Authentieke versie downloaden (pdf)

Risicofactoren
Ruim zestien miljoen mensen in Nederland lopen het risico om verslaafd te raken. Elk jaar
opnieuw zijn dat er ongeveer tweehonderdduizend (zoveel kinderen worden er jaarlijks geboren).
Zeer grote groepen – geconstateerd mag zelfs worden dat dat zelfs bijna iedereen is – komen in
aanraking met legale verslavende substanties als alcohol, nicotine en slaapmiddelen, met
minder en meer verboden middelen als cannabis, XTC, cocaïne, heroïne en amfetaminen, en met
verslavend gedrag als gokken en het spelen van videogames. Toch raakt lang niet iedereen
verslaafd aan één of meer van die middelen of gedragingen. Misschien nemen ze af en toe zo’n
middel tot zich of, erger, misbruiken ze die middelen zelfs. Verslaafd zijn ze echter, althans
volgens de handboeken, niet. Ook is hun middelenmisbruik dikwijls van voorbijgaande aard.
Er zijn bijvoorbeeld nogal wat mensen die zich tijdens hun middelbare schoolperiode en jonge
volwassenheid geregeld te buiten zijn gegaan aan alcohol of cannabis, maar die middelen niet
of nauwelijks meer aanraken als ze ouder zijn. Er zijn echter ook mensen die pas op latere
leeftijd verslaafd raken.
Wat maakt dat iemand van een enkele keer gebruiken over gaat tot meer, misbruik en verslaving?
En waarom raken sommige mensen chronisch verslaafd aan genotsmiddelen, terwijl anderen
een (dreigende) verslaving weten te overwinnen? Het zijn belangrijke vragen waarop de
antwoorden niet alleen iets duidelijk kunnen maken over het mechanisme van verslavingsgedrag
en verslaving, maar wellicht ook aanknopingspunten kunnen bieden voor de preventie
van verslaving en voor de behandeling van mensen die in de problemen komen door verslavende
gedragingen.
De projecten in dit hoofdstuk behelzen onderzoek naar de risicofactoren die misbruik en de
overgang naar (chronische) afhankelijkheid beïnvloeden. Die risicofactoren zijn verdeeld in een
paar groepen. Allereerst het onderzoek naar de betrokkenheid van psychosociale factoren,
bijkomende psychische stoornissen en omgevingsfactoren. Wat bijvoorbeeld, zegt persoonlijkheid
over iemands kans om verslaafd te raken en welke invloed heeft depressie, ADHD of
schizofrenie op verslaving? Of welke betekenis hebben sociaal economische gezondheidsverschillen
en sociale groepsdruk op het middelengebruik en de kans om verslaafd te raken?
Een tweede groep onderzoekers concentreert zich bij studies naar risicofactoren van verslaving
op genetische en fysiologische aspecten. Zijn er bepaalde genen die iemand gevoeliger maken
voor verslaving? Is daarbij onderscheid te maken tussen genen die te maken hebben met de
gevoeligheid voor specifieke stoffen, zoals nicotine en alcohol, en genen die meer een algemene
betekenis hebben bij verslavingsgedrag, zoals die voor neurotransmitters in de hersenen? En valt
er ook iets te zeggen over de verschillen in de fysiologie van de hersenen en het lichaam tussen
mensen die wel en die niet gemakkelijk verslaafd raken? Bijvoorbeeld op het gebied van stresshormonen?
Hier maken onderzoekers bijvoorbeeld gebruik van de enorme hoeveelheid kennis
die er inmiddels is verzameld over de functies van genen bij mensen en proefdieren en over de
veranderingen die genetische variaties in die functie veroorzaken.
De derde groep studies in dit hoofdstuk over risicofactoren van verslaving, betreft de factoren
die te maken hebben met de cognitie en de werking van de hersenen. Zijn er bepaalde
psychische kenmerken te vinden die maken dat iemand eerder aan verslavende middelen begint
42 Oog(st) voor de toekomst • Risicofactoren