonder steenschaal
in het vruchtvlees liggen. voorbeelden zijn: Tomaat, Druif, Appel, peer¡ e.8.
Een srFlENvRUcHT is een vlezige vrucht, met meestal éé¡r zaad,.rãorríen.raá een
eteenschaal. Voorbeelden zijn: Perzik, Kers, PruimrCocosnoot, Koffie(2 zaden),
Vlier (3 zaden) , Hulst (4 za

4?,
CEI,IONE VLIBR (Sambucae nigra). De Latijnee naam betekent: zwarte Vlier wat
ter"fiãÎããEïñïã blauw-zwarte steenvruchten. Er beetaan vele varíëteit,en van,
die onwille van hun apeciale bladeren gekweekt worden. Denken wij onder andere
aan de Peterselievlier, €.8.
De groene delen van de plant, de bladeren en de onrÍjpe vruchten bevatten
evenals de Kamperfoelíe het giftige glycose. In grote hoeveelheden gegeten, veroorzaken
de beegen braken, maag- en darmetoornissen. Gekookt zíjn ze echter totaal
ongevearlijk. Ze worden dan ook veelvuldig gebruikt voor het maken van jam
en siroop.
SNEEUUts{L (Synphorícarpus albus). Syuphoricarpue betekent: met dicht bíjeen
staañã'e-ïiõõñ'ten; àtuus beiekent: wít. be-beesen úebben een witte kleur "tt li5r,
gevuld æt een luchtig r¡eef sel. t¡i j amuseerden ona ale kind om deze vruchten
cloor de druk van duim en wijevinger te doenrontploffent. Knetsera noemden we ze.
De beesen bevatten eamponine en veroorzaken irritat,ie van de huid, de elijnvliezen,
de mondholte, maag- en darmkanaal, evenale darmstoornieeen.
GETDERSE RQOS (Viburnum opulue). Het woord viburnun zou in verband staan
met r6üi["-ããñr6"1ua betekenl letterlijk: zoals de bladeren van de Aak. Karak-
Ëeristiek zijn de vornren van de bladeren (

cDnn,vrncnd nnens
een eymbool van organiache acheppíngekracht
Het rag van de Robinia in onze streken.
Storingen in het evenwicht van een vegetatie; teweeggebracht door het introduceren
van uitheemse soorten, zijn in de piantenecologie erg goed bekend. Bij
ona is de Boepest (I'runue eerotina) een bekend voorbeeld, hoewel in tegenstelling
net Nederland dit bij one niet blijkt door te dringen bíj een groot aantal
aanplantingedieneten en zel-fa door somnige afdelingen van l{atere en Boasen,
nant Een plant er nog alti jd Deet: Ên mer aan.
Ook van de Robinia (nobinia oeeudoacaeia) ie het bekend, dat hij alg exoot
Btorend werkt,, d.w.z. sterke neiging heeft toÈ verwilderen, koloniseren en vervolgeneoverheersen.
Bij one ko,nf: Cie neiging tot allee¡rl¡eerechappij vooral tot
uiting op spoorr{egtaluds en in eommíge parkeo., In parken waar hij al¿ eolitair
aangeplant werd, kan men de zeer kenmerkende eigenschappen van zijn hobitue
ronduit bewonderen: fijn 1oof, prachtige bloei'karskterietieke kroonvorm en
vooral de heel epecieal rr.*¡e schors. trlaar hij evenwel ín bosverband (dug ook in
boombe¡Èanden)in parken is aangepland of ig vererílderd, loopt de zaak rmeetal
uit de hand.
I{ENDELBERGER (1955) schríjf: o'rer het Burgenlend (de lsatste uitlopero van
de Alpen in Ooatenrijk) het vclgende (vertaling):
,tIn vteTke om)ang de oernieLíng ,tøt de núuurLi jke boseen geelangd ís, tonen de
ooorbeeldpn oan de îParmdonfez, Platte' op uenbíietercnde uríiae aan: inderdaaÅ
zíjn geen oæn de tot op heden rrog hehouden ëpaarzøe resten pøt de natuunlijke
bosbedêkking nog geaond - voov, zo'ùe? rpn v@t de bossen der Lao4viokte afzíe!,
díe xoor de- groei uan de Robinía op adehz,eLf 4 uochtig zíjn en daarom gelulckig
ongeoch¿kt. 2o bíedt hettúöncllofer geneentebos'het aandoenlii!< beeld oØ7 een
orùer owp ogen etensend bos; hex tllurmdorfen eikenisouÅ.' ía doon r¡verdpne Robinia-neeten
bedneígd, Cie net a7"s karkercentra de üeevstøtd oøt biwtenuít uítho'l'tcn;
het 'Potsneusíed\er boe' i,e in zíjn gezonde stzul

4\
len tot de rgtreag-tolerator/cornpetitor'type behoren (CnfW L97Ð, die dus tegelijkertijd
konkurrentie verdragen en nogal wat ¡noeilíjke ometandigheden, om
het maar eenvoudig te zeggen. Voorts nog de Tulpeboon (tíriodendron tulipifera)

door veel rfijnprovers'van het bos uit hun evenwicht geraken. In bergstreken
konkurreert hij met enel succec de aparrenbebtanden, die op bun tolerantiegreno
staan (droge en/of schrale graelanden). Van de mossen die bij zijn veroveringatocht
het gnelst verdvrijnen, zijn de kalk¡rinnende soorÈen Buizerdmos (nhití¿iun
rigoeunr) en het Smaragdmos (Camptotheciun lutescene) ¿e eersten op de 1ijet.
Deae verschijneelen maken duidelijk dat de Robínia zeer ingrijpende veranderingen
teneeg brengt op de chemieche eigenechappen en op de samenstelling van
de bode¡n. De veranderingen treden niet zozeer op door het echeppen van een eigen
boskli¡ûaat (licht en warmte), gezien de kroon erg lichtdoorlatend is. I.nderdaad,
de kroonsluiting bedraagt op zichzelf zelden meer dan 50'¿, Vergelijk die maar
eens net die van een Beuk.
Onderzoekingen wijzen verder nog uit rdat de Robínia binnen korte tijd urantel
gemeenachappen opruimt en dat soorten ale l.Iilde Lígustcr, Sleedoorlr, Rode Kornoelje
en l,lollige Sneeuwbal voor zover zij blijven leven, er tot een draetiech
verlaagde vitaliteit worden teruggebracht. VooraI op kweLsbare sLá:rrdpleulsen ale
duinen en rnarginale gronden is de aanwending van Robini.a een echte rnoordaansLag
(bij voorbeeld: de Hoge Blekker ts Kokszijde,...nu onlangs beschermd...met Robinia
incluie). Vanzelfsprekend komen de boezoomgemeenschappen ook in dc verdrukking.
Natuurtijk is op deze kwetsbare standplaatsen zijn r¡itroeiin¿ een probleen.
8¡.k exemplaar moet tot de laatste wortel worden verwijderd, zelfe de gebroken
wortelstukken, die van huize uit zeer levenskrachtig en -vatbaar zijn.
Jarenlange nazorg ie onontbeerlijk.
Wanneer tr¿ee nivellerende goorten door menselíjkehand san€n kunnen geraken
ale Robinia en Rhodondendron ponEicum, dan is het wel bekeken wat de evenwiclrti cq
gelaagdheid van de bodem aangaat en wordt de bodembedekkende kruidlaag toc nul
herleid . Gezien de eterk nivellerende invloeden kan men niet geloven aan een
mogelíjke virulente vorm die over, zeg maar 2oo tot 30O jaar weer in de 'orde'
van onze bosgen wordt opgenqnen. Robinia is in

