opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

271
Odo van Cheriton heeft tijdens zijn studie in Parijs zeker kennis gemaakt met de
Natuurlijke Historie van Plinius de Oude. Zo zal hij ook de Physiologus en bestiaria
gelezen hebben. Zeker heeft hij de Aesopische fabels van Phaedrus, althans zoals
die zijn weergegeven in de Romulus, onder ogen gehad, mogelijk ook afschriften
van de fabelverzameling van Avianus, die teruggaat op de vertaling van Babrius.
De fabelverzameling die de titel Liber parabolarum draagt, is te dateren tussen
1219 en 1221. Odo heeft twee soorten fabels gemaakt: fabels die het christelijk
geloof verdedigen (de apologiën) en beesten- of dierenfabels. Deze scheidslijn is
dikwijls niet zo scherp te trekken. De belangrijkste bron voor de kennis van Odo’s
fabels is het grandioze overzicht dat te vinden is in Les Fabulistes Latins van de
hand van Léopold Hervieux. Daarnaast kan men in sommige letterkundige tijdschriften
beschouwingen over het werk van Odo vinden, evenals in boeken over
literatuurgeschiedenis. In 1985 verscheen voor het eerst een (nogal vrije) vertaling
in modern Engels, geschreven door de Amerikaan John C. Jacobs. Hij maakte
gebruik van Hervieux’ herdruk (1970) van de tweede druk (1893-1899). Uit de eerste
uitgave, die het licht zag in 1884, heb ik geprobeerd enkele van Odo’s fabels te
vertalen. Hieronder vindt U de weergave ervan. De Latijnse teksten komen uit het
handschrift British Museum, cod. ms. lat. Harleiano 219, het handschrift cod. ms.
latino 441 uit het Corpus Christi College in Cambridge en het handschrift cod. ms.
lat. gud. 200, dat te vinden is in de Bibliotheca Guelferbytana te Wolfenbüttel.
Een van de verrassingen die Odo de lezer of toehoorder aanbiedt, is hier en daar
het gebruik van de eigennamen van de fabeldieren. In de laatste drie decennia van
de twaalfde eeuw werden diverse branches van de Roman de Renart geschreven.
In het culturele centrum van het Gallische rijk, Parijs, waren zeker afschriften van
fabelverzamelingen, van de Isengrimus en van Renartteksten voorhanden toen de
jonge Normandische Brit zich daar als student aanmeldde. Ook op zijn reizen naar
zuidelijker streken zal hij zulke manuscripten onder ogen hebben gehad. Of hij een
ijzeren geheugen had, dan wel of hij tijdens zijn studie en zijn studiereizen aantekeningen
maakte, is niet bekend, maar het laatste is meer dan waarschijnlijk. Toen
hij na het behalen van zijn doctoraat theologie terug in Kent kwam, zal hij het druk
gehad hebben met het uitwerken van zijn vele studie- en reisaantekeningen en met
het optekenen van zijn prekenboeken en van zijn fabelverzameling. Van zijn collectie
fabels heb ik er negen uitgezocht, die een relatie hebben met het vossenepos.
Ze worden voor het eerst in het Nederlands vertaald. De keuze is bepaald door de
verwantschap met de fabels uit de Reynaerttraditie, of omdat Odo de bekende
Reynaerteigennamen gebruikt. De schrijver is in het geheel niet consequent in het
gebruik ervan. De Vos wordt Reynardus of Reinardus genoemd en de Wolf
Ysingrynus, Ysingrinus of Isingrinus. De Kat heet Tibertus en de Haan Chanticler.
Wij hebben deze namen geüniformiseerd.
Hoe de kikvorsen onder elkaar een koning kozen
(Qualiter ranae elegerunt sibi regem)
Op dezelfde manier [als bij de muizen en de ratten] kwamen de kikvorsen samen
om zich erover te beraden hoe zij een koning zouden kiezen. Zij kozen een boomstam,
die zij overeind zetten en tot koning benoemden.
Tiecelijn, 20, 2007