Brochure - Iob

De Kuip 3.0 

respect voor het verleden, 

vizier op de toekomst

Colofon: 

Publicatie: Stichting Reddekuip, 

Crooswijksesingel 50E, 

3034 CJ Rotterdam 

010-2019100 

www.reddekuip.nl 

Copyright: Stichting Reddekuip 

Redactie: Mick Eekhout, Joris Molenaar 

Lay-out: Manuela Schilberg, Molenaar & Cº, IOB 

Datum: 12.12.12 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, 

opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm 

of op enige wijze , hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen of 

op een andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Inhoudsopgave: 

0. De overwegingen 

- 0.1 Aanleiding tot ReddeKuip 

- 0.2 Wat wordt van ReddeKuip verwacht 

1. De vraagstelling 

- 1.1 Een top accommodatie voor interlands volgens FIFA / UEFA / KNVB 

- 1.2 Sport en recreatievoorzieningen voor Rotterdam-Zuid rondom het Feyenoord 

stadion 

- 1.3 Exploitabele business case voor de NV Stadion Feyenoord (Renovatie) 

2. De analyse van de bestaande toestand 

- 2.1 Het stadion 

- 2.2 De huidige staat en conditie van het stadion Feijenoord 

- 2.3 De stadiondriehoek en Varkenoord 

3. Het idee 

- 3.1 Respect voor het verleden & vizier op de toekomst 

- 3.2 De kansen met en rond het handhaven van de huidige functie van De Kuip 

4. Het voorstel 

- 4.1 Het liften van het dak 

- 4.2 Een derde ring en verbeterde veldtribune in lijn met de originele tribunes 

- 4.3 Toegankelijkheid, veiligheid en comfort 

- 4.4 Een ruime overjas met spelgerelateerde commerciële voorzieningen 

- 4.5 Green Goal voor De Kuip 

- 4.6 Een verbeterd omgevingsplan voor profs en breedtesport 

5. De uitwerking 

- 5.1 De Kuip 3.0 in tekeningen 

- 5.2 De Kuip 3.0 in cijfers vergeleken met een nieuw stadion 

- 5.3 Het constructief concept met fasering 

- 5.4 Wet- en regelgeving, veiligheid 

6. De verbeelding in perspectieven 

7. Conclusies 

8. Bijlagen 

- A Red de Kuip, Wie zijn wij 

- B De Kuip: BESTAANDE CONSTRUCTIE 

- C De Kuip, VEILIGHEID EN TOEGANKELIJKHEID 

- D De Kuip: GREEN GOAL 

- E C-waarden 

- F Epiloog in ‘Stedelijke iconen”, Wouter Jan Verheul, 04.12.12 

3

EEN GIFT VOOR DE STAD 

‘De Stichting Reddekuip’ is voortgekomen uit het burgerinitiatief ‘Reddekuip’ om de Kuip te behoeden 

voor leegstand, verwaarlozing of zelfs afbraak indien er een nieuw stadion zou worden 

gebouwd. De kuip is het meest bekend stadion in Nederland en heeft ook een grote internationale 

naam. Vaak als de 12e speler betiteld voor de thuisclub. Dat komt door de akoestiek, de enorme 

sfeer in het stadion. Voor een deel wordt dat veroorzaakt doordat de tribunes zo dicht op het veld 

staan en doordat de boventribune bijna boven het veld hangt. Er is een enorme sterke band met 

het voetbalspel. 

Reddekuip is een initiatief van personen die van het stadion houden zoals het nu werkt. Er zijn in 

september drie gesprekken geweest met de stadiondirectie, die zich reeds had uitgesproken voor 

nieuwbouw. Uit hun midden hebben zij een aantal ontwerpers gekozen die in de maanden oktober 

en november 2012 een ontwerp hebben uitgewerkt van De Kuip 3.0 met voldoende stoelen voor 

de Uefa en met een upgrading van de toeschouwer-ruimten en een uitbreiding van de commerciële 

ruimten. 

Reddekuip biedt hierbij haar ontwerpwerk en de overwegingen voor de stad als een gift aan de 

stad en aan Feyenoord. De geraamde kosten zijn laag: 117 miljoen en het is daarmee beter en 

met minder risico te exploiteren dan een nieuw stadion. Maar we willen niet treden in de werkzaamheden 

van de NV Stadion Feyenoord. Er is een inbedding gedacht in een nieuw sportpark 

Varkenoord. Er zijn stedelijke overwegingen en er zijn tenslotte overwegingen om het bekende 

stadion beter te laten functioneren in de stad. De kuip te behouden en te upgraden is heel goed 

mogelijk. En alles past erin zowel voor de stad als voor Feyenoord! 

Feyenoord en de stad beslissen wat verstandig is: een vernieuwde Kuip of een geheel nieuw stadion 

met de mogelijkheid van verwaarlozing en zelf afbraak van de huidige Kuip. 

WIE IS REDDEKUIP? 

Reddekuip bestaat uit professionals die geheel belangeloos werken. Dit zijn: Erwin Eekelaar, 

Mick Eekhout, Adriaan Geuze, Robin van Holst, Arie Krijgsman, Joris Molenaar, Errol Ooft, Paul 

Groenendijk, Michiel Holthinrichs, Daan Verhoeven en Alexander Zevenbergen. [Zie website www. 

reddekuip.nl]. Uit hun midden is Stichting Reddekuip voortgekomen en is het bestuur samengesteld. 

Citaat website: 

“De besluitvorming over een nieuw Stadion Feijenoord is onduidelijk en niet transparant. De businesscases 

zijn niet openbaar: Onduidelijk is welke problemen opgelost moeten worden of wat nu 

precies de gestelde doelen zijn. Ons kerndoel is om een open discussie te krijgen over wat het 

beste is voor Feyenoord: nieuwbouw, modernisatie van de Kuip of zelfs niets doen? 

We zien dat de Kuip een belangrijk icoon is voor de stad en dat veel Rotterdammers hier trots op 

zijn. We willen voorkomen dat de Kuip verwordt tot een 2e Hef in de stad. We hebben een realistisch 

plan als logisch alternatief voor de nieuwbouw. Het plan gaat uit van de beperkte informatie 

die nu beschikbaar is in de pers (over onderdelen van businesscase 3.0). De vormgeving is bedoeld 

om de mogelijkheden zichtbaar te maken. Uitgangspunt is om te behouden wat goed is en toevoegen 

wat nodig is voor een modern voetbalstadion. 

En ja, die lichtmasten kunnen zeker blijven! Het stadion dient primair voor voetbal (hier verdient 

Feyenoord zijn geld mee!). We willen graag weten wat het business model is voor andere doelen 

(concerten etc.). We denken dat het beter is Feyenoord te behoeden voor dit soort activiteiten. 

Feyenoord is namelijk pas net uit de gevarenzone! De geschatte bouwkosten van 117 Miljoen Euro 

zijn hoog maar wel realistisch. Het is simpel de optelsom van alle onderdelen (Dak, tribunes, comfort, 

veiligheid…). 

Voordeel van Renovatie/modernisatie is dat er gefaseerd kan worden. En gekozen kan worden in de 

investeringsvolgorde = wat genereert nu als snelste extra omzet voor Feyenoord. Emotie Voor de 

supporter is Feyenoord emotie en verbondenheid. Spelers, trainers en bestuurders komen en gaan, 

maar de clubkleuren, het logo, het legioen en het stadion zorgen voor de continuïteit.” 

Biografieën van Reddekuipers die aan deze brochure hebben meegewerkt: 

Erwin Eekelaar (1967) is entrepreneur, directeur / eigenaar van o.a. Netsetup B.V. een internationaal 

software huis gespecialiseerd in grote administratieve systemen (Health, Real estate, 

Automative, Supermarkets e.d). Het bedrijf is gevestigd in één van de Brinkman & v.d. Vlugt Villa’s 

te Rotterdam. Als Rotterdammer, Feyenoorder en moderne architectuurliefhebber is hij initiatiefnemer 

van Reddekuip. Erwin gelooft dat Feyenoord zijn thuisbasis niet mag verlaten. Met de Kuip 

3.0 krijgt Feyenoord wederom het grootste, mooiste en modernste stadion van Nederland. www. 

netsetup.nl 

Mick Eekhout (1950) is directeur van Octatube, Rotterdamseweg in Delft, ervaren constructief 

ontwerper en gespecialiseerd in innovatieve gevels en daken in de architectuur. Heeft in 1972 als 

TU Delft architectuurstudent een overkapping van het Feyenoord stadion ontworpen. Heeft met zijn 

‘design & build’ bedrijf de beglazing van het Maasgebouw gerealiseerd. Werkt met zijn bedrijf al 30 

4

jaar lang in veel lichtgewicht daken gevelprojecten in het buitenland. Heeft in Tunis ontwerp gemaakt 

van het Olympisch stadion. Momenteel betrokken bij handbalstadion Lusail in Qatar. Sinds 1991 deeltijd 

hoogleraar Productontwikkeling aan de TU Delft. Propageert een sterke relatie tussen ‘industry & 

academia’ voor beider stimulans. www.mickeekhout.nl 

Adriaan Geuze (1960) is landschapsarchitect, oprichter van West 8, een vooraanstaand ontwerpbureau 

voor stadsontwerp en landschapsarchitectuur. Hij is op de universiteit van Wageningen afgestudeerd. 

Nadat hij in 1990 de prestigieuze Prix-de-Rome won, vestigde hij met zijn bureau west 

8 een enorme reputatie op internationaal niveau met zijn unieks aanpak voor planning en ontwerp 

van de stedelijke omgeving. Hij is een internationaal gerespecteerde hoogleraar Architectuur en 

Stadontwerpen en geeft vaak lezingen op universiteiten over de gehele wereld. www.west8.nl 

Paul Groenendijk (1957) was na zijn studie Bouwkunde in Delft vooral actief als publicist over 

architectuur. Hij publiceerde onder andere de Architectuurgids Nederland, Scheepsarchitectuur, De 

Nederlandse architectuur in een notendop, De Zwarte Madonna, Thuis in Rotterdam en De Red Apple. 

Hij was beeldredacteur van Feyenoord Compleet en Stadion Feijenoord het origineel, was medesamensteller 

van de tentoonstelling Feyenoord een beeld van een club in de Kunsthal in 1994 en 100 

jaar Feyenoord in het Historisch Museum in 2008. In 2001 verscheen Het Lied van Feyenoord. In 2005 

was hij de eerste winnaar van de quiz professor Feyenoord. 

Robin van Holst (1987) is (mede) oprichter van Floro Webdevelopment B.V.. Hier richt hij zich met 

name op de ontwikkeling van het Floro CMS en usability van applicaties. Daarnaast verzorgt hij succesvolle 

‘social media’ campagnes voor verschillende klanten. www.floro.nl 

Michiel Holthinrichs (1990) studeert Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft en is daarnaast 

al ruim twee jaar werkzaam bij Molenaar & Co architecten. Ook is werkt hij bij de afdeling voorlichting 

van Delft Bouwt, waar hij informeert over de aanleg van de spoortunnel. Een jaar geleden heeft hij 

samen met drie medestudenten Studio WEID opgericht, een bureau voor het initiëren van architectuur. 

Arie Krijgsman (1934) Oud-directeur van ABT en oud-deeltijd hoogleraar constructies, 

faculteit Bouwkunde TU Delft. Fan van de Kuip sinds 1964, toen zijn afstudeerhoogleraar, Prof. 

Ir.J.H.van den Broek (opvolger van Brinkman en van der Vlugt) hem vroeg een dak te ontwerpen op 

de Kuip, met als hoogtepunten het constructief ontwerp voor de tribuneoverkapping in 1994 en het 

constructief ontwerp voor het plan Reddekuip in 2012.Als constructief ontwerper van ABT betrokken bij 

vele tot de verbeelding sprekende projecten, zoals Ahoy, Thialf, Gelredome en het voorontwerp voor de 

Erasmusbrug. www.abt.eu 

Joris Molenaar (1956) is architect / directeur van Molenaar & Co architecten te Rotterdam, dat in 

1985 is opgericht. Het bureau is gericht op binnenstedelijke vernieuwingsopgaven met een specialisatie 

op restauratie en herbestemming van cultureel erfgoed uit de twintigste eeuw. Joris Molenaar 

is kenner van de werken en historie van architectenbureau Brinkman & Van der Vlugt, waarover hij in 

oktober 2012 de volledige monografie publiceerde. Hij restaureerde van dit bureau een drietal villa’s en 

herbestemde het fabriekskantoor van Van Nelle. Voorbeeld van het duurzaam ontwikkelen van cultureel 

erfgoed door middel van slimme installaties en technieken is het Justuskwartier te Rotterdam Spangen 

met nulenergiewinningen. Daarnaast is hij actief in welstand en monumentenzorg. www.molenaarenco. 

nl 

5 

Errol Ooft (1963) is directeur en eigenaar van IOB, een Ingenieursbureau voor engineering 

en advisering rond en van de bebouwde omgeving. Specialismen van het bureau 

met ca.150 medewerkers zijn gecertificeerde bouwplantoetsing, bouwtechniek, bouwkosten- 

constructie-, installatieadvies en beheer & onderhoudsadviezen. Heeft passie voor 

Feyenoord, door oom Hans Ooft, oud Feyenoorder en is nu sponsor met 2 business seats. 

Is na de nominatie voor de Rotterdamse ondernemingsprijs in 1998 betrokken bij vele 

(renovatie)projecten van de gemeente Rotterdam als de Schouwburg, de Doelen, het OT 

theater, Now&Wow, het Oude Luxor, ed. Andere aansprekende projecten in de omgeving 

zijn de Electrabel Centrale op de Maasvlakte, het Centraal Station, het Theater en de 

torens Dijkzone (100m+) in Spijkenisse. www.iob.nl 

Daan Verhoeven (1988) is architect in opleiding. Momenteel is hij bezig met zijn master 

architecture aan de TU Delft. Naast een paar jaar werkervaring op het bureau Molenaar 

& Co architecten werkt hij ook aan een aantal eigen renovatie projecten. Bij ReddeKuip 

werkt Daan mee als ontwerper en tekenaar. 

Alexander Zevenbergen (1974) studeerde Nederlands recht (bedrijfsjuridische afstudeerrichting) 

aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. 