46
93r91Y1!lrlg
Robinia groeit besc op rulle, luchtige, niet te nat,te kies-, zand-, storten
puinbodema, liefet voedselrijk en neutraal (pH +-7). Deze soort brengt grote
veranderingen teweeg door nitraataanreíking in de bode¡r en de allelopathieche
werkingen. In botanisch rzwakker gebieden zitten zijn hoofdverepreidingekaneen,
vooral wanneer de bode¡nfactoren gúnetíg zijn. Inmiddels meent men, dat de nitraataanreiking
eerder door hec etrooieel, dan door de wortelbactérÍën zou
plaat svinden .
Natuurbeheer en Natuurbehoud.
Degenen die aan natuurbehoud, natuurbouw, landschapsherstel of aan natuurtechnisch
beheer doen en op dit Èerrein de bocaniache idenÈiteit van streek of
land moeten dragen, moeten uit het voorgaande begrepen hebben, dat deze waarden
door de Robinia niet worden gediend. Eén van de etellers zet he¡n dan ook zonder
omÌregen, aâmen Í¡et de Bospeet, op het verdomlijetje.
l.Iat de klaesieke bosbouv¡ betreft ligt de zaak genuanceerder. Deze soort heef
¡ninder(of zelfe geen)oog voor syno'dcologische of botanísche identiteiÈ van onze
streken. Robinia is voor hen de vastlegger-bij-uitetek voor aangebrachte gronden,
wegens zijn weinige eieen aan de bode¡n. Ook alb vervanger van de econonisch
geworden monoculturen van pijnbomen op bodema waar dezeontginningsmethoden
de bodem naar de bliksem heeft gehaald, finaal verzuurd en uitgeput. En als
opvuller van brandgangen levert hij een betere bescherming dan een niet beplante
brandgang. Ntaar dat allee treeft net natuurbehoud weinig te maken.
In de landbour¡ ondervindt hij, in tegenetelling tot onze loofbomen ninder tot,
geen vijandschap, Zíjn strooiael brengt etikgtof in de grond en heeft hij ingebouwde
stikecofbinders bíj zich. Bovendien rderpt hij weinig schaduw af. Maar
dat heeft met natuurbehoud weinig te maken.
Verder bloeit hij met sterk honing afgevende bloemen-in-trosaen, die van de
bloeiende boom een ware pracht maken. Voor het overwinteren van het klein
gruÈ in de natuur zijn zijn díepe echorspleten en zijn bij hoge ouderdom hol
wordende stam een goede uitkomst. En hij levert een goede, moói geel gekleurde
houtsoort op die nog hard is ook, niettegenstaandezijn enelle groei. De boom ís
inderdaad na 50 jaar al. geschikt om te roogstent.
Tussen de stellerg ie er geen eensgezindheid nopens zijn aanvaardbaarheid
in bosbeetanden. Mocht ¡¡en de soort goed in dehand kunnen houden, dan was hij
als landbouw-(houÈbouw)-genas in een houtakker even aanvaardbaar als andere
exoten, bij voorbeelddeAardappel. Maar hec is een kenmerk van exoten en dan
precies van een die zich uitzonderlijk goed aIe pionier én konkurrenc én stresg
tolerator gedraagt, dat hij niet in de hand kan worden gehouden. In de praktijk
kont zulks neer op het tegengaan van de verwildering van de wortelopelag.
Voor de bosbouwer is dit een dure aangelegenheid en aangezien econønische red
nen in de bosbouw absoluut zijn, ligt het voor de hand, dat hier geen verwach-
Èingen te koesteren zijn. Nochtans heeft zijn hout goede kwalÍteiten. Maar in
parkboseen, natuurgebieden en dergelijke? Iloud hern er toch uit.
tsesluiten.
-Als solitair-parkexoot in parken en ar.boretum is Robinia een waar
devol element. Educatief zouden wij hem niet graag missen.
-Vanuit het standpunt van natuurbehoud is de aanpLant van Robinia
elders niet wenseliJk.
-Als Openbaar Groen is Robinia niet wenselijk, want openbaar gro
moet nadruk leggen op de botanische identlteit van de streek.
Aanplant langsheen verkeers$regen, hetgeen vooral langs grote
autowegen gebeurt, is aIs opzettefiJke floravervalsing af te keu
ren en als bedrelging te kwalificeren.
-waar Robinia samen met andere soorten 'in bosverband' voorkomt,
moet ernaar gestreefd worden hem zo spoedig mogeliJk te verwiJ-

deren.En dat met Jarenlange nazorg. Dit besluÍt wint aan zwaarwichtigheld
omdat de omwoellngsvreugde van de eeuw-der-graafmachi
ne ten onzent niet alleen door de omwoeling zelf de eigen flora
bedreigt, maar een gunstig kllmaat voor de Robinia schept.En geziendebulldozer
biJ ons nog altiJd gelijk heeft....
-De Robinia beeft, zoals elk levend wezen een onvervangbare waarde.
De hier vaststelbare waarden als honing-leverancier, esthetiek,
informatie, hout, enz... wegen even$¡el niet op tegen zlJn nadelen
in gebleden, die inzake natuurbehoud een rol hebben te vervullen.
Litteratuur en referenties.
Díverse gegevens l¡er¡erkt naar:
A.KOHLßR (1963): Zum pflanzengeographiachen VerhaLten der Robinie ín Deutschlan
Beitr.Naturk. S.-W.Deutechlandr Band XXII-Heft l, p. 3-18.
FEHéR (1933): UnÈereuclringen über den P2O54el¡alt eíniger Sandböden auf HungarÍschen
Tiefebene. Ilie Phoephoreäure. Band 3,Heft 7-8,g.429.
GRIl.tE (f979): Þlanr Strategiea & Vegetation Processea, Wiley, 222pp.(p149).
NEGRI (1911): La vegetazione dee Boaco Lucedio. Mem. R. Accad. $cien. Torino
Ser II, faec. LVIII.
RAI¡ANN (1883). U¡rtereuchíngen über den Mineralstoffbedarf der Ual.dbäume,
Zietschr. für Foret- u. Jagdweaen.
SLEI,IBROUCK (f981)Het landachap rondom Ertbrugge¡ 78 pp.+4kaarten, Natuur en Ste
deschoon.
WAKS (t936): The ínfluence of Extract fro¡n Robinía ?seudoacacia on Growth
of Barley. Publ.Fac.Svi.Univ.Prague.
I,TENDEBERGER(1955)Díe Reetwälder der Parndorfer Platte ím NordburgenLand. Burgenl
Forsch.,Heft 29, Eisenetadt p.157.
ANON(1962): Een snelgroeiende vlug rijpe en goedbruikbare houteccrt, Houthandel
& Nijverheid, numer van 2.8.L962.
Juul Sleurbrouck en Henri Rijlant, Deurne.
netuutr[tJ rnnl. 4:BoMEN EN STRUIKEN (1).
a
()
z
H
2
z HNfr¡
e
c[cRncntcn
DE ONTBLADERDE BOOM.
Na nooembenstormen ontbl.oot, oftbladerd,
ademend nog aLtíid ondez' de naakt;e echors
is hí.j de u'l,l;ieme g?ens genaderd,
de eik, de get'teLdige, de knoeet hard en nors.
Hagel en ijauterk kenten het takuerk,
de huid zit gelpannen ín 't nat,
de geatalte treurt en oùe" tt gnaeperk
eenza,em rottend uergaat het bLad.
Eens stond Adam, de gz'ote stantader
alleen oÐer heizand op tt dísteloeLd.
Onderhuids Liep tt bloed en zool de aden.
De zonen hebben de eeu.ùen geteld,
Ik k¿ik bexend naar de bladerl,oze,
de geachondene ín 't oeroude boe.
H¿d brak niet onder de hozen
de uinte? üeg, de echeut spn)ngt Loe.
GERRÏ HELDERENBERG.
47

