Authentieke versie downloaden (pdf)

GENETICA & FYSIOLOGIE
In het brein meten
hoe ratten leren
Verslaving heeft te maken met gewoonte; iets wat het organisme doet zonder nog aandacht te
hebben voor de consequenties ervan. Omdat het dit geleerd heeft. Een gewoonte is in feite een
automatisch programma dat in een bepaalde situatie wordt gestart zonder er bij na te denken.
Bijvoorbeeld teveel eten, het licht aan en uit doen, roken, dwangmatige handelingen. Het kunnen
zowel goede als slechte gewoonten zijn. Dat automatisme, die gewoonte, is iets wat een mens of
dier leert in relatie tot zijn omgeving. Als de omgeving verandert, verandert meestal ook de
gewoonte. Of niet! Sommige mensen zijn flexibeler wat betreft het veranderen van hun
gewoonten dan anderen. Wellicht zijn zij ook minder gevoelig voor verslaving.
Welke processen in het brein liggen ten grondslag aan die vorming van gewoonten en het
veranderen ervan? Volgens dr. Carlos Valencia-Alfonso, neurowetenschapper bij het Netherlands
Institute for Neuroscience in Amsterdam, is dat ondermeer het hersennetwerk dat wordt
gevormd door de cortex, het striatum en de thalamus in het brein. Daarom onderzoekt Valencia-
Alfonso de elektrische activiteit in dat netwerk wanneer ratten in zogenoemde Skinnerbox
experimenten een gewoonte aanleren – een pedaaldruk geeft een lekkere beloning. Dit
bestudeert hij met behulp van in de hersenen geïmplanteerde elektroden die tijdens een
experiment voortdurend de elektrische activiteit op verschillende plaatsen van dat hersencircuit
kunnen meten. Via geavanceerde software valt daaruit te destilleren uit welk hersengebied de
waargenomen activiteit komt.
Valencia-Alfonso is vooral geïnteresseerd in het striatum, een gebied dat wat dieper in de
hersenen ligt en uit verschillende kernen bestaat, zoals de nucleus caudatus en het putamen. Het
striatum staat onder sterke invloed van de neurotransmitter dopamine. ‘Dopamine is betrokken
bij exploratiegedrag en nieuwsgierigheid en is belangrijk voor de effecten van motivatie op leren,
dus leren onder invloed van potentiële beloningen en straffen.’ Valencia-Alfonso begint zijn
experimenten met ratten in de puberteit, de adolescentie, als ze tussen de veertig en zestig dagen
oud zijn. Dan zijn diverse cognitieve functies sterk in ontwikkeling, zoals het gevoel voor beloning
en straf, exploratief gedrag en het inschatten van risico’s. ‘We hebben gezien dat het nemen van
risico’s sterk is gecorreleerd met de sterkte van de gewoontevorming. Adolescente ratten die
bereid zijn om meer risico’s te nemen, ontwikkelen sterkere gewoonten. En adolescente ratten die
meer risico nemen, vertonen ook meer exploratief gedrag in een nieuwe omgeving en ze hebben
meer moeite met het leren van een taak – het instrumenteel leren.’
.................
‘Ratten die meer risico’s
nemen, hebben een sterkere
gewoontevorming’
.................
56 Oog(st) voor de toekomst • Risicofactoren