opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

400
al ‘bevindt de verteller zich in de regel buiten de personages’ en ‘gaat (hij) geregeld
met het perspectief van een van zijn ‘helden’ mee’, 7 toch zal de lezer zich niet met
de haan, de kat, de wolf, de beer, de leeuw, de das of de haas identificeren, maar
wél met de vos. En dat ondanks het feit dat die vos staat maakt op de kwalijkste
reputatie in het dierenrijk ooit. De feiten liegen er niet om: de vos heeft ze zelf
bekend en opgedist, in twee elkaar fraai aanvullende biechten, die tegelijk staaltjes
zijn van retorisch meesterschap. Vooral Rik van Daele en Jozef Janssens hebben
herhaaldelijk betoogd hoezeer de vos des Duivels is, één en al Demonie, de incarnatie
van het Kwaad, telkens mét hoofdletter. 8 Maar zelfs dat besef kan niemand
ervan weerhouden de vos in stilte aan te moedigen, ja zelfs toe te juichen, wanneer
hij zijn zoveelste vileine streek uithaalt. Hoe komt het dat ook een keurig opgevoede
lezer onwillekeurig de kant kiest van een crimineel pur sang als Reynaert? Hoe
komt het dat de vos, ondanks alle verwoede pogingen hoofdzakelijk zijn negatieve
kanten te doen oplichten, een positief imago blijft uitstralen?
Verre van mij om in dezen het laatste woord te willen hebben, maar het is hoe dan
ook onmiskenbaar dat een echte lezer iets weg heeft van een voyeur. Hij leest wat
anderen overkomt, omdat hij voor de duur van zijn lectuur in hun huid kan kruipen.
Daarbij gaat de voorkeur van de rechtgeaarde lezer niet uit naar rechtgeaarde personages,
die zich keurig houden aan regel en wet, netjes thuisblijven bij vrouw en
welp en dus nooit een scheve schaats rijden. Er speelt altijd zoiets als een verholen
empathisch effect, en dat is bij lectuur van de Reynaert niet anders. Reynaert
doet namelijk wat elke lezer in gedachten ook zou willen doen. Hij vertegenwoordigt
de ‘donkere’ kant die ieder van ons in zich draagt. Reynaert is de moordenaar, echtbreker
en verkrachter die potentieel in elke lezer schuil gaat. Vandaar ook het weergaloze
succes van deze misdaadroman: de lezer wil de misdaad allerminst zien verdwijnen,
hij wil er, zij het op papier, telkens weer mee worden geconfronteerd. De
Reynaertlezer herleest het epos om zich te laven aan de onstuitbare ‘Reynaerdie’,
zeg maar misdadige branie waar de vos hét waarmerk van draagt. Reynaert is de
held die elke lezer graag omhelst omdat hem in realiteit die kans al te zelden wordt
geboden, of omdat hij ze niet durft te grijpen.
Bovendien kan bezwaarlijk worden ontkend dat Reynaert, hoe vermaledijd ook,
altijd strijdt met ongelijke wapens. Hij gedraagt zich als een outlaw, een buiten de
wet gestelde die het in zijn dooie eentje opneemt tegen een georganiseerde overmacht.
En die overmacht bedient zich maar al te graag van gezagsgetrouwen, die
van zoveel zelfgenoegzaamheid blijk geven dat ze eigenhandig hun ondergang
bewerken. En dat ondanks hun ontembare ambitie aan het hof hoge ogen te gooien.
Reynaert perverteert weliswaar het hele hof, maar dat is alleen mogelijk omdat
de hovelingen de kiemen van de perversie in zich dragen. Wat dát betreft, is
Reynaert vooral een katalysator van het ‘kwaad’ dat in anderen huist. Verblind door
eigenwaan en opportunisme laat Bruun zich aftuigen door een ‘mekel heere’ en
wordt publieke vernedering zijn deel. Tibeert haalt zich al te gretig de strop om de
hals, terwijl oom Isegrim als een potsierlijke horendrager te kijk wordt gezet. Nobel
en diens eega tonen zich, zelfs in officiële omstandigheden (een hofdag nota bene),
van hun allerkleinste kant. De koningin slaagt erin de rechtsgang te laten stoppen
en de zo goed als doodgeknepen vos heel omstandig volgens het geijkte ritueel eerherstel
aan te bieden. In ruil voor zilverglans en klatergoud. In ruil voor een spiegeling
die het vorstenpaar ten gronde ridiculiseert. Met recht en reden triomfeert de
vos: tegenover zoveel zelfverklaarde individuele en collectieve verwatenheid 9
Tiecelijn, 20, 2007