Authentieke versie downloaden (pdf)

GENETICA & FYSIOLOGIE
Verband tussen genen, stress,
impulsiviteit en verslaving
Bijzonder hoogleraar Biologisch-psychologisch Onderzoek naar Verslaving bij Jeugdigen prof. dr.
Anja Huizink bestudeert endofenotypen van verslaving. Zo’n endofenotype is een intermediair
tussen genetische opmaak (het genotype) en uiterlijke kenmerken, zoals verschijningsvorm en
gedrag (het fenotype). Dikwijls, en dat geldt zeker voor een complex verschijnsel als gedrag,
oefenen de genen niet rechtstreeks invloed uit op het fenotype, maar via een gemeenschappelijk,
intermediair (fysiologisch) mechanisme. Stressgedrag bijvoorbeeld wordt voor een belangrijk deel
veroorzaakt door een complexe relatie tussen hersenen en bijnieren (de HPA-as). Daarin hebben
hormonen, neurotransmitters en zenuwverbindingen een belangrijke rol. Veranderingen in dat
HPA-systeem kunnen aanleiding geven tot stress en diverse genen oefenen afzonderlijk of
gezamenlijk invloed uit op die HPA-as. Zoals genen die betrokken zijn bij neurotransmitters, de
aanmaak van stresshormonen of de aanleg van hersenengebieden. De HPA-as is hier de intermediair,
het endofenotype, tussen stressgenen en stressgedrag, dat zich ook kan uiten in
middelengebruik.
Stress geldt als een risicofactor voor verslavingsgedrag. Bij de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie
van het Rotterdamse Erasmus MC bestudeert Huizink ondermeer de betrokkenheid van bepaalde
genen bij de fysiologische stressreactiviteit en het verslavingsgedrag bij jongeren van 13 tot 18
jaar. Een stressreactie uit zich door bijvoorbeeld een hogere bloeddruk en hartslag en variaties
daarin en de productie van het stresshormoon cortisol. Bij een groep van driehonderd gezonde
jongeren en honderd jongeren uit risicogezinnen – waarvan een van de ouders vanwege
verslavingsproblemen onder behandeling is (geweest) in een GGZ-instelling – zoekt Huizink naar
verbanden tussen genen en deze stressreactiviteit.
.................
‘Als je de biologische mechanismen
kent, kun je misschien ook groepen
met een hoog risico identificeren’
.................
58 Oog(st) voor de toekomst • Risicofactoren