Alexander Zevenbergen is zijn loopbaan gestart als advocaat bij PLP te Rotterdam. In 

2006 rondde hij de Post Academische Leergang Arbeidsrecht af. Na een uitstap van ruim 

2 jaar als bedrijfsjurist bij PaySquare BV heeft hij in 2009 zijn werkzaamheden als advocaat 

weer hervat. Sinds maart 2011 is hij werkzaam bij Heere Egeter, als arbeidsrechtadvocaat 

ien adviseur voor financiële instellingen en bedrijven over commerciële contracten 

en (algemene) voorwaarden. www.heere-egeter.nl

1. De vraagstelling 

1.1 Een top accommodatie voor interlands volgens FIFA / UEFA / KNVB 

Het stadion Feijenoord heeft op dit moment de UEFA Five Star status. De accommodatie is echter 

volgens de KNVB en de stadiondirectie niet meer voldoende om een topaccommodatie voor interlands 

te zijn. De nieuwste FIFA normen ‘Footbal Stadiums, Technical recommendations and requirements’, 

5th edition 2011 bevelen hoge comfort standaards aan. De N.V. Stadion Feijenoord wil 

een stadion realiseren dat aan deze hoge standaards voldoet. In geval van een upgrading scenario 

voor het stadion De Kuip zal het streven moeten zijn om zo goed mogelijk aan deze standaards 

te voldoen. Daarbij zal een aantal afwegingen gemaakt kunnen worden hoe ver de aanbevelingen 

van de FIFA voor nieuwbouw ook op bestaande bouw doorgevoerd dienen te worden. Een van die 

afwegingen is het uitgangspunt voor de tribunehelling. Bij nieuwbouw gaat men uit van maximaal 

34 graden helling In bestaande stadions zoals De ArenA in Amsterdam is een steilere tribunehelling 

van 37 graden aanwezig. De 2e ring van De Kuip heeft op dit moment een helling tussen de 34 en 

35 graden. Uit het TNO rapport blijkt dat een 3e ring tussen de 35 en 40 graden helling zal moeten 

krijgen. Daarom is hier gekozen om de 37 graden van De ArenA aan te houden, waarmee de 

Nederlandse interlandstadions vergelijkbaar blijven. 

1.2 Sport en recreatievoorzieningen voor Rotterdam-Zuid rondom het Feyenoord stadion 

De open ligging van stadion Feijenoord naast sportpark Varkenoord en de mogelijke combinatie 

van een professioneel oefenveld naast amateurvelden is een unieke positie die van grote betekenis 

is voor Rotterdam-Zuid. Het ontwikkelen van op de jeugd gerichte inspirerende activiteiten 

onder de vleugels van het prof voetbal heeft prioriteit bij de KNVB. In stadion Feijenoord is al het 

initiatief van de Giovanni van Bronckhorst Academy genomen. Het verdient alle aanbeveling om de 

combinatie van profsport en breedtesport samen met sociaal maatschappelijke initiatieven verder 

uit te werken en daarvoor binnen het Stadionpark ook de ruimtelijke voorzieningen en sfeer te realiseren. 

Dit sluit naadloos aan bij de oorsprong van het stadion Feijenoord, dat destijds op initiatief 

van de voorzitter Van Zandvliet en gedragen door financiële steun van Rotterdamse ondernemers 

en financiers is gerealiseerd als semipublieke sportvoorziening voor de bevolking van Rotterdam 

Zuid. Ook hiervoor geldt het motto: voorbouwen op wat er is opgebouwd. 

1.3. Een exploitabele business case voor de NV Stadion Feyenoord (op basis 

van renovatie) 

De N.V. Stadion Feijenoord is een zakelijke onderneming, opgericht voor de exploitatie van het met 

particulier kapitaal opgerichte stadion. Het is dus zaak dat de N.V. een exploitabele business case 

voor de toekomst zal hebben, welk plan men ook kiest te gaan doen. Bij een upgrading van het 

bestaande stadion vallen nog verschillende keuzes te maken hoe ver men wil en hoe ver kan gaan 

met investeren. Daarmee kan een optimum worden gezocht voor een exploitabele business case. 

Voorop staat dat het primaire doel is het realiseren en exploiteren van een interlandstadion met 

bijbehorende voorzieningen binnen het totaal van de visie Stadionpark voor Rotterdam Zuid. 

6

2. De analyse van de bestaande toestand 

2.1 Het stadion 

Het stadion Feyenoord, in 1935 ontworpen door architectenbureau Brinkman & Van der 

Vlugt en geopend in 1937, is een vroeg en zeldzaam voorbeeld van een indertijd voor 

voetbal vernieuwende stadionvorm. “De Kuip behoort dus tot de eerste generatie voetbalstadions 

waarbij de gebouwtypologie zich losmaakt van de stadions die voor Olympische 

sporten gebouwd zijn. Het stadion Feijenoord is niet langer een sportstadion ’waar ook 

gevoetbald kan worden’, zoals bijvoorbeeld het Olympisch stadion van Amsterdam, maar 

een voetbaltempel ‘par exellance’, zeer bewust ontworpen vanuit het gebruik als voetbalstadion”’. 

Het stadion is aanvankelijk voor 60.000 bezoekers ontworpen waarbij een 

behoorlijk aantal staplaatsen waren. 

Toen vanaf 1937 

Dat het stadion welbewust zo is ontworpen blijkt uit de woorden van een van de architecten, 

Jan Brinkman, die de belangrijkste eisen in 1936 als volgt samenvat (citaat): 

A. De gezichtslijn of het gezichtsveld 

B. B. Het vullen en ledigen van de tribunes 

C. Een voetbalveld van internationale afmetingen 

D. Een sintelbaan met vlakke bochten 

Vervolgens zijn de volgende punten te overwegen: 

a. De toeschouwers zoo dicht mogelijk om het veld, zoodat de afstand niet te groot 

wordt 

b. Nergens een hindernis in het gezichtsveld 

c. Elke plaats, zonder uitzondering, moet het geheele veld met uitloopen kunnen over 

zien 

Uit een en ander blijkt, dat de bepaling van de doorsneden het belangrijkste vraagstuk is 

bij een Stadionbouw 

7 

De vaste 1e en 2e ring van het stadion hebben dan ook nog steeds een excellente 

C-waarde bij de gegeven aanleghoogte van het veld. [Zie in de bijlage E]. 

De veldtribune was van oorsprong een provisorische tribune voor staanplaatsen op de 

strook van de sintelbaan, die later buiten gebruik werd gesteld. 

Anno 2012 (na renovatie 1994) 

Het stadion is anno 2012 nog steeds goed functioneel vanuit het oogpunt van zichtlijnen 

en de in- en uitstroom van publiek. In 1994 is er een renovatie doorgevoerd waarbij het 

comfort is aangepast aan de toen geldende wensen, onder andere door een tribuneoverkapping 

rondom het gehele stadion te maken. De veld statribune is hierbij door een systeemtribune 

vervangen en tot een maximaal aantal zitplaatsen opgeschroefd om het verlies 

aan capaciteit door het vervallen van staplaatsen en vermindering van zitplaatsen door 

toevoeging van business units te compenseren. Daarbij Heeft men geen rekening gehouden 

met de zichtlijnen. 

Het stadion heeft een 5 star status volgens de UEFA. Niettemin zijn de normen voor interland 

stadions van de FIFA steeds hoger opgeschroefd, met name voor nieuwbouw. Het 

stadion wordt mede daardoor anno 2012 door de KNVB niet meer aanbevolen voor interlands 

die nu in De ArenA in Amsterdam worden gehouden. Met name de capaciteit aan 

plaatsen volgens de FIFA norm en het beperkte comfort voor de bezoekers en VIP plaatsen 

is een probleem.

2.2 De huidige staat en conditie van het stadion Feijenoord 

In het Rapport van TNO Bouw en Ondergrond heeft in haar rapport 2005-CI-R0072 dd. 27 

april 2005 in opdracht van Stadion Feijenoord het resultaat weergegeven van een onderzoek 

uitgevoerd naar de Levensduur van het Stadion Feijenoord. 

In dit rapport is gekeken naar de huidige toestand met daarbij de te verwachten levensduur 

en de te verwachten kosten van onderhoud: 

“Uit het uitgevoerde onderzoek aan de constructieonderdelen is naar voren gekomen dat 

deze onderdelen op dit moment in een relatief goede staat verkeren. Verder is naar voren 

gekomen dat de onderhoudsbehoefte voor deze onderdelen beperkt is tot periodieke 

onderhoud dat normaliter van dergelijke constructieonderdelen verwacht mag worden. Dit 

betekent dat de levensduur van de constructieonderdelen vooralsnog niet gelimiteerd is en 

dus minimaal 50 jaar bedraagt.” 

Samenvattend kan over de verschillende onderdelen uit het rapport worden gesteld: 

Betonconstructie 

- Tribunevloeren: oorspronkelijke tribunevloeren uit 1936 zijn bij de renovatie in 1994 

gecontroleerd en daar waar nodig gerepareerd of vervangen. 

- Trappenhuizen: trappen en bordessen van trappenhuizen zijn tijdens renovatie in 

1994 aangebracht. 

- Gootconstructie: gootconstructie rondom het veld is tijdens renovatie in 1994 gerea 

liseerd. 

Verwachte onderhoudskosten betonconstructie: € 16.600,- per jaar. 

Staalconstructie 

- Trappenhuizen: In 2002 is niet kritieke corrosieschade geconstateerd welke nog 

gerepareerd dienen te worden. 

- Spant buitenzijde Stadion: In 2002 geconstateerde ernstige corrosie aan trekstan 

gen is gerepareerd. Tijdens de opname in 2005 is geen nieuwe corrosie 

waargenomen 

- Spant 1e Ring binnenzijde Stadion: Geen corrosie waarneembaar, maar wel 

belang rijk dat staalconstructie regelmatig wordt geïnspecteerd. 

- Spant 2e Ring binnenzijde Stadion: Geen corrosie waarneembaar, maar wel 

belang rijk dat staalconstructie regelmatig wordt geïnspecteerd. 

Verwachte onderhoudskosten staalconstructie: € 305.000,- per jaar. 

Belastingen en vermoeiing 

Het stadion is in 1936 ontworpen voor 60.000 toeschouwers met staanplaatsen, terwijl er 

in het huidige stadion sprake is van ruim 51.000 toeschouwers met zitplaatsen. Dus alle 

tribunes worden maar voor 85% belast ten opzichte van waarvoor het stadion ontworpen 

is. Hierbij dient wel gekeken te worden naar het verschil in de belastingnormen tussen 

toen en nu. 

In 2002 is door Gemeente Werken Rotterdam in een brief (nr. U2002/21799) aangegeven 

dat het stadion voldoet aan de constructieve eisen van het Bouwbesluit. 

In het rapport van TNO is een beschouwing van de vermoeiing van de constructieonderde- 

len gemaakt. Hieruit is geconcludeerd dat er sprake is van een vermoeiingslevensduur van 

840 jaar. Dus deze is dus niet maatgevend. 

Op basis van het rapport van TNO uit 2005 kan worden geconcludeerd dat de constructieonderdelen 

van het stadion op dat moment in relatief goede staat verkeren. De onderhoudsbehoefte 

voor deze onderdelen is beperkt tot het periodieke onderhoud dat normaliter 

van dergelijke constructieonderdelen verwacht mag worden. Het onderhoud aan het 

stadion wordt regelmatig en effectief uitgevoerd. Dit betekent dat de levensduurverwachting 

van de constructieonderdelen niet gelimiteerd is en dus minimaal 50 jaar bedraagt. 

Uit het bovenstaande kunnen we dus afleiden dat uitbreiding en renovatie van De Kuip wel 

degelijk mogelijk zijn. Er wordt door TNO wel geadviseerd om de staat van onderhoud zo 

veel als mogelijk terug te brengen naar een optimale nul-situatie door middel van groot 

onderhoud. [Zie ook bijlage B]. 

2.3 De stadiondriehoek en Varkenoord 

Het stadion Feijenoord staat prominent in het open gebied van de stadiondriehoek met 

daarnaast het sportpark Varkenoord. De gemeente Rotterdam streeft naar gebiedsontwikkeling 

in dit gebied genaamd Stadionpark, zoals vastgelegd in het Programma van Eisen 

en Randvoorwaarden Stadionpark, d.d. 29 mei 2012. Hierbij staat een sportcluster voorop: 

“Investeringen in de openbaar vervoerinfrastructuur en openbare ruimte bieden vervolgens 

kansen voor een gemengd stedelijk milieu, dat meedoet op Randstedelijk niveau, maar 

wat ook aansluit bij de bestaande sociale en programmatische opbouw in de directe omgeving”. 

De ruimtelijke vertaling van dit programma gaat uit van handhaving van het stadion 

op de huidige plek. Op Varkenoord richt men zich op gemengd stedelijke ontwikkeling met 

sport en onderwijs en een combinatie van top- en breedtesport. Hier wordt in het voorstel 

van Reddekuip een volledig antwoord op gegeven. 

8

3. Het idee 

3.1. Respect voor het verleden & vizier op de toekomst 

Red de Kuip stelt voorop dat in stand houden van het monumentale voetbalstadion met 

zijn goede oorspronkelijke tribuneconstructie het doel moet zijn: Voortgaan met het goede 

en vernieuwen van wat nodig is. Zelfs op het niveau van een ‘Green Goal’ certificaat, als 

norm. Zij voelt zich daarin gesteund door de waardering die leeft bij supporters voor de 

sfeer en kwaliteiten van De Kuip, wat ook tot het grote aantal van meer dan 16.000 petitie 

ondertekenaars heeft geleid. Voortgaan met het bestaande stadion voorkomt ook dat er 

een situatie zou ontstaan met een nieuw stadion naast een verlaten oud stadion waar niet 

meer in gevoetbald wordt. 

Op basis van de functionaliteit van de bestaande tribune, de relatief goede technische conditie 

van de 75 jaar oude constructie en de lange levensduur die nog aan de constructie 

kan worden toegekend is het verstandig in te zetten op het blijven door exploiteren van de 

kuip als stadionconstructie. Dit sluit tevens aan bij de ruimtelijke visie op het Stadionpark 

waarbij de gemeente Rotterdam het stadion op de huidige locatie heeft gehandhaafd. 

