Van de redactie

30
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
uitgebreid over geschreven. Traditionele historici onderdrukken het trauma van de
herinnering aan de Holocaust, aldus Dan Stone. Als men niet spoedig met de juiste
manier van door- en verwerken begint, zou de catastrofe zich hier kunnen herhalen. Om
de Holocaust echt te kunnen beschrijven en de betekenis van deze gebeurtenis te
kunnen voelen, moet er een geschiedfilosofie en een schrijfstijl ontwikkeld worden die
volledig los staat van het nazisme. Bovendien moet de hegemonie van de nazi’s ook in
die zin doorbroken worden, dat de documenten die zij achterlieten wetenschappelijk
niet meer waard zijn dan de resten van de overlevenden. Volgens Dan Stone blijkt dit
uit het feit dat de ‘objectieve’, goed georganiseerde bureaucratie van de nazi’s meetelt
als historisch bewijsmateriaal, terwijl de documenten van de joodse slachtoffers als te
‘subjectief’ of te emotioneel beschouwd worden.
De alternatieven van de kritische theorie
Er zijn uiteraard nog veel meer postmodern georiënteerde onderzoekers die de Holocaust
tot onderwerp van studie maken. Dit artikel blijft beperkt tot degenen die kritiek
op de geschiedschrijving uiten, en die kritiek niet alleen onder gelijkgestemden bespreken.
Hoe zou hun geschiedschrijving van de Holocaust eruit zien? Friedländer, LaCapra
en Stone proberen het te omschrijven. Deze denkers stellen een omgang met de
Holocaust voor die laveert tussen ratio en emotie. Tussen publieke herinnering en
geschiedwetenschap. Tussen persoonlijke herinnering, tegenstrijdige ooggetuigenverslagen
en het grote overzicht van de geschiedenis; tussen de onvermijdelijke abstractie
van de geschiedenis en het onbegrijpelijke, diepe leed van de slachtoffers. Een
betrokken maar afstandelijk, aaneengesmeed herinneren en geschiedschrijven. Maar
het is moeilijk om deze voorstellingen concreet te maken.
LaCapra breekt ieder voorstel dat hij doet onmiddellijk weer af, door na elke bewering
ook het tegenovergestelde te beweren. Stone wil vooral dat de traditionele narratieve
en chronologische structuur van het historisch betoog doorbroken wordt. Hij ziet
experimentele teksten voor zich waarin schrijver én onderwerp, heden en verleden even
aanwezig zijn. Het postmoderne toekomstvisioen van de omgang met de Holocaust
blijft dus grotendeels theoretisch. Saul Friedländer heeft als enige een poging gedaan
om zo’n grensoverschrijdend overzichtswerk van de Holocaust te schrijven. Hij gebruikt
dagboeken en brieven, vooral van joodse slachtoffers van de nazi’s. De stemmen
van de overlevenden moeten de lezer het verhaal in sleuren en iets van de pijn van het
gebeuren duidelijk maken – terwijl de onbegrijpelijkheid van het gebeuren intact blijft,
als eerbetoon aan hun lijden. Zijn werk is tot nu toe jubelend ontvangen, hoewel sommige
historici het boek niet altijd nauwkeurig vinden. Volgens Stone is Friedländers
boek ‘verrassend conventioneel’ gezien zijn eerder geformuleerde ambities. Maar
iedereen prijst zijn missie om ook in een overzichtswerk de gedachten en emoties van
de slachtoffers tijdens het gebeuren een plek te geven.