opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

■ Yvan de Maesschalck
398
Reynaert of de dodelijk liefste anarchist in het
beestenbos. Een column
Iedereen met enige leeservaring kent best een stuk of wat personages met een
kwalijke reputatie. Wat ze ook ‘uitvreten’ in hun literaire nabestaan, hun blazoen
blijft bespat, bevlekt, bezoedeld. Ik heb het gevoel dat het personages daarbij niet
beter vergaat dan reële mensen: wie om een of andere reden een blaam heeft
opgelopen, raakt van dat imago nooit meer af. Dat is natuurlijk niet helemaal eerlijk,
omdat slechte, ontspoorde of vernachelde personages, dat nooit helemaal zijn.
Bovendien is het niet onwaarschijnlijk dat sommige van hen die slechte faam niet
verdienen en recht hebben op herziening, op hoger beroep, op billijkheid kortom.
Emma Bovary staat bekend als een overspelige, dweepzieke vrouw. Ze bedriegt
haar echtgenoot waar hij bij staat en pleegt ten slotte zelfmoord omdat het leven al
te schril afsteekt bij haar verhitte (dag)dromen. Wat zij bekokstooft in Flauberts
meesterwerk, zou ook in de werkelijkheid van vandaag op het dedain van de medemens
kunnen rekenen. Toch ligt de vraag voor of Emma zoveel minachting verdient.
Zij is door de mallemolen gehaald van een seksistisch te noemen nonnenschool en
heeft zich van de weeromstuit teruggetrokken in een fictieve wereld waarin galanterie
en hoofse strijkages de hoofdtoon voeren. Daarnaast ‘moet’ ze het leven delen
met Charles Bovary, een uiterst geduldige plattelandsdokter, die even saai als middelmatig
mag worden genoemd. Emma voelt zich verstikken in haar mediocre
leven, haar huwelijk, de banaliteit van haar omgeving. Zij ‘zet een proces in gang
dat zonder enige twijfel een duister, instinctief bevrijdingsproces genoemd mag worden’.
1 De woorden van Mario Vargas Llosa, die een indringend en uitvoerig essay
over het gelijknamige personage van Madame Bovary (1857) heeft geschreven, zijn
maar al te waar. Zij wordt het machteloze slachtoffer van een onhaalbaar romantisch
ideaal en heeft na vele bladzijden ongeëvenaard proza de euvele moed arsenicum
te slikken en voor dat ideaal te sterven. Jaren later zal Alfonso Nitti, in menig
opzicht het mannelijke spiegelbeeld van Emma Bovary, eveneens de hand aan
zichzelf slaan in Italo Svevo’s roman Una vita (1892), omdat het hoofdpersonage ‘si
sentiva incapace alla vita’ is. Die zelfmoord maakt, vreemd genoeg, ook van de goedige,
introverte Alfonso een zeldzame, moedige idealist.
In Het recht van de sterkste (1893) tekent Cyriel Buysse in Reus Balduk een mannelijk
personage waarover op het eerste gezicht weinig goeds te vertellen valt.
Balduk laat zich gelden als een verkrachter en vernielt de bescheiden idealen van
Maria Beert, die gedoemd is met hem te trouwen. Haar huwelijk met Balduk is een
onmenselijke beproeving. Zij kan het leven met een dergelijke monomane man niet
aan, en gaat er mentaal en lichamelijk aan ten onder. Hoewel de verteller het hele
boek door partij kiest voor Maria, haar zelfs ‘een fraaie bloem (…) op een mesthoop’
noemt, zijn er voor Balduk toch verzachtende omstandigheden te pleiten. Voor de
verkrachting zelf kan hij nauwelijks worden verschoond, maar het feit dat hij Maria
brutaal opeist en daarna onbarmhartig aan zich onderwerpt, is het resultaat van
noodlottige krachten die zijn individuele wil ver te boven gaan. Balduk handelt op
een manier die hem door het ‘noodlot’ en door omgevingsfactoren dwingend wor-
Tiecelijn, 20, 2007