Hedendaags duurzaamheidbeleid is ook gediend bij het zo mogelijk handhaven en blijven 

gebruiken van bestaande gebouwen. Ook de FIFA heeft duurzaamheid hoog in het vaandel, 

in haar meest recente, in 2011 uitgebrachte richtlijnen. 

De aanbeveling van de FIFA is, voor ingrijpende renovatie van voetbalstadions, het behalen 

van LEED certificering. Het bepalen of het huidige stadion hiervoor in aanmerking komt 

dient nader onderzocht te worden aan de had van een uitgebreide certificeringtoetsing, 

LEED of BREEAM-NL. 

Gezien alle duurzaamheidaspecten en de ligging van het stadion is het aannemelijk dat het 

stadion met minimale maatregelen in aanmerking komt voor certificering. 

De hoogte van de duurzaamheidambities zal nader bepaald moeten worden in de verdere 

planuitwerking. Een belangrijke rol hierin is een lange termijnvisie van de gebruiker / 

eigenaar / investeerder. Aan de hand van de desbetreffende investeringskosten van de te 

nemen maatregel en de terugverdientijd kan dan een keuze worden gemaakt welke duurzame 

maatregelen worden toegepast in het plan. 

Het toepassen van meerdere (extra) maatregelen in het plan zullen leiden tot hogere certificering 

van het stadion. Ondanks dat het hier een upgrading van een bestaand stadion 

betreft is een Platinum certificering mogelijk. 

Op basis van bovenstaande bevindingen kunnen we concluderen dat het behoud van De 

Kuip en het ‘Green Goal’ programma van de FIFA “hand in hand” kunnen gaan. 

[Zie verder bijlage D]. 

9 

3.2 De kansen met en rond het handhaven van de huidige functie van De Kuip 

Stadion Feijenoord ligt nog steeds behoorlijk vrij in de omgeving. Rond het stadion is ruimte 

en aan de overzijde van de Coen Moulijnweg is het grote sportpark Varkenoord. Het 

stadion is goed bereikbaar, zowel per auto vanaf de Ring van Rotterdam als per openbaar 

vervoer, tram en spoor. Voor parkeren bij evenementen is te weinig capaciteit, daarover 

wordt in ‘Stadionpark, Programma van Eisen en Randvoorwaarden Gebied’, van het projectteam 

Stadionpark een aantal mogelijke scenario’s beschreven. De Kuip 3.0 biedt goede 

uitgangpunten om een van deze scenario’s te kiezen en te realiseren. 

Daarnaast stelt Red de Kuip dat het Stadionpark op Rotterdam Zuid juist een kans biedt 

een sterk recreatie en sportpark voor de combinatie van amateur- en profsport te realiseren 

met een grote betekenis voor de sociale ontwikkeling van Rotterdam Zuid. Daartoe 

wordt aanbevolen om de directe omgeving niet meer geheel aan de auto te offeren zoals 

nu het geval is. Door ontwikkeling van parkeercapaciteit in transferiumgarages aan de 

overzijde van de Stadionweg kan dit worden gerealiseerd. Een luchtbrug kan een attractieve 

verbinding met het stadion vormen. Het gebied zal dan een groen en recreatief karakter 

kunnen krijgen. 

Stadion Feyenoord & sportpark Varkenoord geïntegreerd 

Laan op Zuid 

Omleggen/aansluiting van de 

Breeweg/Stadionviaduct op 

bestaande kruising van 

Laan op Zuid 

Verhoogd entreeplein voor 

de Coen Moulijn boulevard 

Breeweg 

Trappen 

Stadionviaduct (bestaand) 

Stadionweg 

Gerenoveerde 

‘Oude Kuip’ 

Nieuw te bouwen 

parkeergarage/transferium 

Bovengrondse passage 

naar business lounge 

Varkenoord 

John F. Kennedylaan 

Feyenoord supporters honk 

Coen Moulijn boulevard, 

gezellige voetgangers esplanade, 

braderie op wedstrijddag 

Olympiaweg

4. Het voorstel 

Het scenario van Red de Kuip gaat uit van opwaarderen van het voetbalstadion naar de 

normen van FIFA, UEFA, KNVB die worden gehanteerd voor interlands in bestaande stadions. 

Hierbij dient onderscheid te worden gemaakt tussen de eisen en aanbevelingen die 

FIFA stelt voor nieuwbouwstadions en wat men voor doorfunctioneren van een bestaand 

stadion minstens noodzakelijk acht. In het rapport van TNO Bouw en Ondergrond uit 

2005, ‘Levensduur Stadion Feijenoord’, worden in 3.3 mogelijke ‘upgrades’ een aantal 

principes geschetst waarmee het stadion geschikt kan worden gemaakt voor 63.000 zitplaatsen. 

In deel B van dat rapport worden de principes in de doorsnede onderzocht op 

consequentie voor zichtlijnen. Deel C is een korte verkenning van mogelijkheden tot volledig 

overkappen van het stadion. Dat wordt bij De Kuip 3.0 vooralsnog achterwege gelaten 

maar kan nog steeds in de toekomst worden overwogen. Wel wordt uitgegaan van verbreding 

van de overkapping zodat alle tribuneplaatsen onder de kap komen te liggen. 

Uit het TNO-rapport komt dezelfde conclusie naar voren als bij De Kuip 3.0 voorgesteld, 

namelijk dat het toevoegen van een derde ring en optimalisatie van de veldtribunes (ook 

nulde ring genaamd) de meeste mogelijkheden biedt om de capaciteit van het stadion tot 

63.000 acceptabele zitplaatsen voor de FIFA uit te breiden. Om dit te kunnen bereiken zijn 

de volgende maatregelen nodig: 

- Het liften van het dak; 

- Een derde ring in lijn met de originele tribunes; 

- Toegankelijkheid, veiligheid en comfort 

- Een ruime rok met spelgerelateerde commerciële voorzieningen; 

- Green Goal; 

- Een verbeterd omgevingsplan voor profs en breedtesport. 

4.1 Het liften van het dak 

De renovatie uit 1994 heeft een inventieve dakconstructie opgeleverd die de tweede ring 

bedekt en die geheel op zichzelf staat. Voor capaciteitsvergroting met een 3e ring is echter 

noodzakelijk een dak op hoger niveau te hebben. De ringconstructie van het dak maakt 

het voorstelbaar om het dak te liften. Daarbij is het zelfdragende principe wederom uitgangspunt. 

Door een nieuwe constructie voor de 3e ring om het bestaande monumentale 

stadion heen te bouwen ontstaat de mogelijkheid om het dak stabiel en gecontroleerd veilig 

naar een hoger niveau te liften. Daar wordt vanuit gegaan 

4.2 Een derde ring en verbeterde veldtribune in lijn met de originele tribunes 

De capaciteitsvergroting zal minstens moeten voldoen aan de ondergrens van de comfort 

eisen van de FIFA. Er zal een optimum gezocht dienen te worden tussen hellingshoek, 

zichtlijn en ideale stadionvorm. De voorstellen voor verbeterde veldtribune en 3e ring gaan 

hier vanuit. 

Voor de derde ring zal een zo laag mogelijke helling uitgangspunt moeten zijn. Om een 

behoorlijke zichtwaarde te kunnen realiseren is daarom uitgegaan van het ten opzichte van 

de 2e ring naar achteren projecteren van de nieuwe tribune. Er is een optimum gevonden 

bij een derde ring met 37 graden hellingshoek en teruggelegde situatie. De derde ring 

blijft nog grotendeels binnen de ideale cirkel voor de tribune volgens de FIFA richtlijn. 

Voor de veldtribune is gekozen om de zichtlijn vanuit de ondergrens van de C-waarde te 

bepalen om zoveel mogelijk zitplaatsen nog te kunnen realiseren. Dit zijn de plaatsen voor 

supporters die ‘in het vuur van de strijd’ willen staan. 

De 1e en 2e ring zijn oorspronkelijk gehouden en hebben daardoor excellente C-waarden. 

Voor de 3e ring is bepalend dat de hellingshoek niet te zijl mag worden. Daarom is hier 

voor gekozen vanuit de minimum C-waarde in de hoeken de tribune te ontwikkelen. In de 

hoeken is een minimum C-waarde minder belemmerend omdat dit niet de gehele zijde van 

het speelveld betreft maar enkel een cornerhoek. Op deze wijze is er een totaal van tribunes 

verkregen die het mogelijk maakt om 63.000 FIF genormeerde plaatsen te realiseren 

en tevens de capaciteit aan sponsor en business accommodatie ruim te verdubbelen. 

10

4.3 Toegankelijkheid, veiligheid en comfort 

Het nieuwe stadion zal voldoen aan de Nederlandse weten regelgeving. Hiermee wordt 

bereikt dat de uitbreiding zowel technisch als in de gebruiksfase als veilig bouwwerk kan 

worden beschouwd. De hoofdopzet van het gebruik van het stadion blijft hetzelfde als 

bestaand waardoor de impact op bestaande veiligheids-voorzieningen, behoudens schaalvergroting 

en actualisatie, inzichtelijk blijft. 

Veiligheid 

Met het oog op het reguleren van de grotere bezoekersstromen in en direct rondom het 

stadion worden bestaande veiligheidssystemen, maar ook samenwerkings-verbanden met 

hulpverleningsdiensten geactualiseerd. Het huidige camerasysteem in en rondom het stadion 

zal worden geïnventariseerd en uitgebreid ten gevolge van het nieuwe stadionontwerp. 

Toegankelijkheid van bezoekers 

Bestaande kleinschalige gebouwen en opslag rondom de stadionplint wordt verwijderd en 

teruggebracht naar nieuwe nabijgelegen opslagruimten. Het huidige terrein wordt hierdoor 

op een aantal plaatsen overzichtelijker. Behoudens de toevoeging van diverse nieuwe 

buitenliften blijft de onbebouwde terreinoppervlakte grotendeels gehandhaafd, zowel voor 

publiek als hulpverleningsdiensten. Behoudens de toename van personen door capaciteitsvergroting 

van het stadion blijft de verdeling van de huidige bezoekersstromen ongewijzigd. 

Onder de 3e ring en de gevelbekleding is sprake van een droogloop. 

11 

Per sector is een roltrap voorzien waarmee de mogelijkheid wordt geboden om eenvoudig 

3e ring te bereiken. De roltrappen zijn niet beschouwd ten aanzien van ontvluchting, dit 

geschiedt via de trappenhuizen en biedt afdoende capaciteit. 

Tribunelounges zijn voor reguliere bezoekers toegankelijk vanaf het stadionterrein middels 

een lift en een trappenhuis. De liften zullen worden voorzien van een geschikt toegangscontrolesysteem. 

Beide bouwlagen zijn met elkaar verbonden middels een vide. 

De businesslounges zijn alleen voor genodigden toegankelijk via het Maasgebouw conform 

bestaand. Beide bouwlagen zijn met elkaar verbonden middels een vide. De trappen 

grenzend aan de business lounges worden beschouwd als interne verbindingstrappen voor 

de bezoekers en verbinden slechts twee bouwlagen met elkaar. Middels verlenging van de 

bestaande gangen wordt toegang verkregen tot bestaande en nieuwe ‘business seats’. Bij 

een calamiteit kan gebruik worden gemaakt van de bestaande trappenhuizen. 

Het stadion wordt grotendeels toegankelijk voor minder validen door het aanbrengen van 

de nieuwe liften. Hiermee wordt zowel capaciteitsvergroting bewerkstelligd voor die doelgroep 

als een goede zichtpositie op het speelveld. De bestaande voorzieningen voor minder 

validen nabij het speelveld worden uitgebreid en komen onder de nieuwe optionele 

luifel. 

[Zie verder bijlage E].

4.4 Een ruime overjas met spelgerelateerde commerciële voorzieningen; 

Het concept voor De Kuip 3.0 gaat uit van het principe van een vrijstaande ombouwing 

rond en boven de bestaande monumentale tribune. De benodigde positie van naar achter 

geschoven 3e ring bied kansen voor het realiseren van extra voorzieningen en capaciteit. 

Dit wordt gevonden in een drietal vloeroppervlakten; 

a. op de hoogte van de bovenzijde 2e ring komt rondom het stadion een ringvloer 

waarop nieuwe publieksvoorzieningen worden geprojecteerd. Het betreft toiletvoorzieningen 

rondom de traphallen en daar tussenin ruimtes voor horecavoorzieningen. Die voorzieningen 

kunnen ook voor commerciële doeleinden worden gebruikt buiten de wedstrijden 

om. 

b. Boven de voorzieningenring komt een circulatievloer die de 3e ring ontsluit. Deze 

gaanderij ligt in de buitenlucht en kan alle trappenhuizen en sectoren van het stadion 

rondom verbinden. Op deze gaanderij is voldoende ruimte om ‘vending’apparaten te plaatsen 

voor extra verkoop van versnaperingen. 

c. Onder de voorzieningenvloer wordt op achtplekken van het stadion ruimte gecreeerd 

voor dubbelhoge lounges. Deze ruimtes kunnen naar behoefte worden ontwikkeld en 

ook door sponsors en bedrijven worden geadopteerd. Ze zijn aangesloten op de acht posities 

waar liften zijn geprojecteerd. Voor veiligheid en ontsluiting worden de lounges aangesloten 

op de bestaande trappenhuizen. 

Op deze wijze wordt in de nieuwe ombouwing een scala aan moderne publieks- en sponsorvoorzieningen 

gerealiseerd die tezamen ook buiten de wedstrijden om een commercieel 

te exploiteren zalencomplex vormen. 

4.5 Green Goal voor de Kuip 

Voor het bouwen van nieuwe voetbalstadions is FIFA begonnen met het initiatief om in 

deze nieuwe stadions een milieuduurzaamheid programma geïmplementeerd te krijgen. Dit 

initiatief heet “Green Goal”. 

De belangrijkste doelstellingen van het programma zijn: 

- De vermindering van het verbruik van drinkwater. 

- Het voorkomen van en/of de vermindering van afval. 

- Het creëren van een meer efficiënt energiesysteem. 