4B
BEGRIPSOMSCHRIJVING.
Over bomen bestaan verschillende bepalíngen, maar etetenechappelijk wordt hij
als volgt omschreven. Het ís een houtig gewas net een duidelijke stam en een
kroon waarvan de gezamefijke lengte mininaal 5 ¡neter bedraagt. Over de wortels
nrordt niet gesproken, wâarschijnlijk ondot ze in de grond zitten en voor het
oog onopvallend zijn. Het is echter een eenvoudige definitie en de boom wordÈ
dan ook als dusdanig door iedereen herkend. Vooral de stam is daarbíj van een
kenmerkende betekenís .
De boom is van een zo groot belang dat pas dan van een echte tuin kan worden
gesproken, als er mínetens één, mear beter meerdere exemplaren in voorkomen.
Spreken wc in dat verband van een moectuin, dan denkerr we in de eerste plaate
aan de fruitbomen, wasrvan de vruchten een welkome en gezonde afwieseling zijn
op het menu. Ln vroegere tijden wae fruit van een fundaurentele betekenis voor
de voeding. llongerenood of niet werd dikwijle bepaald door het al dan niet
nislukken van de fruitoogst. Voor de aanplanting kiezen wij uiteraard voor de
oudste variëteiten. Zo helpen ne mee aan het behoud van deze soorten. Het ramPzalíg
gedoe van de EEG heeft er imærs voor gezorgd, dat in gevolge het toekennen
van rooipremiee, talloze lraardevolLe oude fruiteoorten bijna als verdwer¡en
mogen worden genoteerd. Gelukkig is als reactie daarop een l.lerkgroeP ontstaant
die her behoud van oude soorten en hoogstarmige fruitteelt propageert. De naam
van deze vereniging ie: Nationale Boomgaarden Stichtíng (NBS), St.Truidersteenweg
469, 35OO ttaseelt. Daar kan iedereen terecht voor elke vorm van informatie.
Spreken wij van een siertuin, dan zal deze pas een echt volmaakt relíëf ver'tonen
en een aanzien als volledig genieten, als er naast, de gebruiketijke bloemen
en planEen, ook nog een paar bomen in voorkonen. Ze hoeven daarom niet
noodaakelijk nuttig te zijn. Meeetal wordt de boom in de eiertuin gebruikt als
een centraal punt, waarrond een kring van aangepsote plantvariëteiten wordt
aangelegd. Dat alles om een kleinechaalee benadering aån te geven die íedereen
aangaat en die de noodzaak van de boomaanplanting benadrukt.
Grootschaliger gezíen kan worden gezegd dat het landsctrap wordt bepaald
door de aanleg van bomen. Het ie precieg het ontbreken van bomen, dat een landechap
zo eentonig maakt. Zíe naar de ruilverkavelingen. Bonen Seven isoers een
karakter aân een landschap,bepalen het typieche daarvan, vallen op door hun omvang,
zorgen voor kleurnuances in de seiaoenen, accentueren de vorm van de horizón
en van de onmiddellijke omgeving en ten slotte: ze bepalen de sfeer die
ervan uitgaat. On dit ten volle te beseffen kan men de volgende Proef doen.-
Vele heemËundige kringen hebben een reeks oude zichtkaarten uitgegeven van het
srilieu dat zij bestrijken. Het is een lorrenwaardig ini.tiatief dat zoveel mogelijk
navolging verdient.
[þt verscnãft niet a.lleen inzicht in de leefefeer van onze voorouderg' maar
het geeft ons ook een idee van wat wij hebben moeten prijegeven aan de welvaart
inzonderheid aan de heilige koe díe wij auto hebben genoemd. Dorps-en stadscentra,
in hun geboonte gekenmerkt door de rust en intimiteit die hen typeerde,
zijn herschapen in kale, naamloze betonvlakten waarin wij heden ten dage plegen
te treeider.nt. Een mooi sÈatusvroord voor de commerce in vast goed, dat wel.
In werkelijkheid níeÈ zorn toestancl ør fier over te zijn, een bewijs dat inzake
ruintelijkã ordening heel wat verkeerd werd gedaan o¡r de fouten goed te maken.
V I
I
t
/7

l{anneer een groot aantal bomen ín een min of meer geordende regelmaat voorkomt
op een kleinere of grotere oppervlakte, dan cPreekt men van een bos in de
echte "it .r"n het woord. Sedert 1O.OOO voor Christus komen bogse¡r voor in de
natuurlijke vorm die hen kenmerkt. tleden ten dage bestaan alleen nog kunstmatig
aangelegãe bossen, behalve in Zuid-AmerÍka en Afrika.
Ben natuurlijk boe ontgtaat overal waar voldoenderustheerst, eaar de gerniddelde
zomertemperatuur niet lager ie dan lO graden en naar de regenval minimaal
2OO ¡nilisreter per jaar is. Daar ontwikkelt zicl¡ boe in alle variötciten' aangepast
aan klímaat, grondsamenetelling en groeiomstandigheden. Op zichzelf stelt
boe dus zeer r¡einig eisen.
Deaondanks heeft inzake omvang een enorme achteruitgang plaate gehad, ale
men bedenkÈ dat een paar duizend jaren geleden nog de hele aardbol bedekt was
net aangepast bos. Dat enorme boebestand is verloren gegaan door wi.izigi.ngen
in het tti¡naat, door toename van de bevolking, door uitbreiding van l¡et landbouwareaal,
door natuurlijke en kunstmåtige branden, door lteÈ voeren van oorlogen,
door toepaesingen in de bouwkunde,door het inrichten van woonptaateen, door
het bounen van vervõermíddelen en schepen, door de voedingsSewoonten der huisdieren,
door de noodzaak aan brandstoffen en niet te vergeten: door dr: roofbouw.
Vooral echt,er het onoordeelkùndig beleid en het tekort aan afdoendt'l¡crbe:bosaingeruaatregelen
hebben een negatieve weerslag gehad op de omvang va¡r ltet boabeetar.d
en liggen aan de baeis van de teloorgang.
fþt hedendaagse bosbeetand íe voor het nerendeel van een onnatrrurli.ike oorsprong.
Het wordi aangelegd op hoger gelegen terreínen, op berg- en heuvelflantän,
in afgelegen gebieden en op gronden van een mindere kwaliteit (in zover die
besiaan, mãar irier worden de economische maatstaven gebruikt). Oot moeilijk
bereikbare terreinen voor de mechanigche uitrueting van de moderne, economisch
georiënteerdelandbouw, konen in aanmerkíng. Meetal worden daarop boseen aange-
Iega, bestaande uitbomenvan één enkele soort. Men sPreekt dan van monoculturen.
In het algemeen kan worden gezegd, dat bossen worden aanzien als iets van
een mindet*""iaig" betekeniô. Het feit dat er geen onniddellijk nut uit te halen
valt, ligt daarlrãt """"tchijnlijk aan de baeie. Boompje groot, plantert.ie dood,
is eån efreekwoord dat eigentijk aan duidelijkheid nietste eteneen overlaat. Boesen
werdèn aldoor stiefnoãderlijt< behandeld en in feite heeft geen mens eÊ echt
belangetelling voor.
11
(
t
Ì^-
\
De aanplantíng wae dan ook dikwijla het voorwerP van een verplichting. l{ijdenken
aan de ordónnanties er wetten desbetreffende. Vooruitziende geesten heb-
ben echter door de aanwending van publicaties, pers, pera, radio en TV de bevolking
etelaelmatig en zonderophouden voorgelicht in poei
groeít met de verdwijning het besef dat boaeen voor het
ãchap onontbeerlijk zijn. Stilsan groeit ook de invloed
en wordt de overheíd verplicht rekening te houden úet d
aangaande bosbount vernieuwende n¡atregelen te nemen. Vo
Ien aantonen dat de gemeenechap daar alleen wel bij kan
(\
\-
tieve zin. Langzaaur
welzijn van de gemeenvan
de drukkingegroepen
e \renoen en verplicht
lgende hoofdatukken zulvaren.
4i

