opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

■ René Broens
249
Ik maakte hem monnik in Elmare
Voor Rik van Daele, uit bewondering omdat hij als eerste echt oor
heeft gehad voor het klokgelui in Van den vos Reynaerde en omdat
hij zich al jaren onverdroten inzet voor de Reynaertzaak.
Als Reynaert aan zijn biechtvader Grimbeert vertelt hoe hij Isegrim monnik in
Elmare heeft gemaakt, schetst hij een scène die wel een aflevering van Tom en
Jerry lijkt. Reynaert voert zichzelf op als de sluwheid in persoon, die ervoor zorgde
dat Isegrim, die domme kracht, zijn eigen voeten aan het klokkentouw bond. Als we
Reynaert mogen geloven, vond Isegrim het luiden zo prettig dat hij het altijd weer
wilde leren, maar in zijn enthousiasme luidde hij zo buitenmatig dat iedereen binnen
en buiten Elmare dacht dat de duivel de klokken luidde en naar het klokgelui holde.
Voordat Isegrim snel kon zeggen: ‘Ik wil intreden’, beroofden ze hem bijna van het
leven. De scène mag dan wel lijken op een aflevering van Tom en Jerry – de karakters
liggen vast, de plot is voorspelbaar, de humor visueel, de scène gewelddadig –
maar ze is het niet want als we dieper graven dan stoten we op de rijkdom die de
Reynaertauteur onder de bedrieglijke eenvoud van deze scène heeft verborgen.
De klokken luiden met het klokkentouw: erotiek in een religieuze verpakking
Het spel met de klokken herinnert ons aan het klokkenspel van de pastoor die in het
gevecht met Tibeert, en nu gebruiken we de beeldspraak van Reynaert, één van zijn
klepels verloor en daardoor met nog maar één klok kan luiden. In Isegrims klokgelui
klinkt het klokgelui na van het zoete erotische spel dat de pastoor en Julocke
speelden en dat Julocke vreest te zullen moeten missen. Daarom is het ‘verleidelijk
om het klokkengelui in Elmare ook in erotische zin te interpreteren’ (Van Daele
1993:57). De vraag is: hoe dan?
Voordat we ons aan een erotische interpretatie wagen, eerst de volgende quizvraag.
Schrikt u van het volgende beeld: de rooms-katholieke kerk is een prostituee?
Nog twee quizvragen. Wanneer werd het beeld gebruikt, denkt u, en door wie?
Weet u ook waarom ze als een prostituee wordt voorgesteld? Het beeld van de
rooms-katholieke kerk als prostituee komt uit een onverdachte bron, namelijk de
Rationale divinorum officiorum, een werk dat Guillelmus Durantus op het einde van
de dertiende eeuw schreef. De Rationale divinorum officiorum is hét basiswerk voor
de liturgie in de middeleeuwen. Waarom wordt de kerk wel eens als een prostituee
voorgesteld? ‘Quandoque meretrix figuratur (...) quia nulli claudit gremium redeunti
ad se’ (Durantus 1995:13, 65-67). ‘De Kerk wordt wel eens voorgesteld als een
prostituee (...) omdat ze haar schoot voor niemand sluit die naar haar terugkeert.’
Met mijn quizvragen wil ik duidelijk maken dat middeleeuwers die hun fatsoen hielden
op seksueel gebied daarom nog niet terugschrokken voor gedurfde beelden die
sommige eenentwintigste-eeuwers zouden schokken. ‘Kuis’ is nu een beladen
woord, jammer genoeg, en vaak, ten onrechte, een synoniem van ‘preuts’. In de
middeleeuwen waren het geen synoniemen: een kuis iemand was daarom nog niet
Tiecelijn, 20, 2007