- Toename van gebruik van het openbaar vervoer op FIFA evenementen 

Deze doelstellingen moeten bijdragen tot het scheppen van een neutraal klimaat met 

betrekking tot uitstoot van broeikasgassen. Het programma is al toegepast voor de 2006 

en 2010 FIFA World Cup en zal ook worden toegepast bij andere toekomstige FIFA World 

Cups. Ook de UEFA ambieert het “Green Goal” programma van de FIFA. 

[Zie verder bijlage D] 

14

4.6 Een verbeterd omgevingsplan voor profs en breedtesport 

Al lang wordt gesproken over de bijzondere problematiek van Rotterdam Zuid. Velen 

onderstreepten het belang van de brede benadering voor de jeugd door opvoeding, onderwijs, 

goede voeding, en sport. Programma’s die hierop gericht zijn blijken een bijdrage 

te leveren aan de individuele ontwikkeling van kinderen en aan sociale verankering en respect. 

De discussie over Feyenoord, de voorbeeldfunctie, de ‘breedte-sport’ is ook vaak in 

dit licht bezien. Ook de Gemeenteraad is zeer duidelijk over het belang van de sport voor 

Zuid. Zowel Het Zuiderpark als Varkenoord wordt een belangrijke rol toegedicht. 

De opgave voor Varkenoord 

Welnu, als integraal deel van het Reddekuip initiatief is het aspect van de breedtesport 

op Varkenoord verder uitgewerkt. Er is een analyse gemaakt van de algemene 

Stedenbouwkundige context van het gebied; er is gezocht naar een planopzet met een 

gezelligere (Rotterdamse ) sfeer rond het Stadion en Varkenoord; er is bekeken hoe het 

sportpark Varkenoord in oppervlakte zou kunnen worden uitgebreid; en bovenal is gestudeerd 

op het verlangen het hele gebied –Stadion en Varkenoord- als één Sport Campus te 

gaan inrichten. 

Chagrijn 

Het warme Rotterdamse sporten voetbal sentiment is voor wat betreft de omgeving 

van de Kuip meer een ‘ondanks’ dan een ‘dankzij’. Het Stadion ligt ingeklemd tussen drie 

verkeersriolen, de directe omgeving is zeer gefragmenteerd en desolaat. Hekken, afrasteringen, 

zwarte gebouwen, asfalt, parkeervelden en prikstruiken domineren het beeld. 

Bezoekers worden verwelkomd in een ambiance die doet denken aan de Maasvlakte. 

15 

Rotterdammer valt het na al die jaren nauwelijks nog op, zij zijn gewend geraakt aan de 

gure wind en het chagrijn rondom het voetballen. De omgeving ondersteund op geen 

enkele manier het vriendelijke, met elkaar of met het gezin naar de sport. Het mag een 

wonder heten dat de trouwe fans telkens weer met goede moed, extra kleding en een 

kraag om de nek naar het Stadion komen. Dat zij door zo veel vrijwilligers worden begeleid 

en dat deze stuarts en verkeersregelaars er überhaupt in slagen iedereen in deze 

rauwe en onpersoonlijke omgeving zonder conflict naar de Stadionpoort krijgen. In de 

afgelopen decennia is er aan het gebied gebouwd en veranderd. Al deze ingrepen hebben 

het gebied niet vriendelijker gemaakt. Elke resthoek is inmiddels geasfalteerd en in gebruik 

als parkeerplaats. 

Sportpark Varkenoord, dat een van de centra voor de breedtesport zou moeten zijn, is aan 

twee zijden ingeklemd in grote infrastructuur en achterkanten. Er is, buiten de mensen die 

er zijn, geen sfeer en ambiance. Het park is zeker niet de gedroomde vlag van het jeugd 

en breedtesport pilot-project voor Rotterdam Zuid! 

Rotterdams, volkse gezelligheid en menselijke maat 

De initiatiefgroep Reddekuip stelt voor dat de basis voor de toekomst van de Kuip gevonden 

moet worden in het realiseren van een vriendelijk en welkom Sportpark Varkenoord 

met daarin het opgeknapte en toekomst bestendige Feyenoord Stadion, een als voetgangers 

esplanade ingerichte Coen Moulijn boulevard, de uitbreiding van de oefen- en amateurvelden, 

een principiele keuze voor groen boven asfalt. 

Hiervoor is een inrichtingsschets gemaakt waarin is onderzocht hoe het gebied kan worden 

opgewaardeerd als de verkeersfunctie van de Coen Moulijnweg wordt opgeheven, door het 

verkeer vanaf- of naar de Breeweg te geleiden via de Olympiaweg en de Stadionweg naar

de John F. Kennedylaan. Dat kan door de Olympiaweg ter hoogte van het Olympiaviaduct 

op te hogen zodat een gelijkvloerse aansluiting ontstaat op het viaductniveau, een 

T-kruising. Hierdoor ontstaat er een nieuw perspectief voor de Coen Moulijnweg, die voor 

een groot deel op een dijk ligt, en voor de rotonde aan de John F. Kennedylaan. Het zeer 

brede verkeersprofiel van de huidige Coen Moulijnweg, 2x2 met middenberm, en de met 

struiken beplante taluds komen vrij. Door deze overbodige racebaan af te graven tot het 

niveau van het maaiveld van de Kuip en van Varkenoord ontstaat een nieuwe ruimte van 

allure (350 meter lang en 60 meter breed). In deze vrij komende ruimte moet de 30 meter 

brede, met kersenbomen ingeplante esplanade worden ingericht die zowel het Stadion , 

het Topsport- centrum en het sportpark verbindt. De Coen Moulijnweg wordt zo de Coen 

Moulijn boulevard. De overige vrij komende marge kan worden toebedeeld aan het sportpark 

en aan de te krappe ruimte rondom het Stadion, zodat toeschouwers prettig en 

relaxed tot onder de nieuwe ‘overjas’ achter de tribunes kunnen lopen. Het sportpark ten 

zuiden van de Coen Moulijn boulevard en de Stadion driehoek ten noorden ervan worden 

geïntegreerd als eenheid, Sport Campus Verkenoord. De bestaande monumentale trappen 

bij het Olympia Viaduct worden gedraaid naar de nieuwe (verlaagde) Moulijn boulevard. 

Er ontstaat een verhoogd (bestaande niveau) entreeplein aan de westelijke kop van de 

Coen Moulijn boulevard. Aan de oostzijde ( de zijde van Sportdorp) is er eveneens een 

entreeplein ter hoogte van de bestaan de rotonde. Halverwege de Coen Moulijn boulevard 

wordt de hoofd toegang van Sportpark Varkenoord vorm gegeven als korte zijarm van de 

boulevard, eveneens als esplanade met kersenbomen. 

Als verdere uitwerking wordt voorgesteld de grote asfalt vlaktes rondom het stadion te 

saneren. Oefenveld, gras en bomen zullen het terrein warmte, beschutting en vriendelijkheid 

geven. De seizoenkaarthouders en de voor de club belangrijke businessgemeenschap 

krijgen op wedstrijddagen een gegarandeerde parkeerplaats in een bovengrondse parkeergarage, 

te bouwen op de bestaande parkeerplaats van De Veranda die door de weeks 

dienst zal doen als transferium. Vanuit deze garage zal deze betalende gebruikersgroep 

directe toegang hebben via een droge voetgangerspassage over de weg en het park naar 

het Businesscentrum van het Stadion en het Maasgebouw. 

Het grote perspectief is natuurlijk het feit dat de Coen Moulijn boulevard voor zes dagen 

in de week een vriendelijke ontvangst en ontmoetingsruimte wordt voor kinderen, families, 

schoolklassen die de sportvelden intensief zullen gaan gebruiken. Amateursport waar 

iedereen in Zuid voor heeft gekozen, krijgt een gezicht. Op zondagen wordt de Coen 

Moulijn boulevard de plek waar vanuit twee zijden het publiek kan toestromen. Op die 

dagen is de boulevard ingericht met kraampjes en tenten voor koffie, bier, friet, worst, 

ijs, sjaaltjes en vlaggen, souvenirs etc. Een uur voor en na de wedstrijd is het er gezellig. 

Het publiek heeft beschutting en overzicht. Het ademt gezelligheid, er wordt gezongen en 

gefeest. Op speciale dagen en weekenden zoals Koninginnedag of in de schoolvakanties 

zal de Coen Moulijn boulevard worden ingericht als openlucht markt of braderie. Met kerst 

is de boulevard verlicht met duizend lampjes. 

De Coen Moulijn boulevard wordt het multifunctionele hart van de Sport Campus 

Varkenoord. Op doordeweekse dagen functioneert het als de toegangsweg voor het 

Stadion, voor het topsportcentrum, het Feijenoord supporters honk en voor het sportpark. 

Op bescheiden schaal kunnen de werknemers en gebruikers van deze voorzieningen par- 

keren op de boulevard, onder de kersenbomen. Het publiek kan hier ook de voetballers 

in hun mooie auto’s zien binnenrijden. 

Groene voeten 

Het door Reddekuip voorgestelde plan voor de Kuip voorziet in een ruime en welkome 

ruimte rondom- en onder het Stadion. Het voetballen moet niet plaatsvinden in de ambiance 

van asfalt, parkeerterreinen, prikkeldraad of vastgoed. Nee, Feyenoord is voor het 

Rotterdamse publiek een fans-, familie-, en business gebeuren. Het voorstel voor het 

Stadion gaat dan ook niet louter om tribunes, voorzieningen en capaciteit, maar vooral 

ook om de sfeer net buiten het stadion. Het initiatief ziet de Kuip niet alleen als accommodatie 

om een veld met een ‘achterkant’ in het asfalt, maar ook als prachtig stadiongebouw 

waar je prettig omheen beweegt, een voetbaltempel met een echte ‘voorkant’. 

Het Stadion komt in een brede ruimte te staan waar je je veilig voelt zonder hekken. Het 

publiek met kaartjes kan deze ruimte bereiken via de Coen Moulijn boulevard. 

Breedtesport voor Zuid 

Sportpark Varkenoord wordt in het voorstel 

vergroot en krijgt een prachtige verankering 

aan de Coen Moulijn boulevard. 

Als de nieuwe boulevard met bomen is 

ingericht, kunnen de taluds en de populieren 

zone anders worden ingericht. Er 

ontstaan veel nieuw oppervlak en flexibiliteit 

in de lay-out van de velden. Nieuwe 

arrangementen voor sport, opleiding en 

ontspanning kunnen gemakkelijk worden 

ingepast. 

Realisatie 

Voorgestelde ideeën zijn onderzocht op 

fasering en realisatie. Alle onderdelen van 

het plan kunnen binnen het bestaande 

aanwezige oppervlakte worden gerealiseerd. 

De transformatie van het doorgaande 

verkeer is een belangrijke voorwaarde. 

Dit kan gebeuren zonder dure nieuwe 

viaducten of fly-over. Het plan leent zicht 

voor fasering en kan worden uitgevoerd 

zonder dat het verkeer of het voetbal zal 

worden belemmerd. 

16

5. De uitwerking 

5.1 De Kuip 3.0 in tekeningen 

19 

Doorsnede 

trappenhuizen

Doorsnede over 

Maasgebouw 

20

0 

21 

Supporters seats 

Sanitaire voorzieningen 

Verkeersruimte 

EHBO posten 

Bestaande voorzieningen 

Buisiness voorzieningen en seats 

Commerciele voorzieningen 

Supporters voorzieningen 

Maatschappelijke voorzieningen 

12 MIVA + 12 begeleiding 



Toiletten 

dug out 

dug out 




1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - BG

1 




EHBO posten 












1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 01 

22

2 1e 

23 




EHBO posten 






V I D E 

V I D E 

V I D E 

verdieping 

Maasgebouw 

6900+ 

V I D E 

V I D E 

V I D E 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 02

3 2e 




EHBO posten 






verdieping 

Maasgebouw 

11700+ 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 03 

24

3 1/2 

25 




EHBO posten 






1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 03.5

4 




EHBO posten 






H 

DH D 

DH D 

H 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 04 

26

5 

27 




EHBO posten 






D 

H 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 05

6 




EHBO posten 






omloop Ring 3 

7408 m2 bruto 

Nieuw Ring 3 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 06 

28

7 

29 




EHBO posten 






8720 m2 

1:1000 A3 23-01-13 - - - 

De Kuip 3.0 - 07

Langsdoorsnede De Kuip 3.0 

8 

30

31 

Langsdoorsnede De Kuip 3.0 

9

5.2 De Kuip 3.0 in cijfers vergeleken met een nieuw stadion 

64.650 

32

ouwkosten € 93.500.000 

Bijkomende kosten 

Bouwplaats en veiligheid 

engineering € 7.800.000 

€ 8.200.000 

Heffingen leges € 1.350.000 

Financieringskosten Rente voorbereiding/uitvoering € 5.100.000 

Onvoorzien € 9.340.000 

Totaal excl BTW € 117.090.000 

125.290.000 

34

5.3 Het constructief concept met fasering: 

De belangrijkste onderdelen zijn voor de nieuw toe te voegen constructie zijn: 

- Nieuwe kolommen met windbokken op 1m afstand staande voor de bestaande 

kolommen. 

- Gevelconstructies met bogen. 

- Ruimtelijk uitgevoerde driehoeksligger met tribune. 

- Omhoog gevijzelde bestaande kap. 

- Vloerconstructies in beton ondersteund door stalen liggers. 

- Luifel aan bestaande kap.(facultatief) 

Nieuwe kolommen met windbokken op 1m voor bestaande kolommen. 

Voor de verticale belastingafdracht en de stabiliteit van de constructie 

zijn dit de belangrijkste onderdelen. De zwaartelijn van de belasting 

uit het dak en de tribune valt vrijwel samen met de as van de kolommen. 

De nieuwe windbokken zorgen voor de horizontale belastingafdracht 

t.g.v. wind van zowel de tribuneconstructie als de omhoog gevijzelde kap. 

Gevelconstructies met bogen. 

Deze worden belast met de verticale belasting uit de vloeren. De bogen worden uitgevoerd 

met een ruimtelijke driehoeksligger. Tussen de bogen komen horizontale koppelstaven en 

diagonalen, zodat de bogen in het gevelvlak elkaar steunen. Dit is van belang in verband 

met het wisselbelasting geval ‘belast-onbelast’ ten gevolge van de wisselend belaste en 

niet belaste vloervelden. 