20
In dat kader is de jaarlijkse boomplantingsactie dan ook van grote waarde.
De natuurbescherming geeft e1k voorjaar, en neer bepaald rond einde maart, aan
de man in de straat, ãe gelegenheid zich te bevoorraden aan crieisprijzen. Dat
ig niet alleen mogelijk omdat de inzet van velen belangloos en oP baeie van
vrijwilligur"r"ik gãbeurt. Daarbij worden vele eoorten aangeboden die specifiek
ãn srrðekeig"n -i5n en de klemtoon wordt gelegd op loofhout. Zo zal een
positieve bij

VERDER MET DE NATUUR
AT,GEMBNE BDSLUITEN.
nsch tunn[crcn
Het planten van de aarde is ale het bevruchten van een vroun.
l,opend over E$ree jaargangen maakten we kennis met de verschillende methoden
waarop het biologiech tuini.eren wordt bedreven. Dat zoveel methoden worden ge
bruikt is noch lachwekkend, noch verontrustend. Het ís daarentegen het regult
van een moeizaa¡ zoeken en een experiuenteren srt tot veranttroorde alternatieven
voor het, telen van gezonde gewassen Ëe komen. Gezien in hun juiete context zijn
alle methoddn gelijkwaadig, maar toch gaat onze voorkeur uit naar het het biologisch-dynamisch
tuínieren, Deze ¡nethode ís de meesÈ omvattende en de meest
cosmisct¡ gebonden werkwi.jze. Samenvattend kan worden gezegd dat voo¡ alle mc
den de volgende tien basisbeginselen van toepaaeí.ng zijn . Zíj nogen aanzien worden
als hét fun

fi
l¡¡
3¡¡
o
A
lr¡
H
l¡l
o
â
o E
o o
€
(¡)
o,
É
o o
€
f¡¡
Í¡l
t f¡l
o
A
l¡l
g
ÊJ
â
o
a,
q)
É
0)
o
!
o Ê
(U
o
"o
r¡¡
f¡¡
fr¡
â
o
gr
f¡.!
f¡¡
â
o
q,
0)
E
o
€
o É
qJ
o
E
f¡¡
l¡¡
f¡¡
o
a
f¡¡
f¡l
ßr¡
o
A
2Z
ten
S nt
een selvaste houding in functie van de groene gedachte.
In sanenwerking net de Vereniging voor Milieu-educatie van de provincie Antwerpen
h'i1 de Werkgroep Limburgse NaÈuurgidsen bij de eindejaarsaankopen un aandacht
vestigen oP
VBRPAKK I NG SMI DDELEN - - -ENERGI EVERS PILLI NG - - -M I LI EUBELASTI NG
f{ij weneen U aanschouwelijk Èe maken, welke hoeveelheden overbodige verPakkingeniddelen
bij onze heel vûnzelfsprekend geachte dagelijkee inkoopgeltoonten
voorkornen. l.¡ij lrensen eveneens Uw welwillende aandacht te vestigen oP de gevolgen
die daaraan verbonden zijn. Juist in de aankoop-int,ensieve eindejaaretÍjd
is dit thema bijzonder actueel.
De productie van verpakkingemiddelen nan van 1960 tot 1984 toe met 221 7..
Het aandeel van de verpakkingsindustrie in het gebruik van primaire energie
(petroleuñ, steenkool) steeg in dezetfde periode met 6Bi Z,
Het gewichL van de afval steeg van 196O tot 1984 met 75 Z, het volrtme ven die
afval in dezelfde periode met 28O f. De verpakking neemt 521 ín v/hhui.svuilvolu¡æ.
WAÀROM KLAAGT GIJ ALS UI{ 'VUILKAR.KOSTEN FORS ZIJN GESTDGEN?
Verpakkingeniddelen worden met hoog grondstoffen-energieverbruik en met aanzienl.ijke
nílieubelasting geproduceerd. Aaneluitend worden zíj weggelrorPen en
respectievelijk vernietigd. Dat lreerom nct hoog energieverbruik en ten laste
van ons aller milieu: stortplaatsen, verbrandingeovens, enz... Gij betaalc.dus
driemaal: a) bij de aankoop; b) bij de afvalophaling; c) bij hetafvalst,ort of
bij de verbrandingsoven. One ¡nilieu wordt dubbel beslast: a) bij de productíe
en b) bij de afvatverwerking!
Verpakkingsmiddelen dienen allang niet meer alleen q¡ de waren te bescheroen
maar worden massief alg reclamedrager ingezet en drijft de genakzucht va¡r de
verbruiker op. Het omhulsel wordt ãlsraar opvallender, maar ook altijd leger. I
De ordentelijke verhouding tot de inhoud wordt steeds maar kleiaer. Daarøn gaat
niec in de laatst,e plaats onze oProeP naar de verbruiker.
HOUD BIJ UW BESLISSING TCIT KOPEN REKENING MET DE VERPÀKKING.
-Geef de voorkeur aan waren, die in een herbruikbare verpakking
worden aangeboden. l{ij denken aan glas, papier, karton.
-Vermijd de bij zonder energieverbruikende wegtterpverpakkingen
aIs kunsstof, blik êi¡ vooFâ1 allumlnium.
-Vermijd overvloedig verpakte produkten zoals mini-portie-pakjes
of een dubbele en drievoudige verpakRing.
-Laat Uw winkelier duidetiJk, zoniet langs Uw neusweg horen dat
U met die oververpakking niet o¡rgezet zijt-
-.Schud de gemakzucht af die U door de geraffi.neerde reclame v¡ordt
opgedronqõn en probeer bewust te kopen. Koop vooral geen afval.
BESLUIT.
Onze actie richt zich níet tegen een af andere eupermarktketen, noch tegen
cie kleinhandel in het algemeen. lfij willen alleen maar een aanechouwelijk voor
beeld geven. Mochten wíj bereiken, dat ¡riet alleen de verbruiker zijn aankoopgewoonren,
maar ook de bedrijfeleiding het goederenaanbod kritiech wil onderzoeken,
dan ie one doel al grotendeels bereikt. De bedúijfeleidingen kunnen
zelfe ncg iets meer doen, Zí3 kunnen voor hun klanten niet alleen glascontaihers
ter begchikking stellenrmaar ook verzamelplaateen voor herb'ruikbaar materiaal
inrichten. I{i denken aan b Lik
er en voor a 1 vo I 1uml n1um
Doe mee, doe mee, doe me'e, doe mee, doe meel

