opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

252
Klooster, klok, klokkentouw, klokgelui: religieuze symboliek
Omdat we kinderen van onze tijd zijn, zouden we uit het oog verliezen wat voor een
geletterde middeleeuwer vanzelfsprekend is: de symboliek van het klooster en van
de klokken. De Reynaertauteur maakt van die symboliek dankbaar gebruik. Omdat
wij de klok wel hebben horen luiden maar niet meer weten waar de klepel hangt,
hebben we een gids nodig. Wie zou ons beter kunnen gidsen dan de al eerder
genoemde Guillelmus Durantus? We hebben dan nog het extra voordeel dat hij een
tijdgenoot van de Reynaertauteur is.
Durantus schrijft dat het klooster de contemplatie voorstelt waarin de ziel zich
terugtrekt zolang ze afgesneden wordt van de verwarring van de vleselijke gedachten
en enkel nog de hemelse goederen overdenkt. ‘Moraliter uero claustrum est
anime contemplatio, ubi se recipit dum a turba cogitationem carnalium separatur et
sola celestia meditatur’ (Durantus 1995:24, 422-424). Tegen die achtergrond krijgt
de zonde van Reynaert extra kleur. Isegrim is verstrikt in vleselijke gedachten en het
beeld van Isegrim met zijn voeten gebonden aan het klokkentouw, geeft de verstriktheid
van Isegrims ziel plastisch weer. Reynaert spiegelde Isegrim voor dat hij
in Elmare seksueel aan zijn trekken zou komen en de twee heren waren dus echt
niet ingetreden in Elmare om samen in stilte de hemelse goederen te overdenken.
Wel integendeel.
Durantus wijdt het vierde hoofdstuk van het eerste boek van zijn Rationale aan de
symboliek van de klokken. Elk onderdeel krijgt een diepere betekenis, van de houten
balk waaraan de klok hangt tot de ring aan het uiteinde van het klokkentouw.
Wat in het vijf bladzijden lange hoofdstuk kan de interpretatie van onze scène nog
verrijken?
De klokken worden geluid, zo zegt Durantus, opdat door hun zinderend geluid
onder andere alle listen van de duivel ontdekt zouden worden. ‘Pulsatur (...) campana
ut per illius tactum et sonitum (...) procul pellantur (...) omnes insidie inimici’
(Durantus 1995:52, 6-7, 9). We zien nu hoe spitsvondig de Reynaertauteur die kennis
gebruikt. Isegrim ontmaskert zichzelf maar de duivelse Reynaert ontsnapt en
alles verloopt zoals hij het heeft gepland want Isegrim schiet er bijna het leven bij
in.
De klok verbeeldt de prediker en het luiden van de klok geeft aan dat de prediker
eerst in zichzelf de ondeugden moet bestrijden en pas daarna eraan toe is om
anderen te vermanen. ‘Ipsa uero percussio denotat quod predicator primum debet
per correctionem in se uitia ferire, et postmodum ad aliena exprobanda accedere’
(Durantus 1995:53, 44-46). Aan het bestrijden van ondeugden is de zondaar
Isegrim echt niet toe. Hij is daardoor een valse prediker en die past natuurlijk in
Elmare, dat symbool staat voor schijnheiligheid.
Het klokkentouw dat van de houten balk neerdaalt in de hand van de priester, is
de Heilige Schrift die neerdaalt van het mysterie van het kruis, gesymboliseerd door
de houten balk, in de mond van de prediker – ‘funis ergo descendens a ligno in manu
sacerdotis est Scriptura a misteri crucis descendens in ore predicatoris’ (Durantus
1995:54, 73-74). En het klokkentouw daalt in de handen van diegene die de klok luidt
want de Schrift moet vorm krijgen in de goede werken van de prediker. ‘Rursus ideo
funis usque ad manus quibus continetur extenditur, quia Scriptura usque ad opera
transire debet’ (Durantus 1995:54, 74-76). Maar in zijn relaas geeft Reynaert duidelijk
aan dat hij ervoor zorgde dat Isegrim zijn voeten – dus niet zijn handen – aan het
klokkentouw bond. Uiteraard – en dat is het Tom en Jerry-element – omdat Isegrim
Tiecelijn, 20, 2007