Ruimtelijk uitgevoerde driehoeksligger met tribune. 

Dit is een essentieel onderdeel van de constructie. Evenals de bestaande kap is dit een 

ruimtelijke constructie met 4 rond lopende ringen, verbonden met diagonalen. Deze ruimtelijke 

constructie draagt de belasting t.g.v. wind af aan de windbokken. 

3 ringen bevinden zich in de driehoeksligger en 1 ring aan de voorzijde van de tribune. 

Omhoog gevijzelde bestaande kap. 

De bestaande kap wordt omhoog gevijzeld en opgehangen aan de daarvoor in de driehoeksligger 

aangebrachte consoles 10m hart op hart. In voltooide toestand ontstaat er een 

samenwerking tussen de nieuwe ruimtelijke constructie en de ruimtelijke constructie van 

de kap. 

Luifel aan bestaande kap 

Aan de speelveldzijde van de bestaande kap wordt voorgesteld een lichte luifel aan te 

brengen met een diepte van 10m om de veldtribunes te overkappen. Deze luifel wordt 

uitgevoerd met beweegbaar doek of een doorschijnend materiaal en alleen gebruikt bij 

regen. Het regenwater wordt met pompen vanuit goten omhoog afgevoerd. Een uitvoering 

met een permanente afdekking is niet mogelijk, omdat de extra sneeuwbelasting niet kan 

worden gedragen. De dakconstructie is uitermate geoptimaliseerd. 

35

5.4 Wet- en regelgeving, veiligheid 

Het stadion zal voldoen aan de Nederlandse weten regelgeving welke van toepassing is 

op dit type bouwwerk. Daarmee wordt tevens aan de eisen voldaan zoals gesteld door de 

FIFA. Aanvullend zal voor verschillende technische aspecten gebruik worden gemaakt van 

in Nederland c.q. regio Rotterdam gehanteerde richtlijnen, bijvoorbeeld op het gebied van 

brandbeveiligingsinstallaties en randvoorwaarden in stadions. 

Het bestaande stadion dient te voldoen aan de eisen van de vigerende bouwen gebruiksvergunningen, 

waarin het rechtens verkregen niveau is vastgelegd. Dit gaat primair om 

de bouwvergunningen uit medio 1937 en medio 1994. Indien onvoldoende duidelijk is wat 

het rechtens verkregen niveau van bepaalde bouwdelen is wordt uitgegaan van niveau 

bestaande bouw. Het huidige stadion zal worden geïnspecteerd met het oog op meerjaren 

onderhoud en waar nodig plaatselijk hersteld. 

Conform bouwregelgeving is sprake van verbouw van het stadion en dient aan bijbehorende 

prestatie-eisen te worden voldaan. Vooralsnog wordt echter een hoger kwaliteitsniveau 

nagestreefd voor de uitbreiding en uitgegaan van de eisen behorende bij een nieuw 

bouwwerk. Op basis van het Bouwbesluit moeten zowel bestaande als nieuw te realiseren 

brandbeveiligingsinstallaties voldoen aan dezelfde eisen. Bestaande installaties zullen worden 

geïnventariseerd en waar noodzakelijk aangepast of vervangen. Diverse installaties 

dienen te worden gecertificeerd. Voor een aantal installaties zullen aanvullende richtlijnen 

worden gehanteerd welke in de praktijk door bevoegd gezag worden aangehouden. 

Streven is geen gebruik te hoeven maken van gelijkwaardige oplossingen zoals bedoeld 

in het Bouwbesluit. Indien dit toch vereist is zal dit inhoudelijk worden gemotiveerd en 

onderbouwd in overleg met bevoegd gezag. Aangezien het stadion een uniek bouwwerk 

betreft met een groot aantal bezoekers is eveneens gekeken naar de zorgplicht, zoals 

bedoeld in de Woningwet, opdat het bouwwerk zowel veilig vergroot als gebruikt kan 

worden. [Zie verder bijlage C]. 

36

6. De verbeelding in perspectieven 

37

Kenmerken 

- Capaciteit: 63.000 zitplaatsen volgens de Uefa en Fifa normen. 

- Business: 8 business- en sponsorlounges achter de eerste ring waarvan twee 

met uitzicht binnen in het stadion. 5 sponsorlounges achter de tweede ring. 

88 skyboxen en 7 business lounges onder de derde ring 

- Fans: 3 supporterlounges achter de tweede ring 

- Toegankelijkheid: 8 liften en 4 roltrappen. 

- Comfort: 1e 2e en 3e ring geheel overdekt en veldtribunes onder een 

verlengd schuifdak 

- Veiligheid sterk verbeterd en overzichtelijke logistiek 

De Voordelen van De Kuip 3.0 

- Het grootste voetbalstadion van Nederland dat voldoet aan alle eisen van 

modern en internationaal voetbal met behoud van de unieke sfeer, historie en 

monumentale waarde. 

- Relatief lage investeringskosten van 117 miljoen excl. BTW. Gevolg een lagere 

financiering en lagere huisvestingslasten voor Feyenoord. 

- Structurele begrotingsgroei voor Feyenoord wordt aangetoond. Door lagere 

huisvestingslasten komt deze groei ook echt ten goede aan het sportieve 

budget van de club. 

- Draagt ruim bij aan de doelstellingen voor Stadionpark en Rotterdam-Zuid met 

minder financieel risico voor de gemeente. 

- Maakt de stadionomgeving 7 dagen per week levendig waarbij de verbinding 

wordt gezocht met de leisure en retailvoorzieningen aan de veranda en de 

breedtesport op Varkenoord. Een nieuwe invulling van de Coen 

Moulijnboulevard biedt mooie mogelijkheden. Het liefst hoort een 

opwaardering van treinstation voor een bereikbaarheid van brugfunctie over 

het spoor ook bij. 

- Duurzaam vanuit de simpele basis dat zoveel gebruik wordt gemaakt van het 

bestaande stadion en infrastructuur. 

- Omliggende bedrijven en verenigingen blijven behouden en daarnaast is het 

plan minder belastend voor de omgeving tijdens de uitvoering 

- Unieke planvormingsproces op basis van CrowdSourcing. Transparant en met 

ruime betrokkenheid van de verschillende gebruikers. Groot draagvlak. 

- Initiatiefnemers werken belangeloos en zonder winstoogmerk. Drijvende 

krachten vormen liefde voor de club en het stadion, betrokkenheid bij de stad, 

passie voor het vak en behoefte aan een objectieve planbeoordeling. 

7. Conclusies 

De stichting Reddekuip biedt dit ontwerp van het stadion De kuip 3.0 plus de sportomgeving 

op Varkenoord van haar “dreamteam van ontwerpers” [citaat Crimson architectuurhistorici 

in de Volkskrant 01.02.2013] en de genoemde overwegingen aan de stad 

Rotterdam en aan Feyenoord aan. Reddekuip heeft hier belangeloos maar met veel plezier 

aan gewerkt, wetend dat niet minder dan 16.000 supporters van Feyenoord hier van harte 

achter staan. Dit plan wordt kosteloos aan geboden, zonder verplichtingen, maar wel met 

bejhoud van het auteursrecht op de invalshoek van Reddekuip. Zij vraagt als tegenprestatie 

van de stad en van Feyenoord alleen dat er uiterst serieus naar dit plan wordt gekeken 

en dat de overwegingen tussen renovatie en een nieuw stadion in het openbaar plaats 

vinden. Want het stadion kan heel zeker een upgrading gebruiken, maar de stand hier in 

Rotterdam Zuid heeft ook een boost nodig. Het Feyenoord complex kan in de toekomst 

meer en beter naar alle lagen van de Rotterdamse bevolking uitstralen dan nu. Wellicht 

kan Feyenoord ook de mogelijkheden beter benutten die het geupgrade stadion commercieel 

biedt. 

Deze uitgebreide studies van de professionele deelnemers van Reddekuip hebben de 

mogelijkheden van het bestaande stadion De Kuip in beeld gebracht. Centraal idee is het 

omhoog vijzelen van het bestaande dak, het invoegen van een derde ring aan tribunes 

met goede zichtlijnen, het toevoegen van de vloeren op niveau van de 2e en 3e tribune en 

het renoveren en uitbreiden van de bestaande accommodaties voor spelers en publiek. Dit 

heeft ertoe geleid dat er een voorstel ligt waarin wordt bewezen dat De Kuip inderdaad via 

een renovatie en moderniseringsslag uit te voeren in een drukke en zeer geconcentreerde 

tijdspanne van 16 maanden (twee zomers en een speelseizoen) weer tot de topklasse 

van de internationale stadions kan gaan behoren. Aan alle eisen van FIFA, UEFA en KNVB 

wordt voldaan. Reddekuip heeft zijn slogan waargemaakt! 

Het is aan de directie van de NV Feijenoord om zich te bezinnen op het behoud van het 

stadion. Aangezien niet alleen functies behouden kan blijven en uitgebreid. Maar tevens 

dat de daarbij behorende investeringen aanzienlijk lager liggen dan de helft van de kosten 

van de nieuwbouw. Dit kan ook tot een acceptabele business case voeren met een aanzienlijk 

lager financieel risico voor de betrokken partijen. 

De meer dan 16.000 ondertekenaars van Reddekuip zullen zeker reikhalzend uitzien naar 

een instemming van de NV Feijenoord om het stadion, waar zij al meer dan 75 jaar hun 

hart aan verknocht hebben, te kunnen blijven zien als hun thuis. 

Het is aan de gemeenteraad om erop toe te zien dat technische mogelijkheden in evenwicht 

worden gebracht met de financiële mogelijkheden en dat tevens een bijdrage wordt 

geleverd aan de sociale verbeteringen in Rotterdam-Zuid. 

Behoedzaamheid en waakzaamheid om het bestaande te handhaven en op gepaste wijze 

uit te breiden en te moderniseren levert in dit geval een blijvend stralend icoon voor het 

voetbal op. De kuip kan blijven! 

44

45 

8. Bijlagen 

Bijlage A: De Kuip: BESTAANDE CONSTRUCTIE 

Haalbaarheidsstudie “Red De Kuip” 

Rotterdam 

Rev: A 

05 december 2012 

1 INLEIDING 

Heel Nederland weet als je het over “De Kuip” hebt dat hier het Voetbalstadion Feijenoord in Rotterdam 

bedoeld wordt. Dit stadion is bekend van de thuisbasis van één van de grootste voetbalclubs van Nederland, FC 

Feyenoord en de plek waar heel veel legendarische popconcerten hebben plaatsgevonden. 

Met de bouw van het voetbalstadion werd begonnen in 1935 en het stadion werd officieel geopend op 27 maart 

1937. In 1994 is het stadion grondig gerenoveerd. 

Het initiatief tot de bouw kwam van de toenmalige voorzitter van Voetbalvereniging Feyenoord Leen van 

Zandvliet die al begin van de jaren 30 het eureka-moment had om zo veel mogelijk toeschouwers rondom het 

voetbalveld te kunnen herbergen. Dit was mogelijk door twee ringen boven elkaar te realiseren. Bij een bezoek 

aan het toenmalige stadion Highbury van Arsenal FC in Londen, bleek dit stadion uit 1913 sinds 1932 ook al een 

tweede verdieping te hebben. Echter hier was nog sprake van 4 rechthoekige tribunes aan de vier zijden van 

het voetbalveld. Ook werd de tweede verdieping ondersteund met kolommen in of voor de tribune van de eerste 

verdieping 

Samen met architect Leendert van der Vlugt werd het plan ontwikkeld voor een voetbalstadion met doorlopende 

rondgaande tribunes in twee ringen boven elkaar. Hierbij was de tweede verdieping vrijdragend t.o.v. de eerste 

waardoor er geen zichtsbeperking was voor de toeschouwers. Dit bij elkaar was indertijd een uniek concept. 

Ondanks de opkomst van beton was het nog niet mogelijk zo slank te construeren als gewenst was. Daarom is 

gebruik gemaakt van stalen spanten en glas. Ook de achterwand van de ondertribune was oorspronkelijk in glas 

uitgevoerd zodat het leek of de tweede ring zweefde en ook op de bovenste rijen van de eerste ring volop licht 

aanwezig was. In verband met veiligheidsvoorschriften en te hoge onderhoudskosten is dit glas later vervangen 

door ondoorzichtig kunststof. 

De tribunevloeren en trappen en bordessen zijn uitgevoerd in beton. De trappenhuizen aan de buitenzijde van 

het stadion bestaan uit twee complete gevlochten trappen. 

De capaciteit van het voetbalstadion bij de opening in 1937 was 65.000 toeschouwers, met het merendeel staanplaatsen. 

In 1994 is het stadion grondig gerenoveerd waarbij aan één lange zijde business-units zijn gerealiseerd 

en rondom boven de tweede ring een dak is gerealiseerd. Ook de bestaande beton- en staalconstructie zijn volledig 

gerenoveerd. Hierbij is de capaciteit teruggebracht naar 51.137 zitplaatsen. Maar vanwege veiligheidseisen 

vanuit het bevoegdgezag en FIFA/UEFA en KNVB zijn de wedstrijden nu al uitverkocht bij 48.000 a 49.000 toeschouwers. 

Door de initiatiefgroep “Red De Kuip” is een plan uitgewerkt waarbij de bestaande Kuip kan worden behouden 

door een uitbreiding en renovatie. Van belang is voor het behoud van De Kuip of de constructie van het huidige 

stadion nog voldoet aan de steeds veranderende en strenger wordende eisen en de te verwachte levensduur is.

2 LEVENSDUUR BESTAANDE STADION 

2.1 Constructieve uitgangspunten uitbreidings en renovatie plannen 

Voor alle constructies van de nieuw toe te voegen gebouwonderdelen zoals de 3e ring, 

skyboxen en potentiële commerciële ruimtes op de begane grond krijgen zelfdragende 

constructies. Deze zullen niet worden afgesteund op de bestaande constructie van het huidige 

stadion. 

2.2 Levensduur stadion 

In het Rapport van TNO Bouw en Ondergrond 2005-CI-R0072 dd. 27 april 2005 in 

opdracht van Stadion Feijenoord is een onderzoek uitgevoerd naar de Levensduur van het 

Stadion Feijenoord. 