VCrSI
een nagenieten voor hen er waren, een ervaren voor hen die er niet waren.
BEN WINTERWA}IDELTNG IN BOS EN HOOGVEEN VAI{ HET HERTOGENh¡ÀLD.
----5 maart t984.
De rode draad van de voormiddag hras er een die aeer goed voorzien ¡¡ag van
regen, alhoenel de r¡andarijntjesloterij ook zeer in aanmerkÍng kwam. De naniddag
bracht ons prachtige luchttaferelen, sneeuwbuien en enige natte voeten.
Met drie flink bemande auÈomobÍelen begaven we ons omstreeke 8.30 uur vol wandellusc
op weg naar de Hoge Venen. De dreigende he¡nel en de voorafgaande regendagen
weerhielden andere eventuele gegadigden er blijkbaar van zich net ale wij
te gaan verliezen in onze grootete Belgieche epone. Na een onvooratelbare rít
vol haarepelden werden er aan de Sr¡alm-vallei l6 r¡ielen tot stiletand gebracht,
pijpen en ander plaetiek materiaal aangedaan en paraplu'e opgeetoken. Op die uanier
gewapend tegen de weergoden, of waren het griIlíge -godinnen, vol.gden we
willyrde boeeen in.
Door het vele smeltlrater van de laatste weken wae de erosie op de kiezelwegen
volop aan de gang. Tussen de naaldbonen lagen er evenwel nog grote hopen sneeun,
hetgeen de naam rwínternandelingt dan toch nog een kleur van r¡aarheid gaf. fn de
sneeuw, die ook in de venenwandeling van de namiddâg overvloedig aanwezig was,
zagen sre meermaals de pootafdrukken die ons van een Ree leken afkornetig te zíjn.
Ook zagen we in het Brack Venn keutelhoopjee die duidelijk van grotere dieren
dan van konijnen afkonetig waren. Nogmaals het Ree? We hadden geen zekerheidt
Onze bekwaa¡nheid ale spoorzoekers kreeg andermaal een flinke deuk bíj plekken
omgewoelde sneeuv, en aarde ter frootte van een ferne herenzakcloek t Waarschijn-
IÍjk liépen we nog tal van Bporen voorbij, die ons ongeoefend en door de regen
vereluierd oog ger.roon.niet opmerkte. .fot onze verdediging valt, wel aan t,e brengen
dat de eneeur¿ reeds een proces van smelten en hervriezen had doorlopen en
dat de modder ook voortdurend verregende,alhoewel beide toestanden gewoonlijk
ídeaal zijn voor sporenond.erzoek.
Onze tocht door de hellingsbosaen van de Swaln-vallei wae dan wel nat, maar
toch ook en vooral indrukwekkend. Het kleine kronkelende ríviertje wae door de
voortdurende toevloed van water, kompleet buiten zijn oevere getreden en respecteerde
dan ook op vele plaatoen zijn bochtenparkoere niet m€er; het water
stroomde er finaal'overheon. Er was dan ook niet veel meer te horen dan watergeruis,
het gelach van natuurgideen die daarvan houden, uitroepen bij gchuifpartijen,
af en toe een dapper zangvogeltje en menige kwievraag! tlet gevederd
volkje hield zich goed verborgenral åagen we op een gegeven mon€nt wel een Reiger
overroeien.
André ontdekte waarachtig een Egllgllgggplantje naast het pad, wat ons speuren
naar speciale moejes er niet minder op maakte. We vonden ondermeer het Neg-
!$!gg l (Lepidozia reptans), een beblaôerd levermoa dat er bij dit weer, hoe
[õñ hed ook andere, bijzonder in zijn element uitzag.
Dat onze aandacht tiidens de voormiddagwandeling vooral naar de mossen uitging
is niet zoverwonderlijkrwanneer je weet dat er in de onderlaag van de
naaldboesen op deze tijd van het jaar nog n¿ar weinig meer voorkomt dan deze
fréte plantjee en wat lggÞgg-g"etruik. îe meer daar het mos nu reeds volop
energie beeteedt aan hed üoi¡nen van sporen (geslachtelíjke voortplanÈing: de epore
ia diploîd) of broedknopjea (ongeelachtelijk). Deze laatete manier van
voortplaåten zagen we mooi gèîtt.tetieerd bij enkele plukjee lggg$ggiggggg ( lulacøniun
androgynurn) .
l.lat er gelukkig ook nog overvloedig aanwezig wae, ttaren de korstmoasen.tce-'
lukkigt omdat vele van deze raanenlevingen van wieren en achimûelsr zeer gevoetig
zijn voor luchtverontreiniging. Vooral de etruikvormige korstmoeaen, waeron
¿ei ¿e Bqa¡dqoqe.en (Usnea), verdwijnen bij een teveel aan etof en verbrandingegassen.-öã'ñË;ïe]t
feit dat ren eerst voor Snorremos híeld, !{as het wel dege-
¿5

21
lijk een Baardnoe dat lange een brandgang epifytiech in een Spar híng te hangen.
En dan te bedenken dat dit ongeveer 15 centimeter lange plantje groeit met een
snelheid van elechts 2 millimeter per jaarl Aan U om na te rekenen hoe oud deze
grijsaard eigenlijk wel waa.
Na deze stevige wandel.ing waarbij onze kleine gelederen dan toch nog uit elkaar
werden gerukt, rras de lunch een welkome verpozing. In de wolken opende
zich een venater, zodat de warmte van onze grootste natuurlijke kernreactor
onze jaeeen in korte tijd weer deed opdrogen.
Met de zon van buiten en van binnen reden we voor de Namiddag-vandeling,
zoale reeds verucld, naar het Brack Venn. Dit hoogveengebied, natuurreservaat
en belangrijk natuurlijk lraterredervoir, etamt uit lang verloren tijden. Het
hoogveen ontstaat, verschillend van het laagveen, BOVEN het wateroppervlak. En
dan ook liefgt op plaatsen naar weinig zon en veel regemrater komt, rdant het
Veenmoe is voor voedeel en vocht uítaluitend afhankelijt van dit hemelwater!
Eõ'ñ-[Iãine stíketofbron wordt nog gevormd door in het mos levende bacterën,
wieren, zlranmen, protisten en raderdiertjee. Dit bijzonder mos kaD tot veertig
naal zíjn eigen droog gewicht aan vrater vaethouden in grote, holle delen. Er
zijn ook kleine, bladgroenbevattende celletjes. Door bij het levensproces afgescheiden
Waterstof-ionen wordt het hoogveennater zo zuvr, dat verrotting van de
afgeatorven onderste laag niet mogelijk is. Daardoor wordt het hoogveen eteeds
maar hoger.
llet ie bij een wandelíng door dit gebied wel aangeraden op de paden en de
houten bruggetjee te blijven, wil je niet tot over je hoofd in die ma6ea verdwijnen.
0f je zou ook nooi in een Pingo (Inuît-term) kunnen stappen. Pingore
zijn kratervornige vennen, ontstaan in het poetglacíaal door afwisselend emelten
en bevriezen van rijelenzen', zorn twee meter diep in de boden. Uitkijken
en het evenwicht, bewaren, wae dus de boodachap, vooral omdat de houten stapbalken
meegtal groen-glibberíg waren van de êlggl. Het oppervaktewater stroomde
er dan ook veelal overheen.
Boven heË sneeurrtapijt etaken op somige plaatsen grote bossen Siip:gg:gggig
dekop op en hier en daar trachtte een Els, Wilg of Berk te oeverleve¡ì. Op de
terugtocht naar de autors ging het langs breder gebaande negen met aan de horizon
luchttaferelen à Ia Grieg's 'In der Halle des Bergkönings'. Indrukwekkendl
Zelfe met de lading hagel naarop de hemel ona even later vergastte. Het rnag U
dan ook allenrminBt verwonderen dat bij de gegeven weersometandigheden, eeLfe
de gevoeligaten onder ons nog niet van lentekriebelg konden gewagen....
Allee tesamen was het een lekker woeste dag, zo een om de kracht der natuurelenenten
op je hele t zíjn' te laten inwerken... en dan huiswaarts Èe keren meË
weerom voldoende opgeladen batterijen, om weer een hele week mensdom te kunnen
velen.
Anneme Verheyden, St.Truiden.
11
11
1
1
1
1
1
r
I
lr
lf
r
a

