opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

401
plaatst hij het verzet van de superieure ‘Einzelgänger’ die zich niet conformeert aan
wet of gezag.
Het moet daarbij worden beklemtoond dat Reynaert, wanneer hij zijn tegenstanders
ten val of te schande brengt, zelf geen poot uitsteekt. ‘Zijn opponenten worden
uiteindelijk steeds door hun eigen tekortkomingen, door hun gebrek aan doorzicht
en zelfbeheersing bestraft’. 10 Reynaert slaat alles van op een veilige afstand gade,
kijkt toe, bespiedt. Hij is in wezen een even onverbeterlijke voyeur als de lezer die
hem in de armen sluit. Reynaert wil Bruun morsdood, maar voor die dood zullen
anderen (het volk en de gemeenschap der dieren) moeten zorgen. Hij wil Tibeert
zien hangen, maar de strik wordt door (de zoon van) de pastoor gezet. Hij wil
Isegrim en Hersinde genadeloos verminken en zal dan ook grijnslachend toekijken
wanneer hofdienaren op last van Nobel de wolf en de wolvin wreedaardig ontschoeien.
Hém ten gerieve, uiteraard.
De slimheid, gewiekstheid, uitgeslapenheid waarvan de vos altijd weer getuigt,
blijkt niet alleen wanneer hij zich op zijn ‘kromme paden’ begeeft, maar vooral wanneer
hij fataal in de knel zit. Dat hij er telkens weer in slaagt zich heelhuids te redden,
dát neemt de lezer voor hem in. Wie zou niet als Reynaert éven ontembaar,
vindingrijk en ongrijpbaar willen zijn? Reynaert incarneert de overlevingsdrang van
de modale mens. Het is opvallend hoe precies dat aspect hem de sympathie verzekert
van vele (Vlaamse) schrijvers die zich over Willems gewrocht hebben gebogen.
Cyriel Buysse bijvoorbeeld heeft het in een te weinig opgemerkte bespreking
van Stijn Streuvels’ hertaling (van 1910) ondubbelzinnig over ‘Reinaert de vos en
zijn deugnietstreken’ en over een ‘aardig en koddig verhaal’. 11 En dat positieve
beeld is grosso modo tot vandaag overeind gebleven. Van de oorspronkelijk demonische
inkleuring van de vos, valt eeuwen later nauwelijks iets te bespeuren.
Op het gevaar af Reynaert mooier voor te stellen dan goed voor hem is, wil ik proberen
een kleine lans te breken voor zijn oprechtheid. Ik besef dat ik me op glad ijs
begeef, maar wie Reynaert met enige inschikkelijkheid ‘beluistert’, zal toegeven dat
hij op zijn minst de waarheid liegt of ze net niet helemaal spreekt. Geef toe, dat
overkomt zelfs de beste huisvader al eens. En dat is wat Reynaert op zijn beste
momenten ook wel is. Zijn familiale trouw aan Hermeline mag niet worden betwijfeld,
een erg bescheiden vossenwijfje dat overigens ‘in ons epos een onberispelijke
reputatie geniet’. 12 Voor hij zogenaamd op pelgrimage vertrekt, brengt hij vrouw
en welpen een bezoek. Niet om afscheid te nemen, want de vos stiefelt niet naar
het verre Rome – hoe had Nobel zoiets kunnen geloven? – maar om hen van voedsel
te voorzien. 13 Dat Cuwaert er zijn kop bij inschiet, valt zeer te betreuren, maar is
van vossenstandpunt uit gezien de normaalste zaak ter dierenwereld. Ik hoor het de
lezer al denken: en zijn echtelijke ontrouw dan? Ja, daar kan je natuurlijk niet
omheen, maar wie Reynaert niet vooringenomen aanhoort, wanneer hij zijn biecht
spreekt aan Grimbeert, wordt nogmaals getroffen door zijn spitse zin voor waarheid.
Wie zou niet mét Reynaert aan God vragen hem het volgende te vergeven: ‘Haer
dedic dat mi liever ware bleven / Te doene dant es ghedaen’ (A 1654-1655). Er is
enige moed voor nodig om de waarheid zo te verwoorden, want de biecht leidt,
paradoxaal genoeg, als vanzelf tot leugens om bestwil. Om ervan af te zijn, of de
pastoor en de goegemeente te paaien. Welnu, daar doet Reynaert nu even niet aan
mee. Dat is, om het anders uit te drukken, zijn eer te na.
Uiteindelijk trekt Reynaert mee naar het hof. Welke plannen hij ook mag smeden,
hoe gemeend of ongemeend hij ook zijn misdaden mag opbiechten, uiteindelijk
Tiecelijn, 20, 2007