In dit rapport is gekeken naar de huidige toestand met daarbij de te verwachten levensduur 

en de te verwachten kosten van onderhoud. 

Onderhoudssituatie huidige toestand (2005) 

Betonconstructie 

- Tribunevloeren: oorspronkelijke tribunevloeren uit 1936 zijn bij de renovatie in 1994 

gecontroleerd en daar waar nodig gerepareerd of vervangen. 

- Trappenhuizen: trappen en bordessen van trappenhuizen zijn tijdens renovatie in 

1994 aangebracht. 

- Gootconstructie: gootconstructie rondom het veld is tijdens renovatie in 1994 gerealiseerd. 

Verwachte onderhoudskosten betonconstructie: € 16.600,- per jaar. 

Staalconstructie 

- Trappenhuizen: In 2002 is niet kritieke corrosieschade geconstateerd welke nog 

gerepareerd dienen te worden. 

- Spant buitenzijde Stadion: In 2002 geconstateerde ernstige corrosie aan trekstangen 

is gerepareerd. Tijdens de opname in 2005 is geen nieuwe corrosie waargenomen 

- Spant 1e Ring binnenzijde Stadion: Geen corrosie waarneembaar, maar wel belangrijk 

dat staalconstructie regelmatig wordt geïnspecteerd. 

- Spant 2e Ring binnenzijde Stadion: Geen corrosie waarneembaar, maar wel belangrijk 

dat staalconstructie regelmatig wordt geïnspecteerd. 

Verwachte onderhoudskosten staalconstructie: € 305.000,- per jaar. 

Belastingen en vermoeiing 

Het stadion is in 1936 ontworpen voor 65.000 toeschouwers met staanplaatsen, terwijl er 

in het huidige stadion sprake is van maximaal 49.000 toeschouwers met zitplaatsen. Dus 

alle tribunes worden maar voor 75% belast ten opzichte van waarvoor het stadion ontworpen 

is. Hierbij dient wel gekeken te worden naar het verschil in de belastingnormen tussen 

toen en nu. 

In 2002 is door Gemeente Werken Rotterdam in een brief (nr. U2002/21799) aangegeven 

dat het stadion voldoet aan de constructieve eisen van het Bouwbesluit. 

In het rapport van TNO is een beschouwing van de vermoeiing van de constructieonderdelen 

gemaakt. Hieruit is geconcludeerd dat er sprake is van een vermoeiingslevensduur van 

840 jaar. Dus deze is niet maatgevend. 

3 SAMENVATTING EN CONCLUSIE 

Op basis van het rapport van TNO uit 2005 kan worden geconcludeerd dat de constructieonderdelen 

van het stadion op dat moment in relatief goede staat verkeren. De onderhoudsbehoefte 

voor deze onderdelen is beperkt tot het periodieke onderhoud dat normaliter 

van dergelijke constructieonderdelen verwacht mag worden. 

Dit betekent dat de levensduurverwachting van de constructieonderdelen niet gelimiteerd 

is en dus minimaal 50 jaar bedraagt. 

Uit het bovenstaande kunnen we dus afleiden dat uitbreiding en renovatie van “De 

Kuip”mogelijk zijn. Wij adviseren wel om in het ontwerp de staat van onderhoud zo veel 

als mogelijk terug te brengen naar een nul situatie. 

46

Bijlage B: De Kuip, VEILIGHEID EN TOEGANKELIJKHEID 

IOB Documentnummer 121243 

Revisie 0 


Wet- en regelgeving 

Het stadion zal voldoen aan de Nederlandse weten regelgeving welke van toepassing is 

op dit type bouwwerk. Daarmee wordt tevens aan de eisen voldaan zoals gesteld door de 

FIFA. Aanvullend zal voor verschillende technische aspecten gebruik worden gemaakt van 

in Nederland c.q. regio Rotterdam gehanteerde richtlijnen, bijvoorbeeld op het gebied van 

brandbeveiligingsinstallaties en randvoorwaarden in stadions. 

Het bestaande stadion dient te voldoen aan de eisen van de vigerende bouwen gebruiksvergunningen, 

waarin het rechtens verkregen niveau is vastgelegd. Dit gaat primair om 

de bouwvergunningen uit medio 1937 en medio 1994. Indien onvoldoende duidelijk is wat 

het rechtens verkregen niveau van bepaalde bouwdelen is wordt uitgegaan van niveau 

bestaande bouw. Het huidige stadion zal worden geïnspecteerd met het oog op meerjaren 

onderhoud en waar nodig plaatselijk hersteld. 

Conform bouwregelgeving is sprake van verbouw van het stadion en dient aan bijbehorende 

prestatie-eisen te worden voldaan. Vooralsnog wordt een hoger kwaliteitsniveau nagestreefd 

voor de uitbreiding en uitgegaan van de eisen behorende bij een nieuw bouwwerk. 

Op basis van het Bouwbesluit moeten zowel bestaande als nieuw te realiseren brandbeveiligingsinstallaties 

voldoen aan dezelfde eisen. Bestaande installaties zullen worden geïnventariseerd 

en waar noodzakelijk aangepast of vervangen. Diverse installaties dienen te 

worden gecertificeerd. Voor een aantal installaties zullen aanvullende richtlijnen worden 

gehanteerd welke in de praktijk door bevoegd gezag worden aangehouden. 

Streven is geen gebruik te hoeven maken van gelijkwaardige oplossingen zoals bedoeld 

in het Bouwbesluit. Indien dit toch vereist is zal dit inhoudelijk worden gemotiveerd en 

onderbouwd in overleg met bevoegd gezag. Aangezien het stadion een uniek bouwwerk 

betreft met een groot aantal bezoekers is eveneens gekeken naar de zorgplicht, zoals 

bedoeld in de Woningwet, opdat het bouwwerk zowel veilig vergroot als gebruikt kan 

worden. 

Vergunningstraject 

Teneinde de uitbreiding van het stadion te kunnen realiseren en te kunnen gebruiken zullen 

een omgevingsvergunning bouwen alsmede een melding brandveilig gebruik tijdig worden 

aangevraagd bij bevoegd gezag. Eventuele aanvullend vereiste vergunningen kunnen 

gelijktijdig aan dit traject worden aangevraagd. 

Veiligheid 

Het nieuwe stadion zal voldoen aan de Nederlandse weten regelgeving. Hiermee wordt 

bereikt dat de uitbreiding zowel technisch als in de gebruiksfase als veilig bouwwerk kan 

worden beschouwd. De hoofdopzet van het gebruik van het stadion blijft hetzelfde als 

bestaand waardoor de impact op bestaande veiligheidsvoorzieningen, behoudens schaalvergroting 

en actualisatie, inzichtelijk blijft. 

47 

Met het oog op het reguleren van de grotere bezoekersstromen in en direct rondom het 

stadion worden bestaande veiligheidssystemen, maar ook samenwerkingsverbanden met 

hulpverleningsdiensten geactualiseerd. Het huidige camerasysteem in en rondom het stadion 

zal worden geïnventariseerd en uitgebreid ten gevolge van het nieuwe stadionontwerp. 

Bestaande medische ruimten per sector worden waar noodzakelijk aangepast, mede in 

samenspraak met hulpverleningsinstanties. Ten behoeve van overleg met politie is een 

aparte ruimte gereserveerd. 

De huidige BHV-organisatie zal worden uitgebreid en bezoekersstromen, zowel bij regulier 

gebruik als bij calamiteiten, per sector verantwoord begeleiden. 

Centrale coördinatie vindt plaats vanuit de commandoruimte. Deze ruimte wordt aangepast 

met het oog op actualisatie en uitbreiding van vereiste branden beveiligingsinstallaties. 

Binnen het stadion is eveneens ruimte beschikbaar om, indien aanvullend gewenst, een 

tweede controleruimte in te richten. In deze ruimte zijn tenminste de volgende voorzieningen 

aanwezig: brandmeldinstallatie, geografisch brandmeldpaneel, alfa numeriek display, 

ontruimingsalarminstallatie, bediening van de nooddeuren en (eventuele) segmentscheidingen, 

communicatie apparatuur voor de coördinatie van de BHV-organisatie, telefoon 

alsmede (nood)verlichtingsinstallatie. De noodzaak tot inzet van een installatie voor mobiele 

radiocommunicatie voor hulpdiensten zal nog met bevoegd gezag worden afgestemd. 

In de gebruiksfase wordt een verbod om te roken of open vuur te hebben in ruimten die 

bestemd zijn voor opslag van -of gebruik met- brandgevaarlijke stoffen. In het gehele stadion 

zal een algeheel rookverbod van kracht zijn. Aankleding in besloten ruimten zal niet 

méér dan een ondergeschikte bijdrage aan brandgevaar opleveren. Er zullen geen brandgevaarlijke 

stoffen in, op of nabij het stadion aanwezig zijn behoudens in daarvoor bedoelde 

brandwerend uitgevoerde ruimten. Tevens zal een beleid van Good House Keeping worden 

gevoerd ten aanzien van opslag van materiaal en het vrijhouden van verkeersruimten en 

vluchtwegen. 

Sectorenverdeling 

Ondanks de uitbreiding van het stadion kan de huidige sectorverdeling van het stadion grotendeels 

worden aangehouden. Met deze opzet wordt voldaan aan de FIFA-eisen alsmede 

de nederlandse weten regelgeving. 

Er is sprake van een viertal hoofdsectoren, waarbij de sector met het uitvak eveneens is 

opgedeeld met het oog op scheiding van uit- en thuispubliek. Elke sector is zodanig uitgerust 

dat aanwezige bezoekersstromen veilig en ongehinderd, zowel bij normaal gebruik 

als tijdens een calamiteit, onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren. Er is sprake van 

aparte in- en uitgangen alsmede eigen voorzieningen. 

De twee lagen business-units op de eerste ring zijn alle gelegen in dezelfde sector, hetgeen 

aansluit op reeds bestaande sectorscheidingen en bewerkstelligd dat deze bezoekersstromen, 

net als het reguliere publiek, op een verantwoorde wijze kunnen vluchten. 

Op een enkele positie komt een trappenhuis uit in een andere sector, dit is echter geen 

probleem aangezien deze voorziening alleen wordt gebruikt bij een calamiteit. In de normale 

situatie blijven alle bezoekers in hun eigen sector. 

De aanwezige roltrappen ter plaatse van een sectorscheiding zijn tijdens wedstrijden 

alleen te gebruiken door reguliere bezoekers en niet door bezoekers van de business units. 

Hiermee wordt inmening in sectoren voorkomen. Buiten wedstrijden om zal deze mogelijkheid 

wel aanwezig zijn.

Uitvak 

Sector groen is net als bestaand opgedeeld in drie delen, waarvan het middelste het 

bezoekersvak is. Het ontwerp is zodanig opgesteld dat het mogelijk is boven het huidige 

uitvak een tweede uitvak te realiseren. Zowel toegang als ontvluchting van beide vakken 

geschiedt separaat van het thuispubliek, daarnaast is er sprake van eigen facilitaire 

voorzieningen. Op het stadionterrein is de huidige risicosupporterskooi iets vergroot. In de 

praktijk kan, net als in de huidige situatie, bij risicowedstrijden besloten worden om aanliggende 

vakken op de 1e, 2e of 3e ring, al dan niet geheel, te gebruiken of leeg te houden. 

Toegankelijkheid van bezoekers 

Bestaande kleinschalige gebouwen en opslag rondom de stadionplint wordt verwijderd en 

teruggebracht naar nieuwe nabijgelegen opslagruimten. Het huidige terrein wordt hierdoor 

op een aantal plaatsen overzichtelijker. Behoudens de toevoeging van diverse nieuwe 

buitenliften blijft de onbebouwde terreinoppervlakte grotendeels gehandhaafd, zowel voor 

publiek als hulpverleningsdiensten. Behoudens de toename van personen door capaciteitsvergroting 

van het stadion blijft de verdeling van de huidige bezoekersstromen ongewijzigd. 

Onder de 3e ring en de gevelbekleding is sprake van een droogloop. 

Per sector is een roltrap voorzien waarmee de mogelijkheid wordt geboden om eenvoudig 

3e ring te bereiken. De roltrappen zijn niet beschouwd ten aanzien van ontvluchting, dit 

geschiedt via de trappenhuizen en biedt afdoende capaciteit. 

Tribunelounges zijn voor reguliere bezoekers toegankelijk vanaf het stadionterrein middels 

een lift en een trappenhuis. De liften zullen worden voorzien van een geschikt toegangscontrolesysteem. 

Beide bouwlagen zijn met elkaar verbonden middels een vide. 

De businesslounges zijn alleen voor genodigden toegankelijk via het Maasgebouw conform 

bestaand. Beide bouwlagen zijn met elkaar verbonden middels een vide. De trappen 

grenzend aan de business lounges worden beschouwd als interne verbindingstrappen voor 

de bezoekers en verbinden slechts twee bouwlagen met elkaar. Middels verlenging van de 

bestaande gangen wordt toegang verkregen tot bestaande en nieuwe businessseats. Bij 

een calamiteit kan gebruik worden gemaakt van de bestaande trappenhuizen. 

Het stadion wordt grotendeels toegankelijk voor minder validen door het aanbrengen van 

de nieuwe liften. Hiermee wordt zowel capaciteitsvergroting bewerkstelligd voor die doelgroep 

als een goede zichtpositie op het speelveld. De bestaande voorzieningen voor minder 

validen nabij het speelveld blijven behouden. 

Brandwerendheid bouwconstructie 

Het huidige stadion voldoet aan de vigerende bouwvergunning en blijft constructief vrijwel 

ongewijzigd. Daar waar bestaande constructieve bouwdelen lokaal toch worden aangepast 

worden deze beoordeeld en uitgewerkt conform eisen Bouwbesluit (niveau verbouw). De 

bestaande constructie zal geïnventariseerd en waar nodig plaatselijk hersteld of geconserveerd 

worden. 

De uitbreiding middels de 3e ring wordt constructief grotendeels losgekoppeld van het 

bestaande stadion. Aangezien er sprake is van een uitbreiding van het bouwwerk is ook 

hier volgens Bouwbesluit sprake van technische uitwerking conform niveau verbouw. 

Vooralsnog wordt echter een hoger niveau, te weten nieuwbouw, nagestreefd. 