voc[sp r0ct
een blikopener op initiatieven voor meer
Handvest.
vredeseo[cnden
ge lijkheid.
Een meer menswaardi g bestaan.
Kerstnis gaat door voor het feest van de vrede,
Hoe kan er echter vrede zijn zonder gelijklteid en zonder
een menswaardíg bestaan. Het zal een probleem zijn
van alle tijden. Laat onsechter bijdragen roÈ een verbeteríng
wat we kunnen. Daarom vo¡rclen wi j het nuttig
om in het kader van dit gezegde de vercniging VREDIS-
EILANDEN voor te stellen. Daar zíjzelf in jar:uari een
epeciale actie voor meer bekendheid voert, eluiten een
en ander goed bij elkaar aan. Een

26
s
H
N3S
Vereniging voor ponologie en boomgaardenwerking.
Dit is het tweede inititiatief dat ik in de kijker zou
will.en zetten. Toen ik voor de ongeveer 40ete keer ¡ret
de panelen van de t{erkgroep op een manifeetatíe etond,
dat was op 18 november op de Biomarkt te Eisden- vertelde
één van de stichters van de NBS rnij, dat er t
1986 een epeciale actie zou worden gevoerd om het 1
ede
aantal van 38O op te voeren naar IOOO. Zo zou men e en
d
beter tíjdechrift kunnen uitgeven. In het kader van
actie willen wij even toelichten war de NltS eigenlíjk
heeft te betekenen.
DoeL stell i ll .
Het verzamelen van fondsen tot het verwerven, behoud en beheer van waardevol
le boontgaarden rret hun karakteristieke flora en fauna. De uitbouw van pomologische
en geneÈieche collectiea van zowel Lokale als nationale fruitwariàteiteñ.
Het sensibilieeren tot inetandhouden en heraanplanten van boomgaarden in hun
autent,ieke verschijningsvorm. Het voeren van eduetaieve activiteiËen van algemene
en volksontwikkelende waarde door het geven van lessenreeksen, voordraèhten,
het maken van epecifieke wandelíngen en Boongaardbezoeken, het doen van
determinatiee, planningen, het oplossen van plantproblennn, enz,..Het doen van
pornologische studies en opzoekingswerk. tlet opzetten van zaaí- en krt¡isingsproe
ven tot vormitrg van nieuwe, weeratandbiedende eoorten. Het centraliseren van
pomologische werken, gravuree, werktuígen en ander ooftkundig patrimoníum.
Verwezenl i J kingen .
Een collectie van meer dan l0OO fruitvariëteiten. De aanleg van een 5-tal
verzamelboomgaarden. De uitwerking van boongaardprojecten van verschillende
verenigingen, gemeenten en andere instanties. Deelname aan de tEuropian fruit
genetic projectr, næt andere woorden: de Europese genenbank. Tientallen boomgaardbezoeken,
planningen, determinaties en hulp bij tal van ooftkundige problemen.
llet uitgeven van het 3-r¡aandelijks tÍjdechrift 'Pornologisr met oof tkundige
infornatie en vruchtbeochrijvingen.
Goed om te weten.
Deze vereniging werd gestícht in Limburg, werkt in Li¡nburg, en zotg,t voor de
toekomst van Limburg. Het ie dus echt een product van eigen bodem. Laat wij
haar dan ook steunen. Medewerken zoutel redaktioneel, promotioneel als riÉtterdaad
is mogelijk en wenselijt

Het relaas van een alternatieve poging tot zelfvoorziening.
Het leven van elke d
Toen ik in Erica nt,2/85'oij leven en welzijnr lae, moest ik toch eventjea
glinlachen. Jef kan het allemaal zo prachtig weergeven, al was het ín de practijk
een beetje anders. Toen Marjan na een nachtje bij OnE Lode en lante Mía
weer thuis arriveerde, kwam de rzielegelukkige' moeder net klaar met broodbakken
ir, traren de geiten al gemolken. ook bij zotn feeetelíjke gebeurtenie gaat het,
leven zijn gewone gang. En dan noet ik denken aan de steeds weerkerende vraag
ale je tijdens een gesprek over televísieprogramnare zegt dat je geen TV hebt:
Wat doen jullie's avonde dan? Het antwoord ís steeds hetzelfde: 'Ik ben blij
ale ik eens om lO uur in mijn bed kan kruipen, warrt dat is zeer zetdzaam! I .
t^Iat wij hier zo in huis doen? De dag begint met de eercte geluidjes die uit
de wieg komen. Gewoonlijk is dat tussen donker en licht, sons v'roege:', zelden
later. Vooraichtig leg ik Linde bij ona ín het grote bed en laat ir¡nr dri.nken.
Om zes uur ratelt de s¡ekker. Rik moet er dan uiÈ lrant die, moet orn I ur¡r op zijn
werk zijrr.Ik probeer dan ook op te staan; maar gewoonlijk ontbreekt rnij de noed.
Als Rik om 7 uur vertrokken is, beginÈ de dag eigenfijk pae goed. Marjan verkondigd
dat haar beertje wakker is en rMajarnmeke'ook. Die wordt nret beer en al naar
de badkarner gebracht en aangekleed. Linde wordt ook verschoond en slaapt weer in.
Terwijl ik de koffie opgiet, probeer ik een dagplanning op te nåken, goed wetend
dat die langs geen kanten zaL kloppen. Marjan probeert een boterham te smeren
en moet due Ín het oog gehouden worden. Eigenlijk vindt ze lret gemakkelíjker m
de etrooppot Leeg te lcpelen en de relrt van haar buikje te vullen rnet geitemelk,
zo heerlijk is dat.
Is het mooi weer, dan wordt Linde naar buiten gebracht en wordt in een hangmat
gelegd in de vrije natuur. Met het nelkgerei gaan vre naar de stal. Het ¡oel
duurt wat langer dan vroeger, want Marjan wil ook rnelken. Ondanks de kleine
handjee begint het met wat hulp al aardig op te schÍeten. Na t¡et melken krijgen
de kippen eten. lk bedoel die van de boorngaard, die van het weitje langs de weg
en die van de tuin langs de beek. Vervolgens zijn de ee¡¡den, de ganzen en de 3
huppíes (konijntjee) aan de beurt.
De kippen die aan het broeden zijn (ze rdaren op een gegeven moment met negen)
worden nagezien tlaar eieren gesneuveld zijn wordt het nest voorzien van gchoon
atro en de eieren r.¡orden met een zuivere doek echoongemaakÈ. Er gaat nieÈs boven
een kloek ¡net kuikens. l.le proberen er zelf ook een dee.l grooÈ te trekken, maar
dat lukt niet zo best. De eerste eerie (23 stuts van ongeveer 3 maanden oud) lag
op een morgen doodgebeten door een rat. Dij de tweede serie (35 etuke van ongeveer
I maand), liep tijdens een zondvloed het hok onder \dater zodat er 7 verdron
ken. De rest geraakte er met kunstmatige wårmte weer bovenop, nu¡ar kreeg dan
gaapwormen. Nu zijn er nog I in leven. Elke dag krijgen die hun portie atort¡\terdrijvende
en versterkende kruiden. Nadat due het kippenvolk-ie zijn plaats in de
zon, eten en vers bronwater hebben gehad, houden l¡e Pauze.
Linde krijgt dan haar badje onder het toeziende oog van Marjan. Met z'n dr
gaan we buit,en in de hangmat zitten. Terwijl Linde drinkt, vertel.t Marjan ver:uu
haaltjes over de Poes, over Diedie, over lonia de ezel, over de echaapjea Pie
oor.
en Mieke, de koeien in de rvei aan de andere kant van de beek, en ga zo maar d
En dan moet ik daarover líedjee zingen, gewoonlijk op de nelodie van rslaap,
janneke elaapr.
Om half een is het middagpauze. Samen eten we boterharmetjee waarnt Ìfarjan
haar ¡riddagdutje doet. Dat is voor mij de tijd om aoveel nogelijk werk te verzett,en:
huishoudelijk en in de tuin.
Ie Marjan terug wakker, dan gaan we naar de echapen kijken of ze nog genoeg
drinken hebben en of ze er nog allenaal zijn. Dan naar de andere seí waar Piet,
Mieke en Brul otaan. Piet en Mieke Btaan aan een lange draad zodat ze een brede
baan kunnen afgrazen. Brul staat aan een ketting en moet dus dagelijke regelma-
t
aT