Gezien de hoogst gelegen vloer met een gebruiksgebied ten opzichte van het meetniveau 

wordt de bouwconstructie ten aanzien van sterkte bij brand uitgevoerd als 60 minuten 

brandwerend uitgaande van een reductiemogelijkheid van 30 minuten op basis van 

beperkte permanente vuurbelasting. 

Tevens zijn er eisen gesteld voor de draagconstructie in algemene zin, namelijk voor het in 

stand houden van scheidingsconstructies waarvoor een eis geldt met betrekking tot weerstand 

tegen branddoorslag en brandoverslag (WBDBO) en voor het in stand houden van 

vloeren en trappen waarover of waaronder een beschermde route voert. Indien de constructiedelen 

een functie bekleden voor het in stand houden van een brandscheiding geldt 

een WBDBO van ten minste 30 minuten. Trappen en vloeren mogen niet binnen 20 minuten 

bezwijken bij brand in een subbrandcompartiment waarin die beschermde route niet ligt. 

Vluchtroutes worden tenminste 30 minuten in stand gehouden, brandcompartimenten van 

besloten verblijfsgebieden tenminste 60 minuten. 

Met betrekking tot de bouwconstructies zal dan ook worden voldaan aan Nederlandse wet- 

en regelgeving. 

Brand- en subbrandcompartimentering 

De brandcompartimentering van het huidige stadion voldoet aan vigerende bouwvergunning 

en blijft grotendeels ongewijzigd. Bestaande brandscheidingen zullen worden geïnspecteerd 

en waar nodig hersteld of aangepast. De realisatie van diverse nieuwe besloten ruimten 

nabij maaiveld zullen voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit en worden opgedeeld in 

brandcompartimenten met een oppervlakte van maximaal 1000 m2. 

Om in geval van brand te voorkomen dat deze zich gemakkelijk binnen het stadion uit kan 

breiden zal er sprake zijn van een bepaalde brandcompartimentering. De scheidingsconstructies 

ter plaatse van deze diverse brandcompartimenten zullen, afhankelijk van de locatie, 

voldoen aan een weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag (WBDBO) van ten 

minste 20, 30 en 60 minuten. 

De uitbreiding van het stadion middels de 3e ring en bijbehorende verkeersruimten wordt 

grotendeels beschouwd als een niet besloten ruimte. Hiertoe is er geen noodzaak tot opdeling 

in brandcompartimenten conform Bouwbesluit. Bezoekers van het stadion doorlopen de 

gehele verkeersroute vanaf het buitenterrein, via de (rol)trappen tot het moment dat een 

zitplaats wordt bereikt door een niet besloten ruimte. 

Uitzondering hierop zijn ruimten in het huidige stadion onder de 1e ring welke plaatselijk 

worden verbouwd of gerealiseerd, de tribunelounges, businesslounges en ondersteunende 

ruimten. Aangezien dit besloten ruimten betreft dienen deze in een brandcompartiment te 

zijn gelegen. Ter plaatse is hierin dan ook voorzien, ofwel door realisatie van een bepaalde 

mate van brandwerendheid of door bijvoorbeeld afstand tot andere bouwdelen. Teneinde 

rookverspreiding op bepaalde plaatsen tegen te gaan is lokaal voorzien in een subbrandcompartimentering. 

Alle (deur)kozijnen en doorvoeringen door (sub)brandscheidingen worden voorzien van 

gecertificeerde voorzieningen zoals brandkleppen, brandwerende afdichtingsystemen of 

brandmanchetten met tenminste dezelfde mate van brandwerendheid als het bouwdeel 

waarin zij opgenomen zijn. 

Ontvluchting bij calamiteit 

Het ontruimingsconcept voor het stadion is gebaseerd op totale ontruiming. Hierbij zal 

aantoonbaar worden gemaakt dat wordt voldaan aan de prestatie-eisen zoals deze worden 

gesteld door het Bouwbesluit alsmede de Ministeriele Regeling. De ontruimingstijd waarbinnen 

elke bezoeker het stadion ontvlucht moet zijn wordt gesteld op 20 minuten, alhoewel 

de werkelijke ontruimingstijd op basis van eerste controleberekeningen lager (gunstiger) 

48

ligt. Op basis van een berekening opvang- en doorstroomcapaciteit zal worden aangetoond 

dat wordt voldaan aan Nederlandse weten regelgeving. 

Zowel de aanwezige businesslounges als het aangrenzende Maasgebouw zullen binnen 15 

minuten zijn ontruimd. 

De veldtribunes en onderste gedeelte van de 1e ring ontvluchten via aanwezige trappen 

in het stadion, alle hoger gelegen tribunedelen zijn aangewezen op de bestaande trappen 

aan de buitenzijde van het stadion. De huidige opzet van deze trappen, waarbij bezoekers 

van de 1e en 2e ring gescheiden van elkaar ontvluchten, blijft gehandhaafd. Bezoekers 

op de 3e ring ontvluchten uiteindelijk via buitentrappen die middels een bordesconstructie 

aansluiten op de buitentrappen van de 1e verdieping. Door aanwezige opvang- en doorstroomcapaciteit 

per trap, toewijzing van personen en looptijden is dit op basis van wet- 

en regelgeving te onderbouwen. Daarnaast bevindt zich onder de 3e ring een omloop met 

verkeersruimte waarin bezoekers veilig kunnen verblijven. Ook hier is sprake van een niet 

besloten ruimte. 

Vluchtwegen zijn zodanig ontworpen dat er geen sprake is van vernauwing in vluchtwegen 

of stagnatie van bezoekersstromen. Tevens zijn alle deuren voorzien van geschikt vlucht- 

of paniekbeslag. Daar waar sprake is van toegangscontrolesystemen zullen deze, centraal- 

of decentraal, bij een calamiteit overruled worden zodat directe ontvluchting kan plaatsvinden. 

Bestaande deuren in het stadion zullen met de vluchtrichting meedraaien tenzij in een 

vigerende vergunning is vastgelegd dat dit niet is vereist. Deze deuren zullen worden geïnspecteerd 

en waar noodzakelijk voorzien van nieuw beslag. Nieuwe deuren in vluchtroutes 

zullen met de vluchtrichting meedraaien tenzij, conform Bouwbesluit, er een zeer beperkt 

aantal personen op betreffende deuren is toegewezen. 

Zowel bestaande als nieuwe deuren welke zich in (sub)brandscheidingen bevinden zijn 

zelfsluitend uitgevoerd. Regulier zal dit geschieden middels deurdrangers of vrijloopdrangers. 

Daar waar sprake is van grotere bezoekersstromen of waar dit vanuit organisatorisch 

oogpunt wenselijk is zullen deuren op kleefmagneet worden gezet. In basis wordt deze 

vastzetinrichting gekoppeld aan de brandmeldinstallatie, indien deze in een bepaald bouwdeel 

niet aanwezig is wordt er voorzien in een stand-alone voorziening middels automatische 

melders aan weerzijden van betreffende deuren. 

Mogelijk dat in overleg met bevoegd gezag ook de mogelijkheid voor een gedeeltelijke 

ontruiming wordt geanalyseerd. Door de opzet van het ontruimingsprincipe is het mogelijk 

per sector of zelfs op vakniveau ontvluchting te laten plaatsvinden binnen gestelde ontruimingstijd. 

Brandmeldinstallatie en ontruimingsalarminstallatie 

Een gedeelte van het bestaande stadion alsmede het Maasgebouw is in de huidige situatie 

reeds voorzien van een brandmeldinstallatie. Bij uitbreiding van het stadion zal een nieuwe 

brandmeldinstallatie worden aangebracht volgens huidige normering. De bewakingsvorm 

zal tenminste voldoen aan het Bouwbesluit en worden voorzien van een directe doormelding 

naar de RAC van de brandweer. De brandmeldinstallatie zal worden uitgebreid naar 

het Maasgebouw gezien de verbindingen welke tussen beide bouwwerken aanwezig zijn, 

tenzij in overleg met bevoegd gezag een duidelijke scheiding kan worden vastgesteld. 

De brandmeldinstallatie van het stadion zal worden gepositioneerd in of nabij de commandoruimte, 

zodat centrale coördinatie bij brandmeldingen kan plaatsvinden. 

Ter plaatse van brandweeringangen zal worden voorzien in nevenpanelen waarmee repres- 

49 

sie inzet van de brandweer op niveau maaiveld adequaat kan plaatsvinden. 

De brandmeldinstallatie zal worden voorzien van een aantal sturingen waarmee veiligheid 

voor aanwezige personen en de hulpdiensten wordt bevorderd. Indien sleutelkluizen bij 

brandweeringangen worden toegepast wordt middels sturingen betreffende kluisdeurtjes 

ontgrendeld. Daarnaast worden aanwezige liften en brandweerliften naar begane grond 

of maaiveld verplaatst waar deze met geopende deuren blijven staan. De op meerdere 

plaatsen aanwezige luchtbehandelingssystemen zullen bij brandmelding 100% luchtaan- en 

afvoer bewerkstelligen en recirculatie uitzetten. Nabij het brandmeldpaneel worden schakelvoorzieningen 

aangebracht waarmee brandweer alsnog invloed kan uitoefenen op het al 

dan niet gebruiken van de luchtbehandelingsinstallatie. 

Aangezien de uitbreiding van het stadion voornamelijk niet besloten ruimten betreft gelden 

hier formeel geen eisen voor. Voor een aantal bouwdelen is dit echter wel het geval, betreffende 

ruimten worden dan ook voorzien van een bewakingsomvang welke overeenkomt 

met de eisen uit het Bouwbesluit. 

Er zal worden voorzien in een ontruimingsalarminstallatie met gesproken woord (luid 

alarm). Afhankelijk van de calamiteit kan vanuit de commandoruimte worden voorzien in de 

juiste instructies naar bezoekers. Om de interne organisatie tijdig en correct op de hoogte 

te stellen van een beginnende brand is de brandmeldinstallatie gekoppeld aan een attentiepaneel 

in de commandoruimte of een personenzoekinstallatie. 

Het huidige ontruimingsplan wordt geactualiseerd en periodiek geoefend. 

(Nood)verlichting en vluchtwegaanduiding 

Verblijfsruimten waar grotere aantallen personen aanwezig zijn alsmede besloten ruimte 

waardoor een vluchtroute uit die verblijfsruimte voert of sprake is van een verkeersroute 

worden voorzien van noodverlichting en vluchtwegaanduiding. Deze zal voldoen aan de 

zichtbaarheideisen en worden aangebracht op een duidelijk waarneembare plaats. Praktisch 

betekent dit dat vrijwel het gehele stadion met deze voorzieningen wordt uitgerust. 

Beide voorzieningen zullen na het uitvallen van de voorziening voor elektriciteit gedurende 

een periode van ten minste 60 minuten aan de zichtbaarheideisen voldoen. 

Vluchtwegaanduiding zal altijd branden bij aanwezigheid van personen. 

Bestaande vluchtrouteaanduidingen en noodverlichting wordt geïnspecteerd en waar nodig 

gerepareerd of vervangen. Eveneens wordt beoordeeld of zichtbaarheidseisen kunnen worden 

verbeterd. 

Daarnaast zal op een aantal aanvullende locaties, zoals bijvoorbeeld de commandoruimte, 

bedieningsruimten of ruimten waarin technische installaties staan opgesteld, worden 

voorzien in noodverlichting. Hierbij wordt eveneens gekeken naar eisen vanuit ARBOregelgeving. 

De algemene voorziening voor elektriciteit van het stadion geschiedt vanuit een bestaande 

hoofdverdeelinrichting. Deze voorziening zal worden geïnspecteerd of deze nog voldoet aan 

vigerende regelgeving. Daarnaast zal deze voorziening vermoedelijk uitgebreid moeten worden 

om de uitbreiding van nieuwe stadionvoorzieningen te kunnen faciliteren. 

Bereikbaarheid bouwwerk voor hulpverleningsdiensten 

Vanaf de openbare weg is het terrein rondom het stadion in de huidige situatie afdoende 

bereikbaar voor de hulpdiensten. Er is sprake van goede verbindingswegen vanaf de openbare 

weg tot op het stadionterrein. De verbindingswegen hebben een breedte van ten minste 

4,5 m, zijn over een breedte van ten minste 3,25 m verhard en voldoen aan de eisen

voor noodzakelijke vrije hoogte boven de kruin van de weg. De verbindingswegen zijn dusdanig 

verhard dat motorvoertuigen met een massa van ten minste 14.600 kg van de weg 

gebruik kunnen maken. 

De huidige poorten in het hekwerk rondom het stadionterrein zullen worden geïnspecteerd 

en waar nodig aangepast om de inzet van hulpdiensten afdoende te kunnen waarborgen. 

Hiertoe kunnen sleutelbuizen in hekwerken worden aangebracht of soortgelijke voorzieningen 

in overleg met bevoegd gezag worden afgestemd. Het aantal poorten hoeft niet te 

worden aangepast. 

Opstelplaatsen brandweervoertuigen 

Rondom het stadion is meer dan afdoende ruimte aanwezig die gebruikt kan worden als 

opstelplaats voor brandweervoertuigen. Hierdoor kan te allen tijden een doeltreffende verbinding 

tussen die voertuigen en de bluswatervoorziening kan worden gelegd. De opstelplaatsen 

voor brandweervoertuigen zijn, net als de verbindingswegen vanaf de openbare 

weg, vrij toegankelijk voor brandweervoertuigen. 

Bluswatervoorziening 

Het stadion wordt voorzien van toereikende bluswatervoorzieningen voor repressieve inzet 

van de brandweer. Enerzijds worden bestaande voorzieningen geïnspecteerd en getest 

onder certificaat. Anderzijds worden op het terrein direct rondom het stadion nieuwe 

bluswatervoorzieningen gerealiseerd om de brandweer te kunnen faciliteren. Projectering 

geschiedt conform richtlijnen NVBR. De nieuwe bluswatervoorzieningen zullen op een 

afstand van maximaal 40 meter van een brandweeringang worden gerealiseerd. Hydranten 

zullen direct en te allen tijde onbeperkt toegankelijk zijn voor bluswerkzaamheden. 

Brandweeringang 

Rondom het stadion zal worden voorzien in een aantal brandweeringangen, waarbij het 

aantal wordt afgestemd met enerzijds de bluswatervoorzieningen en anderzijds de positie 

van de brandweeringangen. De brandweeringangen bieden directe mogelijkheid voor 

de brandweer om repressieve inzet uit te voeren in het gedeelte van het stadion waarin 

dat wordt vereist. De brandweeringangen zullen worden voorzien van een sleutelkluis of 

sleutelbuis, afhankelijk van het aanvalsplan voor het stadion. Brandweeringangen worden 

eveneens voorzien van een flitslicht welke wordt gekoppeld aan de brandmeldinstallatie. 

Droge blusleidingen 

Ter plaatse van de brandweerliften worden droge blusleidingen voorzien welke kunnen 

worden aangekoppeld op een tankautospuit. Op elke bouwlaag van de uitbreiding wordt 

een aansluiting gerealiseerd zodanig dat een dekkend patroon wordt bewerkstelligd. 

Hierbij wordt eveneens rekening gehouden met de maximaal acceptabele penetratiediepte. 

Brandweerliften 

Rondom het stadion worden brandweerliften gepositioneerd waarmee de brandweer de 

mogelijkheid wordt gegeven een binnenaanval uit te voeren. De liften hebben primair een 

verbinding met de tribunelounges en de 3e ring. De brandweerliften zullen worden voorzien 

van een brandwerend voorportaal op elke bouwlaag. 

Brandslanghaspels, blustoestellen en aanduiding blusmiddelen 

In het stadion zullen voldoende brandslanghaspels aanwezig zijn om bij een beginnende 

brand direct met bluswerkzaamheden te kunnen aanvangen. Projectering zal plaatsvinden 

conform eisen Bouwbesluit. Bestaande brandslanghaspels zullen worden gekeurd, nieuwe 

brandslanghaspels zullen worden uitgevoerd met een maximale slanglengte van 30 meter 

en aangesloten zijn op een voorziening voor drinkwater. 

Op plaatsen waar het gebruik van brandslanghaspels niet wettelijk is vereist, waar sprake 

is van een specifiek gebruik met een hoger risico of blussen met water niet wenselijk is zal 

worden voorzien in losse blustoestellen. Projectering geschiedt op basis van NEN normering 

en is afhankelijk van het brandscenario. Losse blustoestellen worden op bepaalde plaatsen 

gecombineerd met brandslanghaspels en altijd opgehangen. 

Aanwezige blusmiddelen worden zichtbaar gemaakt middels pictorgrammen conform NEN 

3011 

50

Bijlage C: De Kuip: GREEN GOAL 

Haalbaarheidsstudie “Red De Kuip” 

IOB, Rotterdam 


1 INLEIDING 

Voor het bouwen van nieuwe voetbalstadions is FIFA begonnen met het initiatief om in 

deze nieuwe stadions een milieuduurzaamheid programma geïmplementeerd te krijgen. Dit 

initiatief heet “Green Goal”. 

De belangrijkste doelstellingen van het programma zijn: 

- De vermindering van het verbruik van drinkwater. 

- Het voorkomen van en/of de vermindering van afval. 

- Het creëren van een meer efficiënt energiesysteem. 

- Toename van gebruik van het openbaar vervoer op FIFA evenementen 

Deze doelstellingen moeten bijdragen tot het scheppen van een neutraal klimaat met 

betrekking tot uitstoot van broeikasgassen. Het programma is al toegepast voor de 2006 

en 2010 FIFA World Cup en zal ook worden toegepast bij andere toekomstige FIFA World 

Cups. 

Ook de UEFA ambieert het “Green Goal” programma van de FIFA. 

Certificering 

De noodzaak voor het verbeteren van het milieu en besef van duurzaamheid heeft een 

intense mondiale ontwikkeling doorgemaakt. Het proces van doelstellingen en effectbeoordeling 

wordt eenvoudiger gemaakt door de opkomst van verschillende certificering methoden 

en systemen. De door de FIFA aanbevolen certificeringsmethode voor de “Green 

51 

Goal” zijn LEED (Leadership in Energy Efficient Design, wereldwijde beoordeling methode) 

of het alternatief BREEAM (bepaalt de duurzaam¬heidsprestatie van (nieuwe) gebouwen en 

gebieden op landelijk niveau). Voor de verduidelijking van het FIFA programma nemen we 

LEED als voorbeeld. 

LEED-certificering werkt als volgt: 

Er zijn mogelijk 100 basispunten, plus een extra zes punten voor innovatie in mogelijk 

een ontwerp. Gebouwen kunnen in aanmerking komen voor vier niveaus van certificering: 

Certified: 40-49 punten. 

Silver: 50-59 punten. 

Gold: 60-79 punten. 

Platinum: 80 punten of meer. 

Het LEED beoordelingsysteem, waarvoor punten kunnen worden behaald, is onderverdeeld 

in zes grote categorieën. 

- Duurzaamheid 

- Waterefficiëntie 

- Energie en atmosfeer 

- Materialen en hulpbronnen 

- Kwaliteit van het milieu binnen 

Nieuwbouw voetbalstadions dienen volgens de FIFA richtlijnen ten minste een minimale 

LEED-certificering te behalen. Ingrijpende renovaties aan bestaande stadions komen ook in 

aanmerking voor LEED certificering. De FIFA moedigt de ontwerpers ook hierbij aan om ten 

minste een minimale LEED-certificering te behalen. 

2 INTERGRATIE “GREEN GOAL” IN PORJECT 

Per onderdeel aangemerkt door de FIFA is in de onderstaande paragrafen een mogelijkheid 

aangegeven tot implementatie in het project. 

2.1 Vermindering van de consumptie van drinkwater. 

Een meer verantwoord gebruik van drinkbaar water moet zijn onderzocht in het renovatie 

plan . Het “Green Goal”programma stelt bufferen van regenwater voor ter ondersteuning 

van de watercyclus. Het opgevangen regenwater kan worden hergebruikt voor b.v. 

besproeiing van de grasmat, spoelwater voor de sanitaire ruimtes etc. Verder zou de potentiële 

besparingen kunnen worden gemaakt door waterbesparende technologie in sanitair en 

kranen. 

Bovenstaande maatregelen zijn prima en eenvoudig te integreren in het renovatie plan van 

“Red de Kuip”. 

2.2 De voorkoming van en/of de vermindering van afval. 

Een grote kostenpost van stadions is het verwijderen van afval. Als men de hoeveelheid 

afval wil beperken, stelt het “Green Goal” programma voor hergebruik van drank- en etenswarenverpakkingen. 

Dit is mogelijk door middel van de scheiding van afvalinzameling en de 

invoering van verpakkingvrij voedsel en merchandising producten.

Bovenstaande maatregelen hebben geen betrekking op het renovatieplan, echter is deze 

wel eenvoudig te implementeren. 

2.3 Het creëren van een meer efficiënte energiesysteem. 

Energiebesparende activiteiten kunnen en moeten worden benut in het ontwerp en de 

bouw van een nieuw voetbalstadion. De nieuwbouweenheden onder de nieuwe kapconstructie 

van de gerenoveerde Kuip zullen minimaal moeten voldoen aan het Bouwbesluit. 

Dit houdt in dat alle gevels goed thermisch dienen te worden geïsoleerd, installaties energie 

zuinig dienen te zijn etc. 

Ook kan voor de bestaande en nieuwe installatie van de te renoveren Kuip alternatieve 

energieopwekkinginstallatie worden toegepast. 

De beperking van de energiebehoefte kan gerealiseerd worden met onderstaande maatregelen: 

2.3.1 Verbeteren van de thermische schil 

- Waar mogelijk de bestaande aan de buitenlucht grenzende gevels en daken van de 

bestaande gebouwen isoleren / na-isoleren. 

2.3.2 Besparende maatregelen met de verlichting 

- Niet verlichten als dit niet gewenst of nodig is. 

- Zoveel mogelijk gebruik maken van daglicht. 

- Energie-efficiënte kunstlichtsystemen toepassen. 

- Systeem afstemmen op daglicht en gebruik. 

Voor het stadion en omliggende objecten kunnen hiervoor de volgende maatregelen worden 

getroffen: 

- energiezuinige verlichting (b.v. Led-verlichting) 

- daglichtsturingssystemen 

- aanwezigheidsdetectie 

- veegschakeling 

2.3.3 Besparende maatregelen met de klimaatinstallatie 

Om gebruik van duurzame bronnen mogelijk te maken zal waar mogelijk de warmteafgifte 

met lage temperatuurverwarming (LTV) systemen plaatsvinden en de koeling door middel 

van hoge temperatuurskoeling (HTK) 

De afgifte van lage temperatuurverwarming zal gebeuren door 

1) Lage temperatuur radiatoren 

2) Lage temperatuur convectoren. 

3) Vloer- en wandverwarming. 

4) Change-over wisselaars voor LTV en HTK in de luchtbehandelingskasten. 

5) Stoelverwarming of luchtverwarming t.b.v. de business seats en skyboxen. 

2.3.4 Besparende maatregelen met betrekking tot het warmtapwatergebruik 

Op het gebruik van warmte verbruik voor warmtapwater kan mogelijk meer dan 50% 

bespaard worden door gebruik te maken van douchewater warmtewisselaar voor collectieve 

installaties. 

2.3.5 Benutting van overtollige energie of restwarmte 

Om het gebruik van fossiele brandstoffen tot een minimum te beperken kan benutting van 

overtollige energie en restwarmte met behulp van WKO-installatie worden toegepast. 

Een principe kan zijn dat het veld in de zomer de zonnewarmte in een glycol- of watercircuit 

opvangd (capteert). Omdat de warmte dan niet nuttig kan worden ingezet, wordt ze 

in de bodem gebufferd. Op een later tijdstip kan dit via een warmtepomp naar een hogere 

temperatuur gebracht zodat het de gebouwverwarming verzorgd. Tevens kan het veld en 

de ook eventueel de omgeving zoals voetpaden en opritten ‘s winters ijs- en sneeuwvrij 

gehouden met een WKO-systeem. 

De huidige veldverwarming dateert uit 1998 en kan waarschijnlijk worden hergebruikt in dit 

systeem. 

Zomersituatie Wintersituatie 

De gebouwen kunnnen ook worden aangesloten op de WKO-installatie. De gebouwn worden 

dan grotendeels verwarmd vanuit de warme bron in combinatie met de warmtepomp. 

52

Ten tijde van externe extremen (pieklast) en als reserve verwarmingsbron wordt aanvullend 

een HR ketel gebruikt. 

De gebouwen kunnen tevens worden gekoeld met vrije koeling door middel van zomernachtventilatie 

en vrije koeling vanuit de koude bron. 

Op deze wijze kan optimaal gebruik gemaakt worden van nieuwe duurzame energieopwekking 

en deze integreren in de bestaande klimaatinstallatie. 

2.4 Zon- en windengerie 

2.4.1 Zonenergie (zonnepanelen op het dak) 

Het dak van het stadion leent zich uitstekend om PV panelen te plaatsen. 

In totaal is het mogelijk om ca. 12000m2 panelen te plaatsen wat een jaaropbrengst aan 

elektrische energie kan opleveren van 1.500.000kWh. Dit levert genoeg energie op voor 

ruim 400 gezinnen. 

53 

2.4.2 Windenergie 

Vanwege de problemen met betrekking tot overlast naar de bebouwde omgeving en de 

beïnvloeding van de wind door omliggende gebouwen wordt het gebruik van windenergie 

als niet haalbaar beschouwd. Indien men dit toch zal willen toepassen dient dit nader te 

worden onderzocht. 

2.5 Duurzaamheid toegepaste materialen 

Hergebruik van het huidige stadion is op zich al een duurzame maatregel. Tevens zal de 

uitbreiding van het huidige stadion zoveel als mogelijk worden gebouwd met behulp van 

duurzame materialen zoals: 

- Beton, tot 100% recyclebaar. 

- Staalconstructie, tot 100% recyclebaar. 

- Duurzame behandeling van de staalconstructie zoals thermisch verzinken. 

- Aluminium, tot 100% recyclebaar. 

- Glas, tot 100% recyclebaar. 

Bij de upgrading van het voetbalstadions zullen alle materiaal keuzes wel overwogen worden 

genomen. Het toepassen van duurzame materialen wil zeker niet zeggen dat dit een 

kostenverhoogde uitwerking zal hebben voor de bouwsom. 

3 SAMENVATTING EN CONCLUSIE 

De aanbeveling van de FIFA is, voor ingrijpende renovatie van voetbalstadions, het behalen 

van LEED certificering. Het bepalen of het huidige stadion hiervoor in aanmerking komt 

dient nader onderzocht te worden aan de had van een uitgebreide certificeringtoetsing, 

LEED of BREEAM-NL. 

Gezien alle duurzaamheidaspecten en ligging van het stadion is het aannemelijk dat het 

stadion met minimale maatregelen in aanmerking komt voor certificering. 

De hoogte van de duurzaamheidambities zal nader bepaald moeten worden in de verdere 

planuitwerking. Een belangrijke rol hierin is een lange termijnvisie van de gebruiker/eigenaar/investeerder. 

Aan de hand van de desbetreffende investeringskosten van de te nemen 

maatregel en de terugverdientijd kan dan een keuze worden gemaakt welke duurzame 

maatregelen worden toegepast in het plan. 

Het toepassen van meerdere (extra) maatregelen in het plan zullen leiden tot hogere certificering 

van het stadion. Ondanks dat het hier een upgrading van een bestaand stadion 

betreft is een Platinum certificering mogelijk. 

Op basis van bovenstaande bevindingen kunnen we concluderen dat het behoud van De 

Kuip en het “Green Goal” programma van de FIFA “hand in hand” kunnen gaan.

Bijlage D: C-waarden veldtribune 

54

Bijlage D: C-waarden eerste ring 

55

Bijlage D: C-waarden tweede ring 

56

Bijlage D: C-waarden derde ring 

57

Bijlage E: Epiloog in ‘Stedelijke iconen”, Wouter Jan Verheul, 04.12.12 

58

59 

Aantekeningen 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................... 

......................................................................................................................................

Februari 2013 Stichting Reddekuip, Rotterdam www.reddekuip.nl

Brochure - Iob

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?