2,9
tig worden verzet. Intussen is Rík thuie gekonen met de eventuele boodschappen
die hij na zijn werk doet. Er n¡ordÈ ltarm eten klaargernaakt en als het kan nog
even in de tuin gewerkt tot tegen het donker.
De kuikens moeten binnen gezet, het nateriaal opgeruimd. ìtarjan wordt door
haar Vake ¡net het nodige wild gedoe in bed gestopt, Linde wordt klaar gemaakt
voor de nacht, krijgt een laatete maal drinken en nsg dan nog lrat nagenieten
tegen mij aan. Dc poezen en de honden krijgen eten e¡ì ctarr $ordt het de hoogste
tijd on naar bed te gaan.
Ìlaar zo zal. het wel ongeveer bij iedereen gaan. Gelukkig kan ik thuig bfijven
en moet ík niet gaan serke¡¡. Ik kan nij niet vooretellen mijn kleine kínderen
alleen te moeten laten. En ík sta ook wel ecne te denken aan mijn eigen
moeder díe zo cien kinderen heeft groot gebracht. Een n¡onument van een noeder
hebben wij gehad. Dat besef ik eigenlijk pa6 tìu.
De striJd van elke dag.
Dat v¡as zo ongeveer een gewoon dagecheura, maar dat r"ordt evenwel dagelijks
door allerlei onvoorziene díngen ovethoop gehaatd. i,ate¡r wij een voorteeld geven.
Vrijdagnorgen negen urrr: er kr.xrt een vrachtwagerì m:t puin voorbij. Ik bederrk
ræ geen moment en ga er achteraan. Die gaat imners storten ín de holle weg. Ik
vraag of. ze $reten dat ze iets etrafbaare doen. /rannerner Ghijeens heeft gezegd
daÈ ze daar moeeten storten, die heeft zogezegd toelatirrg. Ik bet de Technieche
Dienet van de GemeenÈe: 'Niemand heeft toelating, verwittigdeRijkeúracht maar!¡
Telefoontje naar de RijkswachÈ, díe zullen Íe¡nand sturen. Telefoontje naar
Lisec; DÍe zouden gezegd hebben de boel naar een beetje te nivelleren. Dat íe
blijkbaar Èoch onjuist. I,lat aannemer Engelen gestort heeft moet platgeschoven
v¡orden en beplant, we zullen zíen zeí de blinde. Intussen ligt er al drie zoveel.
legen vieren verechijnt de politie.
Zaterdagmorgen zeven uur dertíg: een eerste vrachtwagen. Negen uur: een
tweede vrachtwagen. Telefoontje naar de 9Ol. Die komen de etortere opwachten
zodat deze tegen elf uur met een volle vrachtwagen kunnen terugrijden. Orize
kernvraag is de volgende: Wat moet er nu eigenlíjk opgcruimd worden? De rosæl
díe nu gestort is...de holle weg zoele nu gebeurd ie...of die hele adminietratie
die de wet niet kan doen toepassen? In wat voor ee¡ì wereld leven wij toch?
Nochthans en ondanke allea: practiache of andere tips om iers aan de situstie
te kunnehveranderen, zijn steeds welkom.
Marijke Van Houtte, Borgloon.
i,#i
Q3o'
o
aa
a ia
o
t
A
a
a
Q

Nqtuur
EEN VAS?E BIJDRAGE VOOR DE JEUGD .
€nømhoe g
DÀG wINIERJ
De dagen gaan maar even open
en schuiven gerulsloos weer dicht,.
De schaapjes in de l.ucht
zijn naar een andere wolkenwei geçiaanr
hraar het, nlet zo grijs ls.
Ik zlt bij het raam
en kÍjk naar de mussen
die kruimels zoeken op het bevroren gazon"
Zij hebben de moed niet verloren,
ze zLjn kwettergek, als altijd.
De kerselaar achteraan in de tuln
is ln het, zwart gekleed,
maar hiJ ls niet verdrietig. O neej
Hij droomt aI van ziJn bruldsboeket,
uant komen doet de lente toch,
aL duurt het nog rvel een ooosje. C¡IRISTINÀ GUIRIÀ¡üDE
ZOAI,S JE ZTET IS DE I{ÀTUI.JR IN DE WTNÎER NINT DOOD. OVER-
ÀL IS ER NOG I,E!TEN.
1.4ÀN DE TWIJGEN STÀÀN NT' .A;-, KNOPPEN.
OPDRÀCH1 : ga de volgende knoppen eens opzoeken aan de
bornen,
ZOMERETK HÀZEIåÀR ESDOORN
t l'.
BEÚK ¿9

7o
2. S O M M I G E voGE ts BRENGEN DE WINTER
BTJ ONS DOOR:
Vaak ltJden ze kou, honger en dorst. Help ze.
Hoe? Maak een voedertafel: op een lange paal'
dle Je stevlg 1n de grond vastzet, nagel Je
een plank met opstaande rand,en. Den afdakJe
'Ls welkom. op de plank strool Je broodkruLmeLs,
stukjes appel, kaaskorstJes, graantJes
en restJes vet vlees. Aan het afdakJe hang
Je spekzwoerd of een vetbol met graantjes.
Zet ook een kommetJe water waar Je enkele
druppels sla-oLle indoet, zodat het water
niet bevrlest.
3. O B S tI R V E E R N U DE VOGEL-
T,JES DIE OP DD BREDE
V OE i) T.: R1'A FE L K OME N :
i De *e"etr z.r¡,1 je zeker zLen; ze zlJn leven-
: dlg en hange¡l als acrobaten aan de vebbol.
Welke mees is het? \\\\ t/
KOOtfiEES ?
I prupnr¡æss :
Ze heeft een lichtblauw kopJe met een witte
st.reep boven het oog, witte vrangen, een wltte
vlek ln de nek, een zwarte haLsband en blauwe
vleugels en staart.
ZLJ heeft een z$¡art kopje, wltte wangen
en een zwarte streep op haar geel buikJe.
Haar rug 1s groen en grlJsblauw. rPlnkl
schreeuwt ze. Op het elnde van de winter
roept ze ongeveer rdLdl.da | .
ROODBORST.JE :
Het roodborstJe ls famtlte van de LlJsters.l'le zlen hem wel eens
aan de voerplank. rIiJ heeft een moole roodbruine
vlek op zlJn borst en keel. Waartoe
gebruikt het roodbostJe de rode keeLvlek?
Vader roodborst heeft zLJn elgen terrltorfurn
of gebled waar hlJ lnsekten vangt en zlch verdedÍqt
tegren vreemde indrÍngers. Als er nu
toch een andere vogel binnen ztJn gebÍed komt,
neemt hij de drelghoudlng âêt't. lloe? HIJ steekt
de veren op en zet de borst omhoog en toont
trfomfantellJk ziJn rgde keelvLek. Boos opent
hf J nog de snavel. Schrl-k dat de vogels hebben.
4.WÀÀROM HELPEN WE DE VOGELS DE WINTER
DOORBRBNGEN ?
: Voor een.gezond rnilleu moeten er genoeg vogels zLJn. zlJ helpen lm-
;mers bij de zaadverspreidlng en houden de insektenstand op peLL'
waardoor het evenwicht in de natuur behouden blijft.
MfMf MO¡,¡DEIÀERS BREE.

?
WNTER
De
Er
ùan
en
níst daa|,t; oper de ueíden.
'is naa? een oaLe achiin
een Loolopende koe díe beuteLt
die ùenate op stal te ziin.
Er Lígl; eneeuù oter de hagen,
op het dorre gra.o en het Lis,
op de daken die oaaLgríis 'l'ekken
in eendere gelíikenís,
Ilet uater kLotst donken doo¡'
'Langs een doodstiL molenYo.d.
Et, zi,in Bporen Ðan koníjnenp
Lange dít, míin eenzaan pad.
beken

1z
t
I )o0
.rl
ßt
\
ouòr0
ca, oaÀ Cnr.
lt.tta
f\¡rÉurYÉ ¡tJo
ca. t too¡.ô. cr..
ttJO
C.. Itta
pncxrsron rc
C¡. ami,Y.Cô..
?!.¡lc
hc¡davolrti¡a
ouolltrD
cr.lóool.Y.CÞ.
Dae\
r¡rooÊt E E uwEra
ca. eæ¡ñ.Ci'.
Fictieve evolutie von hec Haa¡lands landschap ter hoogte van H¡as¡¡echelen
hd.
lrt¡d - cô
¡ añót.æÉ
¡ Ìratal¡¡,
I .'¡
a¡l
deffi
ôullGo
vrlea¡t.aLlç ñr¡Oorot6aô
ia¡avtrbo¡
¡lnt¡¡ôt O!ôrü
I
^
aaraaa
h.úoratdit3
l¡.ìtta
?
ól
.t¡orr ¡ àae9cá
O,Call ìaÌa,
¡taaû¡çl
ñlkì rs(s¡lòrdrôe
¡
ùrlùaùô9úô!|
s ôall3 rvlotm ¡ voañvdñ¡rro
oarata ¡¡¡cr¡
¡oelr¡llctlo¡
earal
.oega
noñaúta
va, ¡lart¡ôC
roñd
llar, b¡¡ô
Ooaþarl
ôa ¡aûa¡¡r(ta r 3
rOll¡l0O ô¡al6a¿ûó!.t
lvcororara¡l
aôd
f r¡î¡¡æha
rdÍìc
¡m¡¡
o¡¡¡
or¡ ¡ r¡þ
el¡ ¡ rrlg
¡¡¡à oet ¡oa¡aú
¡tôlrlaôl
aþ9¡haran
r€rlan

5 - Belangrljke liJnvormige landscha P selementen.
VooraI vanaf de l4de-l5de eeuw werden de dijken en oeverwallen efficient uitgebouw

,4
Figuur l6: Maasverplaateingen.
Hondius 1
Crk¡ a
l¡lleó t't.aÂ.Àlsàl
Ort/.3
¡l0cx€x
Xctlañ a
r r/irt
l-.1 o
f toca.
Yr(àl a
lJk lara i
. C.el
1e
tllc¡tl
Op de kaarten üa,n Hondius en F?íeæ zien ù¿i dat tussen IJíkhoten e7¡
ELsLoo de Maas zieh uertakt i.n drie a?men, díe tegeli jkez,t¿jci ci¿oeYgeren
en eonterge"en. Dezê cbíeIedíge ueptakking beantoootdde
zeer' Ða.a.?s?;híinL¿ik nooít aan de üe?keLijkheíd. 1ok de poeitíe ùan
de donpen uordt niet, aLtijd juíst aee?gegeüen. op de kaarl; oan LecLercq
komt uanaf Leut een brede Maasoentakkíng Ðoor. Tussen de
tuee ùlaaearmen ¡rcs e? een g:Í,o.,t eí'tnnd dat onde?mee? weent, MolenueLd,
Ilegenoond, Koeueíde en Booíen lsesLoeg, De oudeLoop Ðan l,laaemeehe'len
ntondde uít ín de Mau¿ c!0¿¡t ten zuiden üan Leut.
Figuur l7 : Maasverplaatsingen.
Kaart Ferra ris 1771 '1778 Kaart Van der Maeten 1816
't l. 5 km
0r2
Oitsen
o
S tokke
Meeswijþ
Rotem
o
Heppeneert
Eten o
o
(

Na de dijkbreuken van 1926, waarschijnlijk de grootete overatrouing die de Maae
ooit heeft gepleegd in historieche tíjden, werden de oude dijken verder oPgetrok
ken tot op ãe waterlijn van 1926, vetmeerderd net Or7Om. Bínneodijkae overatromingen
kwãmen eedertdien uitzonderlijk voor en. hadden slechta een zeer plaateefljt
karakter of eerder te maken met ondereijpelend kselwater.
Bovendien is de eaterstand van de Maas eínds l93O eterk gedaald (¡reer dan
2 ¡neter te Maaseik). De voornaamste oorzaken hiervan hebben te ¡naken net de
errtervoorziening door de Maas van drie kanalen, enkele stuwen op de Maas meer
etroomopwaarts en de grindwinning in de Maasvallei. Vandaar dat de uiterwaarden
nog slelhts zeet onregelmatig overstroomd worden. Aangroei van de akkeropPervlakte
ís dan ook een logisch gevolg.
Veranderende Leefgeeroonten, ruikverkavelingen en mechaníeering maakten de
zo typische knotboÍEn en heggen o¡rrendabel. Nochtans zijn de uiÈerwaarden lange
tija gevrijwaard geblevet .'atr deee mo

36
HET ALLERLÀÀTSTE WOORD;
Hier¡nee is mijn negendejaargang alweer voltooid. Helemaal heb ik nríjn belofte
niet kunnen rdaarqaken, want tussennunmer 2 viel door allerlei ......redenen weg.
Het weze mij vergeven ocharre, ik zal het nooit meer doen. Ook werden we Ireer
geplaagd door een onverwachte portverhoging. Daardoor werden we verplicht tot
een beperking van 32 bladzíjden eígen productie. Daar bovenop geven se de Nalkrant,
die we ook zel.f hebben betaald. Door het aanwenden van een uiterat compacte
lay-out en het kleinete lettertj'pe, hebben we geprobeerd zoveel nogelijk
Èeksc te brengen. Ik meen dat we ten minste daarin zijn geelaagd. Over de inhoud
bereikte ons van her en